Перайсці да зместу

Максім Горкі: Розніца паміж версіямі

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Інтэрактыўны прагляд гісторыі
[дагледжаная версія][дагледжаная версія]
← Папярэдняя праўкаНаступная праўка →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
→‎Кватэра ў Ніжнім Ноўгарадзе: дапаўненне, вікіфікацыя
Радок 143: Радок 143:
У верасні [[1902]] года, ужо сусветна вядомы пісьменнік, які атрымліваў салідныя ганарары, з жонкай Кацярынай Паўлаўнай і дзецьмі Максімам (нар. 21 ліпеня 1897) і Кацяй (нар. 26 мая 1901), пасяліўся ў арандаваных 11 пакоях [[Ніжні Ноўгарад|ніжагародскага]] дома барона [[Мікалай Фёдаравіч Кіршбаўм|М. Ф. Кіршбаўма]] (цяпер {{нп3|Музей-кватэра А. М. Горкага (Ніжні Ноўгарад)|Музей-кватэра А. М. Горкага ў Ніжнім Ноўгарадзе|ru|Музей-квартира А. М. Горького (Нижний Новгород)}}). Да гэтага часу Горкі быў аўтарам шасці тамоў літаратурных твораў, каля 50 яго твораў былі выдадзеныя на 16 мовах. У 1902 годзе пра Горкага было апублікавана 260 газетных і 50 часопісных артыкулаў, выдадзена больш за 100 [[Манаграфія|манаграфій]]. У 1903 і 1904 гадах Таварыства рускіх драматычных пісьменнікаў і кампазітараў двойчы прысуджае Горкаму {{нп3|Грыбаедаўская прэмія|Грыбаедаўскую прэмію|ru|Грибоедовская премия}} за п’есы «Мяшчане» і «На дне». Пісьменнік набыў прэстыж у сталічным грамадстве: у [[Санкт-Пецярбург]]у Горкі быў вядомы па дзейнасці кніжнага выдавецтва «Знание», а ў [[Масква|Маскве]] з’яўляўся вядучым драматургам у [[Маскоўскі Мастацкі тэатр|Мастацкім тэатры]].
У верасні [[1902]] года, ужо сусветна вядомы пісьменнік, які атрымліваў салідныя ганарары, з жонкай Кацярынай Паўлаўнай і дзецьмі Максімам (нар. 21 ліпеня 1897) і Кацяй (нар. 26 мая 1901), пасяліўся ў арандаваных 11 пакоях [[Ніжні Ноўгарад|ніжагародскага]] дома барона [[Мікалай Фёдаравіч Кіршбаўм|М. Ф. Кіршбаўма]] (цяпер {{нп3|Музей-кватэра А. М. Горкага (Ніжні Ноўгарад)|Музей-кватэра А. М. Горкага ў Ніжнім Ноўгарадзе|ru|Музей-квартира А. М. Горького (Нижний Новгород)}}). Да гэтага часу Горкі быў аўтарам шасці тамоў літаратурных твораў, каля 50 яго твораў былі выдадзеныя на 16 мовах. У 1902 годзе пра Горкага было апублікавана 260 газетных і 50 часопісных артыкулаў, выдадзена больш за 100 [[Манаграфія|манаграфій]]. У 1903 і 1904 гадах Таварыства рускіх драматычных пісьменнікаў і кампазітараў двойчы прысуджае Горкаму {{нп3|Грыбаедаўская прэмія|Грыбаедаўскую прэмію|ru|Грибоедовская премия}} за п’есы «Мяшчане» і «На дне». Пісьменнік набыў прэстыж у сталічным грамадстве: у [[Санкт-Пецярбург]]у Горкі быў вядомы па дзейнасці кніжнага выдавецтва «Знание», а ў [[Масква|Маскве]] з’яўляўся вядучым драматургам у [[Маскоўскі Мастацкі тэатр|Мастацкім тэатры]].


У Ніжнім Ноўгарадзе, пры шчодрай фінансавай і арганізацыйнай падтрымцы Горкага, завяршалася будаўніцтва {{нп3|Народны дом|Народнага дома|ru|Народный дом}}, ствараўся народны тэатр, адкрылася школа імя [[Фёдар Іванавіч Шаляпін|Ф. І. Шаляпіна]].

Кватэру пісьменніка ў Ніжнім Ноўгарадзе сучаснікі называлі «Горкаўскай акадэміяй», у ёй, па ацэнцы {{нп3|Васіль Аляксеевіч Дзясніцкі|В. Дзясніцкага|ru|Десницкий, Василий Алексеевич}}, панавала «атмасфера высокага духоўнага настрою». Амаль штодня пісьменніка наведвалі ў гэтай кватэры прадстаўнікі [[інтэлігенцыя|творчай інтэлігенцыі]], у прасторнай гасцінай часцяком збіраліся па 30-40 дзеячаў культуры. Сярод гасцей былі [[Леў Мікалаевіч Талстой|Леў Талстой]], [[Леанід Мікалаевіч Андрэеў|Леанід Андрэеў]], [[Іван Аляксеевіч Бунін|Іван Бунін]], [[Антон Паўлавіч Чэхаў|Антон Чэхаў]], {{нп3|Яўген Мікалаевіч Чырыкаў|Яўген Чырыкаў|ru|Чириков, Евгений Николаевич}}, [[Ілья Яфімавіч Рэпін|Ілья Рэпін]], [[Канстанцін Сяргеевіч Станіслаўскі|Канстанцін Станіслаўскі]]. Самы блізкі сябар — [[Фёдар Іванавіч Шаляпін|Фёдар Шаляпін]], які таксама здымаў кватэру ў доме барона Кіршбаўма, актыўна ўдзельнічаў у жыцці сям’і Горкага і горада.

У ніжагародскай кватэры Горкі скончыў п’есу «[[На дне]]», адчуў натхняльны поспех пасля яе пастановак у Расіі і Еўропе, зрабіў накіды да аповесці «[[Маці (аповесць)|Маці]]», напісаў паэму «Чалавек», асэнсаваў канву п’есы «[[Дачнікі]]»<ref>Государственный музей А. М. Горького. Музей-квартира А. М. Горького (Нижний Новгород, ул. Семашко, 19), 2008</ref>.

==== Адносіны з Марыяй Андрэевай, сыход з сям’і, «дзве жонкі» ====
[[Файл:MariyaAndreeva.jpg|thumb|250px|Фактычная жонка Горкага, актрыса Маскоўскага Мастацкага тэатра {{нп3|Марыя Фёдараўна Андрэева|Марыя Андрэеўна|ru|Андреева, Мария Фёдоровна}}]]

На мяжы 1900-х гадоў у жыцці Горкага з’явілася статусная, прыгожая і паспяховая жанчына{{sfn|Быков|2012|c=160}}. 18 красавіка 1900 года ў [[Севастопаль|Севастопалі]], куды [[Маскоўскі Мастацкі тэатр]] выязджаў паказаць А. П. Чэхаву яго «Чайку», Горкі пазнаёміўся з вядомай маскоўскай актрысай {{нп3|Марыя Фёдараўна Андрэева|Марыяй Андрэеўнай|ru|Андреева, Мария Фёдоровна}}. «Мяне захапіла прыгажосць і моц яго таленту», — успамінала Андрэева. Абодвум у год іх першай сустрэчы споўнілася па 32 гады. Пачынаючы з крымскіх гастроляў пісьменнік і актрыса сталі бачыцца часта, Горкі ў ліку іншых запрошаных гасцей стаў наведваць вечары-прыёмы ў багата абстаўленай 9-пакаёвай кватэры Андрэевай і яе мужа, важнага чыгуначнага чыноўніка Жэлябужскага, у {{нп3|Тэатральны праезд (Масква)|Тэатральным праездзе|ru|Театральный проезд (Москва)}}<ref name="Желябужский" />. Асаблівае ўражанне Андрэева зрабіла на Горкага ў вобразе Наташы ў яго першай п’есе «[[На дне]]»: «Прыйшоў увесь у слязах, ціснуў рукі, дзякаваў. У першы раз тады я моцна абняла і пацалавала яго, тут жа на сцэне, пры ўсіх»<ref name=autogenerated7>{{артыкул|аўтар=М. Ф. Андреева. |загаловак=Поездка в Крым|выданне=Литературная газета|год=1938 |месяц=10 |дата=26 |нумар=59}}</ref><ref>{{кніга|загаловак=М. Горький в воспоминаниях современников|адказны=под ред. В. Э. Вацуро, Н. К. Гея, С. А. Макашина, А. С. Мясникова, В. Н. Орлова|месца=М. |выдавецтва=Художественная литература|год=1981|том=1 |старонкі=162—164|старонак=447|серыя=Серия литературных мемуаров|тыраж=75000 |ref= Воспоминания}}</ref>. У коле сваіх сяброў Горкі называў Марыю Фёдараўну «Цудоўнай Чалавечынкай» ({{lang-ru|Чудесная Человечинка}})<ref name="Желябужский">{{cite web |url=http://andreeva.newgod.su/memories/chudesnaya-chelovechinka/|title=«Чудесная Человечинка»|author=А. Л. Желябужский|date=1967-01-01|publisher=Мария Фёдоровна Андреева, актриса, революционер, общественный деятель|accessdate=2016-12-11}}</ref>. Пачуццё да Андрэевай стала істотным фактарам эвалюцыі Горкага, адзначалі {{нп3|Павел Валер’евіч Басінскі|Павел Басінскі|ru|Басинский, Павел Валерьевич}} і {{нп3|Дзмітрый Львовіч Быкаў|Дзмітрый Быкаў|ru|Быков, Дмитрий Львович}}, у 1904—1905 годзе пісьменнік пад уплывам Андрэевай зблізіўся з ленінскай партыяй {{нп3|Расійская сацыял-дэмакратычная рабочая партыя|РСДРП|ru|Российская социал-демократическая рабочая партия}} і ўступіў у яе. 27 лістапада 1905 года адбываецца першая сустрэча Горкага з [[Уладзімір Ільіч Ленін|Ленінам]], месяцам раней вярнуліся з [[эміграцыя|палітэміграцыі]]<ref>{{cite web | url =http://portalus.ru/modules/shkola/rus_readme.php?subaction=showfull&id=1295882693&archive=1295896498&start_from=&ucat=&| title =НОВОЕ ОБ ОТНОШЕНИЯХ ЛЕНИНА И ГОРЬКОГО|publisher=Педагогика школьная|date=2011-01-24}}</ref><ref>Мария Фёдоровна Андреева. Переписка. Воспоминания. Статьи. М., «Искусство». 1961</ref>{{sfn|Басинский|2005|name=autogenerated4}}{{sfn|Быков|2012|name=autogenerated5}}.

У 1903 году Андрэева канчаткова сыходзіць са сваёй сям’і (дзе яна доўгі час жыла толькі як гаспадыня і маці дваіх дзяцей), здымае сабе кватэру, становіцца {{нп3|Грамадзянскі шлюб|грамадзянскай жонкай|ru|Гражданский брак}} і літаратурным сакратаром Горкага, пра што сведчыць Вялікая Савецкая Энцыклапедыя<ref name="БСЭ">{{cite web |url=http://www.endic.ru/enc_sovet/Andreeva-54164.html|title=Андреева Мария Фёдоровна|author=Т. М. Родина|date=1969—1978|publisher=Большая Советская Энциклопедия|accessdate=2016-12-11}}</ref>. Пісьменнік, захоплены новым гарачым каханнем, назаўжды пакінуў [[Ніжні Ноўгарад]], стаў жыць у [[Масква|Маскве]] і [[Санкт-Пецярбург]]у, дзе літаратурнае прызнанне і новая грамадская дзейнасць адкрылі перад ім новыя перспектывы. Калі Горкі з Андрэевай летам 1906 года знаходзіліся ў [[Злучаныя Штаты Амерыкі|ЗША]], у Ніжнім Ноўгарадзе ад раптоўнага [[менінгіт]]у 16 жніўня памірае 5-гадовая дачка Горкага Каця. Горкі напісаў з Амерыкі пакінутай жонцы суцяшальны ліст, дзе патрабаваў берагчы сына{{sfn|Быков|2012|c=340}}. Муж і жонка па ўзаемнай згодзе прынялі рашэнне расстацца, незарэгістраваныя адносіны Горкага з Андрэевай працягваліся да 1919 года, пры гэтым [[развод]] з першай жонкай пісьменнікам не афармляўся. Афіцыйна К. П. Пяшкова заставалася яго жонкай да канца жыцця, і гэта не было проста фармальнасцю. 28 мая 1928 году, пасля сямігадовай эміграцыі прыехаўшы ў СССР з Італіі на святкаванне свайго 60-годдзя, Горкі спыніўся ў Маскве на Цвярской вуліцы ў кватэры Кацярыны Пяшковай, якая ўзначальвала тады Камітэт дапамогі палітвязням — адзіную легальную праваабарончую арганізацыю ў СССР. У чэрвені 1936 года, на пахаванні Горкага Кацярына Паўлаўна прысутнічала ў якасці яго законнай, усімі прызнанай ўдавы, якой асабіста выказаў спачуванне [[Іосіф Вісарыёнавіч Сталін|Сталін]]{{sfn|Быков|2012|c=фотовкладка с. 4; 340}}<ref>Мария Фёдоровна Андреева. Переписка. Воспоминания. Статьи. Москва, 1961</ref><ref name=autogenerated27>{{cite news|first=Михаил|last=Павлов|title=Роковая любовь Саввы Морозова|url=http://www.1tv.ru/anons/id=182023|publisher=Первый канал|date=2012-07-17|accessdate=2016-01-09}}</ref><ref name=autogenerated1>{{cite web|url=http://bibliotekar.ru/haron/43.htm|title=Горький Алексей Максимович|date=2009-01-01|publisher=Cибирское университетское издательство|accessdate=2016-12-10}}</ref>.

У 1958 годзе была ўпершыню выпушчаная ў серыі «{{нп3|Жыццё выдатных людзей||ru|Жизнь замечательных людей}}» масавым 75-тысячным накладам біяграфія «Горкі», аўтарам якой выступіў даследчык яго жыцця і творчасці, савецкі пісьменнік і сцэнарыст {{нп3|Ілья Аляксандравіч Груздзеў|Ілья Груздзеў|ru|Груздев, Илья Александрович}}, які быў знаёмы і складаўся ў перапісцы з самім Горкім. У гэтай кнізе ні словам не сказана пра тое, што Андрэева ​​была фактычнай жонкай Горкага, а сама яна згаданая адзіны раз як актрыса Мастацкага тэатра, якая захварэла ў Рызе ў 1905 году [[перытаніт]]ам, пра што Горкі ў лісце К. П. Пяшковай выказаў непакой. Упершыню пра сапраўдную ролю Андрэевай ў жыцці Горкага масаваму чытачу стала вядома толькі ў 1961 годзе, калі былі выдадзеныя ўспаміны Марыі Андрэевай, {{нп3|Мікалай Яўгенавіч Бурэнін|Мікалая Бурэніна|ru|Буренин, Николай Евгеньевич}}, які суправаджаў іх у паездцы ў ЗША і іншых калегаў па сцэне, рэвалюцыйнай барацьбе{{sfn|Груздев|1958|c=160}}<ref>{{кніга |аўтар=Мария Фёдоровна Андреева|загаловак=Переписка, воспоминания, статьи, документы, воспоминания о М. Ф. Андреевой|месца=М. |выдавецтва=Искусство|год=1968|старонак=797|ref= М. Ф. Андреева}}</ref>. У 2005 годзе ў серыі {{нп3|Жыццё Выдатны людзей|ЖЗЛ|ru|Жыццё выдатных людзей}} выйшла новая біяграфія «Горкі», аўтарства {{нп3|Павел Валер’евіч Басінскі|Паўла Басінскага|ru|Басинский, Павел Валерьевич}}, дзе, хоць і скупа, але асветленая роля Марыі Андрэевай у жыцці пісьменніка, згадваецца таксама і пра тое, што адносіны паміж двума жонкамі не былі канфліктнымі: так, К. П. Пяшкова з сынам Максімам прыязджала на [[Капры]] ў госці да Горкага і нязмушана мела зносіны з М. Ф. Андрэевай. У дзень пахавання Горкага, 20 ліпеня 1936 года, згодна з гістарычнай фатаграфіяй у {{нп3|Дом Саюзаў|Калоннай зале Дома Саюзаў|ru|Дом Союзов}}, К. П. Пяшкова і М. Ф. Андрэева ​​ішлі за [[катафалк]]ам у адным шэрагу, плячом да пляча<ref name=autogenerated4 />{{sfn|Басинский|2005|с=320, вкл. 3}}. Тэма «Горкі і Андрэева» даследуецца таксама ў манаграфіі {{нп3|Дзмітрый Львовіч Быкаў|Дзмітрыя Быкава|ru|Быков, Дмитрий Львович}} «Ці быў Горкі?» (2012)<ref name=autogenerated5 />.

==== Пралетарскі пісьменнік ====
[[Файл:Gorkiy 1905.jpg|250px|thumb|Максім Горкі, 1905]]


{{Пішу|}}
{{Пішу|}}

Версія ад 15:35, 12 снежня 2018

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Горкі.
Максім Горкі
руск.: Алексей Максимович Пешков
Фотаздымак з аўтографам
Фотаздымак з аўтографам
Асабістыя звесткі
Імя пры нараджэнні Аляксей Максімавіч Пяшкоў
Псеўданімы Максим Горький,
Иегудиил Хламида
Дата нараджэння 16 (28) сакавіка 1868[1][2][…]
Месца нараджэння
Дата смерці 18 чэрвеня 1936(1936-06-18)[2][5][…] (68 гадоў)
Месца смерці
Пахаванне
Грамадзянства  Расійская імперыя→
Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік
Жонка Кацярына Паўлаўна Пяшкова[d] і Марыя Фёдараўна Андрэева[d]
Дзеці Максім Аляксеевіч Пяшкоў[d]
Месца працы
Прафесійная дзейнасць
Род дзейнасці пісьменнік, драматург, раманіст, паэт, публіцыст, драматург, аўтабіёграф, журналіст, аўтар дзённіка, палітык, выдавец
Гады творчасці 1892—1936
Кірунак Рамантызм/Рэалізм
Мова твораў руская
Грамадская дзейнасць
Партыя
Член у
Узнагароды
Подпіс Выява аўтографа
Лагатып Вікікрыніц Творы ў Вікікрыніцах
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы
Лагатып Вікіцытатніка Цытаты ў Вікіцытатніку

Максім Горкі (пры нараджэнні Аляксей Максімавіч Пяшкоў[6][7][8], устояным з’яўляецца таксама ўжыванне сапраўднага імя пісьменніка ў спалучэнні з псеўданімам — Аляксей Максімавіч Горкі; 16 (28) сакавіка 1868, Ніжні Ноўгарад, Расійская імперыя — 18 чэрвеня 1936, Горкі  (руск.) (бел.[9], Маскоўская вобласць, СССР) — рускі празаік, драматург, журналіст, публіцыст, грамадскі дзеяч. Адзін з самых значных і вядомых у свеце рускіх пісьменнікаў і мысляроў  (руск.) (бел.[10].

5 разоў намінаваны на Нобелеўскую прэмію па літаратуры[11]: у 1918, 1923, два разы ў 1928, 1933 гадах[12].

Пачаўшы з рамантычна адухоўленых навэл, песень у прозе і апавяданняў, у 1901 годзе Горкі звярнуўся да драматургіі. На мяжы XIX і XX стагоддзяў праславіўся як аўтар твораў у рэвалюцыйным духу, які быў асабіста блізкім да сацыял-дэмакратаў?! і знаходзіўся ў апазіцыі да царскага рэжыму  (руск.) (бел.. Росквіт творчай біяграфіі пісьменніка адзначаны цыкламі нарысаў, аўтабіяграфічных аповесцяў, п’есамі, двума буйнымі раманамі, а таксама кнігамі і апавяданнямі ў жанры публіцыстычнай дакументалістыкі.

Асноўны пафас твораў Горкага — мара пра «новых людзей», бясстрашных і свабодных, якія валодаюць высокімі інтэлектуальнымі і фізічнымі здольнасцямі, здольных дасягнуць звышмэтаў  (руск.) (бел. за гранню магчымага, не выключаючы неўміручасці  (руск.) (бел.[13].

У эміграцыі правёў у агульнай складанасці больш за 18 гадоў, у тым ліку 15 гадоў у Італіі, пры гэтым не авалодаў ніводнай замежнай мовай[14][15].

У пачатку XX стагоддзя быў адным з ідэолагаў богабудаўніцтва  (руск.) (бел.[16], у 1909 годзе дапамагаў удзельнікам гэтай плыні ўтрымліваць школу на востраве Капры  (руск.) (бел. для рабочых, якую У. І. Ленін называў «літаратарскім цэнтрам богабудаўніцтва».

Горкі стаяў на чале трох буйных выдавецтваў — «Знание», «Парус» і «Всемирная литература» (з 1902 па 1921 год), прыўнёс у кнігавыдавецкую дзейнасць наватарскія падыходы.

Нягледзячы на тое, што некаторы час Горкі быў найбуйнейшым спонсарам бальшавіцкай фракцыі[17], да Кастрычніцкай рэвалюцыі і Савецкай улады ў яе пачатковы перыяд ён паставіўся скептычна. Хадатайнічаў перад бальшавікамі за арыштаваных і асуджаных на смяротнае пакаранне.

Пасля некалькіх гадоў культурнай і праваабарончай працы ў Савецкай Расіі жыў за мяжой у 1920-я (Берлін, Марыенбад  (руск.) (бел., Сарэнта). У 1932 годзе канчаткова вярнуўся ў СССР, дзе ў апошнія гады жыцця атрымаў афіцыйнае прызнанне як заснавальнік сацыялістычнага рэалізму.

Горкі быў самым выдаваным у СССР савецкім пісьменнікам: за 1918—1986 гады агульны тыраж 3556 выданняў склаў 242,621 млн экзэмпляраў. Калі ж прымаць у разлік ўсіх рускіх пісьменнікаў, то Горкі саступае толькі Л. М. Талстому і А. С. Пушкіну[18]. Поўны збор твораў Горкага складаецца з 60 тамоў: мастацкія творы выдадзены ў 1968—1973 гадах, публіцыстыка — пасля 1985 года, лісты цалкам не выдадзеныя да гэтага часу[19]. З 1932 па 1990 год імя Горкага насіў яго родны горад Ніжні Ноўгарад.

Псеўданім М. Горкі ўпершыню з’явіўся 12 верасня 1892 года ў тыфліскай газеце «Кавказ  (руск.) (бел.» у подпісе да аповяду «Макар Чудра  (руск.) (бел.»[20].

Біяграфія

Дзяцінства

Аляксей Максімавіч Пяшкоў нарадзіўся ў 1868 годзе ў Ніжнім Ноўгарадзе, у вялікім драўляным доме на каменным падмурку на Каваліхінскай вуліцы, які належаў яго дзеду, уладальніку фарбавальнай майстэрні, Васілю Васільевічу Кашырыну[21]. Хлопчык з’явіўся ў сям’і цясляра  (руск.) (бел. Максіма Савацьевіча Пяшкова (1840—1871), які быў сынам разжалаванага афіцэра. Па іншай версіі, якую шэраг літаратуразнаўцаў ігнаруюць, біялагічным бацькам пісьменніка быў кіраўнік астраханскай канторы параходства І. С. Колчын[22][23]. Быў ахрышчаны ў праваслаўі[24]. У тры гады Алёша Пяшкоў захварэў халерай, але змог выжыць. Заразіўшыся ад сына халерай, М. С. Пяшкоў памёр 29 ліпеня 1871 года ў Астрахані, дзе ў апошнія гады жыцця працаваў кіраўніком параходнай канторы. Алёша амаль не памятаў бацьку, але расказы блізкіх пра яго пакінулі глыбокі след — нават псеўданім «Максім Горкі», па сцвярджэнні старых ніжагародцаў, быў узяты ім ў 1892 годзе ў памяць пра Максіма Савацьевіча. Маці Аляксея клікалі Варвара Васільеўна, народжаная Кашырына (1842—1879) — з мяшчанскай сям’і; рана заўдавеўшы, другі раз выйшла замуж, памерла 5 жніўня 1879 года ад сухотаў. Бабуля Максіма — Акуліна Іванаўна замяніла хлопчыку бацькоў. Дзед Горкага Савацій Пяшкоў даслужыўся да афіцэра, але быў разжалаваны і сасланы ў Сібір «за жорсткае абыходжанне з ніжнімі чынамі», пасля чаго запісаўся ў мяшчане. Яго сын Максім пяць разоў уцякаў ад бацькі і ў 17 гадоў пайшоў з дому назаўжды[20][25].

Рана асірацеўшы, Аляксей правёў дзіцячыя гады ў сям’і дзеда па маці Васіля Кашырына ў Ніжнім Ноўгарадзе, у прыватнасці ў Доме на Паштовым з’ездзе  (руск.) (бел., дзе ў XXI стагоддзі размяшчаўся музей. З 11 гадоў вымушаны быў зарабляць — ісці «ў людзі»: працаваў «хлопчыкам» пры краме, буфетным посуднікам, на параходзе, пекарам, вучыўся ў іканапіснай майстэрні.

Чытаць Аляксея навучыла маці, дзед Кашырын навучыў азам царкоўнай граматы. Нядоўга вучыўся ў прыходскай школе  (руск.) (бел., потым, захварэўшы воспай, вымушаны быў спыніць навучанне ў школе. Затым два класа адвучыўся ў Слабадским пачатковым вучылішчы ў Канавіне, дзе жыў з маці і айчымам. Адносіны з настаўнікам і са школьным святаром складваліся ў Аляксея цяжка. Светлыя ўспаміны Горкага пра школу звязаныя з наведваннем яе епіскапам Астраханскім і Ніжнегародскім Хрысанфам  (руск.) (бел.. Уладыка вылучыў Пяшкова з усяго класа, доўга і павучальна гутарыў з хлопчыкам, пахваліў яго за веды жыццяў святых і Псалтыра, папрасіў паводзіць сябе дабрапрыстойна, «не гарэзаваць». Аднак пасля ад’езду епіскапа Аляксей на злосць дзеду Кашырына скрэмзаў яго любімыя святцы і выстрыг у кнігах нажніцамі лікі святых. У аўтабіяграфіі Пяшкоў адзначаў, што ў дзяцінстве не любіў хадзіць у царкву, але дзед прымушаў яго ісці ў храм сілай, пры гэтым ні пра споведзь, ні пра прычашчэнне не згадваецца зусім. У школе Пяшкоў лічыўся цяжкім падлеткам[26]. Атэістычны светапогляд захаваўся ў Горкага на ўсё жыццё, ужо стаўшы масцітым пісьменнікам, ён сказаў: «Бог выдуманы — і дрэнна выдуманы! — для таго, каб умацаваць уладу чалавека над людзьмі, і патрэбны ён толькі чалавеку-гаспадару, а рабочаму народу ён — відавочны вораг»[27].

Пасля хатняй сваркі з айчымам, якога Аляксей ледзь не зарэзаў за жорсткае абыходжанне з маці, Пешкоў вярнуўся назад да дзеда Кашырына, які да таго часу зусім згалеў. На некаторы час «школай» хлопчыка стала вуліца, дзе ён праводзіў час у кампаніі падлеткаў, пазбаўленых бацькоўскага нагляду; атрымаў там мянушку Башлык. Нядоўга вучыўся ў пачатковым прыходскім вучылішчы для дзяцей з немаёмных слаёў. Пасля ўрокаў для пражытка збіраў рыззё, разам з кампаніяй аднагодкаў падкрадаў дровы са складоў; на ўроках Пяшкова высмейвалі як «галечу». Пасля чарговай скаргі аднакласнікаў настаўніку, што ад Пяшкова быццам бы пахне памыйнай ямай і непрыемна сядзець побач з ім, несправядліва пакрыўджаны Аляксей неўзабаве кінуў вучылішча. Сярэдняй адукацыі не атрымаў, дакументаў для паступлення ва ўніверсітэт не меў. Пры гэтым Пяшкоў валодаў моцнай воляй да навучання і, па сведчанні дзеда Кашырына, «конскай» памяццю. Пешкоў шмат і прагна чытаў, праз некалькі гадоў ўпэўнена вывучаў і цытаваў філосафаў-ідэалістаў — Ніцшэ, Гартмана, Шапенгаўэра, Каро  (руск.) (бел., Сэллі  (руск.) (бел.; учорашні валацуга пабіваў дыпламаваных прыяцеляў сваім знаёмствам з творамі класікаў. Аднак і да 30 гадоў Пешкоў пісаў напаўпісьменна, з масай арфаграфічных і пунктуацыйных памылак, якія яшчэ доўга выпраўляла яго жонка Кацярына, прафесійны карэктар  (руск.) (бел.[28].

Пачынаючы з юнацтва і на працягу ўсяго жыцця Горкі увесь час паўтараў, што не «піша», а толькі «вучыцца пісаць». Сябе пісьменнік з маладых гадоў называў чалавекам, які «ў свет прыйшоў, каб не згаджацца»[29][30].

З дзяцінства Аляксей быў піраманам?!, надзвычай любіў глядзець, як зачаравальна гарыць агонь[13].

Па агульным меркаванні літаратуразнаўцаў, аўтабіяграфічную трылогію Горкага, якая ўключае аповесці «Дзяцінства», «У людзях» і «Мае ўніверсітэты», нельга ўспрымаць як дакументальнае, а тым больш навуковае апісанне яго ранняй біяграфіі. Падзеі, выкладзеныя ў гэтых мастацкіх творах, творча зменены фантазіяй і уяўленнем аўтара, кантэкстам рэвалюцыйнай эпохі, калі былі напісаныя гэтыя кнігі Горкага. Сямейныя лініі Кашырына і Пяшкова выбудаваныя міфалагічна, далёка не заўсёды пісьменнік атаясамляў асобу свайго героя Аляксея Пяшкова з сабой, у трылогіі фігуруюць як сапраўдныя, так і выдуманыя падзеі і персанажы, характэрныя для часу, на які прыйшліся маладыя гады Горкага[31].

Сам Горкі аж да сталага ўзросту лічыў, што ён нарадзіўся ў 1869 годзе; ў 1919 годзе ў Петраградзе шырока адзначаўся яго 50-гадовы «юбілей»[32]. Дакументы, якія пацвярджаюць факт нараджэння пісьменніка ў 1868 годзе, паходжанне і акалічнасці дзяцінства (метрычныя запісы, рэвізскія казкі і паперы казённых палат), былі выяўленыя ў 1920-х гадах біёграфам Горкага, крытыкам і гісторыкам літаратуры Ільёй Груздзевым  (руск.) (бел. і энтузіястамі-краязнаўцамі; упершыню апублікаваны ў кнізе «Горкі і яго час»[33].

Па сацыяльным паходжанні Горкі яшчэ ў 1907 годзе падпісваўся як «горада Ніжняга Ноўгарада цэхавы малярнага цэха Аляксей Максімавіч Пяшкоў». У слоўніку Бракгаўза і Ефрона Горкі пазначаны як мешчанін[34].

Юнацтва і першыя крокі ў літаратуры

У 1884 годзе Аляксей Пяшкоў прыехаў у Казань і паспрабаваў паступіць у Казанскі ўніверсітэт, але пацярпеў няўдачу. У той год статутам універсітэта было рэзка скарочана колькасць месцаў для выхадцаў з самых бедных слаёў, да таго ж у Пяшкова не было атэстата аб сярэдняй адукацыі. Працаваў на прыстанях, дзе пачаў наведваць сходкі рэвалюцыйна настроенай моладзі. Пазнаёміўся з марксісцкай літаратурай і прапагандысцкай працай. У 1885—1886 гадах працаваў у кандытарскай і булачнай  (руск.) (бел. В. Сямёнава. У 1887 годзе працаваў у булачнай народніка Андрэя Сцяпанавіча Дзеранкова (1858—1953), даходы якой накіроўваліся на нелегальныя гурткі самаадукацыі і іншую фінансавую падпітку руху народнікаў ў Казані. У гэтым жа годзе страціў бабулю і дзядулю: А. І. Кашырына памерла 16 лютага, В. В. Кашырын — 1 мая[35]

12 снежня 1887 года ў Казані, на высокім беразе над Волгай, за агароджай манастыра, 19-гадовы Пяшкоў у прыступе юнацкай дэпрэсіі распачаў спробу самагубства, прабіўшы сабе са стрэльбы лёгкае. Куля затрымалася ў целе, вартаўнік-татарын, які падаспеў тэрмінова, выклікаў паліцыю, і Аляксея адправілі ў земскую бальніцу, дзе зрабілі паспяховую аперацыю. Рана аказалася не смяротнай, аднак яна паслужыла штуршком да пачатку працяглай хваробы дыхальных органаў. Спробу суіцыду праз некалькі дзён Пяшкоў паўтарыў ў бальніцы, дзе пасварыўся з прафесарам медыцыны Казанскага ўніверсітэта М. І. Студэнцкім[36], раптам схапіў у ардынатарскай буйную бутэлечку хлоральгідрату  (руск.) (бел. і зрабіў некалькі глыткоў, пасля чаго быў другі раз выратаваны ад смерці прамываннем страўніка  (руск.) (бел.. У аповесці «Мае ўніверсітэты» Горкі з сорамам і самаасуджэннем назваў тое, што здарылася, самым цяжкім эпізодам са свайго мінулага, апісаць гісторыю ён спрабаваў у апавяданні «Выпадак з жыцця Макара». За спробу самагубства і адмову ад пакаяння Казанскай духоўнай кансісторыяй быў адлучаны ад царквы на чатыры гады[37][38].

На думку псіхіятра, прафесара І. Б. Галанта  (руск.) (бел., які ў сярэдзіне 1920-х гадоў вывучаў асобу пісьменніка і псіхапаталагічную?! падаплёку яго твораў і яго жыцця, у юнацтве Аляксей Пяшкоў быў псіхічна неўраўнаважаным чалавекам і моцна пакутаваў з гэтай прычыны; аб выяўленым ім постфактум «цэлым букеце» псіхічных захворванняў прафесар Галант паведаміў у лісце самому Горкаму. У маладога Пяшкова праглядаўся, у прыватнасцi, суіцыдальны комплекс, схільнасць да самагубства як да сродку кардынальнага рашэння жыццёвых праблем. Да падобных высноў ў 1904 году прыйшоў таксама псіхіятр, доктар медыцыны М. В. Шайкевіч, які напісаў кнігу «Псіхапаталагічныя рысы герояў Максіма Горкага», выдадзеную ў Санкт-Пецярбургу. Сам Горкі ў старым узросце адпрэчваў гэтыя дыягназы, не жадаючы прызнаваць сябе вылечаным ад псіхапаталогіі, аднак забараніць медыцынскія даследаванні сваёй асобы і творчасці быў не ў стане[39].

У 1888 годзе разам з рэвалюцыянерам-народнікам М. А. Ромасем  (руск.) (бел. прыязджае ў сяло Краснавідава  (руск.) (бел. пад Казанню для вядзення рэвалюцыйнай прапаганды. Быў упершыню арыштаваны за сувязь з кружком М. Я. Федасеева  (руск.) (бел.. Знаходзіўся пад пастаянным наглядам паліцыі. Пасля таго, як заможныя сяляне спалілі дробязную лаўку Ромася, Пяшкоў некаторы час батрачыў. У кастрычніку 1888 года паступіў вартаўніком на станцыю Добрынка  (руск.) (бел. Гразе-Царыцынскай чыгункі  (руск.) (бел.. Уражанні ад знаходжання ў Добрынцы паслужылі асновай для аўтабіяграфічнага аповяду «Вартаўнік» і апавядання «Нуды дзеля». Потым з’ехаў на Каспійскае мора, дзе падрадзіўся ў арцель рыбаловаў[40][20].

У студзені 1889 года, па асабістым прашэнні (скарзе ў вершах), пераведзены на станцыю Барысаглебск, затым вагаўшчыком на станцыю Крутая  (руск.) (бел.[41]. Там Аляксея заспела першае моцнае пачуццё да дачкі начальніка станцыі Марыі Басаргіной; Пяшкоў нават прасіў рукі Марыі ў яе бацькі, але атрымаў адмову[42]. Праз 10 гадоў ужо жанаты пісьменнік у лісце да жанчыны з пяшчотай успамінаў: «Я ўсё памятаю, Марыя Захараўна. Добрае не забываецца, не так ужо шмат яго ў жыцці, каб можна было забываць…»[43]. Спрабаваў арганізаваць сярод сялян земляробскую калонію талстоўскага тыпу. Склаў калектыўны ліст з гэтай просьбай «ад імя ўсіх» і хацеў сустрэцца з Л. М. Талстым у Яснай Паляне і Маскве. Аднак Талстой (да якога тады ішлі за радай тысячы людзей, многіх з іх яго жонка Соф’я Андрэеўна  (руск.) (бел. называла «цёмнымі лайдакамі»), не прыняў хадака, і Пяшкоў вярнуўся ні з чым у Ніжні Ноўгарад у вагоне з надпісам «для жывёлы»[44].

У канцы 1889 — пачатку 1890 году пазнаёміўся ў Ніжнім Ноўгарадзе з пісьменнікам У. Г. Караленкам, якому прынёс для водгуку свой першы твор, паэму «Песня старога дуба». Прачытаўшы паэму, Караленка разнёс яе ў пух і прах. З кастрычніка 1889 года Пяшкоў працаваў пісарам у адваката А. І. Ланіна[45]. У гэтым жа месяцы упершыню быў арыштаваны і заключаны ў Ніжагародскую турму  (руск.) (бел. — гэта было «рэха» разгрому студэнцкага руху ў Казані; гісторыю першага арышту апісаў у нарысе «Час Караленка»[46]. Завязаў сяброўства са студэнтам-хімікам Н. З. Васільевым, які пазнаёміў Аляксея з філасофіяй[20].

29 красавіка 1891 года Пяшкоў адправіўся з Ніжняга Ноўгарада вандраваць «па Русі». Пабываў у Паволжы, на Доне, на Украіне (у Мікалаеве трапіў у лякарню), у Крыму і на Каўказе, большую частку шляху прайшоў пешшу, часам ехаў на фурманках, на тармазных пляцоўках чыгуначных грузавых вагонаў . У лістападзе прыйшоў у Тыфліс. Уладкаваўся рабочым у чыгуначную  (руск.) (бел. майстэрню. Улетку 1892 года ў Абхазіі працаваў на будаўніцтве шашы Сухум — Новарасійск, пасля чаго ненадоўга залучыўся на Бакінскія нафтапромыслы — гэту працу пісьменнік потым называў самай цяжкай з усіх, што выпалі на яго долю[13]. Тым жа летам вярнуўся ў Тыфліс, жыў у падвале на Нова-Арсенальнай вуліцы разам з механікам, каморнікам, семінарыстам, студэнтам і чыгуначным рабочым. Прапаноўваў рабочым запісваць у сшыткі і нататнікі факты самавольства і прыгнёту з боку адміністрацыі на прадпрыемствах, паколькі верыў, што зафіксаванае ў пісьмовай крыніцы валодае сілай сведчання і падточвае сацыяльную несправядлівасць. Тыфліскія знаёмыя адзначалі магутную постаць Пяшкова, яго знарок грубаватыя манеры, руху і жэсты. У Тыфліскі перыяд Пяшкоў напісаў цэлыя сшыткі высакамоўных вершаў у перайманне Байрану, на памяць чытаў суседзям па склепе «Каіна  (англ.) (бел.» і «Манфрэда  (руск.) (бел.». Пасля на аснове сваіх вершаваных накідаў стварыў паэму «Дзяўчына і смерць  (руск.) (бел.», упершыню апублікаваную ў 1918 годзе. Наадварот, вусныя апавяданні Пешкова, па ўспамінах слухачоў, адрозніваліся жыццёвай пэўнасцю, іранічным стылем і яркасцю дэталяў[13].

Да 1892 года Пяшкоў ужо меў досвед працы грузчыкам, сталяром, красільшчыкам, хлебапёкам, бурлаком, будаўніком, вартаўніком, рэпарцёрам і інш[13]. У Тыфлісе Пяшкоў пазнаёміўся і пасябраваў з удзельнікам рэвалюцыйнага руху Аляксандрам Калюжным. Слухаючы апавяданні юнака аб падарожжах па краіне, Калюжны настойліва прапаноўваў Пяшкову запісваць гісторыі, якія з ім здарыліся. Калі рукапіс «Макара Чудры  (руск.) (бел.» (драмы з цыганскага жыцця) быў гатовы, Калюжны з дапамогай знаёмага журналіста Цвятніцкага здолеў надрукаваць аповяд у газеце «Каўказ  (руск.) (бел.». Публікацыя выйшла 12 верасня 1892 года, падпісаны аповяд быў — М. Горкі. Псеўданім «Горкі»[47] Аляксей прыдумаў сам. Пасля ён казаў Калюжнаму: «Не пісаць жа мне ў літаратуры — Пяшкоў…». У кастрычніку гэтага ж года Пяшкоў вярнуўся ў Ніжні Ноўгарад[48][20].

Адзіная законная жонка[49] Горкага Кацярына Пяшкова  (руск.) (бел.

У 1893 году пісьменнік-пачатковец апублікаваў некалькі апавяданняў у ніжагародскіх газетах «Волгарь» і «Волжский вестник». Яго літаратурным настаўнікам становіцца Караленка. У гэтым жа годзе 25-гадовы Аляксей Пяшкоў ўступіў у першы, нявенчаны шлюб з акушэркай Вольгай Юльеўнай Каменскай, гераіняй яго пазнейшага аповяду «Аб першым каханні» (1922). З Вольгай ён быў знаёмы з 1889 года, яна была старэйшая на 9 гадоў, да таго часу ўжо сыйшла ад першага мужа і мела дачку. Пісьменніку здаўся пацешным таксама факт, што маці Каменскай, таксама акушэрка, калісьці прымала нованароджанага Пяшкова. Каменскай звернутая першая з вядомых аўтабіяграфій Горкага, напісаная ў выглядзе ліста пад уплывам паэта Гейнэ і якая мела вычварную назву «Выклад фактаў і дум, ад узаемадзеяння якіх адсохлі лепшыя кавалкі майго сэрца» (1893). Растаўся Аляксей з Каменскай ўжо ў 1894 годзе: пералом у адносінах наступіў пасля таго, як Вольга, якой «усю мудрасць жыцця замяніў падручнік акушэрства», заснула пры аўтарскім чытанні толькі што напісанай навелы «Старая Ізергіль  (руск.) (бел.»[13][50].

У жніўні 1894 года па рэкамендацыі Караленкі Пяшкоў напісаў апавяданне «Чалкаш  (руск.) (бел.» пра прыгоды басяка-кантрабандыста. Аповяд аднёс у часопіс «Русское богатство  (руск.) (бел.», твор некаторы час праляжаў у рэдакцыйным партфелі. У 1895 годзе Караленка параіў Пяшкову пераехаць у Самару, дзе той стаў прафесійным журналістам, і пачаў зарабляць сабе на хлеб артыкуламі, фельетонамі і нарысамі — пад псеўданімам  (руск.) (бел. Иегудиил Хламида. Псеўданім парадыраваў з’едлівага семінарыста, аўтарскі стыль быў падобны «на духоўную літаратуру, красамоўную і архаічную». Папулярнай стала рэгулярная афарыстычныя рубрыка «Мысли и максимы». Усяго за два няпоўныя гады ў самарскай газеце Пяшкоў апублікаваў каля 500 артыкулаў, нарысаў і фельетонаў (не лічачы белетрыстыкі, якую склалі апавяданні), што было неймавернай прадукцыйнасцю для тагачасных публіцыстаў у Расіі[13]. У чэрвеньскім нумары часопіса «Русское богатство», нарэшце, быў апублікаваны «Чалкаш», які прыносіць першую літаратурную вядомасць свайму аўтару — Максіму Горкаму[51].

У 1895 годзе ў выданні «Самарская газета» быў апублікаваны нарыс «Бабуля Акуліна» — першы накід да будучай аповесці «Дзяцінства  (руск.) (бел.»[52].

30 жніўня 1896 года ў самарскім Вазнясенскім саборы  (руск.) (бел. Горкі абвянчаўся  (руск.) (бел. з дачкой збяднелага памешчыка (які стаў упраўляючым), учорашняй гімназісткай, карэктарам  (руск.) (бел. «Самарскай газеты» Кацярынай Волжынай  (руск.) (бел., малодшай сябе на 8 гадоў. Нямала пабачыўшы і ўжо даволі вядомы пісьменнік здаўся працаўніцы карэктуры «напаўбогам», сам жа Горкі ўспрымаў нявесту паблажліва, доўгімі заляцаннямі не удастоіў. У кастрычніку 1896 года хвароба стала праяўляць сябе ўсё больш трывожна: Горкі месяц ляжаў з бранхітам, які перайшоў у запаленне лёгкіх, а ў студзені яму быў упершыню пастаўлены дыягназ — туберкулёз. Лячыўся ў Крыму, далечваўся ў суправаджэнні жонкі на Украіне, у вёсцы Мануйлаўцы  (руск.) (бел. пад Палтавай, дзе асвойваў украінскую мову. 21 ліпеня 1897 года там жа нарадзіўся яго першынец — сын Максім  (руск.) (бел.[13].

У 1896 годзе Горкі піша водгук на першы кінасеанс апарата «Сінематограф»  (руск.) (бел. у кафэшантане Шарля Амона на Ніжагародскім кірмашы  (руск.) (бел.[53][54].

У 1897 году Горкі — аўтар твораў у часопісах «Русская мысль  (руск.) (бел.», «Новое слово  (руск.) (бел.» і «Северный вестник  (руск.) (бел.». Апублікаваны яго апавяданні «Канавалаў», «Зазубіна», «Кірмаш ў Голтве», «Муж і жонка Арловы», «Мальва», «Былыя людзі» і іншыя. У кастрычніку пачаў працу над першым буйным творам, аповесцю «Фама Гардзееў»[51].

Літаратурная і грамадская дзейнасць

Ад першай вядомасці — да прызнання (1897—1902)

З кастрычніка 1897 года да сярэдзіны студзеня 1898 года Горкі жыў у пасёлку Каменка (цяпер горад Куўшынава Цвярской вобласці) на кватэры ў свайго сябра Мікалая Захаравіча Васільева, які працаваў на Каменскай папяровай фабрыцы і які кіраваў нелегальным рабочым марксісцкім гуртком. Пасля жыццёвыя ўражанні гэтага перыяду паслужылі пісьменніку матэрыялам для рамана «Жыццё Кліма Самгіна  (руск.) (бел.».

У 1898 году выдавецтвам С. Дараватаўскага і А. Чарушнікава  (руск.) (бел. выпушчаны першыя два тамы твораў Горкага. У тыя гады наклад першай кнігі маладога аўтара рэдка перавышаў 1000 экземпляраў. А. Багдановіч раіў выпусціць першыя два тамы «Нарысаў і апавяданняў» М. Горкага па 1200 экземпляраў. Выдаўцы «рызыкнулі» і выпусцілі больш. Першы том 1-га выдання «Нарысаў і апавяданняў» выйшаў накладам 3000 экзэмпляраў[55], другі том — 3500. Абодва тамы былі хутка распрададзеныя. Праз два месяцы пасля выхаду кнігі пісьменнік, чыё імя было ўжо на слыху, быў зноў арыштаваны ў Ніжнім, этапаваны і заключаны ў Метэхскі замак  (руск.) (бел. Тыфліса за ранейшыя рэвалюцыйныя справы. У рэцэнзіі на «Нарысы і апавяданні» крытыка і публіцыста, галоўнага рэдактара часопіса «Русское богатство» М. К. Міхайлоўскага  (руск.) (бел. адзначалася пранікненне ў творчасць Горкага «асаблівай маралі» і месіянскіх ідэй Ніцшэ[56].

1900 год, Ясная Паляна. Леў Талстой і Максім Горкі

У 1899 годзе Горкі ўпершыню з’яўляецца ў Санкт-Пецярбургу. У гэтым жа годзе выдавецтвам С. Дараватаўскага і А. Чарушнікава першым выданнем выпушчаны трэці том «Нарысаў і апавяданняў» накладам 4100 экземпляраў і другім выданнем 1-й і 2-й тамы накладам па 4100 экземпляраў. У гэтым жа годзе публікуюцца раман «Фама Гардзееў», паэма ў прозе «Песня пра сокала  (руск.) (бел.». З’яўляюцца першыя пераклады Горкага на замежных мовах[57].

У 1900—1901 годзе Горкі напісаў раман «Трое», які застаўся малавядомым. Адбываецца асабістае знаёмства Горкага з Чэхавым, [Леў Мікалаевіч [Талстой|Талстым]].

Міхаіл Несцераў?!. Партрэт А. М. Горкага. (1901 г.) Музей А. М. Горкага  (руск.) (бел., Масква

У сакавіку 1901 года ў Ніжнім Ноўгарадзе стварыў твор невялікага фармату, але рэдкага, арыгінальнага жанру, песню ў прозе, — шырока вядомую як «Песня пра Буравесніка  (руск.) (бел.». Удзельнічае ў марксісцкіх працоўных гуртках Ніжняга Ноўгарада, Сормава  (руск.) (бел., Санкт-Пецярбурга; напісаў пракламацыю  (руск.) (бел., якая заклікае да барацьбы з самадзяржаўем?!. За гэты арыштаваны і высланы з Ніжняга Ноўгарада.

У 1901 годзе Горкі ўпершыню звярнуўся да драматургіі. Стварае п’есы «Мяшчане  (руск.) (бел.» (1901), «На дне  (руск.) (бел.» (1902). У 1902 годзе ён стаў хросным?! і прыёмным бацькам яўрэя  (руск.) (бел. Зіновія Свярдлова  (руск.) (бел., які ўзяў прозвішча Пяшкоў і прыняў праваслаўе. Гэта было неабходна для таго, каб Зіновій атрымаў права жыць у Маскве.

21 лютага 1902 года пасля ўсяго шасці гадоў рэгулярнай літаратурнай дзейнасці адбываецца абранне Горкага ў ганаровыя акадэмікі Імператарскай Акадэміі навук па разрадзе прыгожага пісьменства. Абураны Мікалай II наклаў з’едлівую рэзалюцыю: «Больш чым арыгінальна». І перш чым Горкі змог скарыстацца сваімі новымі правамі, яго абранне было анулявана ўрадам, паколькі новаабраны акадэмік «знаходзіўся пад наглядам паліцыі». У сувязі з гэтым Чэхаў і Караленка адмовіліся ад сяброўства ў Акадэміі. Сябраваць з Горкім і праяўляць салідарнасць з ім у літаратурным асяроддзі стала прэстыжна. Горкі становіцца заснавальнікам плыні «сацыяльны рэалізм» і заканадаўцам літаратурных мод: з’яўляецца цэлая плеяда маладых пісьменнікаў (Елеонаў, Юшкевіч  (руск.) (бел., Скіталец  (руск.) (бел., Гусеў-Арэнбургскі  (руск.) (бел., Купрын і дзясяткі іншых), якіх абагульнена называлі «падмаксімкамі» і раз сустрэўшыся стараліся пераймаць Горкаму ва ўсім, пачынаючы ад манеры насіць вусы і шырокія капялюшы, акцэнтаванай рэзкасці і грубаватасці манер, уласцівых, як лічылася, простаму чалавека, уменню ўставіць па месцы ў літаратурную гаворку салёнае слоўца, і заканчваючы волжскім оканнем  (руск.) (бел., якое і ў Горкага гучала некалькі найграна, штучна[58][59]. 20 сакавіка 1917 года пасля звяржэння манархіі Горкі быў абраны ганаровым членам Акадэміі навук паўторна.

У 1902 годзе Горкі ўпершыню апублікаваў верш «Валашская легенда», які стаў потым вядомым пад назвай «Легенда пра Марка».

А вы на земле проживёте,
Как черви слепые живут:
Ни сказок о вас не расскажут,
Ни песен про вас не споют.

— Максім Горкі. «Легенда пра Марка», апошняя страфа

Першапачаткова «Легенда пра Марка» ўваходзіла ў апавяданне «Аб маленькай феі і маладым чабане (Валашская казка)». Пазней Горкі істотна перапрацаваў рэч, зноўку напісаў заключную страфу, зрабіў верш асобным творам і даў згоду кампазітару Аляксандру Спендыяраву пакласці яго на музыку. У 1903 году выйшла першае выданне новага тэксту, які суправаджаўся нотамі. У далейшым верш шмат разоў перавыдаваўся пад назвамі: «Валашская казка», «Фея», «Рыбак і фея». У 1906 году верш уключаны ў кнігу «М. Горкі. Песня пра Сокала. Песня пра Буравесніка. Легенда пра Марка». Гэта першая кніга з аб’ёмнай «Таннай бібліятэкі таварыства „Веды“», выдадзенай у Санкт-Пецярбургу ў 1906 годзе, дзе налічвалася больш за 30 твораў Горкага[60].

Кватэра ў Ніжнім Ноўгарадзе

У верасні 1902 года, ужо сусветна вядомы пісьменнік, які атрымліваў салідныя ганарары, з жонкай Кацярынай Паўлаўнай і дзецьмі Максімам (нар. 21 ліпеня 1897) і Кацяй (нар. 26 мая 1901), пасяліўся ў арандаваных 11 пакоях ніжагародскага дома барона М. Ф. Кіршбаўма (цяпер Музей-кватэра А. М. Горкага ў Ніжнім Ноўгарадзе  (руск.) (бел.). Да гэтага часу Горкі быў аўтарам шасці тамоў літаратурных твораў, каля 50 яго твораў былі выдадзеныя на 16 мовах. У 1902 годзе пра Горкага было апублікавана 260 газетных і 50 часопісных артыкулаў, выдадзена больш за 100 манаграфій. У 1903 і 1904 гадах Таварыства рускіх драматычных пісьменнікаў і кампазітараў двойчы прысуджае Горкаму Грыбаедаўскую прэмію  (руск.) (бел. за п’есы «Мяшчане» і «На дне». Пісьменнік набыў прэстыж у сталічным грамадстве: у Санкт-Пецярбургу Горкі быў вядомы па дзейнасці кніжнага выдавецтва «Знание», а ў Маскве з’яўляўся вядучым драматургам у Мастацкім тэатры.

У Ніжнім Ноўгарадзе, пры шчодрай фінансавай і арганізацыйнай падтрымцы Горкага, завяршалася будаўніцтва Народнага дома?!, ствараўся народны тэатр, адкрылася школа імя Ф. І. Шаляпіна.

Кватэру пісьменніка ў Ніжнім Ноўгарадзе сучаснікі называлі «Горкаўскай акадэміяй», у ёй, па ацэнцы В. Дзясніцкага  (руск.) (бел., панавала «атмасфера высокага духоўнага настрою». Амаль штодня пісьменніка наведвалі ў гэтай кватэры прадстаўнікі творчай інтэлігенцыі, у прасторнай гасцінай часцяком збіраліся па 30-40 дзеячаў культуры. Сярод гасцей былі Леў Талстой, Леанід Андрэеў, Іван Бунін, Антон Чэхаў, Яўген Чырыкаў  (руск.) (бел., Ілья Рэпін, Канстанцін Станіслаўскі. Самы блізкі сябар — Фёдар Шаляпін, які таксама здымаў кватэру ў доме барона Кіршбаўма, актыўна ўдзельнічаў у жыцці сям’і Горкага і горада.

У ніжагародскай кватэры Горкі скончыў п’есу «На дне», адчуў натхняльны поспех пасля яе пастановак у Расіі і Еўропе, зрабіў накіды да аповесці «Маці», напісаў паэму «Чалавек», асэнсаваў канву п’есы «Дачнікі»[61].

Адносіны з Марыяй Андрэевай, сыход з сям’і, «дзве жонкі»

Фактычная жонка Горкага, актрыса Маскоўскага Мастацкага тэатра Марыя Андрэеўна  (руск.) (бел.

На мяжы 1900-х гадоў у жыцці Горкага з’явілася статусная, прыгожая і паспяховая жанчына[13]. 18 красавіка 1900 года ў Севастопалі, куды Маскоўскі Мастацкі тэатр выязджаў паказаць А. П. Чэхаву яго «Чайку», Горкі пазнаёміўся з вядомай маскоўскай актрысай Марыяй Андрэеўнай  (руск.) (бел.. «Мяне захапіла прыгажосць і моц яго таленту», — успамінала Андрэева. Абодвум у год іх першай сустрэчы споўнілася па 32 гады. Пачынаючы з крымскіх гастроляў пісьменнік і актрыса сталі бачыцца часта, Горкі ў ліку іншых запрошаных гасцей стаў наведваць вечары-прыёмы ў багата абстаўленай 9-пакаёвай кватэры Андрэевай і яе мужа, важнага чыгуначнага чыноўніка Жэлябужскага, у Тэатральным праездзе  (руск.) (бел.[62]. Асаблівае ўражанне Андрэева зрабіла на Горкага ў вобразе Наташы ў яго першай п’есе «На дне»: «Прыйшоў увесь у слязах, ціснуў рукі, дзякаваў. У першы раз тады я моцна абняла і пацалавала яго, тут жа на сцэне, пры ўсіх»[63][64]. У коле сваіх сяброў Горкі называў Марыю Фёдараўну «Цудоўнай Чалавечынкай» (руск.: Чудесная Человечинка)[62]. Пачуццё да Андрэевай стала істотным фактарам эвалюцыі Горкага, адзначалі Павел Басінскі  (руск.) (бел. і Дзмітрый Быкаў?!, у 1904—1905 годзе пісьменнік пад уплывам Андрэевай зблізіўся з ленінскай партыяй РСДРП?! і ўступіў у яе. 27 лістапада 1905 года адбываецца першая сустрэча Горкага з Ленінам, месяцам раней вярнуліся з палітэміграцыі[65][66][67][68].

У 1903 году Андрэева канчаткова сыходзіць са сваёй сям’і (дзе яна доўгі час жыла толькі як гаспадыня і маці дваіх дзяцей), здымае сабе кватэру, становіцца грамадзянскай жонкай  (руск.) (бел. і літаратурным сакратаром Горкага, пра што сведчыць Вялікая Савецкая Энцыклапедыя[69]. Пісьменнік, захоплены новым гарачым каханнем, назаўжды пакінуў Ніжні Ноўгарад, стаў жыць у Маскве і Санкт-Пецярбургу, дзе літаратурнае прызнанне і новая грамадская дзейнасць адкрылі перад ім новыя перспектывы. Калі Горкі з Андрэевай летам 1906 года знаходзіліся ў ЗША, у Ніжнім Ноўгарадзе ад раптоўнага менінгіту 16 жніўня памірае 5-гадовая дачка Горкага Каця. Горкі напісаў з Амерыкі пакінутай жонцы суцяшальны ліст, дзе патрабаваў берагчы сына[13]. Муж і жонка па ўзаемнай згодзе прынялі рашэнне расстацца, незарэгістраваныя адносіны Горкага з Андрэевай працягваліся да 1919 года, пры гэтым развод з першай жонкай пісьменнікам не афармляўся. Афіцыйна К. П. Пяшкова заставалася яго жонкай да канца жыцця, і гэта не было проста фармальнасцю. 28 мая 1928 году, пасля сямігадовай эміграцыі прыехаўшы ў СССР з Італіі на святкаванне свайго 60-годдзя, Горкі спыніўся ў Маскве на Цвярской вуліцы ў кватэры Кацярыны Пяшковай, якая ўзначальвала тады Камітэт дапамогі палітвязням — адзіную легальную праваабарончую арганізацыю ў СССР. У чэрвені 1936 года, на пахаванні Горкага Кацярына Паўлаўна прысутнічала ў якасці яго законнай, усімі прызнанай ўдавы, якой асабіста выказаў спачуванне Сталін[13][70][71][72].

У 1958 годзе была ўпершыню выпушчаная ў серыі «Жыццё выдатных людзей  (руск.) (бел.» масавым 75-тысячным накладам біяграфія «Горкі», аўтарам якой выступіў даследчык яго жыцця і творчасці, савецкі пісьменнік і сцэнарыст Ілья Груздзеў  (руск.) (бел., які быў знаёмы і складаўся ў перапісцы з самім Горкім. У гэтай кнізе ні словам не сказана пра тое, што Андрэева ​​была фактычнай жонкай Горкага, а сама яна згаданая адзіны раз як актрыса Мастацкага тэатра, якая захварэла ў Рызе ў 1905 году перытанітам, пра што Горкі ў лісце К. П. Пяшковай выказаў непакой. Упершыню пра сапраўдную ролю Андрэевай ў жыцці Горкага масаваму чытачу стала вядома толькі ў 1961 годзе, калі былі выдадзеныя ўспаміны Марыі Андрэевай, Мікалая Бурэніна  (руск.) (бел., які суправаджаў іх у паездцы ў ЗША і іншых калегаў па сцэне, рэвалюцыйнай барацьбе[38][73]. У 2005 годзе ў серыі ЖЗЛ  (руск.) (бел. выйшла новая біяграфія «Горкі», аўтарства Паўла Басінскага  (руск.) (бел., дзе, хоць і скупа, але асветленая роля Марыі Андрэевай у жыцці пісьменніка, згадваецца таксама і пра тое, што адносіны паміж двума жонкамі не былі канфліктнымі: так, К. П. Пяшкова з сынам Максімам прыязджала на Капры ў госці да Горкага і нязмушана мела зносіны з М. Ф. Андрэевай. У дзень пахавання Горкага, 20 ліпеня 1936 года, згодна з гістарычнай фатаграфіяй у Калоннай зале Дома Саюзаў  (руск.) (бел., К. П. Пяшкова і М. Ф. Андрэева ​​ішлі за катафалкам у адным шэрагу, плячом да пляча[67][74]. Тэма «Горкі і Андрэева» даследуецца таксама ў манаграфіі Дзмітрыя Быкава?! «Ці быў Горкі?» (2012)[68].

Пралетарскі пісьменнік

Максім Горкі, 1905

У 1906 выехаў у Амерыку, потым — у Італію, жыў на в-ве Капры (1906-13). У 1913 вярнуўся ў Расію. Узначальваў выдавецтва «Всемирная литература» (1918-24). У 1924-31 жыў у Сарэнта (Італія). 3 1931 у СССР. Заснаваў шэраг часопісаў, кніжных серый, у т.л. «Жыццё выдатных людзей», «Бібліятэка паэта» і інш. Ініцыятар І з’езда (1934) і першы старшыня Саюза савецкіх пісьменнікаў. Істотна паўплываў на фарміраванне ідэйна-эстэтычных прынцыпаў савецкай літаратуры.

Цікавіўся беларускім фальклорам. 3 1896 у сваяцкіх адносінах з сям’ёй А. Я. Багдановіча.

Творчасць

У друку ўпершыню выступіў з апавяданнем «Макар Чудра» (1892). У яго ранняй творчасці спалучаліся рамантызм і рэалізм. У алегарычных творах («Песня пра Сокала», 1895, «Песня пра буравесніка», 1901) адлюстраваліся погляды М. Горкага на рэвалюцыю. Шырокі рэзананс меў зборнік «Нарысы і апавяданні» (т. 1-3, 1898-99). У рэалістычных творах (раманы «Фама Гардзееў», 1899; «Трое», 1900-01, і інш.) паказаў Расію напярэдадні ХХ ст. У драме «Мяшчане» (паст. 1902), п’есах «На дне» (1902), «Дачнікі» (1904), «Дзеці сонца» (1905), «Варвары» і «Ворагі» (1906) адлюстраваў перадрэвалюцыйныя працэсы ў расійскім грамадстве. У рамане «Маці» (1907) спачувальна паказаў нарастанне рэвалюцыйнага руху ў Расіі. Аповесці «Лета» і «Гарадок Акураў» (1909), «Жыццё Мацвея Кажамякіна» (1910-11) пра рускае сялянства і мяшчанства. Патрыятычнымі настроямі прасякнуты «Казкі пра Італію» (1911-13), цыкл алавяданняў «Па Русі» (1912-17). У публіцыстычнай кнізе «Несвоечасовыя думкі» (асобнае выд. 1918) крытыкаваў узяты У. Леніным курс на рэвалюцыю, сцвярджаў пра яе дачаснасць і разбуральныя вынікі. Напісаў аўгабіяграфічную трылогію («Дзяцінства», 1913-14; «У людзях», 1916; «Мае ўніверсітэты», 1923), раман «Справа Аргамрнавых» (1925), п’есы «Ягор Булычоў і іншыя» (паст. 1932), «Дасцігаеў і іншыя» (1933), «Васа Жалязнова» (1936, 1-я рэд. 1910), у якіх зноў звярнуўся да паказу жыцця Расіі да 1917. Аўтар літаратурных партрэтаў «Леў Талстой» (1919), «У. Г. Караленка» (1923), «Сяргей Ясенін» (1927) і інш. Апошні твор — незакончаны раман-эпапея «Жыццё Кліма Самгіна» (ч. 1-3, 1927-31, ч. 4, 1937) у надзвычай згушчанай, насычанай форме адлюстраваў падзеі перадрэвалюцыйных дзесяцігоддзяў.

М. Горкі першы з рускіх пісьменнікаў звярнуў увагу на беларускую літаратуру, даў высокую ацэнку творчасці Я. Купалы і Я. Коласа. Пераклаў на рускую мову верш Я. Купалы «А хто там ідзе?», які назваў нацыянальным гімнам беларусаў.

Бібліяграфія

  • Полн. собр. соч. Т. 1—25. М., 1968— 76;
  • Архив А. М. Горького. Т. 1—14. М., 1939— 76;

Беларускія пераклады

  • 3б. твораў. Т. 5—13, 16—20, 23—24. Мн., 1935—38 (т. 1—4, 14—15, 21— 22 не выд.);
  • Архіп і Лявонка. Вільня, 1910;
  • Зброднік. Канавалаў, Чалкаш. Мн., 1930;
  • Справа Артамонавых. Мн., 1941;
  • Маці. Мн., 1941;
  • Дзяцінства. Мн., 1949;
  • У людзях. Мн., 1952;
  • Мае універсітэты. Мн., 1953;
  • Казкі. Мн., 1968.

На беларускую мову творы М. Горкага перакладалі Тэрэза Гардзялкоўская, К. Чорны, М. Гарэцкі, Э. Самуйлёнак, П. Глебка, К. Крапіва, М. Лынькоў, А. Куляшоў, Я. Брыль, Э. Агняцвет, З. Астапенка, С. Баранавых, В. Вітка, Ю. Гаўрук, А. 3арыцкі, М. Лобан, М. Машара, Я. Скрыган, Т. Хадкевіч, У. Хадыка, А. І. Якімовіч.

Зноскі

  1. ↑ Maxim Gorky // Internet Broadway Database — 2000. Праверана 9 кастрычніка 2017.
  2. ↑ а б Максим Горький // Internet Speculative Fiction Database — 1995. Праверана 9 кастрычніка 2017.
  3. ↑ С. Венгеров Пешков, Алексей Максимович // Энциклопедический словарь — СПб.: Брокгауз — Ефрон, 1907. — Т. доп. IIа. — С. 497–502.
  4. ↑ Archivio Storico Ricordi — 1808. Праверана 3 снежня 2020.
  5. ↑ Itaú Cultural Máximo Gorki // Enciclopédia Itaú Cultural — São Paulo: Itaú Cultural, 2001. — ISBN 978-85-7979-060-7 Праверана 9 кастрычніка 2017.
  6. ↑ Сам Горкі лічыў, што яго сапраўднае прозвішча Пяшкоў павінна гучаць з націскам на О:

    Тогда я счёл возможным пояснить ему:
    — Я не Каширин, а — Пешко́в…
    — Пе́шков? — неверно повторил он. — Хорошее дело.

    — Максим Горький. З аўтабіяграфічнай аповесці «Детство»
  7. ↑ «Прозвішча Пяшкоў не датычыцца слоў пешы або пешка, у яго аснове ляжыць гутарковы варыянт Пяшко (ад Пётр). Гэтае прозвішча нярэдка прамаўляюць з націскам на першым складзе, хоць правільней прамаўляць Пяшко́ў, на гэтым настойваў і А. М. Горкі» (Ганжина И. М. Словарь современных русских фамилий. — М.: Астрель: ACT  (руск.) (бел., 2001. — С. 367. — 672 с. — ISBN 5-237-04101-9.)
  8. ↑ БЭС  (руск.) (бел. (Максим Горький)
  9. ↑ Вайнберг И. И. Горький Максим. // Русские писатели. 1800—1917. Биографический словарь. Т. 1. — М.: Изд-во «Советская Энциклопедия», 1989. — С. 645—657.
  10. ↑ Басинский 2005, с. 440—441, 452. Памылка шаблона sfn: няма якара: CITEREFБасинский2005 (даведка)
  11. ↑ Nomination Database — Literature.
  12. ↑ Татьяна Марченко. Русские писатели и Нобелевская Премия (1901-1955): (1901-1955). — Böhlau Verlag Köln Weimar, 2007. — 640 с. — ISBN 9783412140069.
  13. ↑ а б в г д е ё ж з і к Быков 2012. Памылка шаблона sfn: няма якара: CITEREFБыков2012 (даведка)
  14. ↑ Дёмкина, С. М. "Италия в Музее А. М. Горького на Малой Никитской, 6". University of Toronto · Academic Electronic Journal in Slavic Studies. Toronto Slavic Quarterly. Праверана 2016-01-09. {{cite news}}: no-break space character у |title= на пазіцыі 18 (даведка)
  15. ↑ Миракян, Нива (2014-04-16). "Неаполитанский период Максима Горького". Окно в Россию. Архівавана з арыгінала 2015-11-19. Праверана 2016-01-09.
  16. ↑ Плеханов Г. В.?! О так называемых религиозных исканиях в России. «Исповедь» М. Горького как проповедь «новой религии» // Об атеизме и религии в истории общества и культуры. — М: Мысль, 1977. — С. 254.
  17. ↑ О’Коннор Т. Э. Инженер революции. Леонид Красин и большевики. М., 1993.
  18. ↑ Книгоиздание СССР. Цифры и факты. 1917—1987 / Е. Л. Немировский?!, М. Л. Платова. — М.: Книга, 1987. — С. 292, 308. — 320 с. — 3 000 экз.
  19. ↑ Быков 2012, с. 5. Памылка шаблона sfn: няма якара: CITEREFБыков2012 (даведка)
  20. ↑ а б в г д Басинский 2005, с. 442. Памылка шаблона sfn: няма якара: CITEREFБасинский2005 (даведка)
  21. ↑ Басинский 2005, с. 21. Памылка шаблона sfn: няма якара: CITEREFБасинский2005 (даведка)
  22. ↑ Биография на Biographer.ru
  23. ↑ Пешков, Алексей Максимович // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.
  24. ↑ Басинский 2005, с. 15. Памылка шаблона sfn: няма якара: CITEREFБасинский2005 (даведка)
  25. ↑ Нефедова И. М. Максим Горький. Биография писателя: Пособие для учащихся. — Л.: Просвещение, 1971.
  26. ↑ Басинский 2005, с. 17—18, 51—52. Памылка шаблона sfn: няма якара: CITEREFБасинский2005 (даведка)
  27. ↑ Настольный календарь 1981. — М.: Политиздат, 1980. — С. 45
  28. ↑ Басинский 2005, с. 49—54. Памылка шаблона sfn: няма якара: CITEREFБасинский2005 (даведка)
  29. ↑ Басинский 2005, с. 369. Памылка шаблона sfn: няма якара: CITEREFБасинский2005 (даведка)
  30. ↑ Дмитрий Колесников Максим Горький: «Я в мир пришёл, чтобы не соглашаться…» // Советская Россия. — 2013. — Сакавік
  31. ↑ Басинский 2005, с. 8—14, 26. Памылка шаблона sfn: няма якара: CITEREFБасинский2005 (даведка)
  32. ↑ Басинский 2005, с. 445. Памылка шаблона sfn: няма якара: CITEREFБасинский2005 (даведка)
  33. ↑ Басинский 2005, с. 8. Памылка шаблона sfn: няма якара: CITEREFБасинский2005 (даведка)
  34. ↑ Басинский 2005, с. 45, 293. Памылка шаблона sfn: няма якара: CITEREFБасинский2005 (даведка)
  35. ↑ Басинский 2005, с. 40, 442. Памылка шаблона sfn: няма якара: CITEREFБасинский2005 (даведка)
  36. ↑ Студенский, Николай Иванович // Русский биографический словарь : в 25-ти томах. — СПб.—М., 1896—1918. (руск.)
  37. ↑ Басинский 2005, с. 59—65, 94—111. Памылка шаблона sfn: няма якара: CITEREFБасинский2005 (даведка)
  38. ↑ а б Груздев 1958. Памылка шаблона sfn: няма якара: CITEREFГруздев1958 (даведка)
  39. ↑ Басинский 2005, с. 53, 62—65. Памылка шаблона sfn: няма якара: CITEREFБасинский2005 (даведка)
  40. ↑ ГАЛО:Алексей Максимович Горький. К 140-летию со дня рождения
  41. ↑ Шилин Н. К. Депо: История локомотивного депо станции имени Максима Горького Волгоградского отделения Приволжской железной дороги. — Волгоград: ГУ «Издатель», 2001. — 592 с.
  42. ↑ Классик из железнодорожной мастерской. Для путешествий из России в Европу и обратно Максим Горький обычно пользовался берлинским экспрессом. Гудок (20 студзеня 2017). Праверана 4 ліпеня 2017.
  43. ↑ Басинский 2005, с. 129. Памылка шаблона sfn: няма якара: CITEREFБасинский2005 (даведка)
  44. ↑ Басинский 2005, с. 115, 442. Памылка шаблона sfn: няма якара: CITEREFБасинский2005 (даведка)
  45. ↑ Ланин Александр Иванович (руск.)
  46. ↑ Басинский 2005, с. 134. Памылка шаблона sfn: няма якара: CITEREFБасинский2005 (даведка)
  47. ↑

    Наколькі я памятаю, Аляксей Максімавіч ніколі не называў сябе ў друку Максімам Горкім. Ён падпісваўся карацей: «М. Горкі».

    Неяк ён сказаў, хітра паглядзеўшы на суразмоўцаў:

    — Адкуль вы ўсе ўзялі, што «М» — гэта Максім? А можа быць, гэта «Міхаіл» або «Магамет»?..

    — Маршак С. Я. {{{загаловак}}}. — 1960. — Т. 4. — С. 107. — 824 с.
  48. ↑ Максим Горький. Макар Чудра и другие рассказы. — М: "Детская литература", 1970. — С. 195—196. — 207 с.
  49. ↑ Басинский 2005, с. 128, вкл. 7. Памылка шаблона sfn: няма якара: CITEREFБасинский2005 (даведка)
  50. ↑ Басинский 2005, с. 17, 442. Памылка шаблона sfn: няма якара: CITEREFБасинский2005 (даведка)
  51. ↑ а б Басинский 2005, с. 443. Памылка шаблона sfn: няма якара: CITEREFБасинский2005 (даведка)
  52. ↑ Басинский 2005, с. 31. Памылка шаблона sfn: няма якара: CITEREFБасинский2005 (даведка)
  53. ↑ Н. А. Лебедев. Глава 1. Кинематограф в дореволюционной России (1896-1917). Очерки истории кино СССР. «Библиотекарь». Праверана 5 красавіка 2015.
  54. ↑ Фільм Прыбыццё цягніка на вакзал Ла-Сьёта?! згадваецца ў артыкуле Максіма Горкага (апублікаваны пад псеўданімам «M. Pacatus»), прысвечанаму першаму кінасеансу, арганізаванаму Шарлем Амонам на Ніжагародскім кірмашы («Нижегородский листок». — 1896, 4 (16) июля. — № 182. — С. 31)
  55. ↑ Издатель А. П. Чарушников(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 6 жніўня 2011. Праверана 1 ліпеня 2011.
  56. ↑ Басинский 2005, с. 136. Памылка шаблона sfn: няма якара: CITEREFБасинский2005 (даведка)
  57. ↑ Басинский 2005, с. 136—139. Памылка шаблона sfn: няма якара: CITEREFБасинский2005 (даведка)
  58. ↑ Быков 2012, с. 158. Памылка шаблона sfn: няма якара: CITEREFБыков2012 (даведка)
  59. ↑ Мирский Д. С.. Максим Горький. ФЭБ. — С. 585. Архівавана з першакрыніцы 5 чэрвеня 2012. Праверана 20 сакавіка 2011.
  60. ↑ Легенда о Марко
  61. ↑ Государственный музей А. М. Горького. Музей-квартира А. М. Горького (Нижний Новгород, ул. Семашко, 19), 2008
  62. ↑ а б А. Л. Желябужский. «Чудесная Человечинка». Мария Фёдоровна Андреева, актриса, революционер, общественный деятель (1 студзеня 1967). Праверана 11 снежня 2016.
  63. ↑ М. Ф. Андреева. Поездка в Крым // Литературная газета. — 1938. — Кастрычнік — № 59.
  64. ↑ М. Горький в воспоминаниях современников / под ред. В. Э. Вацуро, Н. К. Гея, С. А. Макашина, А. С. Мясникова, В. Н. Орлова. — М.: Художественная литература, 1981. — Т. 1. — С. 162—164. — 447 с. — (Серия литературных мемуаров). — 75 000 экз.
  65. ↑ НОВОЕ ОБ ОТНОШЕНИЯХ ЛЕНИНА И ГОРЬКОГО. Педагогика школьная (24 студзеня 2011).
  66. ↑ Мария Фёдоровна Андреева. Переписка. Воспоминания. Статьи. М., «Искусство». 1961
  67. ↑ а б Басинский 2005. Памылка шаблона sfn: няма якара: CITEREFБасинский2005 (даведка)
  68. ↑ а б Быков 2012. Памылка шаблона sfn: няма якара: CITEREFБыков2012 (даведка)
  69. ↑ Т. М. Родина. Андреева Мария Фёдоровна. Большая Советская Энциклопедия (1969—1978). Праверана 11 снежня 2016.
  70. ↑ Мария Фёдоровна Андреева. Переписка. Воспоминания. Статьи. Москва, 1961
  71. ↑ Павлов, Михаил (2012-07-17). "Роковая любовь Саввы Морозова". Первый канал. Праверана 2016-01-09.
  72. ↑ Горький Алексей Максимович. Cибирское университетское издательство (1 студзеня 2009). Праверана 10 снежня 2016.
  73. ↑ Мария Фёдоровна Андреева. Переписка, воспоминания, статьи, документы, воспоминания о М. Ф. Андреевой. — М.: Искусство, 1968. — 797 с.
  74. ↑ Басинский 2005, с. 320, вкл. 3. Памылка шаблона sfn: няма якара: CITEREFБасинский2005 (даведка)

Літаратура

  • Горкі Максім // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т.5: Гальцы — Дагон / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 1997. — Т. 5. — С. 360—361. — 576 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0090-0 (Т. 5).
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Максім_Горкі&oldid=3258784"