Жамойцкае староства: Розніца паміж версіямі

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Інтэрактыўны прагляд гісторыі
[дагледжаная версія][дагледжаная версія]
← Папярэдняя праўкаНаступная праўка →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
дубль
др стыль
Радок 13: Радок 13:
|Уваходзіць у =
|Уваходзіць у =
|Уключае =
|Уключае =
|Сталіца = [[мястэчка Кражай|Крожы]], [[Кедайней|Кейданы]], [[Расяйней|Расіены (Расейны)]]
|Сталіца = [[Кражай|Крожы]], [[Кедайней|Кейданы]], [[Расяйней|Расіены (Расейны)]]
|Буйныгорад =
|Буйныгорад =
|Буйныягарады =
|Буйныягарады =
Радок 50: Радок 50:
|Заўвагі =
|Заўвагі =
}}
}}
'''Жамойцкае старо́ства''', ці на польскі манер '''Жму́дскае старо́ства''' ({{lang-ru|Жема́йтское старо́ство}}; {{lang-pl|Starostwo żmudzkie / Księstwo Żmudzkie}}) — адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка ў [[1409]] г. і [[1411]]—[[1793]] гг. у [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]].
'''Жамойцкае старо́ства''', на польскі манер '''Жму́дскае старо́ства''' ({{lang-ru|Жема́йтское старо́ство}}; {{lang-pl|Starostwo żmudzkie / Księstwo Żmudzkie}}) — адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] ў 1409 і 1411—1793 гадах.


З 1441 г. называлася паралельна і як ''Жамойцкае княства'' (альбо ''Жму́дскае княства''), а [[Вялікія князі літоўскія|вялікі князь літоўскі і рускі]] дадаваў да свайго тытулу і тытул «князь жамойцкі»<ref>Жямайтское староство / Литва. Краткая энциклопедия...С. 257.</ref>. Жамойцкае староства выразна адрознівалася ад іншых рэгіёнаў дзяржавы спецыфікай адміністрацыйнага і эканамічнага ладу.
З 1441 года таксама называлася ''Жамойцкім княствам'' (''Жму́дскім княствам''), а [[Вялікія князі літоўскія|вялікі князь літоўскі і рускі]] дадаў да свайго тытулу і «князь жамойцкі»<ref>Жямайтское староство / Литва. Краткая энциклопедия…С. 257.</ref>. Жамойцкае староства адрознівалася ад іншых рэгіёнаў дзяржавы спецыфікай адміністрацыйнага і эканамічнага ладу.


Пачаткова цэнтрам староства было мястэчка [[мястэчка Кражай|Крожы]] (валоданне [[Кезгайлы|роду Кезгайлаў]]), з 1535 г. — [[Кедайней|Кейданы]] (валоданне [[Радзівілы|роду Радзівілаў]]), а з канца XVI ст. — горад [[Расяйней|Расіены (Расейны)]] (з [[магдэбургскае права|магдэбургскім правам]] самакіравання)<ref>Жямайтское староство / Литва. Краткая энциклопедия... С. 257.</ref>. У лепшыя часы на тэрыторыі Жамойцкага староства мелася 11 гарадоў з самакіраваннем па магдэбургскаму праву<ref>Жямайтское староство / Литва. Краткая энциклопедия... С. 257.</ref>.
Спачатку цэнтрам староства былі [[мястэчка Кражай|Крожы]] (уладанне [[Кезгайлы|Кезгайлаў]]), з 1535 — [[Кедайней|Кейданы]] (уладанне [[Радзівілы|Радзівілаў]]), з канца XVI ст. — [[Расяйней|Расіены (Расейны)]] (з самакіраваннем на [[магдэбургскае права|магдэбургскім праве]])<ref>Жямайтское староство / Литва. Краткая энциклопедия… С. 257.</ref>. Найболей адначасова ў Жамойцкім старостве было 11 гарадоў з самакіраваннем на магдэбургскім праве<ref>Жямайтское староство / Литва. Краткая энциклопедия… С. 257.</ref>.


== Гісторыя ==
== Гісторыя ==
Жамойцкае староства ахоплівала землі [[ВКЛ]] на захад ад [[Нявежыс|ракі Нявежыс]] і было трывала створана, калі 1 лютага 1411 г. паводле [[Першы Торунскі мір|Торуньскага міру]] ўся [[Жамойць]] пажыццёва пераходзіла ад [[Тэўтонскі ордэн|Тэўтонскага ордэна]] ў валоданне польскага караля [[Ягайла|Ягайлы]] і вялікага князя літоўскага [[Вітаўт Кейстутавіч|Вітаўта]]. Верагодна, старосты ў Жамойць прызначаліся вялікімі князямі літоўскімі і раней, калі землі Жамойці часова (з-за барацьбы з крыжакамі) пераходзілі пад іх уладу, але дакладна вядома, што з часоў [[Вітаўт Кейстутавіч|Вітаўта]] прызначэнне старостаў стала рэгулярнай практыкай. Тады ж да Жамойці былі канчаткова далучаны запусцелыя [[Куршы|куршскія землі]] — [[Мегава|Мегаву]] (з [[Паланга|Палангай]]) і [[Цэкліс]], а таксама воласць [[Панемунь]] за Нёманам. З гэтага часу пачалася інтэнсіўнае засяленне запусцелых памежных валасцей<ref>''Насевіч, В.Л.'' [http://vln.by/node/29 Жамойць]</ref>.
Жамойцкае староства трывала створана пасля 1 лютага 1411 года, калі паводле [[Першы Торунскі мір|Торуньскага міру]] ўся [[Жамойць]] пераходзіла ад [[Тэўтонскі ордэн|Тэўтонскага ордэна]] ў пажыццёвае ўладанне польскага караля [[Ягайла|Ягайлы]] і вялікага князя літоўскага [[Вітаўт Кейстутавіч|Вітаўта]]. Ахоплівала тэрыторыі [[ВКЛ]] на захад ад ракі [[Нявежыс|Нявежы]]. Імаверна, старосты ў Жамойць прызначаліся вялікімі князямі літоўскімі і раней, калі ў барацьбе з крыжакамі землі Жамойці часова траплялі пад уладу ВКЛ, але пра рэгулярнае прызначэнне старостаў пэўна вядома толькі з часоў вялікага князя Вітаўта. У часы ж Вітаўта да Жамойці далучаны запусцелыя [[Куршы|куршскія землі]] — [[Мегава]] (з [[Паланга]]й) і [[Цэкліс]], а таксама воласць [[Панемунь]] за Нёманам, а пасля 1411 года пачалося інтэнсіўнае засяленне запусцелых памежных валасцей<ref>''Насевіч, В. Л.'' [http://vln.by/node/29 Жамойць]</ref>.


У 1412 г. [[Кезгайла Валімонтавіч]] (з блізкага кола Вітаўта) быў прызначаны на пасаду [[Старосты жамойцкія|жамойцкага старосты]], а Жамойць падзялася на воласці (цівунствы): [[Айрагола]], [[Бержаны]], [[Біржыняны]], [[Вейшвяны]], [[Відукле]], [[Вількія]], [[Вялёна]], [[Вялікія Дырваны]], [[Гондынге]], [[Жараны]], [[Каркляны]], [[Каршова]], [[Кельме]], Крожы, [[Малыя Дырваны]], [[Медынгяны]], [[Павандэны]], [[Паланга]], [[Патумшы]], [[Паюры]], [[Плоцеле]], [[Расіены]], [[Рэтаў]], [[Цельшы]], [[Тандзягола]], [[Ужвенты]], [[Цверы]], [[Шаўдаў]], [[Шаўле]], [[Ясвойна]]. Плошча Жамойцкага староства складала каля 19 тыс. [[км²]]. Такі валасны падзел і знешнія межы заставаліся ў далейшым амаль нязменнымі: пазней воласці (цівунствы) аб'ядноўваліся ў большыя адзінкі<ref>''Насевіч, В.Л.'' [http://vln.by/node/29 Жамойць]</ref>. Галоўнай задачай першых старостаў стала распаўсюджанне [[каталіцызм]]а сярод мясцовага, амаль поўнасцю [[язычніцтва|язычніцкага]] насельніцтва. Звычайна ў ВКЛ староствы ў адміністрацыйных адносінах знаходзіліся на адным ўзроўні з валасцямі і ўваходзілі ў склад павету, аднак Жамойцкае староства афіцыйна мела ў дзяржаве статус [[ваяводства]]<ref>''Дзярновіч, А.'' [http://belarus.kulichki.net/index.php?option=com_content&task=view&id=1797&Itemid=70 Жамойць і Літва]</ref>. У акце ад 1417 г. аб заснаванні ў Жамойці [[Жамойцкае біскупства|Медніцкага (Жамойцкага біскупства)]] вялікі князь Вітаўт выкарыстаў у адносінах да сябе тытул «вялікі князь літоўскі, рускі і жамойцкі»<ref>''Краўцэвіч, А.К.'' Стварэнне Вялікага Княства Літоўскага... С. 114.</ref>.
У 1412 годзе на ўрад [[Старосты жамойцкія|жамойцкага старосты]] прызначаны блізкі баярын Вітаўта — [[Кезгайла Валімонтавіч]], Жамойць тым часам падзялася на воласці (цівунствы): [[Айрагола]], [[Бержаны]], [[Біржыняны]], [[Вейшвяны]], [[Відукле]], [[Вількія]], [[Вялёна]], [[Вялікія Дырваны]], [[Гондынге]], [[Жараны]], [[Каркляны]], [[Каршова]], [[Кельме]], Крожы, [[Малыя Дырваны]], [[Медынгяны]], [[Павандэны]], [[Паланга]], [[Патумшы]], [[Паюры]], [[Плоцеле]], [[Расіены]], [[Рэтаў]], [[Цельшы]], [[Тандзягола]], [[Ужвенты]], [[Цверы]], [[Шаўдаў]], [[Шаўле]], [[Ясвойна]]. Плошча Жамойцкага староства складала каля 19 тыс. км². Такі валасны падзел і знешнія межы заставаліся пазней амаль нязменнымі, толькі некаторыя воласці (цівунствы) аб’ядноўваліся ў большыя адзінкі<ref>''Насевіч, В. Л.'' [http://vln.by/node/29 Жамойць]</ref>. Галоўнай задачай першых старостаў было распаўсюджанне [[каталіцызм]]а сярод мясцовага, амаль цалкам [[язычніцтва|язычніцкага]] насельніцтва. Звычайна староствы ў ВКЛ адміністрацыйна былі на ўзроўні валасцей і ўваходзілі ў склад павету, аднак Жамойцкае староства мела статус [[ваяводства]]<ref>''Дзярновіч, А.'' [http://belarus.kulichki.net/index.php?option=com_content&task=view&id=1797&Itemid=70 Жамойць і Літва]</ref>, то бок староствам было толькі па назве. У акце ад 1417 года пра заснаванне [[Жамойцкае біскупства|Медніцкага (Жамойцкага біскупства)]] вялікі князь Вітаўт ужываў тытул «вялікі князь літоўскі, рускі і жамойцкі»<ref>''Краўцэвіч, А. К.'' Стварэнне Вялікага Княства Літоўскага… С. 114.</ref>.


Сутычкі і спрэчкі за Жамойць працягнуліся да заключэння 17 жніўня 1422 г. [[Мельнскі мір|Мельнскага міра]], падпісанага з крыжакамі, паводле якога Жамойць назаўсёды пераходзіла ў вотчыннае валоданне Ягайлы і Вітаўта і ніколі ўжо не была пад уладай крыжакоў<ref>Материалы для географии и статистики России, собранные офицерами Генерального штаба. Ковенская губерния... С. 15.</ref>.
Сутычкі і спрэчкі за Жамойць працягваліся да заключэння 17 жніўня 1422 года [[Мельнскі мір|Мельнскага міра]], падпісанага з крыжакамі, паводле якога Жамойць назаўсёды пераходзіла ў спадчыннае ўладанне Ягайлы і Вітаўта і ніколі ўжо не трапляла пад уладу крыжакоў<ref>Материалы для географии и статистики России, собранные офицерами Генерального штаба. Ковенская губерния… С. 15.</ref>.


Пасля абрання вялікім князем [[Казімір Ягелончык|Казіміра Ягелончыка]], у Жамойці пачалося [[Паўстанне ў Жамойці, 1440|паўстанне мясцовага баярства (1440)]], што было на баку іншага прэтэндэнта на сталец — [[Міхаіл Жыгімонтавіч|Міхаіла Жыгімонтавіча]]. Жамойцкім старостам быў абраны мясцовы баярын [[Контаўт]]. Каб улагодзіць баярства, вялікі князь выдаў прывілей (1441), паводле якога Жамойцкаму староству гарантаваўся асобны федэратыўны статус, у тым ліку беспрэцэдэнтнае права мясцоваму баярству самім абіраць кандыдатуру на пасаду старосты, які сваім статусам быў роўны ваяводзе, а таксама мясцовых службоўцаў — цівуноў (кіраўнікоў валасцей Жамойці)<ref>''Дзярновіч, А.'' [http://belarus.kulichki.net/index.php?option=com_content&task=view&id=1797&Itemid=70 Жамойць і Літва]</ref>. Зацвярджэнне выбранага баярствам кандыдата на пасаду старосты было прэрагатывай вялікага князя літоўскага. Права вылучаць кандыдатуру на пасаду ваяводы (для далейшага зацвярджэння вялікім князем) яшчэ мела толькі шляхта [[Полацкае ваяводства|Полацкага]] і [[Віцебскае ваяводства|Віцебскага ваяводстваў]], што захавалася аж да канца існавання Рэчы Паспалітай.
Пасля абрання вялікім князем [[Казімір Ягелончык|Казіміра Ягелончыка]], у Жамойці пачалося [[Паўстанне ў Жамойці, 1440|паўстанне мясцовага баярства (1440)]], якое было на баку іншага прэтэндэнта на сталец — [[Міхаіл Жыгімонтавіч|Міхаіла Жыгімонтавіча]]. Жамойцкія баяры абралі сваім кіраўніком [[Контаўт]]. Каб улагодзіць баярства, вялікі князь Казімір выдаў прывілей (1441), паводле якога Жамойцкаму староству гарантаваўся асобны зямельны статус, у тым ліку права мясцовага баярства самому абіраць кандыдатуру на ўрад старосты, статусам роўнага ваяводсе, а таксама мясцовых службоўцаў — цівуноў (кіраўнікоў валасцей-цівунстваў)<ref>''Дзярновіч, А.'' [http://belarus.kulichki.net/index.php?option=com_content&task=view&id=1797&Itemid=70 Жамойць і Літва]</ref>. Зацвярджэнне выбранага баярствам кандыдата было прэрагатывай вялікага князя літоўскага. Права вылучаць кандыдатаў на ўрад ваяводы для зацвярджэння вялікім князем яшчэ мела толькі баярства [[Полацкае ваяводства|Полацкай]] і [[Віцебскае ваяводства|Віцебскай зямель]], што захавалася да канца існавання Рэчы Паспалітай.


[[Контаўт]] (па выбару баяр і зацвярджэнні вялікага князя) захаваў пасаду старосты і пасля паўстання. З гэтага часу (1441) поўная афіцыйная назва Вялікага Княства Літоўскага абавязкова змяшчала і назву «княства Жамойцкае», якое традыцыйна называлася зямлёй, але фактычна была па адміністрацыйнаму статусу роўнай [[ваяводства|ваяводству]]. Князем Жамойці быў вялікі князь літоўскі і рускі, які пачаў дадаваць да свайго тытулу і тытул «князь жамойцкі».
[[Контаўт]] як выбар баяр быў зацвярджаны вялікім князем захаваў урад старосты і пасля паўстання. З 1441 года поўная афіцыйная назва Вялікага Княства Літоўскага абавязкова змяшчала і «княства Жамойцкае», якое традыцыйна называлася зямлёй, то-бок фактычна роўна пазнейшаму статусу [[ваяводства]]. Адпаведна князем Жамойці быў вялікі князь літоўскі і рускі, што і было засведчана ў поўным вялікакняскім тытуле.


22 жніўня 1492 г. вялікі князь [[Аляксандр Ягелончык|Аляксандр]] выдаў [[Аляксандраў прывілей, 1492|земскі прывілей]], якім надзяляў баяр Жамойці тымі ж самымі правамі, што ўжо мелі баяры іншых зямель ВКЛ, і пацвярджаў федэратыўны статус Жамойці. Той жа статус быў пацверджаны земскім прывілеем (1507) вялікага князя [[Жыгімонт I Стары|Жыгімонта I Старага]]<ref>''Насевіч, В.Л.'' [http://vln.by/node/29 Жамойць]</ref>. У першым пункце граматы 1492 г. вялікі князь Аляксандр усім жыхарам [[ВКЛ]] забараняў казаць, што жыхары Жамойці далучаны да ВКЛ сілай, а не па добрай волі (''«Найпервей, хочем, иж им [жыхарам Жамойці] жадны не мает мовити, альбо на очи истить, иж бы през меч, альбо через оныи валки были звалчоные, але з доброю волею пристали»'')<ref>Жалованная грамота литовского великого князя Александра Казимировича жителям Жмудской земли. 15 августа 1492 г. // Акты относящиеся к истории Западной России, собранные и изданные Археографическою комиссиею: в 5 т. — Т. 1. 1340—1506. — Санкт-Петербург : Тип. II Отделения Собственной Е.И.В. Канцелярии, 1846. — С. 120—122.</ref>.
22 жніўня 1492 года вялікі князь [[Аляксандр Ягелончык|Аляксандр]] выдаў [[Аляксандраў прывілей, 1492|земскі прывілей]], якім надзяляў баяр Жамойці такімі самымі правамі, што і баяр усіх іншых зямель ВКЛ, і пацвярджаў асобны земельны статус Жамойці. Гэты статус быў пацверджаны земскім прывілеем (1507) вялікага князя [[Жыгімонт I Стары|Жыгімонта Старага]]<ref>''Насевіч, В. Л.'' [http://vln.by/node/29 Жамойць]</ref>. У першым пункце граматы 1492 года вялікі князь Аляксандр усім жыхарам ВКЛ забараняў казаць, што жыхары Жамойці далучаны да ВКЛ сілай, а не па добрай волі (''«Найпервей, хочем, иж им [жыхарам Жамойці] жадны не мает мовити, альбо на очи истить, иж бы през меч, альбо через оныи валки были звалчоные, але з доброю волею пристали»'')<ref>Жалованная грамота литовского великого князя Александра Казимировича жителям Жмудской земли. 15 августа 1492 г. // Акты относящиеся к истории Западной России, собранные и изданные Археографическою комиссиею: в 5 т. — Т. 1. 1340—1506. — Санкт-Петербург : Тип. II Отделения Собственной Е. И. В. Канцелярии, 1846. — С. 120—122.</ref>.


Уціск ураднікаў староства, якія ўводзілі непамерныя аплаты за позвы і запісы ў актавыя кнігі, паборы, несправядлівы суд, а таксама скаргі насельніцтва на жамойцкага біскупа ў 1540-ыя гг. звярнулі ўвагу вялікага князя літоўскага Жыгімонта Старага. Ён выдаў 1 мая 1542 г. прывілей, якім пацвярджаў усе ранейшыя правы староства, але абавязваў старосту рабіць суд не самастойна, а разам з цівуном і выбранымі старостам двума шляхціцамі<ref>Żmudź / Encyklopedia Powszechna. — T. 28. — С. 992.</ref>. Новы вялікі князь [[Жыгімонт Аўгуст]] 7 жніўня 1545 г. таксама пацвердзіў ранейшыя прывілеі староства<ref>Żmudź / Encyklopedia Powszechna. — T. 28. — С. 992.</ref>.
Злоўжыванні ўраднікаў староства, якія ўводзілі непамерныя аплаты за позвы і запісы ў актавыя кнігі, паборы, несправядлівы суд, а таксама скаргі насельніцтва на жамойцкага біскупа ў 1540-я гады звярнулі ўвагу вялікага князя Жыгімонта Старога, які 1 мая 1542 года выдаў прывілей з пацвярджэннем усіх ранейшых правоў староства, але абавязваў старосту чыніць суд не самастойна, а разам з цівуном і выбранымі старостам двума шляхціцамі<ref>Żmudź / Encyklopedia Powszechna. — T. 28. — С. 992.</ref>. Новы вялікі князь [[Жыгімонт Аўгуст]] 7 жніўня 1545 года таксама пацвердзіў ранейшыя прывілеі староства<ref>Żmudź / Encyklopedia Powszechna. — T. 28. — С. 992.</ref>.


У 1566 г. у ВКЛ паводле ўніфікацыйнай адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформы асноўнымі адзінкамі адміністрацыйна-тэрытарыяльнай структуры станавіліся ваяводствы і паветы (са сваімі соймікамі), аднак гэта не кранулася [[Жамойць|Жамойці]], дзе працягвала існаваць Жамойцкае староства. Староства працягвала складацца з 28 валасцей (ці інакш — цівунстваў), не меўшых соймікавай і судовай кампетэнцыі, а выключна вайсковыя. Па сутнасці Жамойцкае староства было паветам у ВКЛ, бо мела толькі адзін [[Ваяводскі соймік|соймік]], аднак [[Старосты жамойцкія|жамойцкі староста]] меў кампентэнцыі ваяводы і таму быў сенатарам і засядаў у [[Сенат Рэчы Паспалітай|Сенаце]]. Староства мела трох сенатараў — [[біскупы жамойцкія|жамойцкі біскуп]], [[Старосты жамойцкія|жамойцкі староста]] і [[кашталяны жамойцкія|жамойцкі кашталян]]. Паводле адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформы (1566) Жамойцкае староства атрымала той жа склад земскіх ураднікаў, як і іншыя ваяводствы ВКЛ.
У 1566 годзе ў ВКЛ паводле ўніфікацыйнай адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформы асноўнымі адзінкамі адміністрацыйна-тэрытарыяльнай структуры сталі ваяводствы і паветы (са сваімі соймікамі), аднак гэта не закранула Жамойці, дзе працягвала існаваць Жамойцкае староства. Староства працягвала складацца з 28 валасцей (цівунстваў), якія не мелі соймікавай і судовай кампетэнцыі, а выключна вайсковыя. Па сутнасці Жамойцкае староства было паветам у ВКЛ, бо мела толькі адзін [[Ваяводскі соймік|соймік]], аднак жамойцкі староста меў кампентэнцыі ваяводы і таму быў сенатарам і засядаў у [[Сенат Рэчы Паспалітай|Сенаце]]. Такая самая сітуацыя была ў Полацкім ваяводстве, бо яно складалася з аднаго павета. Жамойцкае староства мела трох сенатараў — [[біскупы жамойцкія|жамойцкага біскупа]], [[Старосты жамойцкія|жамойцкага старосту]] і [[кашталяны жамойцкія|жамойцкага кашталяна]]. Паводле адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформы (1566) Жамойцкае староства атрымала такі самы склад земскіх ураднікаў, як і іншыя ваяводствы ВКЛ.


Земскія акты (г.зн. афіцыйнае справаводства), якія захаваліся толькі з сярэдзіны XVI ст., у Жамойцкім старостве пісаліся да 1640 г. на [[старабеларуская мова|«рускай мове» (г.зн. старабеларускай)]], а пасля — на [[польская мова|польскай мове]]<ref>Żmudź / Encyklopedia Powszechna. — T. 28. — С. 994.</ref>. З XVII ст. цівунствы Жамойцкага староства пачалі называцца ў афіцыйным справаводстве «трактамі» (на польскі манер). У хуткім часе «тракты» Жамойцкага староства пачалі называцца і як «паветы»<ref>Żmudź / Encyklopedia Powszechna. — T. 28. — С. 994.</ref>.
Земскія акты (то-бок афіцыйнае справаводства) захаваліся да цяперашняга часу толькі з сярэдзіны XVI ст., у Жамойцкім старостве яны пісаліся да 1640 года на [[старабеларуская мова|«рускай мове» (то-бок старабеларускай)]], а пасля — на [[польская мова|польскай мове]]<ref>Żmudź / Encyklopedia Powszechna. — T. 28. — С. 994.</ref>. З XVII ст. цівунствы Жамойцкага староства пачалі называцца ў афіцыйным справаводстве «трактамі» (на польскі манер). Неўзабаве «тракты» Жамойцкага староства пачалі называцца і «паветамі»<ref>Żmudź / Encyklopedia Powszechna. — T. 28. — С. 994.</ref>.


Толькі нямногія прывілеяваныя гарады ([[Варней|Ворні]], [[Кедайней|Кейданы]], [[Крацінга]], [[Скуодас|Шкуды]], [[Шадува|Шадаў]], [[Шаўляй|Шаўлі]] і інш.) мелі суды войтаўскі і ратушны (адпаведна па ўгалоўным і грамадзянскім справам), але на жыццё такіх гарадоў аказвалі значны ўплыў уласнікі тых зямель, дзе гарады знаходзіліся<ref>История Литовской ССР... С. 154; ''Gadon, M.'' Opisanie Powiatu Telszewskiego w Guberni Kowieńskiej... С. 62.</ref>.
Толькі нямногія прывілеяваныя гарады ([[Варней|Ворні]], [[Кедайней|Кейданы]], [[Крацінга]], [[Скуодас|Шкуды]], [[Шадува|Шадаў]], [[Шаўляй|Шаўлі]] і іншыя) мелі суды войтаўскі і ратушны (адпаведна па крымінальным і грамадзянскім справам), але на жыццё такіх гарадоў значна ўплывалі ўласнікі зямель на якіх гарады размяшчаліся<ref>История Литовской ССР… С. 154; ''Gadon, M.'' Opisanie Powiatu Telszewskiego w Guberni Kowieńskiej… С. 62.</ref>.


У 1764 г. рашэннем сойма шляхта кожнай адміністрацыйна-тэрытарыяльнай адзінкі рэгіянальнага ўзроўню атрымлівала свой выгляд службовага мундзіра. Шляхта Жамойцкага староства павінна была апранацца ў чырвоны кунтуш з сінімі вылогамі і белы жупан.
У 1764 годзе рашэннем сойма шляхта кожнай адміністрацыйна-тэрытарыяльнай адзінкі рэгіянальнага ўзроўню атрымала свой [[Павятовы кунтуш|павятовы строй]] адрознага вонкавага выгляду. Шляхта Жамойцкага староства павінна была апранацца ў чырвоны кунтуш з сінімі вылогамі і белы жупан.


Паводле рашэння сойма ад 1764 г., 2 чэрвеня 1765 г. Жамойцкае староства ў судовых адносінах было падзелена на два судовыя староствы, у якіх меліся свае земскі суд і гродскі суд: Расіенская рэпартыцыя (13 трактаў) і Цельшаўская рэпартыцыя (15 трактаў)<ref>Żmudź / Encyklopedia Powszechna. — T. 28. — С. 994; ''Закшэўскі, А.Б.'' Юрыдычна-адміністрацыйны рэгіяналізм у І Рэчы Паспалітай / А.Б. Закшэўскі // Беларусіка = Albaruthenica. Кн. 3 : Нацыянальная і рэгіянальныя культуры, іх узаемадзеянне. — Мінск : Навука і тэхніка, 1994. — С. 16—23; ''Gadon, M.'' Opisanie Powiatu Telszewskiego w Guberni Kowieńskiej... С. 22.</ref>. Таксама ў 1764 г. ад Жамойці была павялічана колькасць паслоў (да трох) на [[Сойм Рэчы Паспалітай|сойм]] і дэпутатаў (да чатырох) у [[Трыбунал Вялікага Княства Літоўскага|Трыбунал ВКЛ]] (па два паслы на рускую і літоўскую сесіі Трыбунала). Паводле рашэння сойма, у 1776 г. ад Жамойці яшчэ раз была падвоена колькасць паслоў на сойм (г.зн. разам ад Жамойці з 1766 г. — 6 паслоў на сойм)<ref>''Закшэўскі, А.Б.'' Юрыдычна-адміністрацыйны рэгіяналізм у І Рэчы Паспалітай / А.Б. Закшэўскі // Беларусіка = Albaruthenica. Кн. 3 : Нацыянальная і рэгіянальныя культуры, іх узаемадзеянне. — Мінск : Навука і тэхніка, 1994. — С. 16—23.</ref>. У 1776 г. цэнтр Цельшаўскай судовай рэпартыцыі быў, паводле рашэння сойма, перанесены з Цельшаў у [[Шаўляй|Шаўлі]]<ref>''Gadon, M.'' Opisanie Powiatu Telszewskiego w Guberni Kowieńskiej... С. 22.</ref>. У 1790 г. рашэннем сойма да двух судовых рэпартыцый (Расіенскай і Шавельскай) у Жамойцкім старостве была створана яшчэ адна — Цельшаўская судовая рэпартыцыя<ref>''Gadon, M.'' Opisanie Powiatu Telszewskiego w Guberni Kowieńskiej... С. 22.</ref>.
Паводле рашэння сойма ад 1764 года, з 2 чэрвеня 1765 года Жамойцкае староства падзелена на два судовыя староствы, у якіх былі асобныя земскі і гродскі суды — Расіенская рэпартыцыя (13 трактаў) і Цельшаўская рэпартыцыя (15 трактаў)<ref>Żmudź / Encyklopedia Powszechna. — T. 28. — С. 994; ''Закшэўскі, А. Б.'' Юрыдычна-адміністрацыйны рэгіяналізм у І Рэчы Паспалітай / А. Б. Закшэўскі // Беларусіка = Albaruthenica. Кн. 3 : Нацыянальная і рэгіянальныя культуры, іх узаемадзеянне. — Мінск : Навука і тэхніка, 1994. — С. 16—23; ''Gadon, M.'' Opisanie Powiatu Telszewskiego w Guberni Kowieńskiej… С. 22.</ref>. Таксама ў 1764 годзе ад Жамойці павялічана колькасць паслоў (да трох) на [[Сойм Рэчы Паспалітай|сойм]] і дэпутатаў (да чатырох) у [[Трыбунал Вялікага Княства Літоўскага|Трыбунал ВКЛ]] (па два паслы на рускую і літоўскую сесіі Трыбунала). Паводле рашэння сойма, у 1776 годзе ад Жамойці яшчэ раз была падвоена колькасць паслоў на сойм (то-бок разам ад Жамойці з 1766 года — 6 паслоў на сойм)<ref>''Закшэўскі, А. Б.'' Юрыдычна-адміністрацыйны рэгіяналізм у І Рэчы Паспалітай / А. Б. Закшэўскі // Беларусіка = Albaruthenica. Кн. 3 : Нацыянальная і рэгіянальныя культуры, іх узаемадзеянне. — Мінск : Навука і тэхніка, 1994. — С. 16—23.</ref>. У 1776 годзе цэнтр Цельшаўскай судовай рэпартыцыі, паводле рашэння сойма, перанесены з Цельшаў у [[Шаўляй|Шаўлі]]<ref>''Gadon, M.'' Opisanie Powiatu Telszewskiego w Guberni Kowieńskiej… С. 22.</ref>. У 1790 годзе рашэннем сойма да двух судовых рэпартыцый (Расіенскай і Шавельскай) у Жамойцкім старостве створана яшчэ адна — Цельшаўская судовая рэпартыцыя<ref>''Gadon, M.'' Opisanie Powiatu Telszewskiego w Guberni Kowieńskiej… С. 22.</ref>.


23 лістапада 1793 г. у ходзе адміністрацыйна-тэрытарыяльных рэформ, прынятых [[Чатырохгадовы сейм|Вялікім соймам]] (1788—1792), Жамойцкае староства было пераўтворана ў [[Жамойцкае ваяводства]] (1793—1795) і падзелена на тры паветы («зямлі») — [[Расейнскі павет|Расейнскі]], Цельшаўскі і Шавельскі. Усе гэтыя змены адбыліся ў адказ на патрабаванні шляхты, якая хацела заняць больш [[земскія ўраднікі|земскіх урадаў]], дэпутацтваў і пасольстваў пасля тэрытарыяльных страт у выніку [[першы падзел Рэчы Паспалітай|першага (1772)]] і [[другі падзел Рэчы Паспалітай|другога (1793) падзелаў Рэчы Паспалітай]]<ref>''Закшэўскі, А.Б.'' Юрыдычна-адміністрацыйны рэгіяналізм у I Рэчы Паспалітай / А.Б. Закшэўскі // Беларусіка = Albaruthenica. Кн. 3 : Нацыянальная і рэгіянальныя культуры, іх узаемадзеянне. — Мінск : Навука і тэхніка, 1994. — С. 16—23; Материалы для географии и статистики России, собранные офицерами Генерального штаба. Ковенская губерния... С. 20—21.</ref>.
23 лістапада 1793 годзе паводле адміністрацыйна-тэрытарыяльных рэформ, прынятых [[Чатырохгадовы сейм|Вялікім соймам]] (1788—1792), Жамойцкае староства пераўтворана ў [[Жамойцкае ваяводства]] (1793—1795) і падзелена на тры паветы («зямлі») — [[Расейнскі павет|Расейнскі]], Цельшаўскі і Шавельскі. Усе гэтыя змены адбыліся на патрабаванні шляхты, якая хацела мець болей [[земскія ўраднікі|земскіх урадаў]], дэпутацтваў і пасольстваў пасля тэрытарыяльных страт [[першы падзел Рэчы Паспалітай|першага (1772)]] і [[другі падзел Рэчы Паспалітай|другога (1793) падзелаў Рэчы Паспалітай]]<ref>''Закшэўскі, А. Б.'' Юрыдычна-адміністрацыйны рэгіяналізм у I Рэчы Паспалітай / А. Б. Закшэўскі // Беларусіка = Albaruthenica. Кн. 3 : Нацыянальная і рэгіянальныя культуры, іх узаемадзеянне. — Мінск : Навука і тэхніка, 1994. — С. 16—23; Материалы для географии и статистики России, собранные офицерами Генерального штаба. Ковенская губерния… С. 20—21.</ref>.


== Спісы галоўных ураднікаў ==
== Спісы галоўных ураднікаў ==
Радок 97: Радок 97:


== Літаратура ==
== Літаратура ==
* Акты относящиеся к истории Западной России, собранные и изданные Археографическою комиссиею: в 5 т. — Т. 1. 1340—1506. — Санкт-Петербург : Тип. II Отделения Собственной Е.И.В. Канцелярии, 1846. — 375 с.
* Акты относящиеся к истории Западной России, собранные и изданные Археографическою комиссиею: в 5 т. — Т. 1. 1340—1506. — Санкт-Петербург : Тип. II Отделения Собственной Е. И. В. Канцелярии, 1846. — 375 с.
* [[Эдвардас Гудавічус|''Гудавичюс, Э.'']] История Литвы / Э. Гудавичюс. — Т. 1 : с древнейших времен до 1569 года. — Москва : Фонд им. И. Д. Сытина; Baltrus, 2005. — 680 с.
* ''[[Эдвардас Гудавічус|Гудавичюс, Э.]]'' История Литвы / Э. Гудавичюс. — Т. 1 : с древнейших времен до 1569 года. — Москва : Фонд им. И. Д. Сытина; Baltrus, 2005. — 680 с.
* [[Алег Іванавіч Дзярновіч|''Дзярновіч, А.'']] [http://belarus.kulichki.net/index.php?option=com_content&task=view&id=1797&Itemid=70 Жамойць і Літва] / А. Дзярновіч // Наша ніва. — 22 чэрвеня 2013.
* ''[[Алег Іванавіч Дзярновіч|Дзярновіч, А.]]'' [http://belarus.kulichki.net/index.php?option=com_content&task=view&id=1797&Itemid=70 Жамойць і Літва] / А. Дзярновіч // Наша ніва. — 22 чэрвеня 2013.
* Жямайтское староство // Литва. Краткая энциклопедия. — Вильнюс, 1989. — С. 257.
* Жямайтское староство // Литва. Краткая энциклопедия. — Вильнюс, 1989. — С. 257.
* [[Анджэй Закшэўскі|''Закшэўскі, А.Б.'']] Юрыдычна-адміністрацыйны рэгіяналізм у I Рэчы Паспалітай / А.Б. Закшэўскі // Беларусіка = Albaruthenica. Кн. 3 : Нацыянальная і рэгіянальныя культуры, іх узаемадзеянне. — Мінск : Навука і тэхніка, 1994. — С. 16—23.
* ''[[Анджэй Закшэўскі|Закшэўскі, А. Б.]]'' Юрыдычна-адміністрацыйны рэгіяналізм у I Рэчы Паспалітай / А. Б. Закшэўскі // Беларусіка = Albaruthenica. Кн. 3 : Нацыянальная і рэгіянальныя культуры, іх узаемадзеянне. — Мінск : Навука і тэхніка, 1994. — С. 16—23.
* История Литовской ССР / А. Таутавичюс, Ю. Юргинис, М. Ючас и др.; Ред. колл. Б. Вайткявичюс (отв. ред.) [и др.]. — Вильнюс : Мокслас, 1978. — 676 с.
* История Литовской ССР / А. Таутавичюс, Ю. Юргинис, М. Ючас и др.; Ред. колл. Б. Вайткявичюс (отв. ред.) [и др.]. — Вильнюс : Мокслас, 1978. — 676 с.
* История Литвы / А. Эйдинтас, А. Бумблаускас, А. Кулакаускас, М. Тамошайтис. — Вильнюс : Eugrimas, 2013. — 318 с.
* История Литвы / А. Эйдинтас, А. Бумблаускас, А. Кулакаускас, М. Тамошайтис. — Вильнюс : Eugrimas, 2013. — 318 с.
* ''[[Аляксандр Канстанцінавіч Краўцэвіч|Краўцэвіч, А.К.]]'' Стварэнне Вялікага Княства Літоўскага / А.К. Краўцэвіч. — Rzeszów, 2000. — 238 с.
* ''[[Аляксандр Канстанцінавіч Краўцэвіч|Краўцэвіч, А. К.]]'' Стварэнне Вялікага Княства Літоўскага / А. К. Краўцэвіч. — Rzeszów, 2000. — 238 с.
* Материалы для географии и статистики России, собранные офицерами Генерального штаба. Ковенская губерния / сост. Д. Афанасьев. — Санкт-Петербург : Общественная польза, 1861. — 745 с.
* Материалы для географии и статистики России, собранные офицерами Генерального штаба. Ковенская губерния / сост. Д. Афанасьев. — Санкт-Петербург : Общественная польза, 1861. — 745 с.
* [[Вячаслаў Насевіч|''Насевіч, В.Л.'']] [http://vln.by/node/29 Жамойць] / В.Л. Насевіч // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя ў 2 т. — Мн.: БелЭН, 2006. — Т.1. — С. 624—625.
* ''[[Вячаслаў Насевіч|Насевіч, В. Л.]]'' [http://vln.by/node/29 Жамойць] / В. Л. Насевіч // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя ў 2 т. — Мн.: БелЭН, 2006. — Т.1. — С. 624—625.
* ''Gadon, M.'' Opisanie Powiatu Telszewskiego w Guberni Kowieńskiej w dawnem Xięstwie Żmujdzkiem położonego / M. Gadon. — Wilno : druk. S. Blumowicza, 1846. — 186 s.
* ''Gadon, M.'' Opisanie Powiatu Telszewskiego w Guberni Kowieńskiej w dawnem Xięstwie Żmujdzkiem położonego / M. Gadon. — Wilno : druk. S. Blumowicza, 1846. — 186 s.
* Żmudź / Encyklopedia Powszechna. — Warszawa : S. Orgelbrand, 1868. — T. 28 (Wybrzeże-Żyżmory). — S. 973—997.
* Żmudź / Encyklopedia Powszechna. — Warszawa : S. Orgelbrand, 1868. — T. 28 (Wybrzeże-Żyżmory). — S. 973—997.


== Першакрыніцы ==
== Першакрыніцы ==

Версія ад 13:57, 2 студзеня 2024

Жамойцкае староства
Ducatus Samogitiae, Starostwo żmudzkie / Księstwo Żmudzkie
Герб Сцяг
Герб Сцяг
Краіна Вялікае Княства Літоўскае, Рэч Паспалітая
Уваходзіць у
Адміністрацыйны цэнтр Крожы, Кейданы, Расіены (Расейны)
Дата ўтварэння 1219
Дата скасавання 1795
Плошча каля 19 тыс.
Жамойцкае староства на карце
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Жамойцкае старо́ства, на польскі манер Жму́дскае старо́ства (руск.: Жема́йтское старо́ство; польск.: Starostwo żmudzkie / Księstwo Żmudzkie) — адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка Вялікага Княства Літоўскага ў 1409 і 1411—1793 гадах.

З 1441 года таксама называлася Жамойцкім княствам (Жму́дскім княствам), а вялікі князь літоўскі і рускі дадаў да свайго тытулу і «князь жамойцкі»[1]. Жамойцкае староства адрознівалася ад іншых рэгіёнаў дзяржавы спецыфікай адміністрацыйнага і эканамічнага ладу.

Спачатку цэнтрам староства былі Крожы (уладанне Кезгайлаў), з 1535 — Кейданы (уладанне Радзівілаў), з канца XVI ст. — Расіены (Расейны) (з самакіраваннем на магдэбургскім праве)[2]. Найболей адначасова ў Жамойцкім старостве было 11 гарадоў з самакіраваннем на магдэбургскім праве[3].

Гісторыя

Жамойцкае староства трывала створана пасля 1 лютага 1411 года, калі паводле Торуньскага міру ўся Жамойць пераходзіла ад Тэўтонскага ордэна ў пажыццёвае ўладанне польскага караля Ягайлы і вялікага князя літоўскага Вітаўта. Ахоплівала тэрыторыі ВКЛ на захад ад ракі Нявежы. Імаверна, старосты ў Жамойць прызначаліся вялікімі князямі літоўскімі і раней, калі ў барацьбе з крыжакамі землі Жамойці часова траплялі пад уладу ВКЛ, але пра рэгулярнае прызначэнне старостаў пэўна вядома толькі з часоў вялікага князя Вітаўта. У часы ж Вітаўта да Жамойці далучаны запусцелыя куршскія землі — Мегава (з Палангай) і Цэкліс, а таксама воласць Панемунь за Нёманам, а пасля 1411 года пачалося інтэнсіўнае засяленне запусцелых памежных валасцей[4].

У 1412 годзе на ўрад жамойцкага старосты прызначаны блізкі баярын Вітаўта — Кезгайла Валімонтавіч, Жамойць тым часам падзялася на воласці (цівунствы): Айрагола, Бержаны, Біржыняны, Вейшвяны, Відукле, Вількія, Вялёна, Вялікія Дырваны, Гондынге, Жараны, Каркляны, Каршова, Кельме, Крожы, Малыя Дырваны, Медынгяны, Павандэны, Паланга, Патумшы, Паюры, Плоцеле, Расіены, Рэтаў, Цельшы, Тандзягола, Ужвенты, Цверы, Шаўдаў, Шаўле, Ясвойна. Плошча Жамойцкага староства складала каля 19 тыс. км². Такі валасны падзел і знешнія межы заставаліся пазней амаль нязменнымі, толькі некаторыя воласці (цівунствы) аб’ядноўваліся ў большыя адзінкі[5]. Галоўнай задачай першых старостаў было распаўсюджанне каталіцызма сярод мясцовага, амаль цалкам язычніцкага насельніцтва. Звычайна староствы ў ВКЛ адміністрацыйна былі на ўзроўні валасцей і ўваходзілі ў склад павету, аднак Жамойцкае староства мела статус ваяводства[6], то бок староствам было толькі па назве. У акце ад 1417 года пра заснаванне Медніцкага (Жамойцкага біскупства) вялікі князь Вітаўт ужываў тытул «вялікі князь літоўскі, рускі і жамойцкі»[7].

Сутычкі і спрэчкі за Жамойць працягваліся да заключэння 17 жніўня 1422 года Мельнскага міра, падпісанага з крыжакамі, паводле якога Жамойць назаўсёды пераходзіла ў спадчыннае ўладанне Ягайлы і Вітаўта і ніколі ўжо не трапляла пад уладу крыжакоў[8].

Пасля абрання вялікім князем Казіміра Ягелончыка, у Жамойці пачалося паўстанне мясцовага баярства (1440), якое было на баку іншага прэтэндэнта на сталец — Міхаіла Жыгімонтавіча. Жамойцкія баяры абралі сваім кіраўніком Контаўт. Каб улагодзіць баярства, вялікі князь Казімір выдаў прывілей (1441), паводле якога Жамойцкаму староству гарантаваўся асобны зямельны статус, у тым ліку права мясцовага баярства самому абіраць кандыдатуру на ўрад старосты, статусам роўнага ваяводсе, а таксама мясцовых службоўцаў — цівуноў (кіраўнікоў валасцей-цівунстваў)[9]. Зацвярджэнне выбранага баярствам кандыдата было прэрагатывай вялікага князя літоўскага. Права вылучаць кандыдатаў на ўрад ваяводы для зацвярджэння вялікім князем яшчэ мела толькі баярства Полацкай і Віцебскай зямель, што захавалася да канца існавання Рэчы Паспалітай.

Контаўт як выбар баяр быў зацвярджаны вялікім князем захаваў урад старосты і пасля паўстання. З 1441 года поўная афіцыйная назва Вялікага Княства Літоўскага абавязкова змяшчала і «княства Жамойцкае», якое традыцыйна называлася зямлёй, то-бок фактычна роўна пазнейшаму статусу ваяводства. Адпаведна князем Жамойці быў вялікі князь літоўскі і рускі, што і было засведчана ў поўным вялікакняскім тытуле.

22 жніўня 1492 года вялікі князь Аляксандр выдаў земскі прывілей, якім надзяляў баяр Жамойці такімі самымі правамі, што і баяр усіх іншых зямель ВКЛ, і пацвярджаў асобны земельны статус Жамойці. Гэты статус быў пацверджаны земскім прывілеем (1507) вялікага князя Жыгімонта Старага[10]. У першым пункце граматы 1492 года вялікі князь Аляксандр усім жыхарам ВКЛ забараняў казаць, што жыхары Жамойці далучаны да ВКЛ сілай, а не па добрай волі («Найпервей, хочем, иж им [жыхарам Жамойці] жадны не мает мовити, альбо на очи истить, иж бы през меч, альбо через оныи валки были звалчоные, але з доброю волею пристали»)[11].

Злоўжыванні ўраднікаў староства, якія ўводзілі непамерныя аплаты за позвы і запісы ў актавыя кнігі, паборы, несправядлівы суд, а таксама скаргі насельніцтва на жамойцкага біскупа ў 1540-я гады звярнулі ўвагу вялікага князя Жыгімонта Старога, які 1 мая 1542 года выдаў прывілей з пацвярджэннем усіх ранейшых правоў староства, але абавязваў старосту чыніць суд не самастойна, а разам з цівуном і выбранымі старостам двума шляхціцамі[12]. Новы вялікі князь Жыгімонт Аўгуст 7 жніўня 1545 года таксама пацвердзіў ранейшыя прывілеі староства[13].

У 1566 годзе ў ВКЛ паводле ўніфікацыйнай адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформы асноўнымі адзінкамі адміністрацыйна-тэрытарыяльнай структуры сталі ваяводствы і паветы (са сваімі соймікамі), аднак гэта не закранула Жамойці, дзе працягвала існаваць Жамойцкае староства. Староства працягвала складацца з 28 валасцей (цівунстваў), якія не мелі соймікавай і судовай кампетэнцыі, а выключна вайсковыя. Па сутнасці Жамойцкае староства было паветам у ВКЛ, бо мела толькі адзін соймік, аднак жамойцкі староста меў кампентэнцыі ваяводы і таму быў сенатарам і засядаў у Сенаце. Такая самая сітуацыя была ў Полацкім ваяводстве, бо яно складалася з аднаго павета. Жамойцкае староства мела трох сенатараў — жамойцкага біскупа, жамойцкага старосту і жамойцкага кашталяна. Паводле адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформы (1566) Жамойцкае староства атрымала такі самы склад земскіх ураднікаў, як і іншыя ваяводствы ВКЛ.

Земскія акты (то-бок афіцыйнае справаводства) захаваліся да цяперашняга часу толькі з сярэдзіны XVI ст., у Жамойцкім старостве яны пісаліся да 1640 года на «рускай мове» (то-бок старабеларускай), а пасля — на польскай мове[14]. З XVII ст. цівунствы Жамойцкага староства пачалі называцца ў афіцыйным справаводстве «трактамі» (на польскі манер). Неўзабаве «тракты» Жамойцкага староства пачалі называцца і «паветамі»[15].

Толькі нямногія прывілеяваныя гарады (Ворні, Кейданы, Крацінга, Шкуды, Шадаў, Шаўлі і іншыя) мелі суды войтаўскі і ратушны (адпаведна па крымінальным і грамадзянскім справам), але на жыццё такіх гарадоў значна ўплывалі ўласнікі зямель на якіх гарады размяшчаліся[16].

У 1764 годзе рашэннем сойма шляхта кожнай адміністрацыйна-тэрытарыяльнай адзінкі рэгіянальнага ўзроўню атрымала свой павятовы строй адрознага вонкавага выгляду. Шляхта Жамойцкага староства павінна была апранацца ў чырвоны кунтуш з сінімі вылогамі і белы жупан.

Паводле рашэння сойма ад 1764 года, з 2 чэрвеня 1765 года Жамойцкае староства падзелена на два судовыя староствы, у якіх былі асобныя земскі і гродскі суды — Расіенская рэпартыцыя (13 трактаў) і Цельшаўская рэпартыцыя (15 трактаў)[17]. Таксама ў 1764 годзе ад Жамойці павялічана колькасць паслоў (да трох) на сойм і дэпутатаў (да чатырох) у Трыбунал ВКЛ (па два паслы на рускую і літоўскую сесіі Трыбунала). Паводле рашэння сойма, у 1776 годзе ад Жамойці яшчэ раз была падвоена колькасць паслоў на сойм (то-бок разам ад Жамойці з 1766 года — 6 паслоў на сойм)[18]. У 1776 годзе цэнтр Цельшаўскай судовай рэпартыцыі, паводле рашэння сойма, перанесены з Цельшаў у Шаўлі[19]. У 1790 годзе рашэннем сойма да двух судовых рэпартыцый (Расіенскай і Шавельскай) у Жамойцкім старостве створана яшчэ адна — Цельшаўская судовая рэпартыцыя[20].

23 лістапада 1793 годзе паводле адміністрацыйна-тэрытарыяльных рэформ, прынятых Вялікім соймам (1788—1792), Жамойцкае староства пераўтворана ў Жамойцкае ваяводства (1793—1795) і падзелена на тры паветы («зямлі») — Расейнскі, Цельшаўскі і Шавельскі. Усе гэтыя змены адбыліся на патрабаванні шляхты, якая хацела мець болей земскіх урадаў, дэпутацтваў і пасольстваў пасля тэрытарыяльных страт першага (1772) і другога (1793) падзелаў Рэчы Паспалітай[21].

Спісы галоўных ураднікаў

Гл. таксама

Зноскі

  1. ↑ Жямайтское староство / Литва. Краткая энциклопедия…С. 257.
  2. ↑ Жямайтское староство / Литва. Краткая энциклопедия… С. 257.
  3. ↑ Жямайтское староство / Литва. Краткая энциклопедия… С. 257.
  4. ↑ Насевіч, В. Л. Жамойць
  5. ↑ Насевіч, В. Л. Жамойць
  6. ↑ Дзярновіч, А. Жамойць і Літва
  7. ↑ Краўцэвіч, А. К. Стварэнне Вялікага Княства Літоўскага… С. 114.
  8. ↑ Материалы для географии и статистики России, собранные офицерами Генерального штаба. Ковенская губерния… С. 15.
  9. ↑ Дзярновіч, А. Жамойць і Літва
  10. ↑ Насевіч, В. Л. Жамойць
  11. ↑ Жалованная грамота литовского великого князя Александра Казимировича жителям Жмудской земли. 15 августа 1492 г. // Акты относящиеся к истории Западной России, собранные и изданные Археографическою комиссиею: в 5 т. — Т. 1. 1340—1506. — Санкт-Петербург : Тип. II Отделения Собственной Е. И. В. Канцелярии, 1846. — С. 120—122.
  12. ↑ Żmudź / Encyklopedia Powszechna. — T. 28. — С. 992.
  13. ↑ Żmudź / Encyklopedia Powszechna. — T. 28. — С. 992.
  14. ↑ Żmudź / Encyklopedia Powszechna. — T. 28. — С. 994.
  15. ↑ Żmudź / Encyklopedia Powszechna. — T. 28. — С. 994.
  16. ↑ История Литовской ССР… С. 154; Gadon, M. Opisanie Powiatu Telszewskiego w Guberni Kowieńskiej… С. 62.
  17. ↑ Żmudź / Encyklopedia Powszechna. — T. 28. — С. 994; Закшэўскі, А. Б. Юрыдычна-адміністрацыйны рэгіяналізм у І Рэчы Паспалітай / А. Б. Закшэўскі // Беларусіка = Albaruthenica. Кн. 3 : Нацыянальная і рэгіянальныя культуры, іх узаемадзеянне. — Мінск : Навука і тэхніка, 1994. — С. 16—23; Gadon, M. Opisanie Powiatu Telszewskiego w Guberni Kowieńskiej… С. 22.
  18. ↑ Закшэўскі, А. Б. Юрыдычна-адміністрацыйны рэгіяналізм у І Рэчы Паспалітай / А. Б. Закшэўскі // Беларусіка = Albaruthenica. Кн. 3 : Нацыянальная і рэгіянальныя культуры, іх узаемадзеянне. — Мінск : Навука і тэхніка, 1994. — С. 16—23.
  19. ↑ Gadon, M. Opisanie Powiatu Telszewskiego w Guberni Kowieńskiej… С. 22.
  20. ↑ Gadon, M. Opisanie Powiatu Telszewskiego w Guberni Kowieńskiej… С. 22.
  21. ↑ Закшэўскі, А. Б. Юрыдычна-адміністрацыйны рэгіяналізм у I Рэчы Паспалітай / А. Б. Закшэўскі // Беларусіка = Albaruthenica. Кн. 3 : Нацыянальная і рэгіянальныя культуры, іх узаемадзеянне. — Мінск : Навука і тэхніка, 1994. — С. 16—23; Материалы для географии и статистики России, собранные офицерами Генерального штаба. Ковенская губерния… С. 20—21.

Літаратура

  • Акты относящиеся к истории Западной России, собранные и изданные Археографическою комиссиею: в 5 т. — Т. 1. 1340—1506. — Санкт-Петербург : Тип. II Отделения Собственной Е. И. В. Канцелярии, 1846. — 375 с.
  • Гудавичюс, Э. История Литвы / Э. Гудавичюс. — Т. 1 : с древнейших времен до 1569 года. — Москва : Фонд им. И. Д. Сытина; Baltrus, 2005. — 680 с.
  • Дзярновіч, А. Жамойць і Літва / А. Дзярновіч // Наша ніва. — 22 чэрвеня 2013.
  • Жямайтское староство // Литва. Краткая энциклопедия. — Вильнюс, 1989. — С. 257.
  • Закшэўскі, А. Б. Юрыдычна-адміністрацыйны рэгіяналізм у I Рэчы Паспалітай / А. Б. Закшэўскі // Беларусіка = Albaruthenica. Кн. 3 : Нацыянальная і рэгіянальныя культуры, іх узаемадзеянне. — Мінск : Навука і тэхніка, 1994. — С. 16—23.
  • История Литовской ССР / А. Таутавичюс, Ю. Юргинис, М. Ючас и др.; Ред. колл. Б. Вайткявичюс (отв. ред.) [и др.]. — Вильнюс : Мокслас, 1978. — 676 с.
  • История Литвы / А. Эйдинтас, А. Бумблаускас, А. Кулакаускас, М. Тамошайтис. — Вильнюс : Eugrimas, 2013. — 318 с.
  • Краўцэвіч, А. К. Стварэнне Вялікага Княства Літоўскага / А. К. Краўцэвіч. — Rzeszów, 2000. — 238 с.
  • Материалы для географии и статистики России, собранные офицерами Генерального штаба. Ковенская губерния / сост. Д. Афанасьев. — Санкт-Петербург : Общественная польза, 1861. — 745 с.
  • Насевіч, В. Л. Жамойць / В. Л. Насевіч // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя ў 2 т. — Мн.: БелЭН, 2006. — Т.1. — С. 624—625.
  • Gadon, M. Opisanie Powiatu Telszewskiego w Guberni Kowieńskiej w dawnem Xięstwie Żmujdzkiem położonego / M. Gadon. — Wilno : druk. S. Blumowicza, 1846. — 186 s.
  • Żmudź / Encyklopedia Powszechna. — Warszawa : S. Orgelbrand, 1868. — T. 28 (Wybrzeże-Żyżmory). — S. 973—997.

Першакрыніцы

Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Жамойцкае_староства&oldid=4652696"