Васка да Гама: Розніца паміж версіямі

Правіць спасылкі
З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Інтэрактыўны прагляд гісторыі
[дагледжаная версія][дагледжаная версія]
← Папярэдняя праўкаНаступная праўка →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
Радок 91: Радок 91:
Экспедыцыя да Гамы ўбачыла зямлю толькі на [[2 студзеня]] [[1499]] года, праходзячы міма прыбярэжнай [[Самалі|самалійскага]] горада [[Горад Магадыша|Магадыша]]. Флот не рабіў прыпынку, але праходзячы міма Магадзіша, ананімны мемуарыст экспедыцыі адзначыў, што гэта быў вялікі горад з дамамі з чатырох ці пяці паверхаў, з высокімі і вялікімі палацамі ў цэнтры і многімі мячэцямі з цыліндрычнымі мінарэтамі<ref>Da Gama's First Voyage pg.88.</ref>.
Экспедыцыя да Гамы ўбачыла зямлю толькі на [[2 студзеня]] [[1499]] года, праходзячы міма прыбярэжнай [[Самалі|самалійскага]] горада [[Горад Магадыша|Магадыша]]. Флот не рабіў прыпынку, але праходзячы міма Магадзіша, ананімны мемуарыст экспедыцыі адзначыў, што гэта быў вялікі горад з дамамі з чатырох ці пяці паверхаў, з высокімі і вялікімі палацамі ў цэнтры і многімі мячэцямі з цыліндрычнымі мінарэтамі<ref>Da Gama's First Voyage pg.88.</ref>.
[[Выява:Pillar of Vasco da Gama.jpg|thumb|справа|Слуп Васкі да Гамы ў Маліндзі, узведзены на зваротным шляху]]
[[Выява:Pillar of Vasco da Gama.jpg|thumb|справа|Слуп Васкі да Гамы ў Маліндзі, узведзены на зваротным шляху]]
Флот да Гамы, нарэшце, прыбыў у [[Маліндзі]] [[7 студзеня]] 1499 года ў жудасным стане - прыкладна палова экіпажа загінула ў час плавання, а з тых, хто застаўся, многія былі хворыя на [[Цынга|цынгу]]. Не маючы дастаткова здаровых членаў экіпажа, каб кіраваць трыма караблямі, да Гама загадаў затапіць ''Сан-Рафаэл'' ля ўсходняга ўзбярэжжа Афрыкі, а экіпаж размяркаваць паміж астатнімі двума караблямі, ''Сан-Габрыелым'' і ''Берыя''. Пасля гэтага плаванне стала больш хуткім. Да пачатку сакавіка яны прыбылі ў [[Моссел-Бэй]], і перасеклі мыс Добрай Надзеі 20 сакавіка, а ўзбярэжжа Заходняй Афрыкі дасягнулі 25 красавіка.
Флот да Гамы, нарэшце, прыбыў у [[Маліндзі]] [[7 студзеня]] 1499 года ў жудасным стане — прыкладна палова экіпажа загінула ў час плавання, а з тых, хто застаўся, многія былі хворыя на [[Цынга|цынгу]]. Не маючы дастаткова здаровых членаў экіпажа, каб кіраваць трыма караблямі, да Гама загадаў затапіць ''Сан-Рафаэл'' ля ўсходняга ўзбярэжжа Афрыкі, а экіпаж размяркаваць паміж астатнімі двума караблямі, ''Сан-Габрыелым'' і ''Берыя''. Пасля гэтага плаванне стала больш хуткім. Да пачатку сакавіка яны прыбылі ў [[Моссел-Бэй]], і перасеклі мыс Добрай Надзеі 20 сакавіка, а ўзбярэжжа Заходняй Афрыкі дасягнулі 25 красавіка.


Дзённік экспедыцыі абрываецца на гэтым. Рэканструкцыя з іншых крыніц дазваляе меркаваць, што экспедыцыя працягнулася да [[Каба-Вердэ]], дзе Бэрыа на чале Мікалау Коэльё аддзялілася ад Сан-Габрыэля Васкі да Гамы і паплыла асобна<ref>Subrahmanyam, 1997, p. 149.</ref>. Бэрыа прыбыла у [[Лісабон]] [[10 ліпеня]] [[1499]] года і [[Мікалау Коэльё]] асабіста даставіў навіны каралю Мануэлю I і каралеўскаму двару, які тады знаходзіўся ў [[Горад Сінтра|Сінтры]]. У той жа час, яшчэ ў Каба-Вэрдэ, брат ды Гамы, [[Паўлу да Гама]] цяжка захварэў. Да Гама вырашыў застацца з ім на [[Востраў Сант'ягу, Каба-Вердэ|востраве Сант'яга]], і даручыў свайму намесніку Жуану дэ Са плыць разам з ''Сан-Габрыэлем'' дадому. Пад кіраўніцтвам дэ Са ''Сан-Габрыэль'' прыбыў у Лісабон недзе ў канцы ліпеня - пачатку жніўня. Да Гама і яго хворы брат ў канчатковым выніку адплылі на гвінеяйскай каравэле ў Партугалію, але Паулў да Гама памёр у шляху. Да Гама спыніўся на [[Азорскія астравы|Азорскіх астравах]], каб пахаваць свайго брата ў манастыры Сан-Францыска ў [[Горад Ангра-ду-Эраіжму|Ангра-ду-Эроіжму]], і затрымаўся там на некаторы час у жалобе па браце. У рэшце рэшт ён сеў на Азорскую каравэлу, нарэшце, прыбыў у Лісабон 29 жніўня 1499 г<ref>João de Barros, ''Da Asia'', Dec. I, Lib. IV, c.11, p. 370.</ref>. (ў пачатку верасня па іншых крыніцах). Нягледзячы на свой меланхалічны настрой, да Гаме быў дадзены геройскі прыём, яго абсыпалі пашанамі, у тым ліку трыўмфальным шэсцем і грамадскімі урачыстасцямі. Кароль Мануэль напісаў два лісты, у якіх апісаў першы рэйс Васкі да Гамы, у ліпені і жніўні 1499, неўзабаве пасля вяртання з караблёў. Джыралама Серджыні таксама напісаў тры лісты, якія апісваюць першы рэйс ды Гамы ў бліжэйшы час пасля вяртання з экспедыцыі.
Дзённік экспедыцыі абрываецца на гэтым. Рэканструкцыя з іншых крыніц дазваляе меркаваць, што экспедыцыя працягнулася да [[Каба-Вердэ]], дзе Бэрыа на чале Мікалау Коэльё аддзялілася ад Сан-Габрыэля Васкі да Гамы і паплыла асобна<ref>Subrahmanyam, 1997, p. 149.</ref>. Бэрыа прыбыла у [[Лісабон]] [[10 ліпеня]] [[1499]] года і [[Мікалау Коэльё]] асабіста даставіў навіны каралю Мануэлю I і каралеўскаму двару, які тады знаходзіўся ў [[Горад Сінтра|Сінтры]]. У той жа час, яшчэ ў Каба-Вэрдэ, брат ды Гамы, [[Паўлу да Гама]] цяжка захварэў. Да Гама вырашыў застацца з ім на [[Востраў Сант'ягу, Каба-Вердэ|востраве Сант'яга]], і даручыў свайму намесніку Жуану дэ Са плыць разам з ''Сан-Габрыэлем'' дадому. Пад кіраўніцтвам дэ Са ''Сан-Габрыэль'' прыбыў у Лісабон недзе ў канцы ліпеня — пачатку жніўня. Да Гама і яго хворы брат ў канчатковым выніку адплылі на гвінеяйскай каравэле ў Партугалію, але Паулў да Гама памёр у шляху. Да Гама спыніўся на [[Азорскія астравы|Азорскіх астравах]], каб пахаваць свайго брата ў манастыры Сан-Францыска ў [[Горад Ангра-ду-Эраіжму|Ангра-ду-Эроіжму]], і затрымаўся там на некаторы час у жалобе па браце. У рэшце рэшт ён сеў на Азорскую каравэлу, нарэшце, прыбыў у Лісабон 29 жніўня 1499 г<ref>João de Barros, ''Da Asia'', Dec. I, Lib. IV, c.11, p. 370.</ref>. (ў пачатку верасня па іншых крыніцах). Нягледзячы на свой меланхалічны настрой, да Гаме быў дадзены геройскі прыём, яго абсыпалі пашанамі, у тым ліку трыўмфальным шэсцем і грамадскімі урачыстасцямі. Кароль Мануэль напісаў два лісты, у якіх апісаў першы рэйс Васкі да Гамы, у ліпені і жніўні 1499, неўзабаве пасля вяртання з караблёў. Джыралама Серджыні таксама напісаў тры лісты, якія апісваюць першы рэйс ды Гамы ў бліжэйшы час пасля вяртання з экспедыцыі.


Экспедыцыя мела вялікія выдатки кошту - былі страчаныя адзін карабель і больш за палова каманды. Не удалося дасягнуць асноўнай місіі плавання - усталяваць гандлёвы дагавор з Калікутай. Тым не менш, спецыі, прывезеныя на астатніх двух караблях, былі прададзеныя з велізарным прыбыткам да кароны. Васка да Гама быў справядліва ўшанаваны ў адкрыцці прамога марскога шляху ў Азію. Яго шлях пасля будзе працягнуты штогадовымі [[Партугальскія Індыйскія Армады|Партугальскімі Індыйскімі Армадамі]].
Экспедыцыя мела вялікія выдатки кошту — былі страчаныя адзін карабель і больш за палова каманды. Не удалося дасягнуць асноўнай місіі плавання — усталяваць гандлёвы дагавор з Калікутай. Тым не менш, спецыі, прывезеныя на астатніх двух караблях, былі прададзеныя з велізарным прыбыткам да кароны. Васка да Гама быў справядліва ўшанаваны ў адкрыцці прамога марскога шляху ў Азію. Яго шлях пасля будзе працягнуты штогадовымі [[Партугальскія Індыйскія Армады|Партугальскімі Індыйскімі Армадамі]].


Гандаль спецыямі аказаўся адным з асноўных крыніц паступлення Партугальскай каралеўскай казны. Таксама, падарожжа да Гама ясна дало зразумець, што на ўсходняе узбярэжжа Афрыкі ''Contra Costa'' стала адыгрываць важнае значэнне для партугальскіх інтарэсаў; парты ўзбярэжжа забяспечвалі прэснай вадой, правізіяй, лесам і гаваннямі для рамонту, і служылі сховішчамі, дзе караблі маглі перачакаць неспрыяльнае надвор'е. Істотным вынікам экспедыцыі была каланізацыя [[Мазамбік]]у партугальцаімі.
Гандаль спецыямі аказаўся адным з асноўных крыніц паступлення Партугальскай каралеўскай казны. Таксама, падарожжа да Гама ясна дало зразумець, што на ўсходняе узбярэжжа Афрыкі ''Contra Costa'' стала адыгрываць важнае значэнне для партугальскіх інтарэсаў; парты ўзбярэжжа забяспечвалі прэснай вадой, правізіяй, лесам і гаваннямі для рамонту, і служылі сховішчамі, дзе караблі маглі перачакаць неспрыяльнае надвор'е. Істотным вынікам экспедыцыі была каланізацыя партугальцаімі [[Мазамбік]]у .

== Узнагароды ==

У снежні 1499 года Васка да Гама быў узнагароджаны каралём [[Мануэл I|Мануэлем I Партугальскім]] горадам [[Сініш]]ам як спадчынным лёнам (у гэтым самым горадзе яго бацька [[Эштэбан да Гама|Эштэбан]] калісьці быў кіраўніком). Гэта аказалася даволі складанай справай, таму што Сініш тады яшчэ належаў [[ордэн Сант'яга|ордэну Сант'яга]]. На першы погляд, гэта не павінна было быць праблемай для майстара ордэна [[Хорхе дэ Ленкастрэ]] ўхваліць ўзнагароджанне — у рэшце рэшт, да Гама быў рыцарам Сант'яга і блізкі паплечнік Ленкастрэ. Але той факт, што Сініш быў узнагароджаны ад рукі караля, выклікала Ленкастрэ адмовіцца, каб заахвочваць караля зрабіць ахвяраванні маёмасці Ордэна<ref>Subrahmanyam, 1997, p. 168.</ref>. Да Гама некалькі бліжэйшых гадоў спрабуе завалодаць Сінішам, што аддаляе яго ад Ленкастрэ і ў канчатковым выніку прыводзіць да выхаду з свайго любімага ордэна Сант'яга і пераходу да канкуруючага [[Ордэн Хрыста|ордэна Хрыста]] ў [[1507]] годзе.
[[File:Vasco da Gama signature almirante.svg|thumb|Подпіс Васкі да Гамы (чытаецца Ho Comde Almirante — «''Граф Адмірал''»)]]
У той жа час Васка да Гама здолеў атрымаць істотную спадчынную каралеўскую пенсію 300000 [[Рэал, Партугалія|рэалаў]]. Ён таксама быў ганараваны дваранскім званнем Dom (спадар) у бестэрміновы час для сябе, сваіх братоў і сясцёр, а таксама іх нашчадкаў. [[30 студзеня]] [[1502]] года да Гама быў удастоены звання ''Almirante dos mares de Arabia, Persia, India e de todo o Oriente'' («Адмірал мораў Аравіі, Персіі, Індыі і ўсяго Усходу») — гэты тытул сваёй назвай нагадвае ганаровы кастыльскі тытул, дадзены [[Хрыстафор Калумб|Хрыстафору Калумбу]] (хутчэй за ўсё, Мануэль лічыў, што калі [[Кастылія]] мела тытул «''Адмірал акіянскіх мораў''», то, вядома ж, і Партугалія павінна мець таксама такі ж тытул)<ref>João de Barros (1552, [https://books.google.com/books?id=BJ42AAAAMAAJ&pg=PA23#v=onepage&q&f=false pp. 23-24]) адносіць гэтае прызначэнне да студзеня 1502 года, напярэдадні ад'езду ды Гамы ў сваё другое падарожжа. Але Subrahmanyan (1997, p. 169) на падставе Braancamp Freire мяркуе, што гэтая ўзнагарода была зроблена ўжо ў студзені 1500 года</ref>. Яшчэ адзін каралеўскі ліст ад кастрычніка 1501 г., даў да Гаме персанальнае права ўмешвацца і ажыццяўляць вызначальную ролю на любой будучай экспедыцыі, звязанай з Індыяй.

Каля 1501 года Васка да Гама жаніўся на Катарыне дэ Атаідзе, дочцы Альвара дэ Атаіда, кіраўніка [[Алвора]], вядомага двараніна, звязанага сваяцтвам з магутнай сям'ёй Алмейда (Катарына была першай стрыечнай сястрой [[Франсішку ды Алмейда]])<ref>Subrahmanyan, 1997, p. 174</ref>


== Далейшая біяграфія ==
== Далейшая біяграфія ==

Версія ад 10:20, 2 лютага 2016

Васка да Гама
парт.: Vasco da Gama
Род дзейнасці падарожнік-даследчык, удзельнік кругасветнага падарожжа, мараплавец, ваенна-марскі афіцэр
Дата нараджэння 1460 або 1469
Месца нараджэння
Дата смерці 24 снежня 1524(1524-12-24)
Месца смерці
Месца пахавання
Грамадзянства
Бацька Estêvão da Gama[d]
Маці Izabel Sodre[d][1]
Жонка Catarina de Ataíde[d]
Дзеці Estêvão da Gama[d] і Cristóvão da Gama[d]
Прыналежнасць Каралеўства Партугалія
Аўтограф Выява аўтографа
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Ва́ска да Га́ма (парт.: Vasco da Gama; 1469—1524) — партугальскі даследчык, вядомы як першы еўрапеец, які здзейсніў марское падарожжа ў Індыю.

Адкрыццё да Гамы было вельмі значным і адкрыла шлях на цэлае стагоддзе для глабальнага імперыялізму і дазволіла партугальцам ўсталяваць вялізную каланіяльную імперыю ў Азіі. Усталяванне маршруту азначала, што партугальцам больш не трэба будзе перасякаць ні Міжземнае мора, ні небяспечны Аравійскі паўвостраў, і што ўвесь шлях будзе зроблены па моры. Сума адлегласцей, пакрытых туды і назад, зрабіла рэйс экспедыцыі самым доўгім марскім рэйсам на той час, больш працяглым, чым поўнае падарожжа вакол света па экватару[3]. Толькі праз стагоддзе пасля адкрыцця такія еўрапейскія дзяржавы, як Англія, Галандыя і Францыя змаглі, нарэшце, разарваць манаполію Партугаліі і марскую перавагу у шляху вакол Афрыкі, адкрываючы такім чынам новую эру еўрапейскага імперыялізма на Усходзе.

Пасля дзесяцігоддзяў спроб маракоў дасягнуць Індыі, у час якіх былі страчаны тысячы жыццяў і дзясяткі судоў у караблекрушэннях і нападах, да Гама высадзіўся ў Калікуце 20 мая 1498 года. Дасягненне легендарных індыйскіх маршрутаў спецый карэнным чынам дапамагло Партугальскай імперыі палепшыць сваю эканоміку, якая да адкрыцця Васкі да Гама, была заснавана галоўным чынам на гандлі ўздоўж паўночнай і прыбярэжнай Заходняй Афрыкі. Атрыманыя спецыі, ў асноўным складаліся з перца і карыцы, але неўзабаве былі ўключаны і іншыя новыя для Еўропы прадукты, што прывяло да гандлёвай манаполіі Партугаліі на працягу некалькіх дзесяцігоддзяў.

Васка да Гама кіраваў дзвюма армадамі ў Індыю, першую і чацвёртую, якая была самай значнай і стартавала ўсяго праз чатыры гады пасля яго вяртання з першай. За свой ўклад ён быў прызначаны губернатарам Індыі ў 1524 годзе, пад тытулам віцэ-кароль, а таксама зноўствораным графам Відыгейра ў 1519 годзе. Васка да Гама застаецца вядучай фігурай у гісторыі даследаванняў і гэтага часу. Шматлікія ўшанаванні былі зробленыя ва ўсім свеце, каб адсвяткаваць яго даследаванні і дасягненні. Партугальскі нацыянальны эпас Лузіяды быў напісаны ў яго гонар. Яго першая паездка ў Індыю традыцыйна лічыцца важнай вяхой у сусветнай гісторыі, яна паклала пачатак першай хвалі глабальнага мультыкультуралізма[4].

Даследаванні да Васкі да Гамы

Новыя судны тыпу "каравела", уведзеныя ва ўжыванне ў сярэдзіне 15-га стагоддзя, значна дапамаглі партугальскім даследаванням.

Пачынаючы з першай часткі 15-га стагоддзя, партугальскія экспедыцыі, арганізаваныя прынцам Генры Навігатарам прасоўваліся ўніз ўзбярэжжа Афрыкі ў пошуках багаццяў Заходняй Афрыкі (у асноўным золата). Яны значна пашырылі Партугальская навігацыйныя веды, але мала спрыялі дасягненню пастаўленных мэт. Пасля смерці Генрыха ў 1460 годзе партугальцы не праявілі вялікай цікавасці да даследаванняў. У 1469 годзе манапольныя правы на Афрыканскі гандаль былі прададзены гандлёваму кансорцыуму на чале з Фернанам Гомесам. На працягу некалькіх гадоў Гомес значна пашырыў веды партугальцаў аб Гвінейскім заліве, робячы бізнес на залатым пылу, перцы, слановай косці і рабах. Калі дамоўленасць з Гомесам падышла да абнаўлення ў 1474 годзе, прынц Жуан (будучы кароль Жуан II) папрасіў свайго бацьку Афонса V Партугальскага перадаць Афрыканскую манаполію яму.

Стаўшы манархам ў 1481 годзе, Жуан II пачаў доўгатэрміновыя рэформы. Каб разарваць залежнасць манарха на феадальнай знаці, Жуан II вырашыць стварыць каралеўскую казну і бачыў каралеўскі гандаль ў якасці ключа да сваёй мэты. Пад наглядам Жуана II значна пашырыўся гандаль золатам і рабамі ў Заходняй Афрыцы. Ён быў гатовы ўварвацца ў высокапрыбытковы гандаль спецыямі паміж Еўропай і Азіяй. У той час гандаль быў практычна манапалізаваны Венецыянскай рэспублікай, якая кіравала сухапутнымі маршрутамі праз леванційскія і егіпецкія парты, і далей праз Чырвонае мора да рынкаў спецый Індыі. Жуан II паставіў новую мэту для сваіх капітанаў: знайсці марскі шлях у Азію вакол Афрыканскага кантынента.

У 1487 годзе Жуан II накіраваў двух дыпламатаў Перу да Кавільяна і Афонсу дэ Пайва, сушшу праз Егіпет, ва Усходнюю Афрыку і Індыю, каб выведаць падрабязнасці рынкаў спецыі і гандлёвых шляхоў. Прарыў адбыўся неўзабаве пасля таго, як капітан Жуана II у Барталамеу Дыяш вярнуўся з адкрыцця мыса Добрай Надзеі ў 1488 годзе, даследаваўшы да Вялікай рыбнай ракі і пацвердзіўшы, што невядомае ўзбярэжжа працягнулася на паўночны ўсход.

Заставалася толькі даказаць сувязь паміж адкрыццямі Дыяша, а таксама Кавільяна і дэ Пайвы, і звязаць гэтыя асобныя сегменты у адкрыццё, каб наладзіць патэнцыйна прыбытковы гандлёвы маршрут ў Індыйскім акіяне.

Ранняе жыццё

Выява Васка да Гама на памятнай манеце ў гонар 500-годдзя нараджэння
Помнік Васка да Гаме ў Сінішы, Партугалія

Васка да Гама нарадзіўся 1460 ці 1469 годзе[5] у Сінішы на паўднёва-заходнім узбярэжжы Партугаліі, верагодна, у доме побач з царквой Носа-Сеньёра-дас-Салас. Сініш, адзін з нешматлікіх марскіх партоў на ўзбярэжжы Алентежу, складаўся не больш чым з некалькіх пабеленых, з чырвонай чарапіцай катэджаў, у якіх жылі галоўным чынам рыбакі.

Бацька Васкі быў Эштэбан да Гама служыў рыцарам ва ўладаннях інфанта Фердынанда, герцага Візеу[6], а пасля ў радах ваеннага ордэна Сант'яга. Эштэбан да Гама быў прызначаны грамадзянскім губернатарам Сінеша ў 1460 годзе, гэтую пасаду ён займаў да 1478 года, а пасля працягнуў у якасці збіральніка падаткаў і загадчыкам маёмасці Ордэна ў рэгіёне.

Эштэбан да Гама ажаніўся з Ізабель Содрэ, дачкою Жуана Содрэ (таксама вядомага як Жуана дэ Ресэнде), нашчадак сям'і ангійскага паходжання. Яе бацька і браты, Вісэнтэ Содрэ і Браш Содрэ, былі звязаныя з дваром інфанта Дыега, герцаг Візэу і вядомыя дзеячы ваеннага ордэна Хрыста.

Васка да Гама быў трэцім з пяці сыноў Эштэбана да Гама і Ізабель Содрэ — верагодны парадак дзяцей: Паўлу да Гама, Жаау Содрэ, Васка да Гама, Пэдра да Гама і Айрэс да Гама. У Васкі таксама была вядомая сястра Тэрэза да Гама, якая прыняла шлюб з Лопо Мэндэсам дэ Васконселосам[7]. Мала вядома аб раннім жыцці ды Гамы. Існуюць мяркаванні, што ён вучыўся ў горадзе Эвары матэматыцы і навігацыі. Таксама сцвярджаецца, (хоць і сумнеўна), што ён вучыўся ў астролага і астранома, Аўраама Закута[8].

Каля 1480 года да Гама ўслед за сваім бацькам уступіў у ордэн Сант'яга[9]. Майстрам ордэна быў князь Жуан, які ў 1481 годзе ўзышоў на трон як кароль Жуан II Дасканалы. Жуан II апекаваў ордэн і дастатак да Гамы ўзрос. У 1492 годзе, Жуан II накіраваў да Гаму з місіяй ў порт Сетубал і ў Алгарве, каб захапіць французскія караблі ў адплату за рабаванні ў мірны час супраць партугальскіх суднаў. З гэтай задачай да Гама хутка і эфектыўна справіўся[10].

Першае плаванне

Маршрут першага падарожжа Васкі да Гамы (1497–1499)

8 ліпеня 1497 года Васка да Гама павёў флот з чатырох караблёў з экіпажам у 170 чалавек з Лісабона. Адлегласць, пройдзеная ў падарожжы вакол Афрыкі ў Індыю і назад была большая, чым адлегласць па экватары[11][12]. У склад экспедыцыі уваходзілі самыя вопытныя партугальскія маракі таго часу: Пяро дэ Аленкер, Перу Эшкабар, Жоао дэ Каімбры, і Афонсу Гонкальвес. Дакладна не вядома, колькі было людзей у экіпажы кожнага судна, але толькі 55 вярнулася, і два караблі былі страчаны. Два караблі былі нядаўна пабудаваны для плавання, верагодна, каравела і карабель забяспячэння[11]. Чатыры караблі, з якіх складалася экспедыцыя, былі:

  • Сан-Габрыел, якім камандаваў Васка да Гама; карака ў 178 тон, даўжыня 27 м, шырыня 8,5 м, асадка 2,3 м, ветразі 372 м.
  • Сан-Рафаэл, якім камандаваў брат Васкі Паўлу да Гама; карабель меў падобныя памеры з Сан-Габрыелам.
  • Каравела Бэрыа, меншымі памерамі, чым першыя два (пазней перайменаваны ў Сан-Мігель), суднам камандаваў Мікалау Коэльё
  • Карабель забеспячэння з невядомым імем, пад камандаваннем Гансала Нуньеса. Карабель пазней быў страчаны каля заліва Сан-Брас, уздоўж усходняга ўзбярэжжа Афрыкі[6].
Помнік Крыжа Васкі да Гамы на Мысе Добрай Надзеі, Паўднёвая Афрыка

Экспедыцыя адплыла з Лісабона 8 ліпеня 1497 года. Яна рушыла ўслед маршрута, пракладзенага раней даследчыкамі ўздоўж узбярэжжа Афрыкі праз астравы Тэнэрыфэ і Зялёнага Мыса. Пасля дасягнення ўзбярэжжа сучаснай Сьера-Леонэ да Гама ўзяў курс на поўдзень у адкрыты акіян, перасякаючы экватар і адшукваючы заходнія вятры Паўднёвай Атлантыцы, якія Барталамеу Дыяш адкрыў у 1487 годзе[13]. Гэты курс аказаўся паспяховым і 4 лістапада 1497 года, экспедыцыя высадзілася на ўзбярэжжы Афрыкі. Больш чым за тры месяцы караблі праплылі больш за 10000 кіламетраў у адкрытым акіяне, на той час самы доўгі шлях па-за бачнасцю зямлі.[11][14]

16 снежня флот прайшоў Вялікую рыбную раку - месца, дзе Дыяш павярнуў назад, і падплыў далей у водах, якія яшчэ былі невядомыя еўрапейцам. Калядныя святы да Гама і яго каманда сустрэлі на ўзбярэжжы, якое яны назвалі Натал, гэтае слова на партугальскай мове мае значэнне "нараджэнне Хрыста".

Васка да Гама правёў з 2 па 29 сакавіка 1498 года у раёне Мазамбікскіх астравоў. Тэрыторыя, кантраляюемая рарбамі на ўзбярэжжы Усходняй Афрыкі, была неад'емнай часткай сеткі гандлю ў Індыйскім акіяне. Баючыся, што мясцовае насельніцтва будзе варожым да хрысціян, да Гама прадставіўся мусульманінам і быў запрошаны на аўдыенцыю да султана Мазамбіка. Але маючы дастаткова гандлёвых тавараў, да Гама быў не ў стане забяспечыць прыдатны падарунак кіраўніку і неўзабаве мясцовае насельніцтва стала з падазрэннем паглядаць на да Гаму і яго людзей. Вымушаны з-за варожага натоўпу збегчы з Мазамбіка, да Гама з гавані некалькі разоў стрэліў са сваіх гармат ў бок горада ў якасці помсты[15].

У раёне сучаснай Кеніі экспедыцыя занялася пірацтвам, рабуючы арабскія гандлёвыя суды, якія без цяжкіх гармат былі фактычна бяззбройныя. Партугальцы сталі першымі вядомымі еўрапейцамі, якія наведалі порт Мамбасы з 7 па 13 красавіка 1498 года, але і там іх сустрэлі варожа, і яны неўзабаве пакінулі порт.

Васка да Гама высаджваецца ў Калікуце 20 мая 1498 года.

Васка да Гама рушыў далей на поўнач, прыбыўшы ў сяброўскі порт Маліндзі 14 красавіка 1498 г. - чые правіцелі былі тады ў канфлікце з жыхарамі Мамбасы, там экспедыцыя ўпершыню адзначыла доказы прысутнасці індыйскіх гандляроў. Да Гама скарысталіся паслугамі лоцмана, чые веды мусонных вятроў дазволілі яму давесці экспедыцыю да Калікута, размешчанага на паўднёва-заходнім узбярэжжы Індыі. Крыніцы па-рознаму называюць лоцмана, і як хрысціяніна, і як мусульманіна, і як гуяраці. У адной з крыніц лоцман апісваецца ў якасці знакамітага арабскага мараплаўца Ібн Маджыда, але Маджыд не мог быць у тым месцы ў той час[16]. Васка да Гама пакінуў Маліндзі 24 красавіка 1498 года і накіраваўся ў бок Індыі.

Перагаворы Васкі да Гамы з Заморынам. Стальная гравюра 1850 года з сучаснай ручной афарбоўкай.

Флот прыбыў у Кападу каля Калікуты, Індыя, 20 мая 1498 года. Кароль Калікута Заморын, які ў той час быў ў сваёй другой сталіцы ў Паннані, вярнуўся ў Калікут, пачуўшы вестку аб прыбыцці замежнага флоту. Маракі былі прыняты з традыцыйнай гасціннасцю, у тым ліку вялікага шэсця з па меншай меры 3000 узброеных воінаў, але перагаворы з Заморынам не далі ніякіх канкрэтных вынікаў. Падарункі, якія да Гама прынёс Заморыну - чатыры плашчы пунсовага сукна, шэсць капелюшоў, чатыры галіны каралаў, скрынка з сямю меднымі пасудзінамі, кавалак цукру, дзве бочкі масла і бочка мёду - былі сціплыя і не зрабілі ўражання. Чыноўнікі Заморына здзіўляўся, чаму не было ніякага золата або срэбра, а мусульманскія купцы, якія лічылі да Гаму сваім супернікам, выказалі здагадку, што апошні быў толькі звычайным піратам, але ніяк не каралеўскім паслом[17]. Запыты Васкі да Гамы на дазвол на выезд за межы факторыі каб прадаць рэшткі тавараў былі адхілены каралём, які настойваў, каб да Гама заплаціў мытныя пошліны, пераважна ў золаце, як усе іншыя гандляры, што прывяло да напружаных адносін з Заморынам. Раздражнёны гэтым, да Гама сілай узяў з сабой некалькіх наіраў і шаснаццаць рыбакоў[18]. Тым не менш, экспедыцыя ды Гамы была вельмі паспяховай і пераўзышла ўсе спадзяванні, дастаўлены груз каштаваў у шэсцьдзесят разоў больш за выдаткі на экспедыцыю.

Вяртанне назад

Васка да Гама пакінуў Калікут 29 жніўня 1498. Жадаючы хутчэй даплыць да дому, ён праігнараваў мясцовыя веды пра мусонныя вятры, якія дзьмуць на бераг. Флот першапачаткова плыў на поўнач уздоўж ўзбярэжжа Індыі, а затым спыніўся на востраве Анджадзіва. Нарэшце, 3 кастрычніка 1498 года экспедыцыя прыступіла да перасячэння Індыйскага акіяна. Але ўсталяваліся зімнія мусоны, падарожжа стала вельмі павольным. Так, калі летам падарожжа пры спрыяльным мусонным ветры заняло толькі 23 дзён, то на адваротным падарожжы, каб перасекчы Індыйскі акіян супраць ветру спатрэбілася ўжо 132 дзён.

Экспедыцыя да Гамы ўбачыла зямлю толькі на 2 студзеня 1499 года, праходзячы міма прыбярэжнай самалійскага горада Магадыша. Флот не рабіў прыпынку, але праходзячы міма Магадзіша, ананімны мемуарыст экспедыцыі адзначыў, што гэта быў вялікі горад з дамамі з чатырох ці пяці паверхаў, з высокімі і вялікімі палацамі ў цэнтры і многімі мячэцямі з цыліндрычнымі мінарэтамі[19].

Слуп Васкі да Гамы ў Маліндзі, узведзены на зваротным шляху

Флот да Гамы, нарэшце, прыбыў у Маліндзі 7 студзеня 1499 года ў жудасным стане — прыкладна палова экіпажа загінула ў час плавання, а з тых, хто застаўся, многія былі хворыя на цынгу. Не маючы дастаткова здаровых членаў экіпажа, каб кіраваць трыма караблямі, да Гама загадаў затапіць Сан-Рафаэл ля ўсходняга ўзбярэжжа Афрыкі, а экіпаж размяркаваць паміж астатнімі двума караблямі, Сан-Габрыелым і Берыя. Пасля гэтага плаванне стала больш хуткім. Да пачатку сакавіка яны прыбылі ў Моссел-Бэй, і перасеклі мыс Добрай Надзеі 20 сакавіка, а ўзбярэжжа Заходняй Афрыкі дасягнулі 25 красавіка.

Дзённік экспедыцыі абрываецца на гэтым. Рэканструкцыя з іншых крыніц дазваляе меркаваць, што экспедыцыя працягнулася да Каба-Вердэ, дзе Бэрыа на чале Мікалау Коэльё аддзялілася ад Сан-Габрыэля Васкі да Гамы і паплыла асобна[20]. Бэрыа прыбыла у Лісабон 10 ліпеня 1499 года і Мікалау Коэльё асабіста даставіў навіны каралю Мануэлю I і каралеўскаму двару, які тады знаходзіўся ў Сінтры. У той жа час, яшчэ ў Каба-Вэрдэ, брат ды Гамы, Паўлу да Гама цяжка захварэў. Да Гама вырашыў застацца з ім на востраве Сант'яга, і даручыў свайму намесніку Жуану дэ Са плыць разам з Сан-Габрыэлем дадому. Пад кіраўніцтвам дэ Са Сан-Габрыэль прыбыў у Лісабон недзе ў канцы ліпеня — пачатку жніўня. Да Гама і яго хворы брат ў канчатковым выніку адплылі на гвінеяйскай каравэле ў Партугалію, але Паулў да Гама памёр у шляху. Да Гама спыніўся на Азорскіх астравах, каб пахаваць свайго брата ў манастыры Сан-Францыска ў Ангра-ду-Эроіжму, і затрымаўся там на некаторы час у жалобе па браце. У рэшце рэшт ён сеў на Азорскую каравэлу, нарэшце, прыбыў у Лісабон 29 жніўня 1499 г[21]. (ў пачатку верасня па іншых крыніцах). Нягледзячы на свой меланхалічны настрой, да Гаме быў дадзены геройскі прыём, яго абсыпалі пашанамі, у тым ліку трыўмфальным шэсцем і грамадскімі урачыстасцямі. Кароль Мануэль напісаў два лісты, у якіх апісаў першы рэйс Васкі да Гамы, у ліпені і жніўні 1499, неўзабаве пасля вяртання з караблёў. Джыралама Серджыні таксама напісаў тры лісты, якія апісваюць першы рэйс ды Гамы ў бліжэйшы час пасля вяртання з экспедыцыі.

Экспедыцыя мела вялікія выдатки кошту — былі страчаныя адзін карабель і больш за палова каманды. Не удалося дасягнуць асноўнай місіі плавання — усталяваць гандлёвы дагавор з Калікутай. Тым не менш, спецыі, прывезеныя на астатніх двух караблях, былі прададзеныя з велізарным прыбыткам да кароны. Васка да Гама быў справядліва ўшанаваны ў адкрыцці прамога марскога шляху ў Азію. Яго шлях пасля будзе працягнуты штогадовымі Партугальскімі Індыйскімі Армадамі.

Гандаль спецыямі аказаўся адным з асноўных крыніц паступлення Партугальскай каралеўскай казны. Таксама, падарожжа да Гама ясна дало зразумець, што на ўсходняе узбярэжжа Афрыкі Contra Costa стала адыгрываць важнае значэнне для партугальскіх інтарэсаў; парты ўзбярэжжа забяспечвалі прэснай вадой, правізіяй, лесам і гаваннямі для рамонту, і служылі сховішчамі, дзе караблі маглі перачакаць неспрыяльнае надвор'е. Істотным вынікам экспедыцыі была каланізацыя партугальцаімі Мазамбіку .

Узнагароды

У снежні 1499 года Васка да Гама быў узнагароджаны каралём Мануэлем I Партугальскім горадам Сінішам як спадчынным лёнам (у гэтым самым горадзе яго бацька Эштэбан калісьці быў кіраўніком). Гэта аказалася даволі складанай справай, таму што Сініш тады яшчэ належаў ордэну Сант'яга. На першы погляд, гэта не павінна было быць праблемай для майстара ордэна Хорхе дэ Ленкастрэ ўхваліць ўзнагароджанне — у рэшце рэшт, да Гама быў рыцарам Сант'яга і блізкі паплечнік Ленкастрэ. Але той факт, што Сініш быў узнагароджаны ад рукі караля, выклікала Ленкастрэ адмовіцца, каб заахвочваць караля зрабіць ахвяраванні маёмасці Ордэна[22]. Да Гама некалькі бліжэйшых гадоў спрабуе завалодаць Сінішам, што аддаляе яго ад Ленкастрэ і ў канчатковым выніку прыводзіць да выхаду з свайго любімага ордэна Сант'яга і пераходу да канкуруючага ордэна Хрыста ў 1507 годзе.

Подпіс Васкі да Гамы (чытаецца Ho Comde Almirante — «Граф Адмірал»)

У той жа час Васка да Гама здолеў атрымаць істотную спадчынную каралеўскую пенсію 300000 рэалаў. Ён таксама быў ганараваны дваранскім званнем Dom (спадар) у бестэрміновы час для сябе, сваіх братоў і сясцёр, а таксама іх нашчадкаў. 30 студзеня 1502 года да Гама быў удастоены звання Almirante dos mares de Arabia, Persia, India e de todo o Oriente («Адмірал мораў Аравіі, Персіі, Індыі і ўсяго Усходу») — гэты тытул сваёй назвай нагадвае ганаровы кастыльскі тытул, дадзены Хрыстафору Калумбу (хутчэй за ўсё, Мануэль лічыў, што калі Кастылія мела тытул «Адмірал акіянскіх мораў», то, вядома ж, і Партугалія павінна мець таксама такі ж тытул)[23]. Яшчэ адзін каралеўскі ліст ад кастрычніка 1501 г., даў да Гаме персанальнае права ўмешвацца і ажыццяўляць вызначальную ролю на любой будучай экспедыцыі, звязанай з Індыяй.

Каля 1501 года Васка да Гама жаніўся на Катарыне дэ Атаідзе, дочцы Альвара дэ Атаіда, кіраўніка Алвора, вядомага двараніна, звязанага сваяцтвам з магутнай сям'ёй Алмейда (Катарына была першай стрыечнай сястрой Франсішку ды Алмейда)[24]

Далейшая біяграфія

Існуе версія, паводле якой кароль Мануэл I першапачаткова даручыў экспедыцыю ў Індыю бацьку Васка да Гамы, але ў сувязі з яго смерцю ў ліпені 1497 г. Васка да Гама прыняў камандаванне экспедыцыяй на сябе і адправіўся ў шлях з Лісабона 8 ліпеня 1497 г., абыйшоў Афрыку з поўдня, абмінуўшы мыс Добрай Надзеі, і дасягнуў паўднёва-заходняга Малабарскага берага Індыі 20 траўня 1498 г.

Вярнуўшыся ў Партугалію ў верасні 1499 г., Васка да Гама быў сустрэты з вялікай пашанай, атрымаў вялікую грашовую ўзнагароду і тытул «Адмірал Індыйскага Акіяна», а таксама тытул Дон і горад Сініш і Віла-Нова-ды-Мілфонтыш у вотчыну. У 1519 г. атрымаў тытул графа Відыгейра.

Пазней яшчэ двойчы быў у Індыі. Памёр у Качыне (Індыя) 24 снежня 1524 г. Прах быў перавезены ў Партугалію і пахаваны ў невялікай царкве Quinta do Carmo у Алентэжу. У 1880 г. прах быў перанесены ў Лісабон.

Займальныя факты

  • У адным з плаванняў Васка да Гама вымяняў у афрыканскіх тубыльцаў быка і вырабы са слановай косткі за некалькі чырвоных шапак.
  • Уступіўшы на індыйскі бераг, Васка да Гама сустрэў там чалавека, які размаўляў на партугальскай мове. Як потым высвятлілася, гэта быў гандляр з Паўночнай Афрыкі.

Зноскі

  1. ↑ Pas L. v. Genealogics — 2003.
  2. ↑ LIBRIS — 2012. Праверана 24 жніўня 2018.
  3. ↑ Diffie, Bailey W. and George D. Winius, «Foundations of the Portuguese Empire, 1415—1580», p.176
  4. ↑ Nigel, Cliff (September 2011). Holy War: How Vasco da Gama's Epic Voyages Turned the Tide in a Centuries-Old Clash of Civilizations. Harper..
  5. ↑ Modern History Sourcebook: Vasco da Gama: Round Africa to India, 1497—1498 CE, fordham.edu, Retrieved 27 June 2007.
  6. ↑ а б Ames, Glenn J. (2008). The Globe Encompassed. p. 27. ISBN 0-13-193388-4. {{cite book}}: |access-date= патрабуе |url= (даведка).
  7. ↑ Subrahmanyam, 1997, p. 61.
  8. ↑ Subrahmanyam, 1997, p. 62.
  9. ↑ Subrahmanyam, 1997, pp. 60-61.
  10. ↑ Subrahmanyam, 1997, p. 63.
  11. ↑ а б в Diffie, Bailey W.; Winius, George D. (1977). Foundations of the Portuguese Empire, 1415–1850. Europe and the World in the Age of Expansion. Vol. 1. p. 177. ISBN 978-0-8166-0850-8..
  12. ↑ Da Gama's Round Africa to India, fordham.edu Retrieved 16 November 2006.
  13. ↑ Gago Coutinho, C.V. (1951–52) A Nautica dos Descobrimentos: os descobrimentos maritimos visitos por um navegador, Lisbon: Agencia Geral do Ultramar; p. 319-63; Axelson, E. (1988) "The Dias Voyage, 1487–1488: toponymy and padrões", Revista da Universidade de Coimbra, Vol. 34, p. 29-55 offprint; Waters, D.W. (1988) "Reflections Upon Some Navigational and Hydrographic Problems of the XVth Century Related to the voyage of Bartolomeu Dias", Revista da Universidade de Coimbra, Vol. 34, p. 275-347. offprint.
  14. ↑ Fernandez-Armesto, Felipe (2006). Pathfinders: A Global History of Exploration. W. W. Norton & Company. pp. 177–178. ISBN 0-393-06259-7..
  15. ↑ Vasco da Gamma Seeks Sea Route to India, Oldnewspublishing.com. Retrieved 8 July 2006.
  16. ↑ Fernandez-Armesto, Felipe (2006). Pathfinders: A Global History of Exploration. W. W. Norton & Company. pp. 178–179. ISBN 0-393-06259-7..
  17. ↑ Castaneda, Herman Lopes de, The First Book of the Historie of the Discoveries and Conquests of the East India by the Portingals, London, 1582, in Kerr, Robert (ed.) A General History and Collection of Voyages and Travels Vol. II, London, 1811.
  18. ↑ M.G.S. Narayanan, Calicut: The City of Truth (2006) Calicut University Publications.
  19. ↑ Da Gama's First Voyage pg.88.
  20. ↑ Subrahmanyam, 1997, p. 149.
  21. ↑ João de Barros, Da Asia, Dec. I, Lib. IV, c.11, p. 370.
  22. ↑ Subrahmanyam, 1997, p. 168.
  23. ↑ João de Barros (1552, pp. 23-24) адносіць гэтае прызначэнне да студзеня 1502 года, напярэдадні ад'езду ды Гамы ў сваё другое падарожжа. Але Subrahmanyan (1997, p. 169) на падставе Braancamp Freire мяркуе, што гэтая ўзнагарода была зроблена ўжо ў студзені 1500 года
  24. ↑ Subrahmanyan, 1997, p. 174

Літаратура

Спасылкі

Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Васка_да_Гама&oldid=2257766"