Нідэрландская мова

Нідэрландская мова
Нідэрландская мова
Саманазва	Nederlands; Hollands; Vlaams
Краіны	Нідэрланды, Бельгія, Сурынам, Нідэрландскія Антыльскія астравы, Аруба
Афіцыйны статус	Аруба ; Бельгія ; Кюрасаа ; Нідэрланды ; Сінт-Мартэн ; Сурынам
Арганізацыя, якая рэгулюе	Dutch Language Union[d]
Агульная колькасць носьбітаў	23 100 000 чал. (2019);
Рэйтынг	37—48
Класіфікацыя
Катэгорыя	Мовы Еўразіі
	еўраазіяцкія мовы[d] індаеўрапейскія мовы германскія мовы заходнегерманскія мовы Franconian[d] Ніжнефранкскія мовы нідэрландская мова
Пісьменнасць	лацінскае пісьмо
Моўныя коды
ДАСТ 7.75–97	нид 495
ISO 639-1	nl
ISO 639-2	nld і dut
ISO 639-3	nld
WALS	dut, dbr і dli
Ethnologue	nld
Linguasphere	52-ACB-a
LINGUIST List	nld
ABS ASCL	1401
IETF	nl
Glottolog	dutc1256
	Вікіпедыя на гэтай мове

Нідэрландская мова (таксама галандская або фламандская) — германская мова заходнегерманскай падгрупы.

Распаўсюджанне: Нідэрланды, Бельгія, Сурынам, некаторыя краіны Цэнтральнай Амерыкі. Колькасць носьбітаў у свеце 24 млн, Нідэрланды 16 млн.ч. (2003). Для 4 млн другая мова. 7 млн гаворыць на мове афрыкаанс (узнікла з галандской мовы).

Статус афіцыйнай або нацыянальнай мовы: Нідэрланды, Бельгія, Сурынам.

Гісторыя

Нідэрландская або галандская мова паходзіць ад мовы берагавых франкаў і з’яўляецца нашчадкам протагерманскай мовы індаеўрапейскай моўнай групы. Найбліжэйшыя сваякі — старажытнаанглійская, фрызская, ніжненямецкая мовы.

Нідэрландская мова належыць да падгрупы заходнегерманскіх моў. Гістарычна яна сфарміравалася на аснове старажытных заходне-ніжнефранкскіх дыялектаў. Да сярэдзіны XIV стагоддзя найбольшы ўплыў на станаўленне яе нормаў мелі фламандскія гарады (Бруге, Гент і інш.), пазней, асабліва ў XV стагоддзі, у культурным і палітыка-эканамічным сэнсе дамінавала гістарычная вобласць Брабант (Брусэль і Антверпен), а з XVI стагоддзя заканадаўцам моўнай моды зрабілася Галандыя — правінцыя ў заходняй частцы цяперашніх Нідэрландаў.

Паэтычныя творы на нідэрландскай мове вядомыя з часоў сталага Сярэднявечча. Першая друкаваная кніга на нідэрландскай мове з’явілася ў 1476 годзе. Пазнейшыя палітычныя падзеі (Нідэрландская рэвалюцыя канца XVI ст.) прадвызначылі моўную і культурніцкую ініцыятыву Паўночных правінцый (сённяшняга Каралеўства Нідэрланды).

Значную ролю ў станаўленні новай літаратурнай нідэрландскай мовы адыграў узорны пераклад Бібліі (Staten-Bijbel), зроблены ў 1619—1637 гады. Нормы сучаснай арфаграфіі ў асноўным былі распрацаваныя лінгвістамі Л. А. тэ Вінкелам, М. дэ Фрысам і Р. А. Колевейнам. Пасля дапрацовак яны (нідэрл.: А Igemeen Beschaafd Nederlands — агульнаўжываная) былі прынятыя ў якасці рэкамендаваных у 1946 годзе ў Бельгіі і ў 1947 — у Нідэрландах.

Сінтаксіс

У сучаснае нідэрландскае мове няма склонаў (за выключэннем дыялектаў). Ёсць тры роды: ніякі, мужчынскі і жаночы. Апошнія два паступова зліваюцца ў адзін агульны род: існуюць, напрыклад, толькі два вызначаныя артыклі — het, для ніякага роду, і de, для жаночага і мужчынскага роду.

Дыялекты

Для нідэрландскай мовы характэрна вялікая колькасць дыялектаў, толькі ў Фландрыі іх каля дзвюх з паловай тысяч. У адукацыі, СМІ і ў якасці дзяржаўнай выкарыстоўваецца «ўсеагульная нідэрландская мова» (AN, Algemeen Nederlands), зацверджаны нідэрландскім моўным саюзам (Nederlandse Taalunie) афіцыйны варыянт мовы. З 15 кастрычніка 2005 праводзіцца рэформа арфаграфіі^[2].

Ад нідэрландскай мовы параўнальна нядаўна адлучыўся афрыкаанс.

Афрыка́анс

Гісторыя афрыкаанс пачынаецца з масавага перасялення фермераў (нідэрл.: boer) з Галандыі, Фландрыі і іншых рэгіёнаў паўночна-заходняй Еўропы, якія былі хутка асіміляваныя мясцовым насельніцтвам.^[3]

Пасля пераходу калоніі пад кіраўніцтва Брытаніі на пачатку XIX стагоддзя, каланісты пачалі засвойваць новыя ўнутраныя раёны Паўднёвай Афрыкі, забраўшы сваю мову з сабой. Наступствы ізаляцыі ад астатняга нідэрландскамоўнага свету зрабілі мову каланістаў такой, якая яна ёсць на сённяшні дзень, гэта значыць афрыкаанс.^[4]

На пачатку XX стагоддзя народны «афрыканскі» варыянт нідэрландскай мовы стаў пераважаць над літаратурнай «еўрапейскай» мовай. У 1925 годзе ў Канстытуцыю Паўднёва-Афрыканскага Саюза ад 1909 года была ўнесена папраўка, якая сцвярджала «нідэрландскае слова ў Артыкуле 137 (…) уключае ў сябе афрыкаанс».^[5]^[6] Новая канстытуцыя ад 1961 года толькі пералічала англійскую і нідэрландскую мовы ў якасці афіцыйных.

Згодна з прыкладнай ацэнкай, каля 90 % словаў афрыкаанс маюць нідэрландскае паходжанне.^[7]^[8] Абедзве мовы маюць высокую ступень узаемапаразумення, аднак гэтая ступень у некаторых выпадках (у дачыненні да лексікі, напісання) можа быць асіметрычнай: для нідэрландскамоўнага чалавека часцей лягчэй зразумець афрыкаанс, чым жыхару ПАР зразумець нідэрландскую.^[9]

Крыніцы

Літаратура

Баршчэўскі, Л. П. Кароткая граматыка нідэрландскай мовы / Л. П. Баршчэўскі, Ю. Б. Жалезка. — Мінск: Радыёла-плюс, 2010. — 116 с. : фат. — (Серыя «Беларускія ЕўраГраматыкі»). ISBN 978-985-448-103-6

Спасылкі

Раздзел Вікіпедыі на нідэрландскай мове

Некамерцыйны сайт урокаў нідэрландскага, на якім можна лёгка вучыць мову, агучаны носьбітамі мовы.
Dutch 101 Learn Dutch online
Orandago Вывучэнне галандскага граматыка, практыкаванні, слоўнік Архівавана 18 студзеня 2012.

[_704c51ebcc0f8ff4-1] ttps://github.com/unicode-org/cldr/blob/main/common/main/nl.xml

[2] ttp://taalunieversum.org/taal/spelling/

[3] Language Standardization and Language Change: The Dynamics of Cape Dutch

[4] Nieuw Letterkundig Magazijn. Jaargang 16 — Nederlandstalige Zuid-Afrikaanse literatuur, 1652—1925 (page 2)

[5] South Africa: Legislation: 1910—2008, Archontology.org

[6] Transformation in the Judiciary — A constitutional imperative. Supreme Court of Appeal, Government of South Africa.

[7] Language and Social History: Studies in South African Sociolinguistics (page 214)

[8] The Dutch Language: A Survey (page 132)

[9] Oxford Journal on Mutual Comprehensibility of Written Afrikaans and Dutch

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]