| † Дзянісаўскі чалавек |
Зуб Дзянісаўскага чалавека |
| Навуковая класіфікацыя |
|---|
прамежныя рангі
| Падвід: | Дзянісаўскі чалавек |
|
| Міжнародная навуковая назва |
|---|
|
Homo sapiens subsp. Denisova
|
|
Дзянісаўскі чалавек («дзянісавец») — магчымы від ці падвід вымерлых людзей, вядомы па фрагментарнаму матэрыялу з Дзянісавай пячоры ў Саланешанскім раёне Алтайскага краю РФ.
Яшчэ 40 тысяч гадоў таму дзянісаўцы засялялі арэал, які перасякаецца па часе і месцы з тэрыторыямі ў Азіі, дзе жылі неандэртальцы і сучасныя людзі[1][2].
Цяпер вядома пяць фрагментаў: знойдзеная ў 2008 годзе ў пячоры ў пласце №11 костка апошняй фалангі пальца рукі дзіцяці (па выніках секвенірававання аказалася, што гэта дзяўчынка), тры выяўленых яшчэ ў савецкі час карэнных зуба[3], якія належалі маладой асобіне мужчынскага полу (іх памеры вельмі вялікія па параўнанні з іншымі Homo) і, магчыма, фаланга пальца нагі, аналіз генетычнага матэрыялу з якога працягваецца ў цяперашні час.
Турысты каля Дзянісавай пячоры
Бліжэй да мяжы адзінаццатага пласта Дзянісавай пячоры былі знойдзены мініяцюрныя іголкі з костак птушак з прасверленым вушкам, каралі са шкарлупіны страусінага яйка, каралі з зубоў жывёл, падвескі з ракавінак, упрыгажэнні з вырабнага каменя. Жаночы бранзалет, знойдзены ў пячоры, быў зроблены з даволі далікатнага каменя хларыталіту, бліжэйшыя выхады парод якога зафіксаваныя на Рудным Алтаі на мяжы з Казахстанам за дзвесце кіламетраў ад пячоры. Для апрацоўкі каменя ўжываліся прыёмы, зусім нетыповыя для ранняй стадыі верхняга палеаліту: станковае свідраванне, унутраная расточванне, шліфаванне і паліроўка. Набор тэхнічных прыёмаў, што прымяняліся дзянісаўцамі больш за 45 тысяч гадоў таму, у людзей сучаснага віду тыповы для значна больш позняй эпохі — бронзавага веку[4][5][6].
З-за нястачы фрагментаў аднаўленне аблічча дзянісаўскага чалавека пакуль не з'яўляецца магчымым (пар. чалавек з Аленевай пячоры). Даследаванні геному паказалі, што дзянісаўцы былі цемнаскурыя, цёмнавокія, цёмнавалосыя[7].
Каманда навукоўцаў з лейпцыгскага Інстытута эвалюцыйнай антрапалогіі таварыства Макса Планка пад кіраўніцтвам шведскага біёлага Свантэ Пааба секвеніравала ДНК, атрыманую з фрагмента косткі фалангі дзіцячага пальца, знойдзенага ў 2008 годзе расійскімі археолагамі ў Дзянісавай пячоры на Алтаі. Высветлілася, што мітахандрыяльная ДНК гэтага ўзору Denisova 3 адрозніваецца ад мтДНК сучаснага чалавека па 385 нуклеатыдам, у той час як мітахандрыяльная ДНК неандэртальцаў адрозніваецца ад ДНК Homo sapiens на 202 нуклеатыдаў. Артыкул, прысвечаны гэтаму адкрыццю, быў апублікаваны ў часопісе «Nature» 24 сакавіка 2010 года[8]. У геномах дзянісаўцаў і неандэртальцаў з Дзянісавай пячоры знойдзены ўклад яшчэ адной невядомай папуляцыі Homo sapiens[9]. Па мтДНК дзянісаўцы супрацьстаяць як неандэртальцам, так і сапіенсам[10].
Пазней, калі былі апрацаваны паслядоўнасці, якія адносяцца да ядзернага геному, аказалася, што дзянісаўцы з'яўляюцца сястрынскай групай неандэртальцаў[11] і іх эвалюцыйнае разыходжанне адбылося каля 640 тысяч гадоў таму. На аснове аналізу ДНК даследчыкі мяркуюць, што рэшткі косткі датуюцца перыядам 75-82 тысячы гадоў таму[12]. Узрост знаходак, знойдзеных у пячоры ў пласце № 11, быў вызначаны пры дапамозе радыёвуглеродным аналізу спачатку ў 40 тысяч гадоў, затым адкалібраваны да 48-50 тысяч гадоў.
У канцы 2013 года было абвешчана, што аналіз ДНК гейдэльбергскага чалавека з іспанскай пячоры Сіма дэ лос Уэсас (Сьера-дэ-Атапуэрка), атрыманай са сцегнавой косткі ўзростам 400 тысяч гадоў, паказаў падабенства з мтДНК дзянісаўскага чалавека. Хоць раней рэшткі з Сіма дэ лос Уэсас было прынята збліжаць з неандэртальцамі[13], у 2015 годзе пры вывучэнні ядзернай ДНК трох узораў з пячоры Сіма дэ лос Уэсас (Атапуэрка) высветлілася, што яны знаходзіліся на лініі, якая вядзе да неандэртальцаў. Тэрмалюмінісцэнтнае датаванне пласта № 22 паказала, што дзянісаўцы жылі ў Дзянісавай пячоры 170 тыс. гадоў таму[14]. Параўнанне ядзернай ДНК трох зубоў з пласта № 11 (Denisova 3, Denisova 4) і аднаго зуба з пласта № 22 (Denisova 8) паказала, што ў Дзянісавай пячоры жылі дзве розныя групы дзянісаўцаў і іх падзяляе як мінімум 65 тысяч гадоў[15][16]. Узрост узору Denisova 8 (ок. 110 тысяч гадоў) удакладнены ў ходзе генетычнага аналізу, зыходзячы з хуткасці мутацый чалавечай мітахандрыяльнай ДНК, прыманай у 2,5 × 10−8 на нуклеатыд у год[17][18]. Ва ўзоры Denisova 2 з пласта 22.1 галоўнай галерэі пячоры ўзростам больш за 100 тысяч гадоў секвенірована толькі мітахандрыяльная ДНК. Denisova 2 старэйшыя за Denisova 8 на 20,6—37,7 тыс. гадоў (па дадзеных генетыкаў) і на 54,2—99,4 тыс. гадоў старэй, чым Denisova 3 і Denisova 4[19][20]. З асадкавых адкладанняў ва Усходняй галерэі Дзянісавай пячоры генетыкі змаглі вылучыць неандертальскую і дзянісаўскую мтДНК, пры гэтым сляды ДНК неандэртальцаў і дзянісаўцаў знайшлі ў пластах № 14 і № 15, што паказвае на сумеснае існаванне гэтых двух відаў на працягу доўгага часу[21].
Эвалюцыйнае разыходжанне дзянісаўцаў і гейдэльбергскага чалавека з іспанскай пячоры Сіма дэ лос Уэсас (Сьера-дэ-Атапуэрка) па дадзеных вывучэння мтДНК адбылося, паводле ацэнак навукоўцаў, 700 тысяч гадоў таму[22]. Па дадзеных вывучэння ядзернай ДНК насельнікаў пячоры Сіма дэ лос Уэсас, дзянісаўцы і неандэртальцы падзяліліся каля 500 тысяч гадоў таму, а іх агульны продак аддзяліўся ад Homo sapiens 700-765 тысяч гадоў назад[23]. Генетыкі, прааналізаваўшыя агульныя мутацыі для народаў Афрыкі з аднаго боку і для неандэртальцаў і дзянісаўцаў з другога, прыйшлі да высновы, што продкі неандэртальцаў і дзянісаўцаў пакінулі Афрыку прыкладна 744 тысячы гадоў таму, а іх колькасць была вельмі невялікай. Усяго праз 300 пакаленняў пасля зыходу з Афрыкі лініі неандэртальцаў і дзянісаўцаў падзяліліся і пасля гэтага яны вельмі рэдка кантактавалі адзін з адным — колькасць мутацый, характэрных толькі для неандэртальцаў і дзянісаўцаў, была вельмі невялікай і не перавышала 20% ад іх агульнай колькасці[24][25].
У ліпені 2014 года ў часопісе Nature былі апублікаваныя вынікі даследавання генетычнага матэрыялу ў шэрагу папуляцый сучаснага чалавека на прадмет асаблівай варыяцыі бялку EPAS1 (кадуе транскрыпцыйны фактар, які ўдзельнічае ў кіслародазалежнай рэгуляцыі некаторых генаў[26]), якая ўласцівая дзянісаўскаму чалавеку. Гэтая варыяцыя бялку EPAS1 (гл. полнагеномны пошук асацыяцый) характэрны для тыбетцаў, а ў прадстаўнікоў 26 іншых папуляцый людзей не была выяўленая. Верагодна, тыбетцы і змаглі прыстасавацца да жыцця на вялікай вышыні[27] дзякуючы генам, якія дасталіся ім ад дзянісаўскага чалавека[28][29].
Дзянісаўскія людзі сталі другім пасля неандэртальцаў відам вымерлых гамінінаў, для якога цяпер вядомы поўны мітахандрыяльны і амаль поўны ядзерны геном. Упершыню новы від прыматаў быў выдзелены выключна на падставе генетычных даследаванняў.
Міграцыі дзянісаўцаў (зялёным)
Знойдзены сляды гібрыдызацыі дзянісаўскага чалавека з Homo sapiens (сучасным чалавекам). У геноме меланезійцаў[30] выяўлена каля 5 % агульных генаў з прачытаным ядзернай геномам дзянісаўскай чалавека. У той жа час агульных генаў у сучаснага чалавека і неандэртальца ад 1 % да 4 % у розных папуляцыях (за выключэннем карэнных жыхароў Афрыкі, у якіх неандертальскія гены адсутнічаюць)[31].
Неандертальская «спадчына» найбольш выяўлена ў генах жыхароў Еўропы і Пакістана, дзянісаўскае — у насельнікаў паўднёва-ціхаакіянскага рэгіёну, што ўскосна паказвае на тэрытарыяльнае размеркаванне (арэал) гэтых відаў у сілу меркаванага нядаўняга сваяцтва сапіенскіх продкаў гэтай папуляцыі і сібіраамерыканскай, у якой дзянісаўскіх нуклеатыдаў няма[32]. Нельга выключаць, што ўнікальныя мовы папуасаў Новай Гвінеі таксама звязаныя са спадчынай дзянісаўцаў.
З'яўленне дзянісаўцаў у Азіі, як мяркуецца, выклікана міграцыямі з Афрыкі, якія адрозніваюцца ад перасяленняў Homo erectus, неандэртальцаў і сучасных людзей[33]. «Дзянісаўцы высяліліся з Афрыкі раней чалавека, ад Інданэзіі дайшлі да Янцзы і, магчыма, падняліся па плыні ўверх», — кажа акадэмік В. У. Іваноў[34].
У 2013 годзе антраполагі абвясцілі аб тым, што ў старажытнасці дзянісаўцы самастойна перасеклі лінію Уолеса — водападзел паміж азіяцкай і аўстралійскай фаўнай. Да такой высновы яны прыйшлі, прааналізаваўшы дадзеныя па наяўнасці ў геноме насельніцтва паўднёва-усходняй Азіі слядоў геному дзянісаўскага чалавека[35].
Паводле ДНК-даследавання 2013 года, дзянісаўцы разам з неандэртальцамі перадалі частку геному сучасным людзям; таксама ўстаноўлена, што неандэртальцы скрыжоўваліся з краманьёнцамі і дзянісаўцамі, краманьёнцы — з дзянісаўцамі, акрамя таго, дзянісаўцы скрыжоўваліся з нейкім чацвёртым, раней невядомым відам людзей[36].
Акадэмік В. У. Іваноў не выключае, што памяць пра існаванне дзянісаўцаў захавалася ў тыбецкіх павер'ях аб снежным чалавеку[37].
У 2012 годзе выйшаў дакументальны фільм «Секс у каменным веке» («Sex in the Stone Age»), у якім апавядаецца пра тое, як быў адкрыты дзянісаўскі чалавек і пра яго генетычныя, а значыць і сексуальныя сувязі з неандэртальцамі і краманьёнцамі[38].
Зноскі
- ↑ Brown, David (25 марта 2010 года). Scientists say they've identified new human ancestor. http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2010/03/24/AR2010032401926_pf.html.
- ↑ Krause, Johannes; Fu, Qiaomei; Good, Jeffrey M.; Viola, Bence; Shunkov, Michael V.; Derevianko, Anatoli P. & Pääbo, Svante (2010). The complete mitochondrial DNA genome of an unknown hominin from southern Siberia. Forthcoming. doi:10.1038/nature08976.
- ↑ По сведчанням антраполага [С. У. Драбышэўскі|С. У. Драбышэўскага], два зуба былі згублены ў лабараторыі.
- ↑ Денисовские люди
- ↑ Предок из пальца
- ↑ А. П. Деревянко Родословная человечества: теории и факты
- ↑ Лекция Станислава Дробышевского, https://www.youtube.com/watch?v=v9RzRZMbujg?t=59m37s
- ↑ Потерянное поколение , Лента.ру (26 марта 2010 года)..
- ↑ Балановский О. Древняя ДНК Европы. Средний палеолит (неандертальцы).
- ↑ Krause J., Fu Q., Good J. M. et al. The complete mitochondrial genome of an unknown hominin from southern Siberia.// Nature 2010. Vol. 464. N 7290. P. 894–897.
- ↑ Reich D., Green R. E., Kircher M. et al. Genetic history of an archaic hominin group from Denisova Cave in Siberia // Nature. 2010. Vol. 468. N 7327. P. 1053–1060.
- ↑ New DNA analysis shows ancient humans interbred with Denisovans. Nature (31 жніўня 2012). Архівавана з першакрыніцы 25 кастрычніка 2012.
- ↑ Baffling 400,000-Year-Old Clue to Human Origins
- ↑ Nuclear DNA sequences from the hominin remains of Sima de los Huesos, Atapuerca, Spain // 5TH ANNUAL MEETING OF THE European Society for the study of Human Evolution, 10 — 12 SEPTEMBER 2015 LONDON/UK: Nuclear DNA sequences from the hominin
- ↑ Genetic analyses of three Denisovan individuals from the Altai Mountains (Siberia) // 5TH ANNUAL MEETING OF THE European Society for the study of Human Evolution, 10 — 12 SEPTEMBER 2015 LONDON/UK: Nuclear DNA sequences from the hominin
- ↑ Siberian cave was home to generations of mysterious ancient humans, 2015
- ↑ Insights into Neandertals and Denisovans from Denisova Cave, 2016
- ↑ Денисовцы в своей пещере жили долго
- ↑ A fourth Denisovan individual, 2017
- ↑ Девочка из Денисовой пещеры
- ↑ Исследование ДНК древних людей стало возможным без самих останков, 28 апреля 2017
- ↑ Генетики прочитали самую древнюю ДНК человека возрастом 400 тыс. лет — Газета. Ru
- ↑ Учёные: предки людей и неандертальцев разделились неожиданно рано
- ↑ New look at archaic DNA rewrites human evolution story, 2017
- ↑ Учёные выяснили, когда денисовцы и неандертальцы «разорвали отношения», 08.08.2017
- ↑ Amar J. Majmundar, Waihay J. Wong & M. Celeste Simon (October 2010). "Hypoxia-inducible factors and the response to hypoxic stress". Molecular cell 40 (2): 294–309. doi:10.1016/j.molcel.2010.09.022. PMID 20965423.
- ↑ Shuhua Xu, Shilin Li, Yajun Yang, Jingze Tan, Haiyi Lou, Wenfei Jin, Ling Yang, Xuedong Pan, Jiucun Wang, Yiping Shen, Bailin Wu, Hongyan Wang, and Li Jin A Genome-Wide Search for Signals of High-Altitude Adaptation in Tibetans Mol Biol Evol (2011) 28(2): 1003—1011 first published online October 20, 2010 doi:10.1093/molbev/msq277
- ↑ Altitude adaptation in Tibetans caused by introgression of Denisovan-like DNA
- ↑ Поскреби тибетца — найдешь денисовца\\lenta.ru — 2 июля 2014
- ↑ Прочтен ядерный геном человека из Денисовой пещеры. Элементы.ру. Архівавана з першакрыніцы 22 жніўня 2011.
- ↑ Воскресивший неандертальца. Lenta.ru. Архівавана з першакрыніцы 21 красавіка 2012.
- ↑ Нашествие денисовцев — Антропогенез. РУ
- ↑ Katsnelson, Alla (24 марта 2010 года). New hominin found via mtDNA. http://www.the-scientist.com/blog/display/57254/#ixzz0j820ioz1. .
- ↑ Целесообразность человека. Часть 2 — Общество — Новая Газета
- ↑ Антропологи намекнули на мореходные успехи денисовцев. Lenta.ru (21 октября 2013 года).
- ↑ Lenta.ru: Наука и техника: Наука: В родословной человека найден еще один вид
- ↑ Целесообразность человека — Общество — Новая Газета
- ↑ Секс в каменном веке. Документальный фильм National Geographic
