Дзянісаўскі чалавек

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
† Дзянісаўскі чалавек

Зуб Дзянісаўскага чалавека
Навуковая класіфікацыя
Міжнародная навуковая назва

Homo sapiens subsp.  Denisova


Сістэматыка
на Віківідах
Выявы
на Вікісховішчы
NCBI  741158
FW   ???

Дзянісаўскі чалавек («дзянісавец») — магчымы від ці падвід вымерлых людзей, вядомы па фрагментарным матэрыяле з Дзянісавай пячоры ў Саланешанскім раёне Алтайскага края РФ.

Яшчэ 40 тысяч гадоў таму дзянісаўцы засялялі арэал, які перасякаецца па часе і месцы з тэрыторыямі ў Азіі, дзе жылі неандэртальцы і сучасныя людзі[1][2].

Выяўленне[правіць | правіць зыходнік]

Агулам на гэты момант вядомыя некалькі фрагментаў, пераважна зубы і асобныя дробныя косткі[3][4]:

  1. знойдзены ў 1984 годзе малочны зуб «Дзянісава 2»; у 2017 годзе было высветлена, што ён належаў дзянісаўскаму чалавеку (дзяўчынцы 10-12 гадоў) а не неандэртальцу;
  2. два кутнікі – знойдзеныя ў 2000 годзе зубы «Дзянісава 8»[5]; гэтыя два зубы належалі дарослым асобінам «H. altaiensis» мужчынскага полу.
  3. знойдзеная ў 2008 годзе ў пячоры ў слаі № 11 костка апошняй палечніцы рукі дзіцяці «Дзянісава 3»; згодна з вынікамі секвенавання 2017 года аказалася, што гэта дзяўчынка.
Фрагмент косткі гібрыда Дэні

Акрамя гэтых, якія дакладна лічацца прыналежнымі дзянісаўцам, у той жа пячоры знойдзена пэўная колькасць костак неандэртальцаў[3]. Таксама была знойдзена частка палечніцы нагі ці рукі Дэні; аналіз генетычнага матэрыялу пацвердзіў, што ён належаў гібрыду дзянісаўскага чалавека і неандэртальца.

Мяркуючы па знаходках, дзянісаўцы мелі большыя памеры ў параўнанні з іншымі Homo[5].

Дзянісаўскі чалавек жыў у Дзянісавай пячоры ад 200 тыс. г. т. да 73 тыс. гадоў таму[6][7][8][9][10][11].

У студзені 2019 года было абвешчана, што навукоўцы ўпершыню выявілі ў Дзянісавай пячоры часткі чэрапа дзянісаўца[12] Denisova 13. Знаходка выглядае як два злучаныя адзін з адным фрагменты задняй левай цемянной косткі. Гэта пяты і самы вялікі ўзор парэшткаў дзянісаўца з Дзянісаўскай пячоры[13].

Сківіца дзянісаўца з Тыбетскай пячоры Байшыя

У майскай публікацыі 2019 года даказана, што дзянісаўцы жылі ў высакагорным Тыбеце. Даследчыкі, выкарыстаўшы ў палеагенетыцы метады пратэомікі, прааналізавалі бялкі з паловы сківіцы з Байшыі, знойдзенай у 1980 годзе ў Тыбецкай пячоры Байшыя (павет Сяхэ, правінцыя Ганьсу, Кітай, датаванай узростам каля 160 000 гадоў. Аказалася, што ўладальнік сківіцы быў бліжэй за ўсё да дзянісаўцаў[14][15]. У тыбецкага дзянісаўца ніжні другі карэнны зуб мае тры карані. Трохкорневыя ніжнія маляры рэдка сустракаюца ў не азіяцкіх Homo sapiens (менш 3,5 %), але могуць перавышаць 40 % у азіяцкіх папуляцыях (у Кітаі) і ў Новым Свеце[16].

Прааналізаваўшы маркеры метыліравання ДНК дзянісаўскай дзяўчынкі Denisova 3, якая жыла 50 000 гадоў таму, вучоныя рэканструявалі асаблівасці яе шкілета. У яе вылучылі 56 унікальных асаблівасцяў, не характэрных для іншых прадстаўнікоў роду Homo. Рэканструкцыя ў цэлым правільна прадказвае будову рэальнай сківіцы тыбетскага дзянісаўца. Твар дзянісаўцаў быў шырэйшы чым у Homo sapiens і неандэртальцаў, а сківіцы трохі даўжэйшыя[17][18].

Карэнны зуб дзянісаўскай дзяўчынкі-падлетка TNH2-1 з лаоскай пячоры Там-Нгу-Хаа-2, які мае падабенства з верхнім карэнным зубам Denisova 4 з Дзянісавай пячоры, датуецца ўростам 164—131 тыс. гадоў[19].

Даследаванне геному[правіць | правіць зыходнік]

Праз нястачу фрагментаў аднаўленне аблічча дзянісаўскага чалавека пакуль не ўяўляецца магчымым (пар. чалавек з Аленевай пячоры). Даследаванні геному паказалі, што дзянісаўцы былі цемнаскурыя, цёмнавокія, цёмнавалосыя[20].

Каманда навукоўцаў з ляйпцыгскага Інстытута эвалюцыйнай антрапалогіі таварыства Макса Планка пад кіраўніцтвам шведскага біёлага Свантэ Пааба секвенавала ДНК, атрыманую з фрагмента дзіцячай палечніцы, знойдзенага ў 2008 годзе расійскімі археолагамі ў Дзянісавай пячоры на Алтаі. Высветлілася, што мітахандрыяльная ДНК гэтага ўзору Denisova 3 адрозніваецца ад мтДНК сучаснага чалавека па 385 нуклеатыдах, тым часам як мітахандрыяльная ДНК неандэртальцаў адрозніваецца ад ДНК Homo sapiens на 202 нуклеатыдаў. Артыкул, прысвечаны гэтаму адкрыццю, быў апублікаваны ў часопісе «Nature» 24 сакавіка 2010 года[21]. У геномах дзянісаўцаў і неандэртальцаў з Дзянісавай пячоры знойдзены ўклад яшчэ адной невядомай папуляцыі Homo sapiens[22]. Па мтДНК дзянісаўцы супрацьстаяць як неандэртальцам, так і сапіенсам[23].

Пазней, калі былі апрацаваны паслядоўнасці, якія адносяцца да ядзернага геному, аказалася, што дзянісаўцы з’яўляюцца сястрынскай групай неандэртальцаў[24] і іх эвалюцыйнае разыходжанне адбылося каля 640 тысяч гадоў таму. На аснове аналізу ДНК даследчыкі мяркуюць, што рэшткі косткі датуюцца перыядам 75-82 тысячы гадоў таму[25]. Узрост знаходак, знойдзеных у пячоры ў пласце № 11, быў вызначаны пры дапамозе радыёвуглероднага аналізу спачатку ў 40 тысяч гадоў, потым адкалібраваны да 48-50 тысяч гадоў.

У канцы 2013 года было абвешчана, што аналіз ДНК гейдэльбергскага чалавека з іспанскай пячоры Сіма дэ лос Уэсас (Сьера-дэ-Атапуэрка), атрыманай са сцегнавой косткі ўзростам 400 тысяч гадоў, паказаў падабенства з мтДНК дзянісаўскага чалавека. Хоць раней рэшткі з Сіма дэ лос Уэсас было прынята збліжаць з неандэртальцамі[26], у 2015 годзе пры вывучэнні ядзернай ДНК трох узораў з пячоры Сіма дэ лос Уэсас (Атапуэрка) высветлілася, што яны знаходзіліся на лініі, якая вядзе да неандэртальцаў. Тэрмалюмінісцэнтнае датаванне пласта № 22 паказала, што дзянісаўцы жылі ў Дзянісавай пячоры 170 тыс. гадоў таму[27]. Параўнанне ядзернай ДНК трох зубоў з пласта № 11 (Denisova 3, Denisova 4) і аднаго зуба з пласта № 22 (Denisova 8) паказала, што ў Дзянісавай пячоры жылі дзве розныя групы дзянісаўцаў і іх падзяляе як мінімум 65 тысяч гадоў[28][29]. Узрост узору Denisova 8 (ок. 110 тысяч гадоў) удакладнены ў ходзе генетычнага аналізу, зыходзячы з хуткасці мутацый чалавечай мітахандрыяльнай ДНК, прыманай у 2,5 × 10−8 на нуклеатыд у год[30][31]. Ва ўзоры Denisova 2 з пласта 22.1 галоўнай галерэі пячоры ўзростам больш за 100 тысяч гадоў секвенірована толькі мітахандрыяльная ДНК. Denisova 2 старэйшыя за Denisova 8 на 20,6—37,7 тыс. гадоў (па дадзеных генетыкаў) і на 54,2—99,4 тыс. гадоў старэй, чым Denisova 3 і Denisova 4[32][33]. З асадкавых адкладанняў ва Усходняй галерэі Дзянісавай пячоры генетыкі змаглі вылучыць неандертальскую і дзянісаўскую мтДНК, пры гэтым сляды ДНК неандэртальцаў і дзянісаўцаў знайшлі ў пластах № 14 і № 15, што паказвае на сумеснае існаванне гэтых двух відаў на працягу доўгага часу[34].

Эвалюцыйнае разыходжанне дзянісаўцаў і гейдэльбергскага чалавека з іспанскай пячоры Сіма дэ лос Уэсас (Сьера-дэ-Атапуэрка) па дадзеных вывучэння мтДНК адбылося, паводле ацэнак навукоўцаў, 700 тысяч гадоў таму[35]. Па дадзеных вывучэння ядзернай ДНК насельнікаў пячоры Сіма дэ лос Уэсас, дзянісаўцы і неандэртальцы падзяліліся каля 500 тысяч гадоў таму, а іх агульны продак аддзяліўся ад Homo sapiens 700—765 тысяч гадоў назад[36]. Генетыкі, прааналізаваўшыя агульныя мутацыі для народаў Афрыкі з аднаго боку і для неандэртальцаў і дзянісаўцаў з другога, прыйшлі да высновы, што продкі неандэртальцаў і дзянісаўцаў пакінулі Афрыку прыкладна 744 тысячы гадоў таму, а іх колькасць была вельмі невялікай. Усяго праз 300 пакаленняў пасля зыходу з Афрыкі лініі неандэртальцаў і дзянісаўцаў падзяліліся і пасля гэтага яны вельмі рэдка кантактавалі адзін з адным — колькасць мутацый, характэрных толькі для неандэртальцаў і дзянісаўцаў, была вельмі невялікай і не перавышала 20 % ад іх агульнай колькасці[37][38].

У ліпені 2014 года ў часопісе Nature былі апублікаваныя вынікі даследавання генетычнага матэрыялу ў шэрагу папуляцый сучаснага чалавека на прадмет асаблівай варыяцыі бялку EPAS1 (кадуе транскрыпцыйны фактар, які ўдзельнічае ў кіслародазалежнай рэгуляцыі некаторых генаў[39]), якая ўласцівая дзянісаўскаму чалавеку. Гэтая варыяцыя бялку EPAS1 (гл. полнагеномны пошук асацыяцый) характэрны для тыбетцаў, а ў прадстаўнікоў 26 іншых папуляцый людзей не была выяўленая. Верагодна, тыбетцы і змаглі прыстасавацца да жыцця на вялікай вышыні[40] дзякуючы генам, якія дасталіся ім ад дзянісаўскага чалавека[41][42].

Дзянісаўскія людзі сталі другім пасля неандэртальцаў відам вымерлых гамінінаў, для якога цяпер вядомы поўны мітахандрыяльны і амаль поўны ядзерны геном. Упершыню новы від прыматаў быў выдзелены выключна на падставе генетычных даследаванняў.

Арэал і гібрыдызацыя[правіць | правіць зыходнік]

Міграцыі дзянісаўцаў (зялёным)

Знойдзены сляды гібрыдызацыі дзянісаўскага чалавека з Homo sapiens (сучасным чалавекам). У геноме меланезійцаў[43] выяўлена каля 5 % агульных генаў з прачытаным ядзернай геномам дзянісаўскай чалавека. У той жа час агульных генаў у сучаснага чалавека і неандэртальца ад 1 % да 4 % у розных папуляцыях (за выключэннем карэнных жыхароў Афрыкі, у якіх неандертальскія гены адсутнічаюць)[44].

Неандертальская «спадчына» найбольш выяўлена ў генах жыхароў Еўропы і Пакістана, дзянісаўскае — у насельнікаў паўднёва-ціхаакіянскага рэгіёну, што ўскосна паказвае на тэрытарыяльнае размеркаванне (арэал) гэтых відаў у сілу меркаванага нядаўняга сваяцтва сапіенскіх продкаў гэтай папуляцыі і сібіраамерыканскай, у якой дзянісаўскіх нуклеатыдаў няма[45]. Нельга выключаць, што ўнікальныя мовы папуасаў Новай Гвінеі таксама звязаныя са спадчынай дзянісаўцаў.

З’яўленне дзянісаўцаў у Азіі, як мяркуецца, выклікана міграцыямі з Афрыкі, якія адрозніваюцца ад перасяленняў Homo erectus, неандэртальцаў і сучасных людзей[46]. «Дзянісаўцы высяліліся з Афрыкі раней за чалавека, ад Інданэзіі дайшлі да Янцзы і, магчыма, падняліся па цячэнні ўверх», — кажа акадэмік В. У. Іваноў[47].

У 2013 годзе антраполагі абвясцілі, што ў старажытнасці дзянісаўцы самастойна перасеклі лінію Уолеса — водападзел паміж азіяцкай і аўстралійскай фаўнай. Да такой высновы яны прыйшлі, прааналізаваўшы дадзеныя па наяўнасці ў геноме насельніцтва паўднёва-усходняй Азіі слядоў геному дзянісаўскага чалавека[48].

Паводле ДНК-даследавання 2013 года, дзянісаўцы разам з неандэртальцамі перадалі частку геному сучасным людзям; таксама ўстаноўлена, што неандэртальцы скрыжоўваліся з краманьёнцамі і дзянісаўцамі, краманьёнцы — з дзянісаўцамі, акрамя таго, дзянісаўцы скрыжоўваліся з нейкім чацвёртым, раней невядомым відам людзей[49].

У культуры[правіць | правіць зыходнік]

Акадэмік В. У. Іваноў не выключае, што памяць пра існаванне дзянісаўцаў захавалася ў тыбецкіх павер’ях аб снежным чалавеку[50].

У 2012 годзе выйшаў дакументальны фільм «Секс у каменным веке» («Sex in the Stone Age»), у якім апавядаецца пра тое, як быў адкрыты дзянісаўскі чалавек і пра яго генетычныя, а значыць і сексуальныя сувязі з неандэртальцамі і краманьёнцамі[51].

Гл. таксама[правіць | правіць зыходнік]

  • Homo longi — магчыма, адзін з варыянтаў дзянісаўскага чалавека.

Зноскі

  1. ↑ Brown, David (25 марта 2010 года). Scientists say they've identified new human ancestor. http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2010/03/24/AR2010032401926_pf.html. 
  2. ↑ Krause, Johannes; Fu, Qiaomei; Good, Jeffrey M.; Viola, Bence; Shunkov, Michael V.; Derevianko, Anatoli P. & Pääbo, Svante (2010). The complete mitochondrial DNA genome of an unknown hominin from southern Siberia. Forthcoming. doi:10.1038/nature08976. 
  3. ↑ а б Максим Руссо. Девочка из Денисовой пещеры (9 ліпеня 2017). Архівавана з першакрыніцы 8 мая 2019.
  4. ↑ Slon, Viviane. A fourth Denisovan individual : (en) // Science Advances : j.. — 2017. — 05 ліпеня. — Vol. 3. — Iss. 7. — DOI:10.1126/sciadv.1700186.
  5. ↑ а б Зубова, А. В. Морфологическая характеристика постоянных моляров из палеолитических слоёв Денисовой пещеры // Археология, этнография и антропология Евразии. — 2017. — № 1. — Т. 45. — С. 122. — DOI:10.17746/1563-0102.2017.45.1.121-134.
  6. ↑ Ярослав Кузьмин. Анализ ДНК из отложений Денисовой пещеры: данные новые, проблемы — старые…, 16.07.2021
  7. ↑ Kuzmin Y. V., Slavinsky V. S., Tsybankov A. A., Keates S. G. Denisovans, Neanderthals, and early modern humans: A review of the Pleistocene hominin fossils from the Altai Mountains (Southern Siberia) // Journal of Archaeological Research. — 2021 (in press); https://doi.org/10.1007/s10814-021-09164-2
  8. ↑ Екатерина Головина, Дмитрий Граб. Денисовские люди. Cеквенирование генома человека из Денисовой пещеры в опубликованном журналом Science топ-листе научных прорывов 2012 года занимает второе место — после открытия бозона Хиггса. (руск.). Научная Россия (6 мая 2013). Архівавана з першакрыніцы 8 лютага 2015. Праверана 14 мая 2019.
  9. ↑ Константинов Предок из пальца : журн.. — 2011. — № 34 (212).
  10. ↑ Деревянко, А. П. Родословная человечества (арх. 16 верасня 2018) // Наука из первых рук : журн.. — 2010. — № 4 (34).
  11. ↑ Денисовский человек оказался вчетверо старше. Naked Science (3 снежня 2021). Праверана 14 студзеня 2022.
  12. ↑ В Сибири нашли череп загадочного древнего человека (4 сакавіка 2019). Праверана 4 сакавіка 2019.
  13. ↑ Nicola Jones. First Confirmed Denisovan Skull Piece Found. Fragments of a hominin skull add to the sparse collection from our obscure cousins. (англ.). Sapiens (1 сакавіка 2019). Архівавана з першакрыніцы 24 красавіка 2019. Праверана 14 мая 2019.
  14. ↑ Александр Марков. Денисовцы жили в Тибете 160 000 лет назад (руск.). Элементы (13 мая 2019). Праверана 14 мая 2019.
  15. ↑ Chen A late Middle Pleistocene Denisovan mandible from the Tibetan Plateau(англ.) // Nature : журн.. — 2019. — DOI:10.1038/s41586-019-1139-x
  16. ↑ Shara E. Bailey, Jean-Jacques Hublin, Susan C. Antón. Rare dental trait provides morphological evidence of archaic introgression in Asian fossil record Архівавана 13 ліпеня 2019., July 8, 2019
  17. ↑ David Gokhman et al. Reconstructing Denisovan Anatomy Using DNA Methylation Maps Архівавана 20 верасня 2019., 2019
  18. ↑ Ancient DNA reveals the first glimpse of what a Denisovan may have looked like, SEPTEMBER 19, 2019
  19. ↑ Fabrice Demeter et al. A Middle Pleistocene Denisovan molar from the Annamite Chain of northern LAOS, 17 May 2022
  20. ↑ Лекция Станислава Дробышевского, https://www.youtube.com/watch?v=v9RzRZMbujg?t=59m37s
  21. ↑ Потерянное поколение, Лента.ру (26 марта 2010 года)..
  22. ↑ Балановский О. Древняя ДНК Европы. Средний палеолит (неандертальцы).
  23. ↑ Krause J., Fu Q., Good J. M. et al. The complete mitochondrial genome of an unknown hominin from southern Siberia.// Nature 2010. Vol. 464. N 7290. P. 894—897.
  24. ↑ Reich D., Green R. E., Kircher M. et al. Genetic history of an archaic hominin group from Denisova Cave in Siberia // Nature. 2010. Vol. 468. N 7327. P. 1053—1060.
  25. ↑ New DNA analysis shows ancient humans interbred with Denisovans(недаступная спасылка). Nature (31 жніўня 2012). Архівавана з першакрыніцы 26 кастрычніка 2012. Праверана 23 верасня 2017.
  26. ↑ Baffling 400,000-Year-Old Clue to Human Origins
  27. ↑ Nuclear DNA sequences from the hominin remains of Sima de los Huesos, Atapuerca, Spain // 5TH ANNUAL MEETING OF THE European Society for the study of Human Evolution, 10 — 12 SEPTEMBER 2015 LONDON/UK: Nuclear DNA sequences from the hominin Архівавана 31 мая 2019.
  28. ↑ Genetic analyses of three Denisovan individuals from the Altai Mountains (Siberia) // 5TH ANNUAL MEETING OF THE European Society for the study of Human Evolution, 10 — 12 SEPTEMBER 2015 LONDON/UK: Nuclear DNA sequences from the hominin Архівавана 31 мая 2019.
  29. ↑ Siberian cave was home to generations of mysterious ancient humans, 2015
  30. ↑ Insights into Neandertals and Denisovans from Denisova Cave Архівавана 13 кастрычніка 2017., 2016
  31. ↑ Денисовцы в своей пещере жили долго
  32. ↑ A fourth Denisovan individual, 2017
  33. ↑ Девочка из Денисовой пещеры
  34. ↑ Исследование ДНК древних людей стало возможным без самих останков, 28 апреля 2017
  35. ↑ Генетики прочитали самую древнюю ДНК человека возрастом 400 тыс. лет — Газета. Ru
  36. ↑ Учёные: предки людей и неандертальцев разделились неожиданно рано
  37. ↑ New look at archaic DNA rewrites human evolution story, 2017
  38. ↑ Учёные выяснили, когда денисовцы и неандертальцы «разорвали отношения», 08.08.2017
  39. ↑ Amar J. Majmundar, Waihay J. Wong & M. Celeste Simon (October 2010). "Hypoxia-inducible factors and the response to hypoxic stress". Molecular cell 40 (2): 294–309. doi:10.1016/j.molcel.2010.09.022. PMID 20965423. 
  40. ↑ Shuhua Xu, Shilin Li, Yajun Yang, Jingze Tan, Haiyi Lou, Wenfei Jin, Ling Yang, Xuedong Pan, Jiucun Wang, Yiping Shen, Bailin Wu, Hongyan Wang, and Li Jin A Genome-Wide Search for Signals of High-Altitude Adaptation in Tibetans Mol Biol Evol (2011) 28(2): 1003—1011 first published online October 20, 2010 doi:10.1093/molbev/msq277
  41. ↑ Altitude adaptation in Tibetans caused by introgression of Denisovan-like DNA
  42. ↑ Поскреби тибетца — найдешь денисовца\\lenta.ru — 2 июля 2014
  43. ↑ Прочтен ядерный геном человека из Денисовой пещеры. Элементы.ру. Архівавана з першакрыніцы 22 жніўня 2011. Праверана 23 верасня 2017.
  44. ↑ Воскресивший неандертальца(недаступная спасылка). Lenta.ru. Архівавана з першакрыніцы 4 студзеня 2012. Праверана 23 верасня 2017.
  45. ↑ Нашествие денисовцев — Антропогенез. РУ
  46. ↑ Katsnelson, Alla (24 марта 2010 года). New hominin found via mtDNA. http://www.the-scientist.com/blog/display/57254/#ixzz0j820ioz1. Retrieved on 23 верасня 2017.  Архівавана 27 мая 2010. Архіўная копія(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 27 мая 2010. Праверана 23 верасня 2017..
  47. ↑ Целесообразность человека. Часть 2 — Общество — Новая Газета(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 8 снежня 2015. Праверана 23 верасня 2017.
  48. ↑ Антропологи намекнули на мореходные успехи денисовцев. Lenta.ru (21 октября 2013 года).
  49. ↑ Lenta.ru: Наука и техника: Наука: В родословной человека найден еще один вид
  50. ↑ Целесообразность человека — Общество — Новая Газета(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 16 жніўня 2012. Праверана 23 верасня 2017.
  51. ↑ Секс в каменном веке. Документальный фильм National Geographic

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]

Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Дзянісаўскі_чалавек&oldid=4590995"