Хіндустанцы

	Хіндустанцы ; (हिन्दुस्तानी)
Агульная колькасць
Рэгіёны пражывання	Індыя
Мова	хіндустані
Рэлігія	індуізм, іслам, сікхізм
Блізкія этнічныя групы	гуджаратцы, раджастханцы, канвар

Хіндуста́нцы (дэванагары: हिन्दुस्तानी) — агульная назва індаарыйскага насельніцтва Індыі, якое карыстаюцца мовай хіндустані. Жывуць пераважна ў штатах Утар-Прадэш, Хар’яна, нацыянальным сталічным рэгіёне Дэлі, на поўначы штата Мадх’я-Прадэш. Паколькі ў навуковай літаратуры і статыстыцы статус хіндустані канчаткова не вызначаны, яны не вылучаюцца як асаблівая група пры падліке насельніцтва. Агульная колькасць складае некалькі сот мільёнаў чалавек.

Паходжанне[правіць | правіць зыходнік]

Хіндустанцы з'яўляюцца нашчадкамі адначасова насельніцтва старажытнай паўночнай Індыі і прадстаўнікоў Ямнай культуры, якія мігрыравалі ў Паўднёвую Азію каля 3500 гадоў таму. Генетыкі сцвярджаюць, што сучасныя паўночныя індыйцы ўспадкавалі індаеўрапейскае паходжанне пераважна па мужчынскай лініі^[1]. Перасяленне суправаджалася распаўсюджваннем ведыйскай мовы і рэлігіі. У старажытных творах Рыгведа і Артхашастра неіндаеўрапейскае насельніцтва звалася словам даса (санскрыт: दास). Яно значыла адначасова ворагаў і слугаў. Аднак з сярэдзіны 1 тысячагоддзя да н. э. гэтае слова не ўжывалася ў дачыненні да насельніцтва верхняй і сярэдняй плыні ракі Ганг і яго прытокаў^[2]. Вызначаная тэрыторыя стала месцам фарміравання хіндустанцаў.

Першапачаткова нашчадкі індаеўрапейскіх мігрантаў стварылі каля 16 дзяржаў. У 317 - 180 гг. да н. э. усе яны ўвайшлі ў склад імперыі Маур’яў^[3], цэнтрам якой стала Інда-Гангская раўніна. У імперыі распаўсюджваліся адзіныя прыклады культуры, мовы санскрыт і пракрыт, супольная рэлігія будызм. Моцныя культурныя кантакты захоўваліся нават пасля яе знікнення. Адным з галоўных культурных цэнтраў на поўначы Індыі стаў Варанасі^[4]. У ім сфарміравалася некалькі рэлігійна-філасофскіх школ, якія аказалі моцны ўплыў на распаўсюджанне індуізму. З 1000 г. распаўсюджвалася літаратурная форма хіндустані — хіндзі.

Мусульманскія заваяванні XII - XVI стст. суправаджаліся перасяленнем новых груп мігрантаў з Цэнтральнай Азіі і Ірана. Цвярскі купец Афанасій Нікіцін заўважыў наступнае^[5]:

У Індыйскай зямлі княжаць усе харасанцы, і баяры ўсе харасанцы. А гундустанцы ўсе пешыя і ходзяць перад харасанцамі, якія на конях...

Пачынаючы з эпохі Дэлійскага султаната вышэйшыя колы насельніцтва шырока выкарыстоўвалі персідскую мову^[6]. Уплыў мусульманскай культуры асабліва адчуваўся на паўночным ўсходзе, дзе ўзнікла мова ўрду як стандартызаваны варыянт хіндустані.

Да сярэдзіны XX ст. хіндустанцы вылучыліся як асаблівая група з супольнай гісторыяй, многімі агульнымі рысамі прафесійнай і пабытовай культуры, але істотнымі моўна-дыялектнымі разыходжаннямі, тэрытарыяльна-адміністрацыйным падзелам, рэгіянальнымі, рэлігійнымі і каставымі асаблівасцямі.

Асаблівасці культуры[правіць | правіць зыходнік]

Гаспадарка[правіць | правіць зыходнік]

Тэрыторыя, населеная хіндустанцамі, — старажытны развіты рэгіён земляробства^[7]. Кліматычныя і геаграфічныя ўмовы дазваляюць атрымоўваць багатыя ўраджаі на працягу ўсяго года, але патрабуюць значных намаганняў для паляпшэння меліярацыі і ірыгацыі. Большасць земляробчых гаспадарак маюць малую плошчу і развіваюцца як комплексныя. Важную ролю ў побыце сялян мае жывёлагадоўля. Прычым, з часоў міграцыі старажытных арыяў галоўнай свойскай жывёлай застаецца карова. Таксама трымаюць буйвалаў, зебу, хатнюю птушку, на пашавых землях — авечак і коз.

Рамесніцкая дзейнасць узнікла ў старажытнасці. Характэрна вылучэнне прафесійных каст, якія спецыялізуюцца на пэўнай вытворчасці. Асабліва развіты ганчарства, ткацтва, апрацоўка металаў, ювелірная справа^[8]. Паўночная Індыя — радзіма некалькіх архітэктурных стыляў^[9]. З XX ст. інтэнсіўна развіваецца прамысловасць.

Паселішчы[правіць | правіць зыходнік]

Для сельскай мясцовасці характэрны адносна невялікія вёскі да 300 двароў. Яны месцяцца ўздоўж дарог або папросту на неўрадлівых землях, часцяком далёка ад крыніц вады. Гэта тлумачыцца высокай шчыльнасцю насельніцтва і каштоўнасцю зямлі, прыдатнай для сельскай гаспадаркі. Жытлы будуюцца кварталамі шчыльна адно да іншага. На поўдні ад Дэлі вёскі часцяком не маюць планіроўкі, аднак для іх характэрны прысядзібныя надзелы з садамі і агарожай. Найбольш старыя вёскі належаць прадстаўнікам адной касты, іх жыхары спецыялізуюцца на пэўнай дзейнасці. Традыцыйныя вясковыя жытлы ўзводзяцца з дрэва, камянёў і гліны. Каля 200 - 100 гадоў таму распаўсюдзіліся цагляныя будынкі, змацаваныя гразевым растворам, з пляскатымі дахамі. У 1991 г. яны складалі 17% ад жыллёвага фонда Індыі^[10]. Дамы простых сялян і сельскагаспадарчых рабочых аднапакаёвыя^[11].

Гарадскія паселішчы вядомы з ведычнага перыяда. У 1 тысячагоддзі н. э. былі складзены правілы індуісцкай архітэктуры Васту Шастра. Яны ўключалі 5 розных форм планавання горада^[12]. У эпоху Вялікіх Маголаў планаванне гарадоў стала абавязковым. Вылучаліся сталічныя гарады з умацаваннямі, знутры якіх будаваліся сталыя рэзідэнцыі імператара і вярхоўных вяльмож, з шырокімі плошчамі перад галоўнай брамай, гарады вакол крэпасцяў, часовыя гарады-рэзідэнцыі. Іх жыхары былі служачымі, гандлярамі і рамеснікамі, займаліся сельскай гаспадаркай. У 1629 - 1643 гг. насельніцтва Агры складала 660 тысяч чалавек^[13] (для параўнання ў Лондане жыло каля 350 - 400 тысяч чалавек, у Мінску — 4-5 тысяч чалавек). У XX ст. з'явіліся інавацыйныя формы планавання сучасных гарадоў, прыкадам чаму з'яўляюцца Новы Дэлі і Чандыгарх.

Кухня[правіць | правіць зыходнік]

Кухня хіндустанцаў адрозніваецца рэгіянальнымі і рэлігійнымі асаблівасцямі. Так, індуісты не ўжываюць ялавічыну, а мусульмане — свініну. Наогул, мясныя стравы прадстаўлены ў мусульманскай кухне лепей, чым у індуісцкай. У Хар'яне пераважаюць простыя сельскія стравы на аснове збожжавых, бабовых і вяршковага масла. У мінулым хлебныя аладкі році пяклі з 3 розных відаў мукі, хаця ў нашы дні пераважаюць аладкі з пшаніцы^[14]. У штаце Утар-Прадэш вылучаюць 3 рэгіёны з рознымі традыцыямі кулінарыі^[15]. Тут папулярны стравы з гародніны, сыра і яек. Наваколлі Агры славяцца цукеркамі з сока гарбуза. Хіндустанская кухня вядома шырокім выбарам спецый, якія дадаюць у стравы ў змяшаным выглядзе (т.з. масала).

Зноскі

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]

[1] Aryan Invasion May Have Transformed India's Bronze-Age Population

[2] Гл: Ṭi. Ecc. Pi Centāraśśēri, History of the Indigenous Indians

[3] Mauryan Empire

[4] The History and Antiquity of Kasi or Varanasi

[5] Афанасий Никитин. Хождение за три моря

[6] Ali Akbar Khansir, The Impact of Persian Language on Indian Languages

[7] HISTORY OF INDIAN AGRICULTURE

[8] India’s Craft Traditions Архівавана 20 кастрычніка 2020.

[9] Indian Architecture

[10] Unreinforced brick masonry with flat roof Архівавана 12 красавіка 2018.

[11] REGIONAL DISTRIBUTION OF RURAL HOUSE TYPES IN INDIA

[12] Ancient Indian Town Planning and Architectural Paradigms

[13] SPATIAL CHARACTERISTICS OF MUGHAL CITIES

[14] Cuisine of Haryana

[15] Uttar Pradesh Cuisine

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]