Анджэй Вайда

Анджэй Вайда
Andrzej Wajda
Дата нараджэння	6 сакавіка 1926(1926-03-06)[…]
Месца нараджэння	Сувалкі, Сувальскі павет, Беластоцкае ваяводства, Польская Рэспубліка[…]
Дата смерці	9 кастрычніка 2016(2016-10-09)[…] (90 гадоў)
Месца смерці	Варшава, Мазавецкае ваяводства, Польшча
Месца пахавання	Сальваторскія могілкі[d]
Грамадзянства	Польшча
Бацька	Якуб Вайда[d]
Жонка	Gabriela Obremba[d], Zofia Żuchowska[d], Беата Тышкевіч і Крысціна Захватовіч[d]
Дзеці	Караліна Вайда[d]
Адукацыя	Кракаўская акадэмія мастацтваў (1950) Кінашкола ў Лодзі[d] (1953)
Месца працы	Вышэйшыя курсы сцэнарыстаў і рэжысёраў Teatr Powszechny[d]
Прафесія	кінарэжысёр сцэнарыст
Кар’ера	1950—2016
Узнагароды	Ордэн Белага арла Ордэн Адраджэння Польшчы 1-й ступені Ордэн Адраджэння Польшчы 4-й ступені Афіцэр ордэна «За заслугі перад Італьянскай Рэспублікай» Камандор ордэна За заслугі перад ФРГ Камандор ордэна Ганаровага легіёна Афіцэр ордэна Ганаровага легіёна Ордэн Князя Яраслава Мудрага V ступені Камандор ордэна Трох Зорак Кавалер ордэна Трох Зорак «Залатая пальмавая галіна» Канскага кінафестывалю (1981)
IMDb	0906667
wajda.pl (англ.)​ (польск.)
Медыяфайлы на Вікісховішчы

А́нджэй Ві́тольд Ва́йда (польск.: Andrzej Witold Wajda; 6 сакавіка 1926, Сувалкі, Беластоцкае ваяводства, Польшча — 9 кастрычніка 2016, Варшава, Польшча) — польскі тэатральны дзеяч і кінарэжысёр, лаўрэат прэстыжных кінаўзнагарод, у тым ліку: «Залатой пальмавай галіны» ў Канах (1981) і «Оскара» (2000). Палітык і грамадскі дзеяч, кавалер найвышэйшых дзяржаўных узнагародаў шэрагу краін: Польшчы, Японіі, Балгарыі, Францыі. З’яўляўся членам французскай кінаакадэміі, быў абраны на месца памерлага Федэрыка Феліні. Вайда зняў каля 40 фільмаў, некаторыя з якіх сталі класікай сусветнага кіно.

Біяграфія

Вайда нарадзіўся ў Сувалках у сям’і афіцэра польскага войска і настаўніцы. Сам сябе ён называе «інтэлігентам у другім пакаленні» і ганарыцца тым, што яшчэ яго бацька быў сынам селяніна з-пад Кракава. Бацьку ў 1939 годзе забралі ў палон «СССР» і забілі ў Катыні. Падчас вайны Анджэй Вайда жыў у Кракаве і працаваў у майстэрні свайго дзядзькі. Дзядзька хаваў у сваёй хаце яўрэяў, так што будучы рэжысёр мог у кожны момант загінуць, калі б пра гэта даведаліся акупанты. Вайда кажа, што менавіта тады добра зразумеў, што такое цяжкая фізічная праца і потым, калі здымаў свае знакамітыя фільмы, сярод якіх «Чалавек з мармуру», прысвечаны лёсу рабочага, дык добра ведаў, што робіць.

Пасля сканчэння Другой сусветнай вайны Вайда пайшоў вучыцца ў Кракаўскую акадэмію мастацтваў імя Яна Матэйкі, бо, маючы здольнасці да малявання, хацеў стаць мастаком. Пасля трох гадоў навучання ў кракаўскай акадэміі мастацтваў Вайда зразумеў, што гэта не тое, чым ён хацеў займацца і тады, выпадкова пабачыўшы аб’яву аб прыёме студэнтаў у Школу кіно ў Лодзі, вырашыў пайсці туды.

Фільм Анджэя Вайды «Чалавек з мармуру» быў зняты ў 1977 годзе і стаў адным з найбольш значных фільмаў у польскай гісторыі. Галоўны герой стужкі — а падзеі адбываюцца ў 1950-я гады — муляр Матэвуш Біркут, якога малады кінадакументаліст разам з партыйным кіраўніком адной з ударных будоўляў вырашылі выкарыстаць, каб усталяваць новы рэкорд у хуткасці кладкі цэглы. Дакументаліст атрымлівае добры матэрыял, а кіраўнік будоўлі — прасоўваецца далей па партыйнай лесвіцы, абодва — пахвалу партыйнага начальства. Для гэтага абраны менавіта Біркут — разам з памочнікамі ён, натуральна пад наглядам спецслужб, павінен пакласці 30 тысяч цаглінаў цягам адной змены…

У 1980-х гадах Анджэй Вайда стаў удзельнічаць у грамадскай і апазіцыйнай дзейнасці. У 1981 годзе ён стаў членам камітэту дарадцаў пры Леху Валенсе, а пазней ад «Салідарнасці» балатаваўся ў Сенат, выйграў выбары. Але калі паглядзець на фільмаграфію Вайды дык складаецца ўражанне, што палітычная дзейнасць не перашкаджала яму працягваць здымаць кіно, прычым у часы супрацоўніцтва з Валенсам — у 1981 годзе ён здымае слыннага «Чалавека з жалеза», а ў часе сенатарства ў 1990 годзе яшчэ больш знаны фільм «Корчак», які называюць адным з найбольш важных еўрапейскіх фільмаў аб Халакосце — вынішчэнні яўрэяў нацыстамі.

Калі Анджэй Вайда атрымаў «Оскара» за ўнёсак у кінамастацтва, ў кароткай прамове ён сказаў: «Ladies and Gentlemen! Я буду гаварыць па-польску, бо хачу сказаць тое, што думаю, а думаю заўсёды па-польску. Прымаю гэту ўзнагароду як выраз прызнання не толькі для мяне, але і для ўсяго польскага кіно. Тэмамі шмат якіх з нашых фільмаў былі жахі нацызму, няшчасці, якія нясе камунізм. Таму цяпер я хачу падзякаваць амерыканскім сябрам Польшчы і маім землякам, якім нашая краіна абавязаная сваім вяртаннем у сям’ю дэмакратычных народаў, да заходняй цывілізацыі. Я вельмі хачу, каб адзіным агнём, з якім сутыкаецца чалавек, быў агонь вялікіх пачуццяў — кахання, удзячнасці і салідарнасці».

2 красавіка 2000 года Анджэй Вайда перадаў статуэтку «Оскара» «на ўсе часы» ў музей Ягелонскага ўніверсітэта што ў Кракаве. Ці не было шкада? Тым больш што раней, Вайда аддаў у гэты музей сваю «Залатую пальмавую галіну» з Канаў і «Залатога льва» з Венецыі.

У 2007 годзе Анджэй Вайда зняў фільм «Катынь». Гэты фільм, да здымкаў якога рэжысёр рыхтаваўся шмат гадоў, спрабуючы знайсці адпаведны сцэнарый, мае для яго і асабістае значэнне — у 1939 годзе бацьку забралі ў палон і расстралялі ў Катыні.

За некалькі месяцаў да смерці Анджэй Вайда скончыў свой апошні фільм «Powidoki» («Паслявобразы»). Гэта гісторыя пра тое, як камуністычныя ўлады знішчылі выбітнага мастака, мяцежнага чалавека — Уладзіслава Страмінскага, які выступаў супраць дактрыны сацыялістычнага рэалізму. Фільм павінны выйсці ў пракат у студзені 2017 года.

Анджэй Вайда памёр увечары 9 кастрычніка 2016 года. Смерць наступіла ў выніку адмовы работы лёгкіх. За некалькі дзён да гэтага рэжысёр быў шпіталізаваны і знаходзіўся ў стане медыкаментознай комы.

19 кастрычніка 2016 года ўрна з прахам Анджэя Вайды, згодна волі нябожчыка, была пахавана ў магіле яго маці на Сальваторскіх могілках у Кракаве.

Выбраная фільмаграфія

Выбраная фільмаграфія (арыгінальныя назвы на польскай мове):

• «Pokolenie» (1954)
• «Kanał» (1957)
• «Попел і дыямент» (1958)
• «Lotna» (1959)
• «Niewinnni czarodzieje» (1960)
• «Wszystko na sprzedaż» (1968)
• «Polowanie na muchy» (1969)
• «Brzezina» (1970)
• «Krajobraz po bitwie» (1970)
• «Wesele» (1972
• «Ziemia obiecana» (1974)
• «Smuga cienia» (1976)
• «Bez znieczulenia» (1978)
• «Człowiek z marmuru» (1977)
• «Panny z Wilka» (1979)
• «Z biegiem lat, z biegiem dni…» (1980)
• "Чалавек з жалеза (1981 (Залатая пальмавая галіна Канскага фестывалю)
• «Danton» (1982)
• «Eine Liebe in Deutschland» (1983)
• «Kronika wypadków miłosnych» (1985)
• «Korczak» (1990)
• «Pierścionek z orłem w koronie» (1992)
• «Nastazja» (1994)
• «Wielki tydzień» (1995)
• «Panna Nikt» (1996)
• «Pan Tadeusz» (1999)
• «Wyrok na Franciszka Kłosa» (2000)
• «Zemsta» (2002)
• «Jan Nowak Jeziorański. Kurier z Warszawy. 60 lat później 1944—2004» (2004)
• «Solidarność, Solidarność…» (2005)
• «Катынь (фільм)» (2007)
• «Tatarak» (2009)
• «Wałęsa. Człowiek z nadziei» (2013)
• «Powidoki» (2016)

Літаратура

• Ва́йда Анджей // Кино. Энциклопедический словарь (руск.) / Гл. ред. С. И. Юткевич; редкол.: Ю. С. Афанасьев, В. Е. Баскаков, И. В. Вайсфельд и др.. — М.: Советская энциклопедия, 1987. — С. 64. — 637 с. — 100 000 экз.

Спасылкі

• Анджэй Вайда — на беларускай «Свабодзе»(недаступная спасылка)

• Што нам пакінуў Анджэй Вайда? — zviazda.by