Ішкалдзь

Ішкалдзь
Краіна	Беларусь
Вобласць	Брэсцкая
Раён	Баранавіцкі
Сельсавет	Крошынскі
Каардынаты	53°20′06″ пн. ш. 26°21′52″ у. д.HGЯO
Першая згадка	XIV стагоддзе
Вышыня цэнтра	157 м
Насельніцтва	▼119 чал. (2019);
Часавы пояс	UTC+3
Тэлефонны код	+375 163
Паштовы індэкс	225365
Аўтамабільны код	1
СААТА	1204830028
	Ішкалдзь на Вікісховішчы

І́шкалдзь^[1] (трансліт.: Iškaldź, бел. трад. назва: І́шкаладзь, руск.: Ишколдь) — вёска ў Баранавіцкім раёне Брэсцкай вобласці, каля ракі Уша. Уваходзіць у склад Крошынскага сельсавета. Размешчана за 36 км на паўночны ўсход ад Баранавіч, за 20 км ад чыгуначнай станцыі Пагарэльцы на лініі Баранавічы — Мінск, за 3 км ад шашы Брэст — Мінск. Насельніцтва 264 жыхары, 123 гаспадаркі (2005).

Ішкалдзь — былое мястэчка гістарычнай Навагрудчыны. Да нашага часу тут захаваўся адзін з найбольш старажытных касцёлаў на Беларусі.

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Упершыню Ішкалдзь згадваецца ў 1-й пал. XV ст. як маёнтак у Наваградскім павеце, уладанне Неміровічаў. У 1449 смаленскі намеснік М. Неміровіч заснаваў тут касцёл. У 1472 г. з яго фундацыі збудавалі мураваны касцёл Найсвяцейшай Тройцы. М. Неміровіч запісаў маёнтак сваёй жонцы Альжбеце, па смерці якой гэты двор мусіў перайсці пад юрысдыкцыю Віленскага біскупства.

У 1502 і 1506 гг. Ішкалдзь пацярпела ад набегаў крымскіх татараў. Станам на 1579 г. паселішча мела статус мястэчка і знаходзілася ў валоданні Кацярыны Тэньчынскай, тут было 82 сядзібы, 2 карчмы. На 1598 г. — рынак, 2 вуліцы, 69 двароў, уласнасць К. Радзівіла Перуна. Сяляне мястэчка адбывалі паншчыну 3 дні ў тыдзень з валокі^[2]. Пазней мясціна знаходзілася ў валоданні Ільінічаў, Радзівілаў, Вітгенштэйнаў.

Станам на 1755 г. — 89 двароў. У 1787 г. мястэчка знаходзілася ў складзе Новагародскага павета Вялікага Княства Літоўскага, налічвала больш за 100 двароў.

Пад уладай Расійскай імперыі

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай у 1793 г. Ішкалдзь апынулася ў складзе Расійскай імперыі, у Навагрудскім павеце. У 1862 г. мястэчка ў Гарадзенскай воласці Навагрудскага павета Мінскай губерні.

Пасля здушэння нацыянальна-вызваленчага паўстання 1863—1864 гадоў у 1868 годзе касцёл пераўтвораны ў Троіцкую царкву Маскоўскага патрыярхату. У 1879 годзе яе прыход налічваў каля 2 тысяч прыхаджан, сярод якіх пісьменныя складалі толькі 4 %.

У першай палове 1880-х гг. у мястэчку было 108 двароў. У 1897 годзе дзейнічала царква, працавалі магазін, крама і карчма, рэгулярна праводзіўся 1 кірмаш. Побач з мястэчкам быў засценак Новая Ішкалдзь.

Найноўшы час

Згодна з Рыжскім мірным дагаворам (1921) Ішкалдзь апынулася ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, у Паланэчкаўскай гміне Баранавіцкага павета Навагрудскага ваяводства. У гэты час тут было 136 дамоў; каля мястэчка існавала вёска Ішкалдзь (13 дамоў). Станам на 1923 — 136 двароў.

З 1939 года ў БССР. З 15 студзеня 1940 года ў Гарадзішчанскім раёне Баранавіцкай, з 8 студзеня 1954 года Брэсцкай абласцей, з 25 снежня 1962 года ў Баранавіцкім раёне. З 12 кастрычніка 1940 года да 16 ліпеня 1954 года цэнтр Ішкалдзеўскага сельсавета. Статус паселішча панізілі да вёскі.

У Вялікую Айчынную вайну з канца чэрвеня 1941 года да 6 ліпеня 1944 года акупавана нямецка-фашысцкімі захопнікамі.

Станам на 1 студзеня 1998 — 138 двароў.

Мястэчка на старых здымках
Касцёл, галоўны фасад
Касцёл, з боку апсіды
Касцёл, інтэр'ер
Касцёл, старажытныя дзверы

З 16 ліпеня 1954 года да 14 красавіка 1960 года вёска ўваходзіла ў склад Паланечкаўскага сельсавета^[3], да 26 чэрвеня 2013 года — у склад Петкавіцкага сельсавета (у 1960—1986 гадах — Савіцкі сельсавет)^[4].

Насельніцтва

XIX стагоддзе:
- 1830 год — 276 муж., з іх шляхты 4, духоўнага саслоўя 1, мяшчан-хрысціян і сялян 272^[5];
- 1862 год — 108 двароў, 738 жыхароў;
- 1884 год — 740 жыхароў;
- 1897 год — 120 двароў, 628 жыхароў, у засценку — 4 двары, каля 10 жыхароў;
XX стагоддзе:
- 1901 год — 600 жыхароў, у засценку — 10 жыхароў;
- 1921 год — 136 дамоў, 691 жыхар, у вёсцы — 62 жыхары;
- 1970 год — 512 жыхароў;
- 1994 год — 154 двары, 350 жыхароў^[6];
- 1997 год — 364 жыхары, 159 двароў^[7];
- 1998 год — 323 чал.^[8].
XXI стагоддзе:
- 2005 год — 264 жыхары, 123 гаспадаркі.

Інфраструктура

У Ішкалдзі працуюць сярэдняя школа, бібліятэка, сельскі клуб.

Славутасці

Касцёл Найсв. Тройцы (1472) — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 112Г000057шыфр 112Г000057
Капліца Маці Божай (каля касцёла)
Магіла кс. Вінцэнта Латарэвіча, забітага 19 сакавіка 1919 у Мірскім замку бальшавікамі

Страчаная спадчына

Сядзіба (XVI ст.)

Вядомыя асобы

Стэфан Зан (1803—1859) — удзельнік паўстання 1830—1831 гадоў, малодшы брат Тамаша Зана.

Галерэя

Краявіды Ішкальдзі
Касцёл
Касцёл, бакавы фасад
Касцёл, брама
Каплічка

Зноскі

↑ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Брэсцкая вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2010.— 318 с. ISBN 978-985-458-198-9. (DJVU)
↑ Лойка, П. А. Прыватнаўласніцкія сяляне Беларусі: Эвалюцыя феадальнай рэнты ў другой палове XVI—XVIII ст. / П. А. Лойка; АН БССР, Інстытут гісторыі; Пад рэд. В. І. Мялешкі. — Мн.: Навука і тэхніка, 1991. — 111 с. — С. 24. — ISBN 5-343-00563-2. Са спасылкай на: ЦГДА БССР. — Ф. КМФ-5. — Воп. 1. — Спр. 1380. — Арк. 8.
↑ Рашэнне выканкома Брэсцкага абласнога Савета дэпутатаў працоўных ад 14 красавіка 1960 г. // Збор законаў, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў і распараджэнняў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1960, № 10.
↑ Решение Брестский облсовет 286 26.06.2013 Об изменениях в административно-территориальном устройстве Барановичского района Брестской области (руск.). Архівавана з першакрыніцы 2 жніўня 2015. Праверана 2 жніўня 2015.
↑ Соркіна I. Мястэчкі Беларусі ў канцы XVIII — першай палове XIX ст. — Вільня: ЕГУ, 2010. С. 413.
↑ Валерый Шаблюк. Ішкалдзь // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 4: Кадэты — Ляшчэня / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (галоўны рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 1997. — С. 511. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0041-2.
↑ Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 7: Застаўка — Кантата / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1998. — Т. 7.
↑ Памяць: Гіст.-дакум. хроніка горада Баранавічы і Баранавіцкага раёна // Г. К. Кісялёў (галоўны рэдактар), Р. Б. Венцэль, М. К. Дзёмін і інш. (рэдкал.), М. І. Бернат (укладальнік). — Мн.: БЕЛТА, 2000. — 736 с.: іл. — ISBN 985-6302-28-5.

Літаратура

Гарады і вёскі Беларусі: Энцыклапедыя. Т. 3, кн. 1. Брэсцкая вобласць / рэдкал.: Г. П. Пашкоў (дырэктар) і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 2006. — 528 с.: іл. — 4 000 экз. — ISBN 985-11-0373-X.
Памяць: Гіст.-дакум. хроніка горада Баранавічы і Баранавіцкага раёна // Г. К. Кісялёў (галоўны рэдактар), Р. Б. Венцэль, М. К. Дзёмін і інш. (рэдкал.), М. І. Бернат (укладальнік). — Мн.: БЕЛТА, 2000. — 736 с.: іл. — ISBN 985-6302-28-5.
Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 4: Кадэты — Ляшчэня / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (галоўны рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 1997. — 432 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0041-2.
Ішкалдзь // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 7: Застаўка — Кантата / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1998. — Т. 7. — С. 369. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0130-3 (т. 7).
Соркіна I. Мястэчкі Беларусі ў канцы XVIII — першай палове XIX ст. — Вільня: ЕГУ, 2010. — 488 с. ISBN 978-9955-773-33-7.
Iszkołdź // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom III: Haag — Kępy (польск.). — Warszawa, 1882. — S. 308.

Спасылкі

На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Ішкалдзь
Здымкі на Radzima.org

[1] Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Брэсцкая вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2010.— 318 с. ISBN 978-985-458-198-9. (DJVU)

[2] Лойка, П. А. Прыватнаўласніцкія сяляне Беларусі: Эвалюцыя феадальнай рэнты ў другой палове XVI—XVIII ст. / П. А. Лойка; АН БССР, Інстытут гісторыі; Пад рэд. В. І. Мялешкі. — Мн.: Навука і тэхніка, 1991. — 111 с. — С. 24. — ISBN 5-343-00563-2. Са спасылкай на: ЦГДА БССР. — Ф. КМФ-5. — Воп. 1. — Спр. 1380. — Арк. 8.

[3] Рашэнне выканкома Брэсцкага абласнога Савета дэпутатаў працоўных ад 14 красавіка 1960 г. // Збор законаў, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў і распараджэнняў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1960, № 10.

[4] Решение Брестский облсовет 286 26.06.2013 Об изменениях в административно-территориальном устройстве Барановичского района Брестской области (руск.). Архівавана з першакрыніцы 2 жніўня 2015. Праверана 2 жніўня 2015.

[5] Соркіна I. Мястэчкі Беларусі ў канцы XVIII — першай палове XIX ст. — Вільня: ЕГУ, 2010. С. 413.

[6] Валерый Шаблюк. Ішкалдзь // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 4: Кадэты — Ляшчэня / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (галоўны рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 1997. — С. 511. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0041-2.

[БЭ7-7] Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 7: Застаўка — Кантата / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1998. — Т. 7.

[8] Памяць: Гіст.-дакум. хроніка горада Баранавічы і Баранавіцкага раёна // Г. К. Кісялёў (галоўны рэдактар), Р. Б. Венцэль, М. К. Дзёмін і інш. (рэдкал.), М. І. Бернат (укладальнік). — Мн.: БЕЛТА, 2000. — 736 с.: іл. — ISBN 985-6302-28-5.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]