Герб Літвы
Герб Літвы з 1992 г. Аўтар праекта — мастак Арунас Каждайліс | |
---|---|
![]() |
|
Версіі | |
![]() Герб прэзідэнта Літвы |
|
Дэталі | |
Суб’ект | Літва |
Зацверджаны | 1 студзеня 1382 |
Заснаванне | 1 студзеня 1382 |
Выкарыстанне | Часовы герб Літоўскай Рэспублікі 1990-1992 Аўтар праекта — скульптар Юозас Зікарас |
Герб Літвы, Віціс (літ.: Vytis — вершнік) — дзяржаўны герб Літвы; вызначаны 15-м артыкулам Канстытуцыі Літоўскай Рэспублікі, прынятай рэферэндумам 1992 года, і апісаны ў Законе аб дзяржаўным гербе.
Гісторыя
[правіць | правіць зыходнік]
У 1919 годзе незалежная Літоўская дзяржава ўзяла сабе герб былога Вялікага Княства Літоўскага — «Пагоню», пад назвай «Віціс». Прыняцце старажытнага герба мусіла падмацаваць прэтэнзіі маладой Літоўскай Рэспублікі на гістарычную пераемнасць з Вялікім Княствам Літоўскім.
Аднак у 1920—1930-я гады многія дзяржаўныя дзеячы Літвы паказвалі на неадпаведнасць герба менавіта літоўскай гістарычнай традыцыі, у літоўскім друку агучваліся прапановы змяніць назву краіны на Жамойць, а герб — на жамойцкага Мядзведзя[1]. У 1935 годзе прэм’ер-міністр Літоўскай Рэспублікі Ёзас Тубаліс афіцыйна прызнаў не літоўскае (славянскае[1]) паходжанне Пагоні і паведаміў, што ідзе праца па стварэнні новага дзяржаўнага герба. Напэўна, гэту працу перарвалі падзеі 1939—1940 гадоў[2][3].
У 1940 годзе, калі Літва ўвайшла ў склад СССР, «Віціс» быў забаронены для ўжытку.
Напярэдадні распаду Савецкага Саюза, «Віціс» разам з іншымі гістарычнымі сімваламі стаў сімвалам нацыянальнага адраджэння Літвы.
У 1988 годзе атрымаў статус нацыянальнага сімвала ў Літоўскай ССР, з 11 сакавіка 1990 года стаў яе дзяржаўным сімвалам, 10 красавіка 1990 года атрымаў афіцыйны статус герба, зацверджаны Вярхоўным Саветам Літоўскай ССР.
Назва
[правіць | правіць зыходнік]Пошук літоўскага слова для азначэння герба ВКЛ «Пагоні» пачаўся ўжо ў XVII ст. Тым часам Канстанцін Шырвід прапаноўваў два словы — waykitoias (прыблізны пераклад з літ.: «чалавек, які ганяе каго-небудзь») і waykimas (прыблізны пераклад з літ.: «праследаванне»).[4]
У літоўскамоўнай літаратуры канца XVIII — пачатку XIX ст. «Пагоню» звычайна звалі Vaikymas (Праследаванне). У сярэдзіне XIX ст. Сіманас Даўкантас прапанаваў свой неалагізм výtis (з малой літары і з націскам на першым складзе), але не для азначэння «Пагоні» цалкам, а толькі для яе вершніка — рыцара. Для азначэння ж «Пагоні» цалкам слова «Vytís» (з вялікай літары і з націскам на другім складзе) упершыню ўжыў Мікалоюс Акелаіціс (Mikalojus Akelaitis) у 1884 годзе.[4]
Да канца XIX ст. слова «Vytis» стала агульнапрынятым у Літве для азначэння «Пагоні». Аднак, яшчэ працяглы час трывалі спрэчкі пра націскны склад — першы або другі. Толькі ў 1930-я гады з гэтым вызначыліся — спыніліся на «Výtis».[4]
Структура
[правіць | правіць зыходнік]На чырвоным фоне геральдычнага шчыта намаляваны сярэбраны вершнік у латах на белым кані, з паднятым у правай руцэ над галавой сярэбраным мячом. На левым плячы вершніка сіні шчыт з падвойным залатым крыжам. Сядло і аброць у каня сіняга колеру, дзяржальня мяча, страмёны, злучэнні збруі і іншыя дэталі — залатога колеру. У каня хвост падняты ўверх.
Выкарыстанне
[правіць | правіць зыходнік]Карыстацца пячаткамі, бланкамі дакументаў, вокладкамі і тытульнымі старонкамі друкаваных выданняў з Гербам Літвы маюць права
- Сейм Літвы і падначаленыя ўстановы,
- Прэзідэнт Літоўскай Рэспублікі, Урад Літвы і яго ўстановы, міністэрствы,
- Банк Літвы,
- Адміністрацыі начальнікаў паветаў,
- Канстытуцыйны суд і суды, Генеральная пракуратура і тэрытарыяльныя пракуратуры,
- Дэпартамент дзяржаўнай бяспекі і яго тэрытарыяльныя падраздзяленні, Служба спецыяльных расследаванняў, установы паліцыі,
- дыпламатычныя прадстаўніцтвы і консульскія ўстановы,
- установы самакіравання, якія не маюць усталяваных афіцыйных гербаў, дзяржаўныя ўстановы адукацыі і навукі,
- прыставы і натарыусы, некаторыя іншыя службовыя асобы (напрыклад, старасты ў мясцовасцях, дзе адсутнічаюць установы грамадзянскай метрыкацыі, выкарыстоўваюць гербавую пячатку пры рэгістрацыі смерці і здзяйсненні натарыяльных дзеянняў).
На пячатках вершнік (элемент дзяржаўнага герба) адлюстроўваецца без поля геральдычнага шчыта.
Галерэя
[правіць | правіць зыходнік]-
Герб Жамойцкага княства. Каля 1586 г.
-
Герб княстваў і абласцей Беларускіх і Літоўскіх на гербе Расійскай імперыі
-
Адзін з варыянтаў герба Літвы (1920)
-
Герб, які выкарыстоўваўся на банкнотах і плакатах ў 1920–1930 гады
-
Малюнак герба Ю. Зікараса (1925 г.), які выкарыстоўваўся на манетах Літвы да 1940 г.
-
Герб, які выкарыстоўваўся на марках і ў чыгуначным ведамстве ў 1930-я гады
-
Герб з пашпарта Літоўскай Рэспублікі 1940 года
-
Літоўская марка 1991 года з дзяржаўным гербам
-
Вялікі герб Літвы
Гл. таксама
[правіць | правіць зыходнік]Крыніцы
[правіць | правіць зыходнік]- ↑ а б Арлоў У., Герасімовіч Д. Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае / Рэц. А. Грыцкевіч, У. Ляхоўскі; рэд. З. Санько; картограф В. Цемушаў. — KALLIGRAM, spol s r.o., 2012. — 400 с. : іл. — ISBN 978-985-6919-82-7. С. 373.
- ↑ Цітоў А. К. Сфрагістыка і геральдыка Беларусі. — Мн.: РІВШ БДУ, 1999. — 176 с. — ISBN 985-6299-36-5. С. 155.
- ↑ Скобла М. Анатоль Цітоў: «Гербу „Пагоня“ — 730 гадоў» Архівавана 11 жніўня 2011., Радыё Свабода, 31 студзеня 2008 г.
- ↑ а б в Rimša 2004, p. 61-63.
- ↑ Aruodai. Lietuvių kultūros šaltinių elektroninis sąvadas (aruodai.lt)
- ↑ Герб Литвы 1990 года (aminoapps.com)
- ↑ Image: Litva COA 1990 (vector-images.com)
- ↑ Гербы Литовской Республики (heraldicum.ru)
Літаратура
[правіць | правіць зыходнік]- Rimša E. Heraldika. Iš praeities į dabartį. — Vilnius: Versus Aureus, 2004. — 192 p.: iliustr. tekste.
- Арлоў У., Герасімовіч Д. Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае / Рэц. А. Грыцкевіч, У. Ляхоўскі; рэд. З. Санько; картограф В. Цемушаў. — KALLIGRAM, spol s r.o., 2012. — 400 с. : іл. — ISBN 978-985-6919-82-7.