Фінская вайна

Фінская вайна
Фінская вайна
	Асноўны канфлікт: Напалеонаўскія войны
	; Злева направа зверху ўніз: Аблога Свеаборга[en]; Бітва пад Рэвалаксам[en]; Аравайская бітва[en]; Бітва пад Кальянвірта[en]; Бітвы пад Севарам[en] і Ратанам[en];
Дата	21 лютага 1808 – 17 верасня 1809; (1 год, 6 месяцаў, 3 тыдні і 6 дзён)
Месца	Фінляндыя і Швецыя
Вынік	Перамога Расійскай імперыі Фрыдрыхсгамскі мірны дагавор;
Змены	Страта Швецыяй Фінляндыі, Аландскіх астравоў, часткі Лапландыі і часткі Вестэрботэна[en], з якіх было ўтворана Вялікае княства Фінляндскае, аўтаномная частка Расійскай імперыі.
Праціўнікі
Расійская імперыя; Вялікае княства Фінляндскае; Пры падтрымцы: Французская імперыя[en]; Данія-Нарвегія;	Швецыя; Шведская Фінляндыя; Пры падтрымцы: Вялікабрытанія;
Камандуючыя
Аляксандр I; Фёдар Буксгеўдэн[ru]; Багдан Кнорынг[ru]; Аляксей Аракчэеў; Міхаіл Барклай дэ Толі; Мікалай Каменскі[ru]; Якаў Кульнеў[ru]; Пётр Баграціён; Мікалай Раеўскі;	Густаў IV Адольф; Карл XIII; Вільгельм Клінгспор[en]; Карл Адлеркрэйц[en]; Юхан Сандэльс[en]; Георг фон Дзёбельн[en]; Карл Олаф Кронстэдт[en] (ваеннапалонны); Эберхард фон Фегезак[en];
Сілы бакоў
Жнівень 1808:; 55,000	Жнівень 1808:; 36,000
Страты
10,000 забітых або параненых:261	7,000 забітых або параненых:26153,000 памерлі ад хвароб і іншых наступстваў:226
	Медыяфайлы на Вікісховішчы

Фінская вайна (фінск.: Suomen sota, шведск.: Finska kriget, руск.: Финляндская война) — вайна паміж каралеўствам Швецыя і Расійскай імперыяй, якая працягвалася з 21 лютага 1808 да 17 верасня 1809 года і была адной з шэрагу напалеонаўскіх войнаў. У выніку вайны ўсходняя частка Швецыі ўвайшла ў склад Расійскай імперыі як аўтаномнае Вялікае княства Фінляндскае. Іншымі значнымі наступствамі былі прыняцце шведскім парламентам новай канстытуцыі^[en] і ўсталяванне дынастыі Бернадотаў на шведскім троне.

Ход вайны

У лютым 1808 года на загад імператара Аляксандра I расійскае войска пачало наступ у падкантрольнай Швецыі частцы Фінляндыі. Прычынай быў Тыльзіцкі мір 1807 года паміж Расіяй і Францыяй, паводле каторага Расія павінна была прымусіць Швецыю далучыцца да гандлёвай блакады^[en] Вялікабрытаніі, на якую не пагаджаўся шведскі кароль. Ужо праз месяц расіяне захапілі вялікія вобласці на поўдні Фінляндыі, яшчэ праз некаторы час здалося камандаванне Свеаборга, не верачы ў поспех абароны. Шведы пры падтрымцы Вялікабрытаніі спрабавалі правесці контрнаступленне і мелі частковы поспех на моры, але не далі рады ў баях на сушы, у выніку чаго адступілі канчаткова.

Ідэя далучыць Фінляндыю ўзнікла ў Расіі ўжо падчас вайны. Частка фінскіх сялян вяла партызанскую вайну, бо падтрымлівала шведскага караля і не хацела прыгону, але сярод іншых саслоўяў пашыраліся прарасійскія настроі і расчараванне ў здольнасцях Швецыі абараніць Фінляндыю. У чэрвені 1808 года Аляксандр падпісаў маніфест, дзе абяцаў захаваць шведскія законы і фінансава падтрымліваць краіну. У канцы восені 1808 года група фінскіх дэпутатаў наведала Санкт-Пецярбург і прасіла імператара склікаць сойм, дзе саслоўі б абвясцілі яго кіраўніком Фінляндыі. На загад Аляксандра 29 сакавіка 1809 года быў скліканы Боргаскі сойм, а былы шведскі генерал Георг Магнус Спрэнгтпортэн^[ru] прызначаны генерал-губернатарам Фінляндыі^[en]. 17 верасня 1809 года Швецыя і Расія падпісалі Фрыдрыхсгамскі мірны дагавор, згодна з якім Расія атрымала шэсць фінскіх ленаў, Аландскія астравы і частку лена Вестэрботэн^[en]. Гэтая падзея паклала канец шведскаму праўленню ў Фінляндыі^[3]^:69-71.

Зноскі

↑ ^а ^б Hornborg, Eirik (1955). När riket sprängdes: fälttågen i Finland och Västerbotten, 1808–1809(шведск.). Стакгольм: P. A. Norstedts och Söners Förlag.
↑ Sandström, Allan (August 2008). Det stora nederlaget: när Sverige och Finland delades 1808–1809 [reissue of Sveriges sista krig](шведск.). Stockholm: Gullers förlag. ISBN 978-9188238917.{{cite book}}: Папярэджанні CS1: date і year (спасылка)
↑ Мейнандэр Х. Гісторыя Фінляндыі: Лініі, структуры, пераломныя моманты; пер. са шведскай Вольгі Рызмаковай. — Мінск: Мастацкая літаратура, 2017. — ISBN 978-985-02-1748-6.

[Hornborg-1] а ^б Hornborg, Eirik (1955). När riket sprängdes: fälttågen i Finland och Västerbotten, 1808–1809(шведск.). Стакгольм: P. A. Norstedts och Söners Förlag.

[Sandström-2] Sandström, Allan (August 2008). Det stora nederlaget: när Sverige och Finland delades 1808–1809 [reissue of Sveriges sista krig](шведск.). Stockholm: Gullers förlag. ISBN 978-9188238917.{{cite book}}: Папярэджанні CS1: date і year (спасылка)

[hist_finlandyji-3] Мейнандэр Х. Гісторыя Фінляндыі: Лініі, структуры, пераломныя моманты; пер. са шведскай Вольгі Рызмаковай. — Мінск: Мастацкая літаратура, 2017. — ISBN 978-985-02-1748-6.

[1]

[2]

[3]

Войны і ўзброеныя канфлікты Расіі
Маскоўскае княства	Барценеўская бітва Цвярское паўстанне Паход на Волжскую Булгарыю Бітва на П’яне Бітва на Вожы Кулікоўская бітва Нашэсце Тахтамыша на Маскву Міжусобная вайна ў Маскоўскай Русі Руска-казанскія 1445 1467—1469 1478 1487 1505—1507 1521—1524 1530—1531 Маскоўска-наўгародскія 1456 1471 1477—1478 Стаянне на рацэ Угры Руска-літоўскія 1368—1372 1406—1408 1492—1494 1500—1503 1507—1508 1512—1522 1534—1537 Руска-шведская (1495—1497) Крымскі паход на Маскву (1521)
Руская дзяржава	Казанскія паходы Руска-шведскія 1554—1557 1563—1583 1590—1595 1610—1617 1656—1658 1700—1721 Дагестанскія паходы 1560 1594 1604—1605 Войны Расіі з Рэччу Паспалітай Лівонская 1609—1618 Смаленская 1654—1667 Башкірскія паўстанні 1662—1664 1681—1684 1704—1711 Руска-турэцкія 1568—1570 1672—1681 1686—1700 1710—1713 Руска-крымскія Крымскі паход на Маскву Маладзі Крымскія паходы Далучэнне Сібіры Руска-цынскі пагранічны канфлікт Сялянскія паўстанні Хлопка Балотнікава Сцяпана Разіна Булавінскае
Расійская імперыя	Руска-персідскія 1722—1723 1796 1804—1813 1826—1828 Расійская інтэрвенцыя Башкірскія паўстанні 1735—1740 1755—1756 Войны Расіі з Рэччу Паспалітай Польская спадчына Барская канфедэрацыя 1792 Паўстанне 1794 года Руска-турэцкія 1735—1739 1768—1774 1787—1791 1806—1812 1828—1829 1877—1878 Руска-шведскія 1741—1743 1788—1790 1808—1809 Аўстрыйская спадчына Сямігадовая вайна Сялянская вайна Пугачова Казахскія паўстанні 1783—1797 1836—1838 1837—1847 Руска-французскія 1798—1800 1805 1806—1807 Айчынная вайна 1813—1814 Руска-тлінкіцкая вайна Паўстанне 1830—1831 гадоў Англа-руская вайна Каўказская вайна Паўстанне 1863—1864 гадоў Туркестанскія паходы Хівінскі (1839—1840) Іскандэр-кульскі Ташкенцкі Ірджарская бітва Абарона Самарканда Хівінскі (1873) Ахкал-тэкінскі Памірскія Венгерскае паўстанне Крымская вайна Іхэтуаньскае паўстанне Руска-японская вайна Першая сусветная вайна Усходняя Еўропа Балканы Блізкі ўсход Заходняя Еўропа Сярэднеазіяцкае паўстанне
Савецкая Расія/СССР	Грамадзянская вайна Эстонія Латвія Літва Польшча Манголія Грузія Савецка-фінскія войны 1918—1920 1921—1922 Афганскія паходы 1929 1930 Савецка-кітайскія канфлікты КУЧ Сіньцзян Байтак-Багдо Даманскі Жаланашколь Савецка-японскія канфлікты Хасан Халхін-Гол Другая сусветная Савецка-фінская, 1939—1940 Польскі паход Вялікая Айчынная Савецка-фінская, 1941—1944 Іранская аперацыя Савецка-японская Халодная вайна Карэя Усходняя Германія Венгрыя В’етнам Чэхаславакія Эрытрэя Афганістан
РФ	Прыднястроўе Грузія Асеціна-інгушскі канфлікт Таджыкістан Чачэнскія 1994—1996 1999—2009 наступствы Дагестан Паўднёвая Асеція Інтэрвенцыя ва Украіну
Касым шрыфтам адзначаны цяпер ідучыя канфлікты

Войны XIX стагоддзя
1800— 1809	Напалеонаўскія войны • Апельсінавая • Першая берберыйская вайна • 2-я англа-маратхская • Руска-персідская • Першае сербскае паўстанне • 3-й кааліцыі • Егіпецкая рэвалюцыя 1805—1811 гг. • 4-й кааліцыі • Руска-турэцкая • Англа-турэцкая • Англа-дацкая • Англа-руская • Фінская • Іспана-французская • 5-й кааліцыі • Балівійская вайна за незалежнасць
1810— 1819	Англа-дацкая • За незалежнасць (калумбійская • мексіканская • аргентынская • венесуэльская) • Асмана-саудаўская • 1812 года • Англа-амерыканская • 6-й кааліцыі • Шведска-нарвежская • Сто дзён • Другая берберыйская вайна • Англа-непальская • 2-е сербскае паўстанне • Іспанскае ўварванне ў Новую Грэнаду • Каўказская • 3-я англа-маратхская
1820— 1829	Егіпецкае ўварванне ў Судан • Грамадзянская ў Іспаніі • Вайна за незалежнасць Грэцыі • Турэцка-персідская • 1-я англа-бірманская • Франка-іспанская • Вялікая Яванская • Аргенціна-бразільская • Венесуэльская рэвалюцыя • Чорная • Руска-персідская • Руска-турэцкая • Вайна Перу і Вялікай Калумбіі • Мігелісцкія (двух братоў)
1830— 1839	Франка-алжырская • Ліпеньская рэвалюцыя • Бельгійская рэвалюцыя • Бельгійска-галандская • Лістападаўскае паўстанне • Турэцка-егіпецкая • Чорнага ястраба • 2-я семінольская вайна • Вайна Фарапус • За незалежнасць Тэхаса • Афганска-персідская • Канадскае паўстанне • 2-я егіпецкая • Арустукская вайна • Англа-афганская • Хівінскі паход • Вайна антырэнты
1840— 1849	1-я опіумная • Грамадзянская ў Іспаніі • Сіямска-в'етнамская • Мармонская • Дамініканская вайна за незалежнасць • 1-я англа-сікхская • Новазеландскія зямельныя • Амерыкана-мексіканская • Юкатанская вайна рас • Аўстра-італьянская • Дацка-пруская • Рэвалюцыя ў Аўстрыйскай імперыі • 2-я англа-сікхская
1850— 1859	Тайпінскае паўстанне • 2-я англа-бірманская • Турэцка-чарнагорская • Крымская • Франка-сенегальская • 2-я опіумная • Англа-персідская • Паўстанне сіпаяў • Юцкая • 1-я франка-в'етнамская • Аўстра-італа-французская • Мараканская
1860— 1869	Грамадзянская ў Калумбіі • Грамадзянская ў ЗША • Франка-мексіканская • Дунганскае паўстанне • Студзеньскае паўстанне • Баі за Сіманасекі • Сацумска-брытанская • Супакаенне Араўканіі • Дацкая • Парагвайская (Патройнага саюза) • Англа-бутанская вайна • Іспана-паўднёваамерыканская (1-я ціхаакіянская) • Аўстра-пруская • Вайна Чырвонага Воблака • Англа-эфіопская • Вайна Басін • Дзесяцігадовая
1870— 1879	Заваяванне Аргенцінай Чака • Франка-пруская • Эфіопска-егіпецкая • Заваяванне пустыні • Англа-зулуская • Хивинский паход • Вялікая вайна сіу • Баснійска-турэцкая • 1-я сербска-турэцкая • 2-я сербска-турэцкая • Чарнагорска-турэцкая • Руска-турэцкая • Грамадзянская ў Перу • 2-я англа-афганская • 2-я ціхаакіянская • Малая вайна •
1880— 1889	1-я англа-бурская • Франка-туніская • Англа-егіпецкая • Франка-малагасійская • 2-я франка-в'етнамская • Франка-кітайская • Заваяванне бельгійцамі Конга • 3-я англа-бірманская • Сербска-балгарская
1890— 1899	1-я франка-дагамейская • Бельгійска-арабская • 2-я франка-дагамейская • Франка-сіямская • Япона-кітайская • 1-я італа-эфіопская • Англа-занзібарская • Вайна Канудус • Філіпінская рэвалюцыя • 1-я грэка-турэцкая • За незалежнасць Кубы • Іспана-амерыканская • Англа-бурская • Іхэтуаньскае (баксёрскае) паўстанне • Філіпіна-амерыканская • Нацыянальна-вызваленчае паўстанне ў Самалі • Тысячадзённая • Грамадзянская вайна ў Венесуэле • Заваяванне Францыяй Чада

Слоўнікі і энцыклапедыі	Бракгаўза і Эфрона
Нарматыўны кантроль	LCCN: sh85116062 · NKC: ph166077