Аб’яднанае княства Валахіі і Малдовы

Васалітэт Асманскай імперыі (да 1878); Незалежнае княства (з 1878)
Аб’яднанае княства Валахіі і Малдовы
Principatele Unite ale Valahiei şi Moldovei Принчипателе Уните але Валахіей ши Молдовей
Герб Сцяг
<  <   > 24 студзеня 1859 — 14 сакавіка 1881
Сталіца	Бухарэст Ясы
Афіцыйная мова	румынская
Рэлігія	праваслаўе
Форма кіравання	манархія
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Аб’яднанае княства Валахіі і Малдовы (рум.: Principatele Unite ale Valahiei şi Moldovei) — дзяржаўнае ўтварэнне, якое ўзнікла ў 1859 годзе пасля аб’яднання Дунайскіх княстваў. Утварылася пасля каранацыі Александру Іаана Кузы ў Малдаўскім княстве і Валахіі. З’яўлялася васальнай дзяржавай Асманскай імперыі.

Падчас Руска-турэцкай вайны 1877—1878 гадоў дзяржава абвясціла незалежнасць і была прызнана ў 1878 годзе. У 1881 годзе пасля абвяшчэння Караля I каралём на тэрыторыі дзяржавы ўзнікла Каралеўства Румынія.

Тэрыторыя і дэмаграфія

Тэрыторыя

Вузкі ўчастак зямлі каля Чорнага мора, які належаў Аб’яднанаму княству Валахіі і Малдовы з 1859 па 1877 год

Аб’яднанае княства Валахіі і Малдовы цалкам знаходзілася ў Еўропе. Яго ўсходняя граніца пралягала па рацэ Прут, а на поўдні праходзіла па лініі Балград — Кагул — возера Сасык — Чорнае мора. Адначасова ўнутраная адміністрацыйная граніца з Асманскай імперыяй праходзіла па рацэ Дунай на поўдні. Такім чынам, княства мела вузкую паласу зямлі паміж Дунаем і граніцай з Расіяй, якая цягнулася ад гарадоў Галац і Брэіла да Чорнага мора. На поўдні адміністрацыйная граніца з Асманскай імперыяй праходзіла строга па рацэ Дунай. Каля Баната румынская граніца паварочвала на паўночны захад, дзе даходзіла да Трансільваніі. Далей яна ішла строга па вяршынях Карпацкіх гор, спачатку паварочваючы на ўсход, а затым на поўнач. У раёне Букавіны румынска-аўстрыйская граніца ішла на ўсход да вярхоўяў ракі Прут.

За час існавання Аб’яднанага княства румынская граніца змянялася аднойчы. Гэта адбылося пасля Руска-турэцкай вайны 1877—1878 гадоў, калі ад Асманскай імперыі была атрымана Паўночная Дабруджа, а Расійскай імперыі была перададзена Паўднёвая Бесарабія. Цяпер румынская граніца з Расійскай імперыяй на паўднёвым усходзе праходзіла па Кілійскім гірле дэльты Дуная да Чорнага мора. З Балгарыяй новая граніца пралягала ад ракі Дунай па прамой лініі да мора. Аб’яднанае княства мела знешнія граніцы з Аўстра-Венгрыяй на захадзе, паўночным захадзе і поўначы, а таксама з Расіяй на ўсходзе. На паўднёвым усходзе яно абмывалася Чорным морам. Да 1877 года княства мела агульную ўнутраную граніцу з Асманскай імперыяй, з 1877 года яно стала незалежным княствам, а на поўдні ўтварылася Балгарыя.

Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел

Аб’яднанае княства Валахіі і Малдовы падзялялася на жудзецы. Такі падзел гістарычна склалася яшчэ ў XV стагоддзі. У XIX стагоддзі склалася сістэма адміністрацыйна-тэрытарыяльнага падзелу Румыніі, якая выкарыстоўваецца і цяпер. Само княства з 1859 па 1861 год было падзелена на дзве часткі: Малдова і Валахію, якія ў сваю чаргу былі падзелены на жудзецы. У 1861 годзе княствы канчаткова аб’ядналіся. У складзе Аб’яднанага княства адміністрацыйным цэнтрам Малдовы былі Ясы, а Валахіі — Бухарэст.

Аб’яднанае княства Валахіі і Малдовы (светла-жоўты) і Трансільванія (аранжавы) з 1859 па 1877 год

У Валахіі знаходзіліся жудзецы Арджэш (цэнтр у Курця-дэ-Арджэш), Брэіла (цэнтр — Брэіла), Бузэу (цэнтр — Бузэу), Вылча (цэнтр — Вылча), Горж (цэнтр — Горж), Джурджу (цэнтр — Джурджу), Долж (цэнтр — Краёва), Дымбавіца (цэнтр — Тырговіштэ), Ілфаў (цэнтр — Бухарэст), Кэлэрашы (цэнтр — Кэлэрашы), Мехедынці (цэнтр — Турну-Северын), Олт (цэнтр — Слаціна), Прахава (цэнтр — Плаешці), Тэлеарман (цэнтр — Александрыя) і Яламіца (цэнтр — Слабазія). Пасля 1877 года да Аб’яднанага княства далучылася Дабруджа, дзе былі ўтвораны жудзецы Канстанца (цэнтр — Канстанца) і Тулча (цэнтр — Тулча).

У Малдове знаходзіліся жудзецы Бакэу (цэнтр — Бакэу), Васлуй (цэнтр — Васлуй), Вранча (цэнтр — Вранча), Галац (цэнтр — Галац), Нямц (цэнтр — П’ятра-Нямц) і Ясы (цэнтр — Ясы). Да 1877 года ў склад княства ўваходзіла таксама Паўднёвая Бесарабія (Буджак), дзе знаходзіліся жудзецы Ізмаіл з цэнтрам у Ізмаіле, Балград (цэнтр — Балград) і Кагул (цэнтр — Кагул).

Насельніцтва

Агульная колькасць насельніцтва Аб’яднанага княства ў 1861 годзе складала 3 900 000 чалавек, у 1870 — 4 300 000 чалавек, у 1880 — 4 500 000 чалавек. З іх у Бухарэсце пражывала 121 734 чалавекі, а ў Ясах — 65 754 чалавекі. Такім чынам, з моманту аб’яднання Дунайскіх княстваў да моманту абвяшчэння каралеўства Румынія колькасць насельніцтва дзяржавы павялічылася на 600 000 чалавек.

Румынскія сяляне ў канцы XIX стагоддзя

Аснову насельніцтва складалі румыны. Таксама ў Аб’яднаным княстве пражывалі такія нацыянальнасці, як балгары (на паўночным беразе Дуная), венгры (на граніцы з Аўстра-Венгрыяй) і секеі, рускія-ліпаване (у дэльце Дуная), сербы (на заходняй граніцы краіны), яўрэі і іншыя нацыянальнасці. Да 1866 годзе на тэрыторыі Аб’яднанага княства 94,9 % насельніцтва належалі да Румынскай праваслаўнай царквы, 3 % вызнавалі іўдаізм, 1 % належаў да Румынскай каталіцкай царквы, 0,7 % з’яўляліся пратэстантамі, 0,2 % належалі да Армянскай апостальскай царквы, яшчэ 0,2 % — Армянскай каталіцкай, і невялікая колькасць насельніцтва (1300 чалавек) з’яўляліся мусульманамі. У Паўднёвай Бесарабіі пражывалі ліпаване-стараверы, якія перасяліліся сюды ў канцы XVII стагоддзя.

Палітычная гісторыя

Стварэнне дзяржавы

Перадгісторыя

З моманту ўтварэння Малдаўскага княства і Валахіі гэтыя дзве дзяржавы мелі цесныя культурныя і эканамічныя сувязі. Пазней княствы атрымалі назву «Дунайскіх», таму што абодва размяшчаліся на рацэ Дунай. У 1600 годзе разам з Трансільваніяй былі аб’яднаны валашскім гаспадаром Міхаем Храбрым у адзінае княства, якое ў тым жа годзе і распалася.

Малдаўскае княства трапіла ў залежнасць ад Асманскай імперыі пазней за Валахію. У складзе Турцыі абедзве дзяржавы мелі аднолькавы статус васалаў імперыі. Падчас Руска-турэцкай вайны 1828—1829 гадоў Дунайскія княствы дамагліся аўтаноміі ў складзе Турцыі. Пасля вайны знаходзіліся пад расійскім пратэктаратам. Кіраванне княствамі было ўскладзена на Паўла Дзмітрыевіча Кісялёва, пры якім у дзяржавах былі праведзены буйныя рэформы. У 30-х гадах XIX стагоддзя пачалося фарміраванне румынскай нацыі. Жыхары Дунайскіх княстваў, влахі, малдаване, банатцы і інш., за гады кіравання Кісялёва моцна зблізіліся паміж сабой. Тады ж пачалося фарміраванне сучаснай румынскай мовы і румынскай культуры.

Шэсце валашскіх рэвалюцыянераў з румынскім трыкалорам

У 1834 годзе Кісялёў быў адхілены ад кіравання княствамі. Замест яго ў Валахію турэцкім султанам быў прызначаны Аляксандр II Гіка, а малдаўскім гаспадаром стаў Міхаіл Стурдза. Пры гэтых двух гаспадарах Дунайскія княствы ахапіў усебаковы сацыяльны, палітычны і эканамічны крызіс. У абодвух княствах пачалася барацьба за ўладу паміж гаспадарамі і баярскай апазіцыяй, якія спрабавалі ўзяць усю паўнату ўлады ў свае рукі. Інтарэсы насельніцтва не ўлічваліся, часам яму наносілася шкода ад палітычных спрэчак. У такой сітуацыі ў 40-х гадах XIX стагоддзя ў краінах пачалі фарміравацца тайныя маладзёжныя таварыствы, якія ставілі сваёй мэтай змяніць у краінах уладу. Часам у праграмы арганізацый уносіўся пункт аб аб’яднанни Дунайскіх княстваў у адзіную дзяржаву. У 1848 годзе, пасля пачатку лютаўскай рэвалюцыі ў Францыі, пачаліся народныя хваляванні ў Валахіі і Малдове.

У сакавіку малдаўскімі рэвалюцыянерамі была прадпрынятая спроба здзейсніць рэвалюцыю ў Малдаўскім княстве, але яна правалілася. Выступленні абмежаваліся ўзвядзеннем барыкад перад гасцініцай «Пецярбург» у Ясах і перадзелам панскіх зямель сялянамі. Улада па-ранейшаму заставалася ў руках Стурдзы. Большы размах набылі народныя выступленні ў Валахіі. Там рэвалюцыянерам удалося бяскроўна ўзяць уладу ў свае рукі, склікаць органы дзяржаўнага кіравання і пачаць правядзенне рэформ. Двойчы баярская апазіцыя прадпрымала спробы дзяржаўнага перавароту, якія праваліліся. Рэформы, якія праводзіліся новай уладай, таксама не мелі поспеху. Пасля паўгадавой анархіі ў княства былі ўведзены расійскія і турэцкія войскі, якія штурмам узялі Бухарэст і здушылі рэвалюцыю. Варта адзначыць, што валашскія рэвалюцыянеры збіраліся аб’яднаць Дунайскія княствы ў адзіную дзяржаву, але на першы план выносілася правядзенне дэмакратычных рэформ.

З 1848 па 1859 год у княствах панаваў рэакцыйны рэжым. Нягледзячы на гэта, турэцкія ўлады пайшлі на саступкі, дазволіўшы правядзенне найважнейшых рэформ. Малдаўскія і валашскія рэакцыяністы, якія прымалі ўдзел у рэвалюцыі, беглі за мяжу. Там яны паставілі перад сабой новую мэту: аб’яднаць княствы.

Аб’яднанне княстваў

Асноўны артыкул: Аб'яднанне Дунайскіх княстваў

Абвяшчэнне аб’яднання Малдаўскага княства і Валахіі

Пасля паражэння Расійскай імперыі ў Крымскай вайне краіны Заходняй Еўропы жадалі цалкам пазбавіць яе ўплывы ў Дунайскіх княствах. Вялікабрытанія і Францыя жадалі падпарадкаваць сабе ў Паўднёва-Усходняй Еўропе — Малдаўскае княства і Валахію. З гэтых княстваў у Вялікабрытанію вывозілася збожжа, таму тая залежала ад Дунайскіх княстваў і жадала цалкам кантраляваць сітуацыю ў іх. Для гэтага Расійскую імперыю пазбавілі выхаду да важнай еўрапейскай суднаходнай ракі — Дунаю, перадаўшы гарады Рэні, Балград і Ізмаіл Малдаўскаму княству.

Акрамя гэтага, распрацоўваўся праект аб’яднання Дунайскіх княстваў пад эгідай заходніх вялікіх дзяржаў. Планавалася стварыць адзіную дзяржаву, адарваўшы Валахію і Малдовы ад Асманскай імперыі. Першыя крокі да аб’яднання княстваў былі прадпрыняты ў 1858 годзе ў Францыі. Абодвум княствам было дазволена мець агульны вярхоўны суд, армію, спецыяльны камітэт для ўвядзення новых законаў, адзіныя манетную, паштовую і мытную сістэмы. Аднак гаспадары і прадстаўнічыя сходы (парламенты) у кожным княстве заставаліся розныя. Пазней для абодвух княстваў планавалася знайсці адзінага падкантрольнага еўрапейскім імперыялістам гаспадара, а менавіта — лаяльнага да Вялікабрытаніі і Францыі.

Аднак перш чым еўрапейскія дзяржавы знайшлі новага манарха, у 1859 годзе спачатку ў Малдаўскім княстве, а затым у Валахіі прайшлі выбары гаспадара. Ім быў выбраны адзін і той жа чалавек — Александру Іаан Куза, што супярэчыла французскай і брытанскай палітыцы. Выбары гаспадара ў абодвух княствах суправаджаліся масавымі беспарадкамі і сялянскімі паўстаннямі. У Валахіі падчас пасяджэння прадстаўнічага сходу, на якім галасаваннем выбіраўся манарх, жыхары Бухарэста акружылі будынак парламента з патрабаваннямі выбраць таго ж гаспадара, што і ў Малдове.

Выбары гаспадара ў Валахіі і Малдовы выклікалі рэзкі пратэст па ўсёй Еўропе. Асманская імперыя, Вялікабрытанія, Францыя і Аўстра-Венгрыя адмовіліся прызнаваць выбары легітымнымі. Турцыя пачала падрыхтоўкі да вайны супраць Дунайскіх княстваў, на паўднёвы бераг Дуная і ў Дабруджу сцягваліся войскі. Турцыю падтрымала Аўстра-Венгрыя, якая таксама пачала сцягваць войскі ў Трансільванію. Францыя і Расійская імперыя выказалі пратэст гэтым дзвюм дзяржавам, заклікаўшы спыніць манеўры войскаў каля граніц Дунайскіх княстваў. У такой сітуацыі Асманская імперыя і Аўстра-Венгрыя вымушаны былі спыніць падрыхтоўку да вайны. Адначасова да вайны рыхтавалася і новаўтворанае Аб’яднанае княства, якое рыхтавалася абвясціць незалежнасць ад Асманскай імперыі. Войскі Аб’яднанага княства сцягваліся да граніцы з Сербіяй. Сербскія і чарнагорскія дыпламаты вялі ў Бухарэсце кансультацыі аб магчымасці сумесных ваенных дзеянняў супраць Турцыі.

Напружаная сітуацыя ў княствах захоўвалася на працягу двух гадоў. Новае Аб’яднанае княства Валахіі і Малдовы ў наступныя гады было прызнана толькі васалам Асманскай імперыі і толькі шэрагам дзяржаў. У 1861 годзе Асманская імперыя прызнала існаванне на яе тэрыторыі новага суб’екта. З 1861 па 1877 год Аб’яднанае княства з’яўлялася васалам Асманскай імперыі.

У 1862 годзе Сербія пачала падрыхтоўкі да вайны з Турцыяй. Яна закупіла ў Расійскай імперыі вялікую колькасць зброі. Аб’яднанае княства на чале з Александру Кузам дазволіла перавезці па сваёй тэрыторыі зброю ў Сербію. Аднак нелегальны перавоз зброі праз васальную дзяржаву Асманскай імперыі быў заўважаны турэцкім урадам. Турэцкі султан запатрабаваў перадаць зброю Асманскай імперыі, ізноў накіраваўшы да Дуная 3000 кавалерыстаў. Адбыўся міжнародны дыпламатычны скандал. Нягледзячы на гэта, Куза не пайшоў на саступкі туркам. Зброя была дастаўлена ў Сербію, а Аб’яднанае княства значна ўмацавала свае пазіцыі на міжнароднай арэне.

Кіраванне Александру Кузы

Палітычны крызіс 1861—1864 гадоў

Асноўны артыкул: Дзяржаўны пераварот 1864 года ў Аб’яднаным княстве Валахіі і Малдовы

Александру Куза праязджае па Бухарэсце

Пасля аб’яднання Дунайскіх княстваў у іх адразу абвастрыліся ўнутраныя праблемы. У дзяржаве пачалося супрацьстаянне дамнітара Іаана Кузы і землеўладальніцкай «баярска-буржуазнай» апазіцыі з-за рэформ, якія пачаў праводзіць галовая дзяржавы. Землеўладальніцкая апазіцыя была незадаволена спробай дамнітара вызваліць сялян ад прыгоннай залежнасці і надаць зямлёй, яе падтрымала частка буйной буржуазіі. Іх узначаліў Іон Брэціяну. Іншая частка буржуазіі і прадпрымальніцтва, якое толькі зараджалася, была зацікаўлена ў вызваленні сялян, таму падтрымала рэформы Кузы. Яе ўзначаліў першы міністр княства Міхаіл Кагэлнічану. Такім чынам, буржуазія Аб’яднанага княства, землеўладальнікі і ўлада, раскалоліся на дзве часткі — рэфарматараў і кансерватараў.

Яшчэ ў гады аб’яднання княстваў (1859—1861) у краіне адбываліся сялянскія паўстанні. Пасля прызнання еўрапейскімі дзяржавамі Кузы гаспадаром абаіх княстваў пачаўся крызіс прыгоннай сістэмы, які прывёў да больш масавых паўстанняў сялян. У жудзецы Бузэу паўсталыя сяляне стварылі ўзброеныя фарміраванні, якімі камандаваў Ніца Малайрэу. Паўстанцы накіраваліся ў сталіцу Валахіі Бухарэст, спрабуючы па дарозе прыцягнуць у свае фарміраванні мясцовых сялян. Яны патрабавалі ад улад адмены прыгоннага права і раздачы ім зямель.

Пад ціскам сялян парламент княства, Нацыянальны сход, ухваліў у 1863 годзе праект закона аб секулярызацыі манастырскіх зямель. На той момант у краіне 1/5 частка ўсёй зямлі належала манастырам. Баяры і буйныя землеўладальнікі падтрымалі гэты законапраект, спадзяючыся такім чынам адцягнуць сялян ад барацьбы супраць пануючых класаў. У 1864 годзе ў княжацкім парламенце пачалося абмеркаванне новага зямельнага закона. Меркавалася правесці буйную аграрную рэформу накшталт адмены прыгоннага права ў Расійскай імперыі. Александру Куза са сваімі прыхільнікамі збіраўся адмяніць паншчыну і надаць частцы сялянства ўласныя зямельныя ўчасткі. За атрыманы ўчастак (у сярэднім 5,7 га на сям’ю) сяляне павінны былі выплачваць на працягу 15 гадоў выкуп дзяржаве.

Міхаіл Кагэлнічану, з 1863 па 1865 год кіраўнік урада Аб’яднанага княства

Гэта рэформа не спадабалася Нацыянальнаму сходу Аб’яднанага княства, які амаль цалкам складаўся з буйных землеўладальнікаў і памешчыкаў. Нацыянальны савет неадкладна адпрэчыў законапраект. Частка апазіцыйных Кузу памешчыкаў стала патрабаваць уводу ў дзяржаву турэцкіх войскаў для «аднаўлення парадку». У такой сітуацыі 14 мая 1864 года Куза распусціў парламент і прызначыў рэферэндум, на якім было пастаўлены пытанне аб зніжэнні маёмаснага і ўзроставага цэнзу. У выніку рэферендуму права ўдзельнічаць у выбарах Нацыянальны сход атрымалі грамадзяне ўзростам не менш за 21 год, якія выплачвалі прынамсі 48 леяў падатку. Гэта дазволіла прыхільнікам дамнітара атрымаць пры падтрымцы сялян у Нацыянальным сходзе II склікання большасць галасоў. Гэта дазволіла Кузу кантраляваць усё княства.

У Еўропе гэта было ўспрынята як дзяржаўны пераварот. Францыя падтрымала новы ўрад, але Расійская імперыя, Вялікабрытанія і Прусія скарысталіся гэтым як нагодай для ўмяшання ў яе ўнутраныя справы. Кузу абвінавацілі ў парушэнні статусу княства, пададзенага яму ў 1858 годзе на Парыжскай канферэнцыі. Для таго, каб уладзіць канфлікт, дамнітар вымушаны быў паехаць у Стамбул, дзе 28 ліпеня быў зацверджаны новы статус княства. Таксама Аб’яднанаму княству было дазволена самому вырашаць свае ўнутраныя справы, што было сур’ёзным крокам да стварэння незалежнай дзяржавы.

Рэформы

Асноўны артыкул: Рэформы 1862—1866 гадоў у Аб'яднаным княстве Валахіі і Малдовы

Александру Куза пачаў правядзенне рэформ яшчэ ў 1859 годзе, калі заняў прастолы абодвух княстваў. У першую чаргу ён склікаў адзіны для абодвух княстваў Нацыянальны сход, усклаўшы на яго абавязкі Адунара Абшцяскэ (прадстаўнічых сходаў), якія існавалі асобна ў кожным княстве.

Першае пасяджэнне Нацыянальнага сходу Аб’яднанага княства Валахіі і Малдовы

Астатнія рэформы былі накіраваны на паляпшэнне становішча сялянства, каб пазбегнуць іх масавых паўстанняў, якія адбываліся ўсё часцей, на павелічэнне тэмпаў развіцця капіталістычных прадпрыемстваў і на ўмацаванне ўлады манарха. Спроба правесці ў 1862 годзе першую аграрную рэформу была амаль сарвана баярамі і памешчыкамі, таму ўвасобілася ў жыццё часткова. У 1864 годзе была праведзена другая аграрная рэформа. Для таго, каб правесці яе праз Нацыянальны сход, прыйшлося распусціць яго і правесці выбарчую рэформу. У выніку большая частка сялянства была вызвалена ад павіннасцей перад памешчыкам. Вызваленаму сялянству была раздадзена зямля (ад 2 да 7 гектараў на сям’ю). У выніку выбарчай рэформы, праведзенай для рэалізацыі гэтай аграрнай рэформы, значна зменшыўся маёмасны і ўзроставы цэнз для выбаршчыкаў. Права выбіраць парламент належала мужчынам старэйшым за 21 год, якія выплачвалі падатак прынамсі 48 леяў. Адначасова была распрацавана канстытуцыя краіны 1864 года, якая дзейнічала да 1866.

Для таго, каб не раздражняць баяраў і задаволіць патрэбнасці сялян, Куза паміж першай і другой аграрнымі рэформамі правёў у 1863 годзе секулярызацыю манастырскіх зямель. Манастырам была выплачана кампенсацыя сумай 81 000 000 леяў. З гэтай сумы былі вылічана запазычанасць царквы перад дзяржавай — 31 000 000 леяў. З прычыны таго, што частка манастырскіх уладанняў належала Грэцыі, гэта выклікала міжнародны скандал. У 1864 годзе ў Стамбуле былі праведзены перамовы аб кампенсацыйных выплатах Аб’яднанага княства Грэцыі. У выніку перамоў княства захавала за сабой усе былыя манастырскія землі без дадатковых выплат.

Адначасова былі прыняты грамадзянскі і крымінальны кодэксы, закон аб школьнай адукацыі, уведзены ў абарот лей, а таксама праведзена рэарганізацыя сістэмы кіравання васальным княствам. Рэфармаванне краіны сустрэла супраціўленне з боку Турцыі, якая не жадала шырэйшай аўтаноміі княства. Рэформы, больш падобныя на сепаратызм, адыгралі важную ролю ў далейшай гісторыі ўзнікнення дзяржавы Румыніі.

«Грозная кааліцыя» і палацавы пераварот

Асноўны артыкул: Дзяржаўны пераварот 1866 года ў Аб’яднаным княстве Валахіі і Малдовы

Караль I, дамнітар Аб’яднанага княства Валахіі і Малдовы, з 1881 года — кароль Румыніі

Выбарчая рэформа дазволіла дамнітару прыцягнуць да выбараў не толькі буржуазію і верхавіну сярэдняга класа, але і сялян з рабочымі. Сяляне выбралі больш лаяльны да рэформ парламент. У Нацыянальным сходзе II склікання аграрная рэформа і адмена прыгоннага права былі хутка ўхвалены, а таксама была ўведзена новая канстытуцыя. Александру Куза атрымаў поўны кантроль над Аб’яднаным княствам і правёў шэраг рэформ, якія не спадабаліся памешчыкам, буржуазіі і буйным землеўладальнікам. Вышэйшыя слаі грамадства аб’ядналіся ў кааліцыю, накіраваную супраць тагачаснай улады, якая атрымала ў народзе назва «жахлівай кааліцыі». Кааліцыю ўзначаліў Іон Брэціяну, які лічыў, што гарантам бяспекі дзяржавы можа паслужыць толькі замежны манарх. Заходнія вялікія дзяржавы — Германія, Францыя і Вялікабрытанія — таксама не былі здаволены знешняй палітыкай Аляксандра Кузы. Яны жадалі цалкам падпарадкаваць сабе Аб’яднанае княства, тым самым саслабіўшы турэцкі ўплыў у рэгіёне.

У пачатку 1866 года «Жахлівая кааліцыя» на чале з Іоном Брэціяну перайшла да сілавых дзеянняў. У ноч з 1 на 2 лютага група апазіцыйна настроеных афіцэраў уварвалася ў спальню Аляксандра Кузы. Манарх вымушаны быў адрачыся ад прастола і ў кароткі тэрмін пакінуць дзяржаву. Месца дамнітара стала вакантным. Увесну княства было без манарха, выканаўцам яго абавязкі стала спецыяльная дзяржаўная камісія. Тым часам у Еўропе абмяркоўваўся лёс саслабелых княстваў. Францыя жадала прызначыць на пасаду дамнітара лаяльнага да сябе манарха, Турцыя збіралася цалкам падпарадкаваць гэту дзяржаву сабе, а ў Італіі абмяркоўвалася пытанне аб перадачы Аб’яднанага княства Аўстра-Венгрыі ў абмен на Венецыю. Апошняя прапанова была адпрэчана аўстрыйцамі з фармулёўкай «аўстрыйская ладдзя і без таго перагружана чужацкімі нацыянальнасцямі, каб дадаваць яшчэ малдаван і валахаў».

Тым часам Іон Брэціяну і яго прыхільнікі пачалі пошук падыходнага манарха. Спачатку аб’яднаны княжацкі прастол быў прапанаваны фламандскаму графу Філіпу, які быў сынам караля Бельгіі Леапольда I, але той адмовіўся. У другі раз прастол быў прапанаваны Карлу Гогенцолерн-Зігмарынгену, прадстаўніку швабскай галіны Гогенцолернаў.

Караль I 10 мая 1866 года ўязджае ў Бухарэст

Карл звярнуўся за саветам да прускага прэм’ер-міністра Ота фон Бісмарка, які параіў яму заняць вакантны прастол. Гэта было на карысць Германіі, якая магла атрымаць саюзніка на паўднёвых межах Аўстрыі. Увесну 1866 года Карл тайна пад відам купецкага прыганятага Лемана прыбыў праз Аўстра-Венгрыю да граніц княства. Гэта тлумачылася тым, што Аўстра-Венгрыя не была зацікаўлена ва ўмацаванні германскага ўплыву каля яе паўднёвых граніц. У Трансільваніі — на мяжы Аўстра-Венгрыі і Аб’яднанага княства — «Жахлівая кааліцыя» падала яму экіпаж, на якім ён ужо легітымна ўехаў у Аб’яднанае княства. 10 мая 1866 года ён увайшоў у Бухарэст і заняў прастол Аб’яднанага княства, дзе стаў вядомы як Караль I. Адразу пасля прынясення прысягі Каралем I Турцыя пачала сцягваць 20-тысячную армію да граніцы з Аб’яднаным княствам. Пасля таго, як Вялікабрытанія, Расія, Францыя і Аўстрыя асудзілі Турцыю за спробу акупаваць княства, асманскі султан адмовіўся ад ідэі інтэрвенцыі ў Аб’яднанае княства. Увосень 1866 года ў Стамбуле пачаліся перамовы паміж Аб’яднаным княствам і Асманскай імперыяй, у выніку якіх княству быў прысвоены статус «прывілеяванай правінцыі і складовай часткі Асманскай імперыі». Армія княства была абмежавана 30 000 чалавек, на княжацкіх грошах павінен быў быць сімвал Асманскай імперыі, дамнітар не меў права засноўваць дзяржаўныя ўзнагароды і заключаць дагаворы з іншымі дзяржавамі. Адзінае, чаго дамаглося Аб’яднанае княства — гэта прызнанне турэцкім султанам спадчыннасці ўлады дамнітара.

Кіраванне Караля I

Знешнепалітычны крызіс 1868 года

Кансерватары, якія складалі большасць у Нацыянальным сходзе, падтрымалі Караля I. Атрымаўшы пасаду дамнітара, новы манарх без згоды Турцыі пераназваў Аб’яднанае княства Валахіі і Малдовы ў нікім непрызнанае княства «Румынія». Пасада дамнітара была замешчана пасадай князя. Гэта было замацавана ў новай канстытуцыі 1866 года, якую ён падпісаў пасля таго, як заняў прастол княства. У параўнанні з канстытуцыяй 1864 года гэта была больш ліберальнай.

Кіраўнік княства Сербія Міхаіл Абрэнавіч

У першы год свайго кіравання Караль I у сваёй знешняй палітыцы больш арыентаваўся на Францыю і Вялікабрытанію, чым на Расію, Сербію і Чарнагорыю. Увесну таго ж года большасць месцаў у Нацыянальным сходзе занялі лібералы, пры якіх знешнепалітычная сітуацыя рэзка змянілася. Лібералы лічылі, што брытанскія і французскія дыпламаты падтрымліваюць Асманскую імперыю, і Аб’яднанае княства з-за іх можа патрапіць толькі ў большую залежнасць ад турэцкага султана. У красавіку 1867 года князь Сербіі Міхаіл Абрэнавіч паспрабаваў наладзіць адносіны з новым румынскім манархам і наведаў Бухарэст, але не сустрэў падтрымкі з боку новай улады.

Пры гэтым, паводле меркавання новага кіраўніцтва краіны, для таго, каб княства здабыло незалежнасць, неабходна было наладзіць адносіны з праціўнікамі Францыі, Вялікабрытаніі і Турцыі — Расіяй і Прусіяй. Адначасова Францыя і Прусія, якія былі супернікамі, дамагаліся аднаго і таго ж — узмацнення ўплыву Аўстра-Венгрыі на Балканах і паслаблення пазіцый Расіі ў гэтым рэгіёне. Для гэтага на Бухарэст быў аказаны дыпламатычны ціск, які прывёў да пачатку аўстрыйска-«румынскіх» перамоў. Аднак перамовы праваліліся з-за спрэчкі аб палітычным статусе Трансільваніі, і французска-германскі план не рэалізаваны. Такім чынам, Аб’яднанае княства апынулася ў цэнтры палітычных гульняў вялікіх дзяржаў. За ўзмацненне свайго ўплыву ў ім змагаліся з аднаго боку Вялікабрытанія і Францыя, з іншай Расія і Прусія, а трэцім бокам стала Аўстра-Венгрыя.

Пасля правалу аўстрыйска-«румынскіх» перамоў суперніца Аўстра-Венгрыі на Балканах — Расія, паспрабавала зблізіцца з Аб’яднаным княствам. У адказ на гэта Францыя пачала пераконваць румынскі ўрад у тым, што Расійская імперыя рыхтуецца да акупацыі княства. У снежні 1867 года Аўстра-Венгрыя і Асманская імперыя заявілі пра сваё жаданне акупаваць княства. У сувязі з гэтым дыпламаты Аб’яднанага княства ў студзені 1868 гады пачалі перамовы з расійскім урадам, якія не спадабаліся турэцкаму ўраду. Адначасова быў падпісаны сербска-«румынскі» дагавор аб супрацоўніцтве і дружбе". Магчымасць акупацыі княстваў Турцыяй узрасла.

Ота фон Бісмарк, знешнепалітычны «заступнік» Караля I

Знешнепалітычны крызіс вакол Аб’яднанага княства ўвесь час распальваўся. З’явіліся чуткі, што Аб’яднанае княства рыхтуецца абвясціць сваю незалежнасць 11 лютага 1868 года. Адразу пасля гэтага пачалі друкавацца ўлёткі, у якіх заклікалася да аб’яднання ўсіх хрысціян Балканскага паўвострава і барацьбе супраць Турцыі. Бісмарк, які быў заступнікам Караля I, заклікаў яго не спяшацца з абвяшчэннем незалежнасці і ператварыць Аб’яднанае княства ў «Бельгію Паўднёва-Усходняй Еўропы», гэта значыць стаць нейтральным бокам. Напружаная сітуацыя ў княстве захоўвалася на працягу ўсёй вясны. Паводле непацверджаных гістарычных звестак 10 мая 1868 года 800 чалавек нібы акружылі палац Караля I і правялі мітынг пад лозунгам «жыве адзіная і незалежная Румынія!»

Крызісная сітуацыя пагоршылася тым, што ў суседняй Балгарыі разгортвалася народна-вызваленчае паўстанне. Балгарскія атрады фарміраваліся на тэрыторыі Аб’яднанага княства, прычым урад краіны закрываў на гэта вочы. У 1868 годзе Каралю I неаднаразова выражалі пратэст заходнія вялікія дзяржавы. Аднак князь адмаўляў, што на тэрыторыі княства знаходзяцца балгарскія склады са зброяй і фарміруюцца паўстанцкія атрады. У сярэдзіне ліпеня Фуад-паша, адказны за Аб’яднанае княства перад турэцкім султанам, запатрабаваў склікаць надзвычайную камісію па расследаванні становішча ў княстве. Да Дуная зноў пачалі сцягвацца турэцкія войскі, але пад ціскам расійскай і германскай дыпламатыі туркі вымушаны былі адступіць.

У выніку па патрабаванні вялікіх дзяржаў з Нацыянальнага сходу былі выгнаны лібералы. Пасля выбараў у сход большасць галасоў атрымалі ўмераныя лібералы на чале з Кагэлнічану. Новы парламент і кабінет міністраў праводзілі ўмераную знешнюю палітыку, якая задавальняла ўсе бакі канфлікту.

Народныя бунты

У 1869 годзе былі зноў праведзены перамовы з Аўстра-Венгрыяй аб заключэнні саюза, але яны праваліліся. У выніку Аб’яднанае княства зблізілася з Расійскай імперыяй. Тым часам французскія дыпламаты па-ранейшаму спрабавалі ўздзейнічаць на знешнюю палітыку княства. Яны патрабавалі стварэння Дунайскай федэрацыі — аб’яднанага «румынска»-аўстрыйскай дзяржавы, накіраванай супраць Расіі. Унутры самога княства сітуацыя захоўвалася нестабільная. Балгарскія ваенізаваныя фарміраванні ўвесь час парушалі межы краіны, расла незадаволенасць сялян. У краіне распаўсюджваліся ідэі антыманархізму, у Бухарэсце і Плаешці адбываліся выступленні гараджан. У нестабільнай сітуацыі ў краіне народ вінаваціў Нацыянальны сход.

Палітычная карыкатура на становішча спраў у краіне. Злева: Іон Брэціяну спрабуе зрынуць Александру Кузу. Справа: Ота фон Бісмарк і Іон Брэціяну падаюць Каралю I «заступніцтва» і «эканамічныя прывілеі»

Народныя мітынгі і выступленні ў горадзе Плаешці працягваліся да 1870 года. 8 жніўня таго ж года ў горадзе адбыўся з’езд лібералаў, дзе абмяркоўвалася звяржэнне манархіі і стварэнне рэспублікі Румынія. У ноч на 9 жніўня 1870 года ў горадзе адбыўся пераварот, і да ўлады прыйшлі прыхільнікі рэспублікі. Была абвешчана Рэспубліка Плаешці, якая існавала ўсяго адзін дзень. Увечар у горад прыбыла рэгулярная армія, якая арыштавала новую адміністрацыю горада. Паўстанне было падушана, але ў іншых гарадах княства бунты працягваліся.

Караль I у такой сітуацыі 23 сакавіка 1871 года звярнуўся да членаў Нацыянальнага сходу з ультыматумам. Ён запатрабаваў стабілізаваць сітуацыю ў краіне, або ён адрачэцца ад прастола. Гэты зварот выклікаў паніку ў парламенце. Рэвалюцыйныя падзеі ў Францыі, стварэнне Парыжскай камуны і масавыя хваляванні ў румынскіх гарадах прымусілі буржуазію, якая пераважала ў парламенце, ісці на павадку ў князя. Стары ўрад умераных лібералаў неадкладна падаў у адстаўку. Быў сфарміраваны новы ўрад кансерватараў на чале з Ласкарам Катарджыу. Кансерватары адкрыта пачалі правядзенне рэакцыйнай палітыкі.

Знешняя палітыка

Іон Брэціяну, прэм’ер-міністр княства Румынія з 1876 па 1881 год, а таксама прэм’ер-міністр каралеўства Румынія з 1881 па 1888

У 1872 годзе пры падтрымцы расійскіх і германскіх дыпламатаў быў уладжаны палітычны канфлікт з Грэцыяй. Гэта перашкодзіла Італіі, Асманскай імперыі, Аўстра-Венгрыі і іншым дзяржавам умяшацца ва ўнутраныя справы Аб’яднанага княства. Аднак увосень таго ж года Асманская імперыя прапанавала ўраўнаваць княства ў правах са звычайнымі правінцыямі імперыі. Аднак яна была вымушана адмовіцца ад гэтага плана з-за ўмяшання ў канфлікт Расіі і Германіі.

У 1873 годзе адбыўся эканамічны крызіс, які закрануў і Аб’яднанае княства. Да таго моманту Асманская імперыя перажывала заняпад, што адбівалася і на яе васальных дзяржавах. З мэтай адцягнуць масы румынскага народа ад гэтых і іншых складаных праблем, урад Аб’яднанага княства і Караль I пачалі весці перамовы з вялікімі дзяржавамі аб магчымым абвяшчэнні незалежнасці княства. Не атрымаўшы міжнароднай падтрымкі і сустрэўшы супраціўленне з боку буржуазных кансерватараў, баярства і лібералаў, лідары дзяржавы адмовіліся ад такой ідэі. У 1872 годзе ў Берліне і Санкт-Пецярбургу былі адкрыты першыя пасольствы Аб’яднанага княства. З мэтай прадэманстраваць незалежную ад Турцыі палітыку, у 1875 годзе ўрад княства падпісаў з Аўстра-Венгрыяй невыгодны для княства гандлёвы дагавор. У Аб’яднанае княства лінуў паток таннейшай аўстрыйскай прадукцыі, што нанесла шкоду прамысловасці княства. У такім жа духу былі падпісаны і іншыя міжнародныя пагадненні. Так, пагадненне з Германіяй аб будаўніцтве чыгункі Кішынёў — Ясы — Іцканы — Бурдужэні правалілася. Высвятлілася, што грошы, якія выдаткоўваліся на будаўніцтва дарогі, прысвойваліся прапрускімі ж прадпрымальнікамі. Пасля гэтага пагадненне было скасавана, што выклікала новы міжнародны скандал. Да абвяшчэння незалежнасці Аб’яднанага княства 9 (21) мая 1877 года, у княстве і вакол яго захоўвалася адносна стабільнае становішча.

Вайна за незалежнасць і каралеўства Румынія

Асноўны артыкул: Вайна за незалежнасць Румыніі, 1877—1878

Румынская пяхота ў бітве каля Плеўны

Калі 24 красавіка 1877 года Расійская імперыя абвясціла вайну Турцыі, яе падтрымалі васальныя дзяржавы Асманскай імперыі, у тым ліку і Аб’яднанае княства. Для яе гэта было шанцам здабыць незалежнасць. Міхаіл Кагэлнічану, які быў тады міністрам замежных спраў, асабіста дазволіў расійскім войскам знаходзіцца на тэрыторыі Аб’яднанага княства. Да таго часу расійскі імператар Аляксандр II прыбыў у княства для камандавання расійскімі войскамі ў Плаешці. 11 мая ў Нацыянальным сходзе адбылося галасаванне, на якім было прынята рашэнне абвясціць Турцыі вайну.

20 мая на граніцы княства з Турцыяй пачаліся першыя сутыкненні. З паўднёвага берага Дуная турэцкая артылерыя пачала весці абстрэл населеных пунктаў праціўніка. У адказ з боку княства быў абстраляны Відзін. 21 мая ў Нацыянальным сходзе было прынята рашэнне разарваць любыя адносіны з Асманскай імперыяй і абвясціць незалежнасць. Аднак войскі княства пачалі актыўныя ваенныя дзеянні толькі са жніўня. Гэта тлумачылася недахопам сіл і зброі ў рэгіёне ў расійскай арміі, у выніку да баёў была прыцягнута нешматлікая армія княства, якая знаходзілася на расійскім забеспячэнні, у тым ліку ў забеспячэнні зброяй. У далейшым салдаты і афіцэры княства нароўні з расійскімі ваеннымі бралі ўдзел у баявых дзеяннях супраць туркаў. Так, князь Караль I пры аблозе Плеўны выконваў абавязкі галоўнакамандуючага.

Руска-турэцкая вайна завяршылася 3 сакавіка 1878 года. Яе завяршэнне адзначылася дыпламатычным скандалам паміж Расіяй і Румыніяй. Расійскі ўрад заявіў пра намер вярнуць у склад імперыі тэрыторыі, страчаныя пасля Крымскай вайны — тры паветы ў Паўднёвай Бесарабіі. У абмен расійскі бок абяцаў перадаць Аб’яднанаму княству Дабруджу, самастойна адваяваную Расіяй у Турцыі. Караль I і Міхаіл Кагэлнічану адмовіліся пайсці на тэрытарыяльны абмен паміж дзвюма дзяржавамі. У адказ Расія прыстрашыла гвалтоўна раззброіць новаспечаную румынскую армію і ўвяла свае войскі ў Кахульскі, Ізмаільскі і Балградскі паветы. Пазней яна абвясціла гэтыя тэрыторыі сваімі, што было зафіксавана ў Сан-Стэфанскім і Берлінскім дагаворах.

Каранацыя Караля I

3 сакавіка 1878 года, паводле Сан-Стэфанскага дагавора, княства Румынія здабыло поўную незалежнасць. На Берлінскім кангрэсе 13 ліпеня 1878 года, у Берлінскім дагаворы (Берлінскі трактат 1878 года), дзе пераглядаліся вынікі руска-турэцкай вайны 1877—1878 гадоў паводле Сан-Стэфанскага мірнага дагавора, Румынія паўторна была прызнана незалежнай дзяржавай. Таксама паўторна прызнавалася анексія Румыніяй Дабруджы і Расіяй Буджака.

Толькі праз тры гады пасля здабыцця княствам незалежнасці, у канстытуцыю былі ўнесены папраўкі, дзякуючы якім Караль I мог стаць каралём. 10 мая 1881 года, у дзень, калі Караль I прыбыў у Бухарэст і абвясціў сябе князем, адбылася каранацыя. Аб’яднанае княства ператварылася ў Каралеўства Румынія.

Сацыяльна-эканамічная гісторыя

Грамадства

У княстве была ўведзена адзіная абавязковая бясплатная пачатковая адукацыя. Усяго існавалі тры ступені адукацыі: пачатковая (4 гады), сярэдняя (7 гадоў) і вышэйшая (3 гады). Аднак на практыцы гэтага не было дасягнута з-за адсутнасці выкладчыкаў і належнай фінансавай падтрымкі дзяржавы. Ніжэйшы клас насельніцтва — сяляне — не маглі атрымаць пачатковую адукацыю з-за свайго становішча ў грамадстве. Сярэдні клас насельніцтва меў перавагі ў сярэдняй адукацыі. З вышэйшых навучальных устаноў у Аб’яднаным княстве працавалі два ўніверсітэты ў Ясах і Бухарэсце, дзве кансерваторыі (там жа) і Вышэйшая школа дарог і мастоў у Бухарэсце. У 1866 годзе была адкрыта Княжацкая акадэмія — установа, утвораная для развіцця навукі і культуры.

Вуліцы Бухарэста ў другой палове XIX стагоддзя

У Аб’яднаным княстве з-за панрумынізму, які зарадзіўся нядаўна, вялікая ўвага надавалася літаратуры і гісторыі. У гады існавання княства працавалі такія гісторыкі, як А. Папіу-Іларыян, М. Кагэлнічану, Н. Ёрга, Б. П. Хашдэу, А. Ксенапол. З хімікаў таго перыяду найбольш вядомымі былі П. Поні і К. Істраці, з матэматыкаў — Г. Цыцэйка, Д. Пампей і Е. Рыез, з біёлагаў — Э. Ракавіцэ, Г. Анціпа, К. Дамейля, Н. Крэцулеску і В. Бабеш, з эканамістаў — П. Аўрэліян і І. Гіку.

Т. Вуя, А. Влайку і А. Каанда займаліся развіццём паветраплавання і суднабудавання краіны. Геолаг Л. Мразек апублікаваў свае працы пра паходжанне пакладаў нафты на чарнаморскім узбярэжжы Аб’яднанага княства. Вядомым у той час філосафам быў В. Конта.

У Аб’яднаным княстве выдавалася вялікая колькасць перыядычных выданняў. Гэта былі як газеты, так і часопісы рознай скіраванасці. Большасць гэтых выданняў пачала выходзіць яшчэ пасля рэвалюцый 1848 года, але пасля аб’яднання Дунайскіх княстваў цэнзура не была настолькі моцнай, як у перыяд з 1848 па 1859 гады. Усяго ў княстве выдавалася да 20 000 розных кніг і перыядычных выданняў.

Кіраванне

Арганічны рэгламент быў уведзены ў Дунайскіх княствах яшчэ пры П. Д. Кісялёве. У якасці канстытуцыі ён выкарыстоўваўся да 1864 года

Кіраўніком княства быў дамнітар (з 1866 года — князь). Калі Аб’яднанае княства было часткай Асманскай імперыі, дамнітар меў абмежаваныя правы. Ён не мог усталёўваць прамыя дыпламатычныя кантакты са знешнімі суседзямі, узнагароджваць і засноўваць узнагароды, не падпарадкоўвацца ўказам са Стамбула. Пасля атрымання незалежнасці княствам у 1878 годзе прывілеі князя абмяжоўваліся толькі канстытуцыяй, звонку паўплываць на яго ніхто не меў права.

У Аб’яднаным княстве існаваў свой урад, які з’яўлялася вышэйшым выканаўчым органам улады. У краіне быў аднапалатны парламент — Нацыянальны сход, які выбіраўся народам. Пры Каралі I ён стаў двухпалатным. Нацыянальны сход мог шукаць новага дамнітара, калі са старым штосьці здарыцца і ён не зможа кіраваць княствам.

У Аб’яднаным княстве за гісторыю яго існавання былі дзве канстытуцыі: канстытуцыя Кузы 1864 года і канстытуцыя Караля I 1866 года. Да 1864 года Малдова і Валахія кіраваліся Арганічным рэгламентам і Канвенцыяй вялікіх дзяржаў 1858 года. Канстытуцыя Александру Кузы давала больш правоў у кіраванні краінай дамнітару, таму што ў той час у дзяржаве адбывалася супрацьстаянне паміж манархам і «Жахлівай кааліцыяй». Канстытуцыя Караля I была прынята ім пры садзейнічанні апазіцыйных да Кузы лібералаў, таму была больш ліберальнай. У 1881 годзе Каралем I у канстытуцыю былі ўнесены некаторыя змены, дзякуючы чаму княства прызнана Каралеўствам Румынія, а князь змог стаць каралём.

Армія

Баявы сцяг узброеных сіл Аб’яднанага княства пры Александру Кузу

Асновы ўзброеных сіл Аб’яднанага княства Валахіі і Малдовы былі закладзены падчас кіравання княствам рускага генерала ад інфантэрыі — графа П. Д. Кісялёва. З прычыны таго, што з 1711 года Дунайскім княствам было забаронена мець армію, першымі мілітарызаванымі падраздзяленнямі сталі паліцэйскія атрады. У Валахіі яны называліся «паліцыя», а ў Малдове — «жандармерыя». Таксама ў першай палове XIX стагоддзя Кісялёвым была закладзена аснова сучасных памежных войскаў Румыніі. Ужо пасля аб’яднання княстваў у выніку рэформ Александру Кузы ў Аб’яднаным княстве з’явілася рэгулярная армія. У перыяд двоеўладдзя (1859—1861), калі Валахія і Малдова юрыдычна яшчэ існавалі як дзве асобныя дзяржавы, у кожным з княстваў былі свае ўзброеныя сілы. У Малдаўскім княстве быў усяго адзін полк пяхоты колькасцю 1552 чалавекі, які ахоўваў межы дзяржавы і дапамагаў жандармерыі. У Валахіі кожны полк таксама налічваў 1552 чалавекі, але іх было некалькі. Там, у адрозненне ад Малдовы, узброеныя сілы былі падзелены на тры роды войскаў: кавалерыя, інфантэрыя і артылерыя. Аднак тры валашскія і адзін малдаўскі полк не былі ўсімі ўзброенымі сіламі княства. Колькасць арміі магла быць павялічана да некалькіх дзясяткаў тысяч чалавек за кошт прызыву ў армію рэзервовых сіл.

У Аб’яднаным княстве прызыву падлягалі ўсе жыхары сёлаў, частка гараджан і частка дваранства. Прызывалися мужчыны ва ўзросце 20—30 гадоў. Выключэнне складалі сяляне, бацькі якіх загінулі ці не ў стане забяспечыць сябе. Тэрмін службы складаў 6 гадоў. Сяляне, маладыя дваране і гараджане прызывалися ў армію ў якасці радавых і пяхоты. Стаць афіцэрамі маглі толькі дваране.

Эканоміка

Да 1848 года Дунайскія княствы з’яўляліся аграрнымі дзяржавамі. Пасля рэвалюцый 1848 года развіццё капіталістычных адносін хутка паскорылася, і да 1863 года ўжо ў Аб’яднаным княстве Валахіі і Малдовы працавала 7849 прамысловых і 30 000 камерцыйных прадпрыемстваў. Аднак у сваёй большасці прамысловыя прадпрыемствы займаліся перапрацоўкай сельскагаспадарчай сыравіны, а не вытворчасцю тавара. Развіццё прадпрыемстваў і павелічэнне вытворчасці прывяло да патрэбнасці паляпшаць шляхі зносін. У гады існавання княства пачалося ўзвядзенне першых у княстве шашаў, механічных мастоў і тэлеграфных ліній. З’явіліся першыя ў краіне гандлёвыя дамы. Нягледзячы на гэта, Аб’яднанае княства заставалася толькі крыніцай сыравіны для заходніх дзяржаў, таннай рабочай сілай і рынкам збыту. Яго эканамічнае развіццё ішло трохі іншым шляхам, чым у Заходняй Еўропе.

10 румынскіх баняў 1867 года

У княстве галоўным чынам выкарыстоўвалася наёмная праца. З некалькіх тысяч прадпрыемстваў толькі 33 былі абсталяваны паравымі машынамі, на астатніх рабочыя працавалі ўручную. Склалася новая капіталістычная сістэма адносін паміж прадпрымальнікам і наёмным рабочым.

У цэлым эканоміка княства другой паловы XIX стагоддзя развівалася хуткімі тэмпамі. Падвергшыся эканамічнаму крызісу 1873 года, яе тэмпы развіцця замарудзіліся, але не спыніліся. Акрамя эканамічных, на эканоміку Аб’яднанага княства ўплывалі і знешнепалітычныя фактары. Імкнучыся прадэманстраваць незалежную ад Асманскай імперыі палітыку, Караль I і яго асяроддзе неаднаразова заключалі невыгодныя для княства дагаворы. Так, дагавор з германскай кампаніяй аб будаўніцтве чыгункі праваліўся, таму што высвятлілася, што за год не былі праведзены нават падрыхтоўчыя працы. Дагавор з Аўстра-Венгрыяй падарваў эканоміку княства, з прычыны таго, што з больш прамыслова развітай Аўстрыі ў Аб’яднанае княства завозіліся больш танныя і якасныя тавары. Таксама былі падпісаны гандлёвыя дагаворы і з іншымі дзяржавамі — Германскай імперыяй, Расійскай імперыяй, Італіяй і інш.

Культура

Аб’яднанне Дунайскіх княстваў спрыяла развіццю культуры і мастацтва. Нацыянальны ўздым малдаўскага і валашскага народаў, распачаты ў пачатку XIX стагоддзя, таксама паспрыяў станаўленню сучаснай румынскай культуры. У княстве пачалі ўзводзіцца шматпавярховыя будынкі, што змяніла аблічча многіх гарадоў. Вядомымі архітэктарамі таго часу сталі А. Антанеску і І. Мінку.

Вялікі ўплыў на культуру Дунайскіх княстваў канца XIX стагоддзя аказала Францыя. Пасля збліжэння Дунайскіх княстваў і Францыі ў 1848 годзе ў княствах стаў папулярнымі французская мова, французская кухня, французская архітэктура і інш. Такое становішча спраў захоўвалася ў Аб’яднаным княстве да апошніх гадоў яго існавання, калі адносіны з Францыяй былі пагоршыліся.

Пейзаж Тэадора Амана

У Аб’яднаным княстве асаблівае месца займала народная культура, якая грунтавалася на ўжо вядомым Еўропе малдаўскім фальклоры і ўнікальных малдаўскіх музычных інструментах. Так, кампазітар Ч. Парумбеску, які быў прыхільнікам прагрэсіўных ідэй, выступаў за напісанне музыкі, блізкай да народных матываў. Кампазітар Д. Энеску стварыў першую сімфонію, якая паклала пачатак румынскай класікі. У 1866 годзе ў Бухарэсце была адкрыта філармонія. У княстве ставіліся п’есы як на малдаўскай, так і на замежных мовах. Супраць выканання п’ес на чужых мовах разгарнулася культурная барацьба, у якой у першую чаргу прынялі ўдзел акцёры тэатра. Найбольш выдатнымі акцёрамі гэтага гістарычнага перыяду сталі М. Міла, І. Маналеску, М. Паскалі. У Аб’яднаным княстве працавалі такія мастакі, як Тэадор Аман, Н. Вермонт, Штэфан Лук’ян, Нікалае Грыгарэску, Г. Дзімітрэску-Мірча і Іон Андрэеску. Са скульптараў вядомыя І. Джарджэску і Д. Пачура.

Мова княства

Помнікі на румынскай (старарумынскай) мове з’яўляюцца толькі з канца першай траціны XVI стагоддзя. Да паловы XVII ст. літаратурнай мовай Малдовы і Валахіі была стараславянская мова. Славянская мова ў Малдове і Валахіі адыгрывала тую ж роля, што і лацінская ў Заходняй Еўропе. На славянскай мове ствараліся летапісы, пісаліся зборы законаў, вялася дыпламатычная і прыватная перапіска. Выяўленае пісьмо гаспадара Стэфана Вялікага да Івана III — значны літаратурны твор, помнік феадальнай публіцыстыкі. Працяглы час літаратура Малдовы і Валахіі развівалася пераважна ў форме царкоўна-дыдактычных сачыненняў. Тут склалася асобная катэгорыя перапісчыкаў і перакладчыкаў на славянскую мову грэчаскіх і лацінскіх рукапісаў. Некаторыя з такіх рукапісаў былі напісаны на тэрыторыі Малдовы і Валахіі да ўтварэння княстваў. Сярод славянскіх рукапісаў былі не толькі набажэнскія кнігі, але і зборнікі, куды ўваходзілі жыціі святых, павучанні, а таксама трактаты па багаслоўі, разлічаныя па чытача высокай культуры. Папулярнасцю карысталіся спісы апакрыфічных легенд, якія мелі шырокае распаўсюджанне ў Візантыі, сярод паўднёвых славян і на Русі. Срод іх такія апокрыфы як «Хаджэнне Багародзіцы па пакутах», «Бачанне Ісаева», «Галава Адама» і інш. З’яўленне апокрыфаў было нярэдка звязана з народна-ератычнымі плынямі (напрыклад, з рухам багамілаў) і адказвала запытам нізоў.

У выніку складанага працэсу свайго ўтварэння, асабліва цесных сувязяў з балканскім славянствам і іншымі народамі паўвострава, старарумынская мова запазычыла значную колькасць іншамоўных элементаў, у першую чаргу паўднёва-славянскіх (балгарскіх), а таксама турэцкіх, грэчаскіх, польскіх, рускіх і мадзьярскіх элементаў. Дзякуючы гэтаму лексічны склад сучаснай румынскай мовы з’яўляецца змяшаным.

Гістарыяграфія

Перыяд існавання Аб’яднанага княства лічыцца пераломным момантам у гісторыі станаўлення Румыніі. Важнае месца ў гістарыяграфіі княства займае аб’яднанне дунайскіх княстваў і іх палітычная трансфармацыя ў румынскую дзяржаву. Гістарычныя дакументы гэтага перыяду былі выдадзены ў 1889 годзе ў зборніку «Акты і дакументы адносна гісторыі адраджэння Румыніі» ў 10 тамах. У пачатку XX стагоддзя выйшлі працы Н. Ёргі і А. Д. Ксенапола «Кіраванне Куза Водэ» (1903) «Гісторыя палітычных партый Румыніі» (1910) і 9-ы том «Гісторыі румын» (1938).

Помнік Нікалае Ёргу

З нагоды стагоддзя з дня аб’яднання Дунайскіх княстваў румынскія гісторыкі ў сярэдзіне XX стагоддзя правялі шэраг даследаванняў, якія былі прысвечаны гэтай гістарычнай падзеі. У 1959 годзе ў Румыніі быў выдадзены новы зборнік «Дакументы, якія тычацца аб’яднання княстваў», падрыхтаваны ў Інстытуце гісторыі «Нікалае Ёрга» АН СРР. У 1960 годзе выйшаў адмысловы юбілейны том «Даследаванні па аб’яднанні княстваў», дзе былі сабраны ўсе працы сучасных румынскіх гісторыкаў.

Рэформам Александру Кузы таксама надаецца ўвага. У 1966 годзе была выдадзена кніга Джурэску «Жыццё і дзеянні Кузы». У 1967 годзе Д. Берындэй і Н. Адэніялае выдалі манаграфію «Сельскі закон 1864», якая прысвячалася аграрным рэформам Кузы.

Наступным пераломным момантам у гісторыі незалежнасці Аб’яднанага княства стала Руска-турэцкая вайна 1877—1878 гадоў. З гістарычнага, гісторыяграфічнага і палітычнага пункта гледжання гісторыкаў сусветнага значэння, румынскія гісторыкі памылкова вылучаюць у ёй перыяд «Вайны за незалежнасць Румыніі», у прыватнасці Н. Ёрга. У 10 томе «Гісторыі румын» ён піша галоўным чынам пра «Вайну за незалежнасць», а не пра Руска-турэцкую вайну, уяўляючы яе ў кантэксце агульнаеўрапейскіх падзей XIX стагоддзя. У 1897 годзе з’явілася праца «Гісторыя вайны 1877—78. Удзел Румыніі ў гэтай вайне», нібы напісаная калектывам румынскіх афіцэраў-удзельнікаў гэтай вайны. Таксама ў канцы XIX стагоддзя выйшла кніга «Барацьба румын у вайне 1877—78 гг.» Т. Вэкэрэску.

Гл. таксама

• Злучаныя правінцыі Валахіі і Малдовы
• Малдаўскае княства
• Княства Валахія
• Дунайскія княствы
• Аб’яднанне Дунайскіх княстваў
• Каралеўства Румынія
• Аб'яднанае княства
• Княства Малдова

Літаратура

На рускай

• Очерки политической истории Румынии (1859—1944). — Кишинёв, 1985.
• Краткая история Румынии. С древнейших времён до наших дней / В. П. Виноградов. — М.: Наука, 1987.

На румынскай

• Istoria Poporului Român — Biblioteca de Istorie. — Editura Ştiinţifică, 1970.
• Sorin Liviu Damean. Carol I al României, 1866—1881. — Bucureşti: Editura Paideia, 2000.
• Vlad Georgescu. Istoria ideilor politice româneşti (1369—1878). — Munich, 1987.
• Ștefan Grigorescu. Domnitorii și arhiereii Țării Românești. Ctitoriile și mormintele lor. Editura Cuvântul Vieții a Mitropoliei Munteniei și Dobrogei, București, 2009
• Pompiliu Tudoran. Domnii trecătoare, domnitori uitați. Editura Facla, 1983
• Radu Popescu, Constantin Filipescu. Istoriile domnilor Țării Romînești. Editura Academiei Republicii Populare Romîne, 1963