Армянская Каталіцкая Царква

Армянская Каталіцкая Царква
Հայ Կաթողիկէ Եկեղեցի
Сабор Святога Іллі і Грыгора Асветніка, Бейрут, Ліван
Адміністрацыйны цэнтр	Бзумар, Ліван
Галоўны сабор	Сабор Святога Іллі і Грыгора Асветніка, Бейрут, Ліван
Заснавальнікі	Апостал Варфаламей, Апостал Фадзей, Грыгор Асветнік — (гістарычны прадстаяцель), духавенства Кілікійскага царства (1298 — заключэнне Уніі), Ферара-Фларэнтыйскі Сабор (1439 — I аднаўленне Уніі) Аўрам Бедрос I Ардзівян (1742 — II аднаўленне Уніі)
Унія з Рымам	1298, 1439 — I аднаўленне Уніі, 1742 — II аднаўленне Уніі
Прадстаяцель	Грыгар Бедрос XX
Тытул прадстаяцеля	Яго Блажэнства Каталікос-Патрыярх Кілікіі
Кананічная тэрыторыя	Арменія Грэцыя Сірыя Ірак Ліван Егіпет Турцыя Іарданія Ізраіль Палесціна Судан Паўднёвы Судан Бахрэйн Саудаўская Аравія Катар Кувейт Емен Аман Аб’яднаныя Арабскія Эміраты Іран
Юрысдыкцыі ў дыяспары	ЗША Канада Францыя Мексіка Аргенціна Уругвай Румынія Украіна Расія  Польшча Грэцыя
Вернікаў	760 000
Прыходаў	100
Епіскапаў	17
Епархіяльных прэсвітараў	46
Іераманахаў	39
Сталых дыяканаў	11
Свецкіх манахаў	56
Манашак	66
Семінарыстаў	15
Абрад	Армянскі абрад
Літургічныя мовы	Грабар (старажытнаармянская), англійская, французская і інш.
Каляндар	Армянскі каляндар (грыгарыянскі каляндар)
Лагатып
Афіцыйны сайт	armeniancatholic.org

Армянская Каталіцкая Царква (арм.: Հայ Կաթողիկե Եկեղեցի) — адна з Усходніх Каталіцкіх Цэркваў, якая прытрымліваецца армянскага абраду. Мае статус патрыярхату. Як і іншыя Цэрквы sui iuris (свайго права), мае ўласныя традыцыю, абрад, партыкулярнае права і прадстаяцеля.

Час, калі з’явілася Армянская Каталіцкая Царква выклікае пытанні і спрэчкі, так, з пункту гледжання старажытнаўсходніх праваслаўных АКЦ з’явілася ў XII стагоддзі, пад уплывам каталіцкіх місіянераў свярод армян-міафізітаў, а з пункту гледжання Каталіцкая Царквы, як і ў яе частцы ў выглядзе армяна-каталікоў маюць меркаванне, што Царква мае паходжанне ад Грыгора Асветніка, што значыць, што АКЦ і ёсць тая самая Царква, якая была першапачатковай, а потым, пасля расколу, праз Унію, навярнулася да Каталіцкай Царквы. Сярод свецкіх рэлігіяведаў таксама няма на гэты конт адзінага меркавання.

Яшчэ перад генацыдам армян больш за палову армян адносіліся да АКЦ, але пасля гэтага, і да гэтага моманту, Царква страціла сваі пазіцыі і колькасць як вернікаў, так і духавенства і юрысдыкцый.

Назва

Армянская Каталіцкая Царква (арм: Հայ Կաթողիկէ Եկեղեցի‎, лацінскімі: Hay Kat’ołikē Ekełec’i) — «каталіцкая» значыць, што яна знаходзіцца ў поўным адзінстве са Святым Пасадам і з’яўляецца часткай сусветнай Каталіцкай Царквы. «Армянская» мае 2 гістарычных значэнні: першае — тое, што АКЦ карыстаецца армянскім літургічным абрадам, другое — тое, што да яе адносяцца практычна толькі армяне, а таксама тое, што АКЦ называе сабе той Армянскай Царквой, якая з’явілася ў першыя стагоддзі хрысціянства.

Гісторыя

Да Халкідонскага Сабору (451 год)

Пропаведзь хрысціянства

Гісторыю Армянскай Царквы да Халкідонскага Сабора лічаць сваёй як Армянская Апостальская Царква, так і Армянская Каталіцкая Царква.

Хрысціянства трапіла ў Арменію практычна адразу пасля свайго ўзнікнення. Паводле царкоўнага падання, хрысціянства ў Арменіі прапаведавалі святыя апосталы Фадзей і Варфаламей, якія сталі такім чынам заснавальнікамі Царквы ў Арменіі.

Пісьмовыя крыніцы, якія апавядаюць аб развіцці хрысціянскай абшчыны Арменіі першых стагоддзяў, даволі рэдкія. Аднак вядомы апалагет хрысціянства Тэртуліян (каля 155—220 гг.) называе Арменію адной з краін, дзе мелася значная колькасць хрысціян. Таксама вядома аб пасланні Александрыйскага епіскапа Дыянісія, напісанага ў 254 годзе епіскапу Арменіі Меружану.

Прыняцце хрысціянства на дзяржаўным узроўні

Традыцыйна гістарычнай датай абвяшчэння хрысціянства як «дзяржаўнай і адзінай рэлігіі Арменіі» лічыцца 301 год.

Рыгор Асветнік

Згодна з энцыклапедыяй Іраніка, у пытанні датыроўкі хрысціянізацыі Арменіі існуюць праблемы. Так, калі гэтая падзея раней датавалася каля 300 года, то пазнейшыя даследчыкі, як правіла, адносяць гэтую падзею да 314—315 гадоў. Гэта здагадка згодна з Іранікам верагодна, але не даказана. На думку аўтараў Кембрыджскай Гісторыі Хрысціянства, прыняцце хрысціянства царом Вялікай Арменіі адбылося ў 314 годзе. Аўтары Энцыклапедыі Ранняга Хрысціянства адзначаюць, што прынятай на сёння датай з’яўляецца 314 год. Як адзначаюць аўтары даследавання «Conflict, Conquest, and Conversion: Two Thousand Years of Christian Missions in the Middle East» Калумбійскага ўніверсітэта, армянская традыцыя датуе зварот Арменіі ў хрысціянства 301 годам, вынікаючы з чаго, у Арменіі адзначылі 1700-годдзе прыняцця хрысціянства ў 2001 годзе, аднак навукоўцы згодныя ў меркаванні, што гэта падзея адбылася ў 314 годзе. Польскі гісторык і арменолаг Кшыштаф Стопка лічыць, што рашэнне аб пераходзе ў новую рэлігію было прынята на дзяржаўным сходзе ў Вагаршапаце ў 313 або 314 годзе. Як адзначае амерыканскі гісторык Ніна Гарсаян, меркаванні пра час гэтай падзеі з другой паловы XX стагоддзя змяніліся з 284 да 314 года, але больш дбайныя даследаванні зараз ясна паказваюць на больш познюю дату. На думку антраполага, які спецыялізуецца на Арменіі, С’юзан Паці, армянскі цар Трдат III быў звернуты ў хрысціянства Рыгорам Асветнікам у 314 годзе і зрабіў хрысціянства дзяржаўнай рэлігіяй. Сірарпі Тэр-Нерсесян таксама сцвярджае, што гэта адбылося не раней за 314 год. Аднак, на яе думку, гэта не адмяняе таго факту, што Арменія першай прыняла хрысціянства на дзяржаўным узроўні. Такога ж меркавання прытрымліваецца брытанскі гісторык А. Рэдгейт, якая лічыць 301 год памылковай датай, адзначаючы, што навуковы кансэнсус аддае перавагу 314 годзе. Амерыканскі гісторык Роберт Х’юсен таксама называе датай прыняцця Арменіяй хрысціянства у 314 годзе. На думку Тэа Мартэн ван Лінта на дзяржаўным узроўні Арменія прыняла хрысціянства ў прамежку паміж 301 і 314 гадамі.

Паводле энцыклапедыі Брытаніка Арменія з’яўляецца першай краінай, якая прыняла хрысціянства каля 300 года. Як адзначае гісторык Каміла Трэвер, Арменія прыняла хрысціянства з 298 па 301 год. Расійскі гісторык Ала Тэр-Саркісянц казала, што ў канцы III стагоддзя паслядоўнікі хрысціянства ў Арменіі былі настолькі шматлікія, што ў 301 годзе хрысціянства становіцца дзяржаўнай рэлігіяй краіны. Шэраг заходніх даследчыкаў таксама адносяць час афіцыйнага прыняцця хрысціянства да 301 года. Расійскі гісторык і арменазнаўца Сяргей Аруцюнаў адзначае што ўжо з канца II—пачатку III ст. у Арменіі вядома аб хрысціянскім місіянерстве, а ў канцы III ст. пры цары Трдате III Арменія ўжо прымае хрысціянства і афіцыйна з 301 г. становіцца першай у свеце краінай з хрысціянствам у якасці дзяржаўнай рэлігіі.

Абарона хрысціянства ў барацьбе з паганскім Рымам

На думку канадскага гісторыка Майкла Гранта, у 312—313 гадах, рымскі імператар Максімін II Даза спрабаваў «уціхамірыць армян, якія запрацівіліся яго спробам навязаць ім паганскую рэлігію»,

Аб гэтых падзеях першапачаткова казаў Еўсевій Кесарыйскі у сваёй кнізе «Царкоўная гісторыя»:

«…Да гэтых бедстваў далучылася яшчэ вайна з армянамі; іх, людзей, здаўна сяброў і саюзнікаў Рыма, прытым хрысціян, і хрысціян дбайных, гэты багаборац паспрабаваў прымусіць да ахвярапрынашэнняў ідалаў і дэманаў і гэтым зрабіў іх замест сяброў ворагамі і замест саюзнікаў — непрыяцелямі … Сам ён разам са сваімі войскамі трываў няўдачы ў вайне з армянамі».

Доктар багаслоўя Езнік Петрасян у сваёй «Гісторыі Армянскай Царквы» адзначае, што сведчанне Яўсевія Кесарыйскага аб паспяховай абароне армянамі сваёй хрысціянскай веры супраць рымскіх войскаў паказвае на тое, што ўжо задоўга да 312—313 гадоў Арменія была хрысціянскай краінай:

«можна сказаць, што ў перыяд каля 10 гадоў хрысціянства пусціла такія глыбокія карані ў Арменіі, што ў імя новай рэлігіі армяне пайшлі на смерць, падняўшы зброю супраць магутнай Рымскай імперыі».

Тым не менш, у армян атрымалася абараніць хрысціянства, пасля чаго Армянская Царква пачала хутка развівацца, а ў 325 годзе, калі праходзіў I Нікейскі Сабор (I Сусветны Сабор у каталіцкай традыцыі) туды запрасілі Рыгора Асветніка, але не меў магчымасці туды паехаць сам і адправіў туды свайго сына Арыстакеса, які стаў наступным пасля Рыгора Каталікосам усіх армян, ён жа прывёз у Арменію нікейскія пастанаўленні.

Стварэнне армянскага алфавіта і пераклад Бібліі

Царква мела вялікі ўплыў на дзяржаву, нават узнікалі канфлікты, калі армянскія цары супрацьстаялі Царкве, бо бачылі, што яе аўтарытэт станавіўся вышэй за царскую. У 353 годзе армянскі каталікос святы Нэрсэс сабраў царкоўны сабор у горадзе Ашцішат. Сабор пастанавіў, што Царква павінна заснаваць па ўсёй краіне лепразорыі, бальніцы, установы для сірот, манаскія келіі і школы, дзе выкладанне было ці на грэчаскай, ці на сірыйскай мове, бо армянскай пісьменнасці тады яшчэ не было.

«Месроп Маштоц», Ст. Нэрсісян, 1882 год

Прыняцце хрысціянства стымулявала з’яўленне нацыянальнай пісьменнасці, неабходнай для перакладу Бібліі і іншай хрысціянскай літаратуры. Да стварэння армянскай пісьменства хрысціянскія багаслужбы ў Арменіі здзяйснялася на двух мовах: грэчаскай і сірыйскай, што ўскладняла разуменне асноў веры простымі людзьмі. Акрамя таго, да канца IV стагоддзя, па прычыне аслаблення Армянскага царства, пераклад Бібліі стаў неабходнасцю для захавання хрысціянствам статусу пануючай рэлігіі ў Арменіі. У гэтых умовах, у Вагаршапаце, пры каталікосе Сааке Парцеве быў скліканы царкоўны сабор, на якім было прынята рашэнне аб неабходнасці стварэння армянскага алфавіта. У выніку працяглай працы, пры падтрымцы каталікоса і цара Врамшапуха, архімандрыт Месроп Маштоц стварае армянскі алфавіт у 405 годзе і разам са сваімі вучнямі ажыццявіў шматлікія пераклады Святога Пісання на армянскую мову. Акрамя таго з сірыйскага і грэчаскага на армянскую мову былі перакладзены ўсе асноўныя працы Ірынея Ліёнскага, Іпаліта Бастрыйскава, Рыгора Цудатворца, Апанаса Вялікага. Епіфанія Кіпрскага, Яўсевія Кесарыйскага, Кірыла Іерусалімскага, Васіля Вялікага, Рыгора Багаслова, Рыгора Ніскага, Яфрэма Сірына, Яна Златавуснага, Кірыла Александрыйскага, Ісіхія Іерусалімскага і інш., а таксама творы грэчаскіх філосафаў Арыстоцеля, Платона, Парфірыя і г. д.

Месроп Маштоц і перакладчыкі Святога Пісання прылічаныя Армянскай Каталіцкай Царквой да ліку святых. Штогод адзначаецца Дзень Святых перакладчыкаў.

Абарона хрысціянства ў вайне з зараастрыйскай Персіяй

У часы каталікоса святога Вртанэса на Арменію ўзмацняўся палітычны і рэлігійны ціск з боку Сасанідскай Персіі. Калі ў Арменіі пачалася новая барацьба паміж каталікосам і армянскім царом, ганіцель хрысціян персідскі шахіншах Шапур II уважліва сачыў за падзеямі ў Арменіі і ў зручны момант забіў армянскага цара. Тады Царква і арыстакраты звярнуліся за дапамогай у Канстанцінопаль, тады імператар выканаў прашэнне армян паставіць на царскі прастол маладога Папа, што выклікала вялікае незадавальненне Шапура, пасля чаго ён асадзіў крэпасць Артагерс. Пасля захопу крэпасці сасаніды пачалі спусташаць краіну, персы пачалі арыштоўваць, ссылаць і забіваць армянскае духавенства; знішчалі літаратуру на грэчаскай мове, забаранялі армянам мець зносіны з грэчаскім светам. Мужчын, якія адмаўляліся пераходзіць у зараастрызм, Шапур наказваў затаптываць п’янымі сланамі, а жанчын і дзяцей саджалі на кол. Але трохі пазней на дапамогу армянам прыйшлі візантыйскія войскі і разам з армянскім войскам у 370 годзе перамаглі сасанідаў у бітве пры Багаване.

Айцы Армянскай Царквы. У цэнтры святы Маштоц і святы Сак

Пры шахіншаху Ездыгердзе II у Арменіі пачалося актыўнае насаджэнне зараастрызму і маздаізму, што выклікала рашучы пратэст большай часткі насельніцтва. Духавенства і армянскія князі на Арташацкім саборы 449 года адказалі на пасланне Ездыгерда з патрабаваннем прыняцця зараастрызму, што ў пытаннях веры яны маюць давер толькі да Бога:

«У гэтых вераваннях нас ніхто не можа пахіснуць: ні анёлы і ні людзі, ні меч і ні агонь, ні вада і ні якія толькі ёсць жорсткія катаванні… бо не з чалавекам у нас зарок Веры, каб, як дзеці, хлусіць табе, а непарыўна з Богам, з якім няма спосабу парваць і сысці, ні цяпер, ні пасля, ні вавек, ні на вякі вякоў» (Егише. II, 40-41)

Выгнаўшы з Арменіі зараастрыйскіх жрацоў, армяне, прадбачачы немінучае сутыкненне з Персіяй, сталі рыхтавацца да вайны і звярнуліся па ваенную дапамогу да хрысціянскай Візантыі. Імператар жа Маркіян не толькі адмовіў у дапамозе, але і папярэдзіў персаў аб тым, што армяне шукаюць ваеннай дапамогі на баку. Персідская армія з мэтай выкараніць хрысціянства ўварвалася ў Арменію. Згодна з антычнымі крыніцамі, у Аварайрскай бітве, якая адбылася ў маі 451 года, супраць 200 000 войскаў персідскай арміі выступілі 66 000 армянскіх воінаў на чале са спарапетам Варданам Маміканянам. Нягледзячы на адчайную мужнасць армянскай арміі, яна была пераможана, Вардан Маміканян быў забіты. Многія святары на чале з каталікосам трапілі ў палон. Але і для персаў гэта была Пірава перамога. У выніку Персія была вымушана прызнаць права армян вызнаваць хрысціянства.

Вардан Маміканян і 1036 загінуўшых разам з ім на Аварайрскім полі воінаў з’яўляюцца святымі ў Армянскай Каталіцкай Царкве.

Халкідонскі Сабор

У Арменіі таксама дрэнна ішлі адносіны з Візантыйскай Імперыяй, так, пры каталікосе Завэне Усходне-Рымская Імперыя анексавала заходнюю частку Арменіі, вядомую як Armenia Secunda, аднак дзякуючы яго намаганням на анексаванай частцы Канстанцінопаль не паставіў грэчаскага епіскапа, а дазволіў армянскаму каталікосу самому рабіць гэта.

Чацвёрты Сусветны Сабор (роспіс Успенскага сабора Кіева-Пячэрскай лаўры)

У 451 годзе на Халкідонскім Саборы, згодна з Томасам Папы Льва I Вялікага, было прынята новае веравызнанне аб «дзвюх Існасцях» і «дзвюх Субстанцыях» Хрыста. Армянская Царква знаходзілася ў вайне з Персіяй і не магла прымаць актыўнага ўдзелу ў хрысталагічных дыспутах. Калі Арменія выйшла з вайны, то аказалася, што адзінства ў хрысталагічных пытаннях няма. У гэты час хрысціянства было падзелена на тры галіны са сваімі дактрынальнымі ўяўленнямі. У Персіі панавала «нестарыянскае» дыафізіцтва, у Рыме было прынята дыафізіцтва Халкідона, а ў Візантыі дзейнічаў Энатыкон імператара Зянона, з яго міафізіцкай хрысталогіяй. Больш за тое, Армянская Царква вызнавала нікейскую тэрміналогію, таму 2 субстанцыі ў томасе Папы Льва разумеліся менавіта як 2 іпастасі, а не прыроды, як гэта разумелі грэкі.

Вера візантыйцаў у адзіную Прыроду Хрыста (міафізіцтва) больш адпавядала хрысталогіі армянскага духавенства, а духоўнае адзінства з Візантыяй было пераважней, чым з іншымі. Таму на I Дзвінскім саборы 506 года, у якім удзельнічалі епіскапы Арменіі, Грузіі і Албаніі Каўказскай, энатыкон быў афіцыйна прыняты армянскай і суседнімі Цэрквамі. Разрыў з візантыйцамі адбыўся толькі тады, калі на візантыйскі імператарскі пасад узышоў Юстын I (518—527). Ён, дзеля ліквідацыі расколу паміж Рымам і Канстанцінопалем, асудзіў энатыкон Зянона, а Халкідонскі Сабор абвясціў Святым і Сусветным, чым і прадвызначыў адасабленне візантыйцаў ад астатніх хрысціянскіх народаў Усходу.

Пасля гэтага расколу гісторыя Армянскай Каталіцкай Царквы прыпыняецца да часоў заключэння уніі.

Заключэнне Уніі (1298 год)

У 1080 годзе Рубэн, сваяк апошняга цара Арменіі Гагіка II, заснаваў армянскае Кілікійскае царства на паўночна-ўсходнім беразе Міжземнага мора, якое стала незалежным царствам у 1198 годзе і праіснавала да 1375 года. Разам з царскім пасадам у Кілікію перамясціўся і патрыяршы прастол Арменіі.

Пасля паходаў крыжакоў на Усходзе з’явіўся шэраг лацінскіх княстваў, зацвердзіліся патрыяршыя кафедры. На Іерусалімскім саборы, на які быў запрошаны і армянскі каталікос Рыгор III, абмяркоўваліся таксама багаслоўскія і абрадавыя адрозненні паміж армянскай і лацінскай традыцыямі. Вярнуўшыся ў Рым, легат Папы епіскап Альбэрых пахвальна адазваўся перад Папам Інакенціем аб армянскім каталікосе і яго браце Нэрсэсе Шнаралі.

Папа Рымскі напісаў ліст армянскаму каталікосу, у якім заклікаў да адзінства Царквы і прапанаваў армянам у Святы Келіх дадаваць ваду ў памяць аб выцякшай Крыві і вады з Ісуса Хрыста (сімвал Хрышчэння і Еўхарыстыі) і святкаваць Раство Хрыстова 25 снежня (у той момант яшчэ не было грыгарыянскага календара, таму візанта-праваслаўныя, каталікі і ўся Еўропа святкавалі Раство 25 снежня, што па грыгарыянскім календары, якім сёння карыстаюцца і нерэлігійныя людзі, 7 студзеня). Інакенцій II паслаў таксама ў дар армянскаму каталікосу архірэйскае жазло. З гэтага часу як Армянская Апостальская, так і Армянская Каталіцкая Царква карыстаецца лацінскім жазлом, якім сталі карыстацца епіскапы, а ўсходнім грэка-кападакійскім жазлом сталі карыстацца армянскія архімандрыты.

Неўзабаве пачаўся трэці крыжовы паход. У 1189 годзе зараз ужо Папа Рымскі Клімент III папрасіў каталікоса Арменіі і кіраўніка Кілікіі Левона II аб дапамозе крыжакам, якая была аказана. Хоць у 1195 годзе імператарам Свяшчэннай Рымскай Імперыі Генрыхам VI цар Левон быў прызнаны каралём Кілікіі, а ў 1196 годзе атрымаў карону ад візантыйскага імператара Аляксея III, аднак каранацыя адкладалася. Левон хацеў быць каранаваны Захадам, каб пасля мець яго заступніцтва, а па законах таго часу ўсе заходнія палітычныя ўтварэнні зацвярджаліся і бласлаўляліся Папай. Нарэшце ў Кілікію для каранацыі Левона прыбыў папскі легат кардынал Конрад.

Але Папа не мог каранаваць і бласлаўляць каго-небудзь, калі той не быў адзінага з ім веравызнання. Таму кардынал выказаў ідэю уніі, прапаноўваючы армянам прыняць некаторыя ўмовы адпаведна таму, як гэта бачыла Каталіцкая Царква і такім чынам, з пункту гледжання Армянскай Каталіцкай Царквы, вярнуцца да Сусветнай Царквы. Скліканы Левонам сабор адхіліў прапановы Рыма. Тады паміж прадстаўніком Папы і 12 епіскапамі-прадстаўнікамі дзяржаўных інтарэсаў Кілікіі было заключана пагадненне. 6 студзеня 1198 года кардынал Конрад здзейсніў каранацыю Левона, а армянскі каталікос — асвячэнне па лацінскіх канонах, якія спецыяльна для гэтай мэты былі перакладзены на армянскую мову арцыбіскупам Тарса Нэрсэсам Ламбранацы.

У 1244 годзе Папа Інакенцій IV у сваім лісце да каталікоса Канстанціна I прапанаваў, па звычаях лацінскай традыцыі, здзяйсняць Сабораванне хворых. У 1243 годзе з удзелам духавенства Кілікіі адбыўся II Сіскі сабор, які зацвердзіў 24 каноны, у асноўным аб побыце вернікаў. У 1246 годзе гэтыя каноны разам з энцыклікай каталікоса, у якой прапаноўвалася прыняць памазанне хворых алеем, былі адпраўленыя ва ўсходнюю Арменію для зацвярджэння. Але Папа Інакенцій IV, які не задаволіўся гэтым, у 1248 годзе адправіў у Кілікію біскупа Ціманча для тлумачэння тых палітычных выгод, якія маглі б атрымаць армяне ад уніі.

Цар Хетум адправіў пасланне Папы да каталікоса Канстанціна і папрасіў адказаць на яго. Каталікос, хоць і быў перапоўнены павагі да рымскага пасаду, не мог прыняць тых умоў, якія прапаноўваў Папа. Таму ён адправіў каралю Кілікіі Хетуму пасланне, якое складаецца з 15 пунктаў, у якім адпрэчваў веравучэнне Каталіцкай Царквы і прасіў цара не давяраць ёй. Святы Пасад, атрымаўшы такі адказ, абмежаваў свае прапановы і ў напісаным у 1250 годзе лісце прапанаваў прыняць толькі дабаўку аб Філіоквэ. Для адказу на гэтую прапанову каталікос Канстанцін у 1251 годзе склікаў III Сіскі сабор. Не прыйшоўшы да канчатковага рашэння, сабор звярнуўся да меркавання царкоўных дзеячаў усходняй Арменіі. Аднак ніякае рашэнне так і не было прынятае.

У 1262 годзе на Усход прыбыў і абгрунтаваўся ў Ахеі легат Папы Урбана IV біскуп Гуліельмас. Для прывітання легата цар Хетум адправіў свайго брата Ошына, а каталікос — архімандрыта Мхітара Скеўрацы, з якім у легата Папы адбыўся дыялог. Біскуп Гуліельмас сцвярджаў, што кіраўніком Царквы з’яўляецца Папа Рымскі, тады як Мхітар Скеўрацы, не намагаючыся зразумець сэнс, даказваў, што кіраўніком Царквы з’яўляецца не Папа, а Хрыстос, нягледзячы на тое, што каталікі таксама сцвярджалі, што Царквой кіруе Хрыстос.

У 1292 годзе на армянскі пасад быў узведзены епіскап Анаварза Грыгор VII — чалавек, прыхільны да ідэі аб’яднання ўсіх хрысціянскіх Цэркваў і дзеля гэтай мэты гатовы ахвяраваць некаторымі звычаямі Армянскай Царквы. У тыя гады ў Кілікіі панаваў прыхільнік уніі Хетум II. Першай справай каталікоса Грыгора Анаварзэцы было прывядзенне армянскіх чэцці-міней ў адпаведнасць з грэчаскімі і лацінскімі і зацвярджэнне па просьбе цара Хетума свята Усіх Святых 1 лістапада, як і ў візантыйцаў і лацінян. Ён паспрабаваў унесці змены і ў шэраг пытанняў абрадавага характару — тых самых, якія заўсёды перашкаджалі аб’яднанню армян з Каталіцкай Царквой.

Гэтыя змены выклікалі сур’ёзныя спрэчкі ва ўсходняй Арменіі, дзе пад старшынствам Сюніцкага мітрапаліта быў скліканы сабор, які пісьмова папярэдзіў каталікоса, каб той не ўводзіў падобныя змены ў абрады Армянскай Царквы. Ігнараваць меркаванне сабора каталікос не стаў, а таму пра унію не магло быць гаворкі, бо ў той час і рыма-каталікі не хацелі ўступаць. Але імкненне здабыць адзінства з імі не згасала, а пагроза з боку мусульман прымушалі кілікійцаў шукаць дапамогі ў хрысціянскіх дзяржаў, і таму погляды армян былі накіраваны і ў бок грэкаў.

У 1295/96 годзе над нявестай грэчаскага цара армянкай Марыям і яе сястрой паводле візантыйскіх канонаў было здзейснена Таінства Мірапамазання. Гэты факт выклікаў рэакцыю незадавальнення духавенства ўсходняй Арменіі і адвярнуў накіраванасць Грыгора Анаварзэцы ад Візантыі, і ён звярнуўся зноў на Захад у надзеі атрымаць падтрымку для Кілікіі праз унію. Ён збіраўся ўвесці новыя змены ў абрады Армянскай Царквы і з гэтай мэтай напісаў шэраг духоўных гімнаў для свят Божага Нараджэння і Хрышчэння, плануючы святкаваць іх асобна.

Аднак, думаючы, што ад рыма-каталікоў цяжка атрымаць дапамогу, ён хацеў адмовіцца ад ідэі аб’яднання. Але цары Хетум і Левон, у надзеі атрымаць дапамогу ад Захаду, працягвалі патрабаваць ад каталікоса падпісання ўніі. Каталікос адмовіўся зрабіць гэта, за што быў скінуты, сасланы і памёр у ссылцы ў 1306 годзе. Пасля смерці Грыгора цар Левон склікаў у 1307 годзе ў Сісе сабор, вядомы ў гісторыі як VII Сіскі сабор, у якім удзельнічалі 43 епіскапы, а таксама і князі Кілікіі.

Левон прад’явіў сабору ліст, напісаны Грыгорам Анаварзэцы, які ўтрымліваў наступныя багаслоўскія і абрадавыя змены:

1. У Святы Келіх дадаваць ваду;
2. Прыняць пастановы сямі Сусветных Сабораў;
3. Прызнаць каталіцкую хрысталогію;
4. Гасподнія Святы адзначаць, як грэкі і лаціняне: Раство — 25 снежня, Стрэчанне — 2 лютага, Звеставанне — 25 сакавіка і г. д.;
5. У калядную і велікодную куццю ўжываць у ежу толькі рыбу і алей;
6. Трысвятую песню спяваць з дадаваннем імя Хрыста: «Хрыстос, што ўкрыжаваўся за нас».

Усе ўдзельнікі сабора, за выключэннем 5 епіскапаў, прынялі гэтыя змены. На гэтым жа саборы быў абраны каталікосам прыхільнік адзінства Канстанцін III Кесарацы. Рашэнні Сіскага сабора сустрэлі сур’ёзнае супрацьстаянне як ва ўсходняй Арменіі, так і ў Кілікіі. Аднак пераемнік цара Левона Ашын прыклаў усе намаганні, каб ажыццявіць гэтыя рашэнні. Для спынення смуты цар Ашын ў 1316 годзе склікаў у Адане сабор з удзелам 13 епіскапаў, 7 архімандрытаў і 10 князёў. На гэтым саборы абмяркоўваліся пярэчанні супраць рашэнняў VII Сіскага сабора, якія, аднак, былі адхіленыя як пярэчанні, якія супярэчаць праўдзе, і зноў былі зацверджаны рашэнні Сіскага сабора.

Пасля сабора ў Адане цар Ашын у 1318 годзе звярнуўся да Папы Яна XXII і караля Францыі Філіпа V за абяцанай дапамогай, але дарэмна. Заключэнне ўніі выклікала незадавальненне суседніх мусульман, асабліва мамлюкоў Егіпта, частыя набегі якіх паслужылі прычынай заняпаду Кілікійскай армянскай дзяржавы. Абураны невыкананнем абяцанняў каталікос Месроп I Артазэці ў 1361 годзе склікаў VIII Сіскі сабор і загадаў прыбраць з абрадаў Армянскай Царквы ўсе змены.

У 1375 годзе пад ударамі мамлюкаў канчаткова загінула Кілікійскае армянскае царства. Краіна руйнавалася, пачалася масавая эміграцыя. Цар Левон VI Лузін'ян, які страціў трон і краіну, адправіўся ў Еўропу шукаць дапамогі хрысціянскіх манархаў у аднаўленні Кілікійскага Царства. У падобных палітычных умовах ва ўсходняй Арменіі, на базе вядучай багаслоўскай Сюнікскай школы, зарадзілася і знайшла падтрымку ў Царкве ідэя вяртання патрыяршага прастола ва ўсходнюю Арменію.

Рашэнне аб пераносе галоўнага пасаду з Сіса ў Эчміядзін было замацавана пры жыцці і з адабрэння апошняга Кілікійскага каталікоса ўсіх армян Грыгора IX, які з-за старасці ўжо не мог перасяліцца ў Арменію. У маі 1441 года на саборы ў Эчміядзіне з удзелам 700 епіскапаў, архімандрытаў, навукоўцаў і прадстаўнікоў арыстакратыі быў абвешчаны перанос пасаду каталікосаў усіх армян і абраны новы каталікос, з захаваннем інстытута Кілікійскага каталікасата.

Пры тым, што Унія не змагла рэалізавацца, сярод армян заставаліся актыўныя прыхільнікі ідэі адзінства з Рымам. Місіянерскай дзейнасцю сярод армян займаліся «Браты Уніі» — заснаваная ў 1320 годзе (цяпер не існуючая) армянская манаская абшчына, звязаная з дамініканцамі.

Фларэнтыйская Унія (1439)

У XIV стагоддзі францысканцы дамагліся таго, каб архіепіскап Захарый манастыра Святога Фадзея ў Артазе далучыўся да Каталіцкай Царквы. Захарый, верагодна, адправіўся ў 1354 годзе ў Галіцыю, куды армяне былі выкліканыя польскім каралём Казімірам Вялікім. У Львове ў армян быў каталіцкі храм і манастыр, таксама быў старажытнаўсходні праваслаўны храм. Каталіцтва распаўсюджваўся ў Артазе да пачатку XV стагоддзя, пакуль Кілікія не пала.

Запрошаны на фларэнтыйскі Сабор (XVII Сусветны Сабор у каталіцкай традыцыі) каталікос Канстанцін VI накіраваў дэлегацыю з поўнымі паўнамоцтвамі на чале з епіскапам Халеба, які прыняў лацінскія дактрыны і дысцыпліны і заключыў Унію, аб’ядноўваючыся з Каталіцкай Царквой — тое ж самае зрабілі і грэкі — 22 лістапада 1439 года, што было апублікавана Папам Яўгенам IV указам «Exultate Deo». Супрацьстаянне Уніі выбухнула сярод манахаў усходняй Арменіі, і ў 1441 годзе сінод з 17 епіскапаў, якія супрацьстаялі каталікосу Грыгору IX, стварыў каталікасат Эчміядзіна, пасля чаго да іх прыядналася яшчэ 12 епіскапаў. Тады армяне мелі 4 розныя і часта супярэчлівыя царкоўныя юрысдыкцыі, 3 каталікасаты: Сіс (з 1293 года), востраў Ахтамар (з 1113 года ў складзе армянскага царства Васпуракан) і Эчміядзін (з 1441 года); і патрыярхаце ў Іерусаліме (з 1311 года). Пасля захопу Канстанцінопаля асманамі ў 1453 годзе султан Мехмед II стварыў Армянскі патрыярхат Канстанцінопаля ў 1461 годзе, каб аб’яднаць усю армянскую супольнасць ў Асманскай Імперыі. Каталікосы Сіса падтрымлівалі свае адносіны з Папам, і Унія працавала ў такіх месцах, як Стары Сарай на Волзе і армянская калонія Феадосія ў Крыме, пад кантролем Рэспублікі Генуя да яе захопу Асманскай Імперыяй у 1475 годзе.

Адносіны паміж Эчміядзінам і Рыма аднавіліся ў часы каталікоса Стэфана V, які паслаў акт пакоры Папе Паўлу III, а яго пераемнік Міхаіл I паслаў дэлегатаў Папе Пію IV, якія абяцалі правесці царкоўныя рэформы, каб прывесці іх у адпаведнасць таго, што чакалі ад іх каталікі. У 1563 годзе Папа Пій V перадаў армянам Рыма царкву Святой Марыі Эгізіяны, якая належала ім да 1921 года.

Аднаўленне Уніі (1742 год)

З гібеллю Візантыі на яе былых тэрыторыях пачалася шырокая дзейнасць каталіцкіх місіянераў. Рост актыўнасці Каталіцкай Царквы ішоў адначасова з умацаваннем эканамічных сувязяў Асманскай Імперыі з Еўропай у XVII-XVIII стагоддзях. У Канстанцінопалі, дзе перасякаліся палітычныя інтарэсы Усходу і Захаду, еўрапейскія амбасады і каталіцкія місіянеры з ордэна дамініканцаў, францысканцаў і езуітаў разгарнулі актыўную місіянерскую дзейнасць сярод армян.

ААЦ у цэлым займала рэзка негатыўную пазіцыю ў адносінах да місіянерскай дзейнасці рыма-каталікоў сярод армян. Тым не менш, гэтая дзейнасць давала свой плён — пачалі з’яўляцца асобныя армянскія каталіцкія абшчыны, а ў пачатку XVIII стагоддзя армянскія епіскапы Халеба і Мардзіна адкрыта выказваліся на карысць пераходу ў каталіцтва.

Акрамя епіскапаў былі і выпадкі пераходаў цэлых манастыроў у каталіцтва. Так, напрыклад, у Львове ў Рэчы Паспалітай 24 кастрычніка 1630 года епіскап Мікалай Тарасовіч абвясціў Унію з Рымам і вызнаў каталіцкую веру падчас цырымоніі ў царкве кармелітаў босых. Унія была пацверджана Рымам 8 лістапада таго ж года Папам Урбанам VIII і тады была створана Львоўская архіепархія для армяна-каталікоў. У 1635 годзе Тарасовіч яшчэ раз склаў каталіцкае вызнанне веры перад Папам Урбанам VIII у Рыме і быў абвешчаны архіепіскапам-мітрапалітам Львоўскім юрысдыкцыі над армянамі Рэчы Паспалітай, Малдавіі і Валахіі. У 1701 годзе быў заснаваны ордэн мхітарыстаў, які ў 1717 годзе пераехаў на востраў Святога Лазара ў Венецыі, а ў Ліване ў пачатку XVII стагоддзя было заснавана армянская адгалінаванне Ордэна Святога Антонія. Абшчыны антанітаў на Блізкім Усходзе фармаваліся з прадстаўнікоў Старажытнаўсходніх праваслаўных, якія перайшлі ў каталіцтва, у тым ліку з ААЦ. Ордэн армянскіх антанітаў быў заснаваны ў 1715 годзе, і яго статус зацверджаны Папам Кліментам XIII. Да канца XVIII стагоддзя большасць з епіскапату Армянскай Каталіцкай Царквы належалі да гэтага ордэна.

Армяна-каталіцкія абшчыны знаходзіліся ў Стамбуле, Халебе, Мардзіне, Ісфахане (Персія), у Крыме і ў Трансільваніі. Гэтыя абшчыны не мелі адзінага, адказнага за іх ардынарыя і часта залежалі ад Апостальскага вікарыя, падпарадкоўваліся бліжэйшаму лацінскаму біскупу або залежалі ад апостальскіх дэлегатаў. Фактычна, армяна-каталіцтва існавала без асобнай Армянскай Каталіцкай Царквы, часта вызнавая каталіцтва ў межах ААЦ. Большасць армяна-каталікоў знаходзіліся ў межах Асманскай Імперыі, у якой яны не мелі грамадзянскага прызнання з боку турэцкіх уладаў. У 1461 годзе быў створаны Канстанцінопальскі патрыярхат ААЦ, патрыярх якога быў прызнаны асманскім урадам лідарам армянскім мілетам, грамадзянскім правадыром і адказным за ўсіх армян хрысціян, уключаючы каталікоў і пратэстантаў, гэтак жа, як грэка-праваслаўны антыяхійскі патрыярх над грэка-праваслаўнымі і грэка-каталікамі. Гэтая ўлада распаўсюджвалася і на іншых невізантыйскіх хрысціян, такіх як асірыйцы, копты, сірыйцы і мараніты. Рыма-каталікі лічыліся замежнікамі. Такім чынам, армяна-каталікі не толькі не мелі аўтаномнай і фармальна існуючай Царквы, але і з грамадзянскага пункту гледжання залежалі ад старажытнаправаслаўных армян, адносіны з якімі былі вельмі напружаныя і цяжкія і якія заўсёды намагаліся любымі спосабамі знішчыць армяна-каталіцтва. Армянскі патрыярх і асманскі ўрад лічылі армяна-каталікоў дысідэнтамі і «сябрамі франкаў», за што ім забаранялі мець месцы пакланення, заключалі ў турмы святароў, арганізоўвалі ганенні і выгнанні вернікаў. У 1713 годзе Папа Клімент XI прыняў архіепіскапа Рыгора Крыкора з Эдэсы, які збег у Рым. Тады Папа прызначыў яго армянскім дапаможным епіскапам у Рыме. Яшчэ 5 епіскапаў былі прызначаныя ардынарыямі для армян у Рыме з 1881 па 1967 год.

З цягам часу раскіданыя, але хутка ўзрастаючыя армянскія каталіцкія абшчыны сталі прасіць для сябе царкоўнай іерархіі і ўласнага патрыярха. У выніку ўплыву каталікоў, сярод армянскага духавенства ў Асманскай Імперыі адбыўся раскол — некалькі епіскапаў ААЦ прынялі каталіцтва і пры пасярэдніцтве французскага ўрада перайшлі ў АКЦ.

Першая спроба абраць патрыярха для армян-каталікоў была ў 1714 годзе, калі ў Канстанцінопалі сход прэлатаў і армян-каталікоў арыстакратаў прызначыла епіскапа Мардзіна Мелкона Тазбазяна (каталіцкі епіскап з 1708 года). Гэта было асуджана турэцкімі ўладамі і армянамі-міафізітамі: сход быў распушчаны, і многія былі арыштаваныя, у тым ліку сам епіскап Тазбазян і Аўрам Ардзівян, які з 1710 года быў армяна-каталіцкім епіскапам Халебы. У 1719 годзе архіепіскап Ардзівян змог вярнуцца ў Халебу пад абаронай губернатара горада. Ардзівян разлічваў на спачуванне Кілікійскага каталікоса Авана V Аджнэцы, які заахвоціўся рымска-каталіцкімі місіянерамі і адправіў сваё вызнанне веры ў Рым у 1718 годзе, але памёр у 1721 годзе. Ардзівян быў абвінавачаны ў лацінізацыі абраду і аддзяленні армян ад улады султана. Тады 2 верасня 1720 года патрыярх армян Канстанцінопаля адправіў яго ў выгнанне на востраў Арвад. 15 сакавіка 1721 года шэйхі з сям’і Хазін ахвяравалі грошы для армяна-каталікоў у раёне Кэсэрван ў Ліване, дзе потым быў пабудаваны манастыр Святога Збавіцеля, які сёння адносіцца да Мараніцкай Каталіцкай Царквы. У гэты манастыр былі адпраўлены 4 брата з сям’і Авсэпян з Халебы, адзін з якіх (Акоп Аўсэпян) быў пасвечаны ў сан прэсвітара Ардзівянам ў Халебе ў чэрвені 1720 года. Гэтыя браты суіснавалі з манахамі ордэна антанітаў-маранітаў і прынялі іх правілы. У лютым 1722 года Ардзівян быў вызвалены дзякуючы свайму аўтарытэту сярод маранітаў і схаваўся ў ліванскіх гарах у манастыры Святога Збавіцеля.

У 1735 годзе архімандрыт Акоп Аўсэпян вярнуўся ў Халебу ў якасці вікарыя Ардзівяна, паколькі каталікі горада працягвалі прызнаваць яго сваім архіепіскапам. У 1737 годзе памёр каталікос Сіса, Гугас I Кілікійскі, і сінод прызначыў яго брата Міхаіла I Кілікійскага. Армяна-каталікі Халебы лічылі выбары выпадкам кумаўства і патрабавалі вяртання Ардзівяна.

Пры падтрымцы паўстання пашы ў Егіпце ў 1738 годзе, Аўсэпян і армяна-каталікі Халебы атрымалі царкву і, пад французскай абаронай, пашпарт для вяртання Ардзівяна на сваю кафедру. Ардзівян вярнуўся ў Халебу ў снежні 1739 года пасля 7 гадоў турмы і 17 гадоў добраахвотнага выгнання ў манастыры. У маі 1740 года Ардзівян пры падтрымцы двух епіскапаў Мельхіцкай Царквы высвеціў Аўсэпяна епіскапам Халебы. Неўзабаве пасля гэтага ён асвяціў Сахака Парсэгяна епіскапам Кіліса і Мелкона Маркара Тахманяна епіскапам Мардзіна. Такім чынам, ён стварыў сінод, і ў той час як Ардзівян вярнуўся ў Ліван, 26 лістапада 1740 года тры новыя армяна-каталіцкія епіскапы, 40 святароў і 14 верных свецкіх выбралі яго сваім уласным каталікосам і папрасілі Папу пацвердзіць гэта.

Аўрам Бедрос I Ардзівян

Абранню армяна-каталіцкага патрыярха ў гэты раз не маглі перашкодзіць ні міафізіцкія патрыярхі, ні асманскі ўрад, скампраметаваны ў тыя гады паўстаннем пашы ў Егіпце, у якім таксама ўдзельнічаў Ліван, дзе Абрагам Ардзівян размясціў сваю патрыяршую рэзідэнцыю ў кэсэрванскім манастыры. 13 жніўня 1742 года абраны патрыярх прыбыў у Рым, дзе Кангрэгацыя па прапагандзе Веры палічыла каталікасат Сіса вакантным, таму што яго займаў «ерэтык» (Міхаіл I). 26 лістапада 1742 года Ардзівян здзейсніў вызнанне каталіцкай веры перад Папам Бенедыктам XIV, кансысторыяй з 18 кардыналаў і некаторых выгнаных армянскіх епіскапаў, атрымаўшы ад Папы прызнанне свайго абрання каталікосам-патрыярхам Кілікіі. 8 снежня 1742 года Папа перадаў яму палій. Ардзівян прыняў імя Аўрама Бедроса I Ардзівяна, а пасля гэтага ўсе армяна-каталіцкія патрыярхі насілі імя Пётр (Бедрос). Потым ён вярнуўся ў Ліван, адкуль падтрымліваў сувязь з армяна-каталікамі Кілікіі праз манахаў-місіянераў і арганізаваў сход антаніянскіх манахаў. Перад смерцю, 1 кастрычніка 1749 года, у тым жа годзе Ардзівян высвеціў 3 тытулярных епіскапаў для Дамаска, Эдэсы або Дыкранагера (Овсепа) і Газіянтэпа, абодва з якіх маглі заставацца бежанцамі ў Ліване толькі пад абаронай мараніцкіх шэйхаў. У тыя гады колькасць армяна-каталіцкіх бежанцаў, у асноўным з Халебы, рэзка павялічылася.

14 кастрычніка 1749 года сінод, у якім прынялі ўдзел епіскапы Халебы, Дамаска, Эдэсы, Кілісы і Газіянтэпа, прызначыў Аўсэпяна патрыярхам, які быў пацверджаны 23 верасня 1750 года Папам і прыняў імя Якава Бедроса II Аўсэпяна. Новы патрыярх перанёс у 1750 годзе патрыяршы пасад з манастыра Святога Збаўцы ў манастыр Бзамар (падараны шэйхам Мушрыфам I Кабаланам Аль-Хазінам) недалёка ад Бейрута. Памёр 10 чэрвеня 1753 года.

23 чэрвеня 1753 года патрыярхам быў абраны архіепіскап Халебы Міхаіл Бедрос III Каспаран, зацверджаны Папам 25 ліпеня 1754 года. У 1771 годзе ён пабудаваў царкву Святой Марыі Асунты ў Бзамары, бо да гэтага рэлігійныя цырымоніі праводзіліся ў Крэйме ў манастыры Святога Збаўцы. Памёр 16 лістапада 1780 года.

Чацвёрты патрыярх Васіль Бедрос IV Авкадзян быў абраны 1 снежня 1780 года. Раней ён быў архіепіскапам Халебы, але бежанцам у Ліване, як і яго папярэднікі. Ён прыняў шмат бежанцаў ад ганенняў патрыярха ААЦ у 1780-1781 гадах. Памёр 15 лютага 1788 года.

Яго змяніў архіепіскап Аданскі Грыгор Бедрос V Купелян, абраны 11 мая 1788 года і пацверджаны Святым Пасадам 15 снежня. У 1812 годзе ён стварыў семінарыю з капліцай у Бзамары на сродкі, ахвяраваныя Мікаэлем Агай, армянскім купцом з Мадраса ў Індыі. Памёр 17 чэрвеня 1812 года.

Наступны патрыярх Грыгор Бедрос VI Джэранян быў абраны 23 чэрвеня 1812 года і зацверджаны Папай 8 красавіка 1815 года. Як і яго папярэднікі, ён прыймаў бежанцаў ад ганенняў армянскага патрыярха Канстанцінопальскага ў 1828—1830 гадах. У 1830 годзе султан дазволіў армяна-каталіцкія Багаслужбы, таму епіскапы і прэсвітары змаглі адправіцца ў сваі епархіі, у тым ліку ў Халебу. Ён высвяціў 5 епіскапаў і памёр 22 верасня 1840 года.

Тады армяна-каталіцкаму патрыярху падпарадкоўвалася большасць армяна-каталікоў, якія жылі ў паўднёвых правінцыях Асманскай Імперыі, паколькі 30 красавіка 1759 года Кангрэгацыія па прапагандзе Веры пастанавіла абмежаваць патрыяршую юрысдыкцыю: «Iurisdictionem patriarchæ Ciliciæ non extendi ultra Ciliciam, Armenian minorem, Cappadociam et Syriam». Тыя, хто жыў у астатняй частцы Анатолі (Понт, Віфінія, і Галатыя) і на еўрапейскіх тэрыторыях Асманскай Імперыі, былі падпарадкаваныя з 1759 года лацінскаму Апостальскаму вікарыю Канстанцінопаля. Хоць Месапатамія знаходзілася па-за межамі Патрыярхату, 20 ліпеня 1760 года было прынята рашэнне аб тым, што патрыярхат будзе мець яго «in administratione ad beniplacitum Sedis Apostolicæ», у той час як у Егіпце яго юрысдыкцыя была распаўсюджаная «per tolerantiam sanctæ sedis». Яшчэ адна пастанова ад 22 красавіка 1769 года прадугледжвала даданне да патрыярхату абласцей Такат і Перкенік у Малой Азіі. Армяна-каталікі Польшчы і Канстанцінопаля знаходзіліся па-за межамі патрыяршай юрысдыкцыі і падпарадкоўваліся напрамую Рыму.

Стварэнне першай архіепархіі Канстанцінопаля

З пачаткам Вайны за незалежнасць Грэцыі ў 1827 годзе армяна-каталікі Канстанцінопаля асуджаліся міафізіцкімі армянскімі патрыярхамі, таксама як і прыхільнікі нацыянальнай грэчаскай справы за тое, што яны «сябравалі з франкамі». Асманскі ўрад жорстка адрэагаваў у студзені 1828 года на армяна-каталікоў арыштамі, дэпартацыямі і высылкамі. Каля 400 чалавек памерлі ад голаду і холаду, будучы выгнанымі са сваіх дамоў. Пасля гэтых падзей, колькасць армяна-каталікоў моцна паменшалася. Папа Леў XII атрымаў праз урад Францыі і Аўстрыі дакумент султана ад 6 студзеня 1830 года, якое паклала канец рэпрэсіўным мерам. Архіепарія Канстанцінопаля была ўзведзена ў якасці 6 ліпеня 1830 года кароткім «Quod iamdiu» Папы Пія VIII, замяніўшы Армянскі абрадавы вікарыят, які існаваў у Апостальскім вікарыяце Канстанцінопаля.

Прававое прызнанне Каталіцкай Царквы (у тым ліку армяна-каталікоў і сіра-каталікоў) асманскім урадам адбылося 5 студзеня 1831 года, калі быў створаны каталіцкі мілет (хаця армянскі мілет падзяляўся яшчэ ў 1829 годзе). 3 чэрвеня 1831 года ўказ султана прызнаў архіепіскапа рэлігійным і грамадзянскім правадыром у імперыі, усталяваўшы армянскі каталіцкі мілет. Такім чынам, была ўсталяваная падвойная ўлада: рэлігійная ў Бзамары (дзе каталіцкія патрыярхі размясцілі сваю кафедру ў 1750 годзе), і грамадзянская ў прымаце армяна-каталіцкага архіепіскапа Канстанцінопаля.

Армянскі каталікос-патрыярх Кілікіі Андон Бедрос IX Хасун

У 1843 годзе тытульны епіскап Кесарыі ў Кападокіі і патрыярхальны вікарый Таката Грыгор Бедрос VIII Дзерасдвазадуран быў абраны патрыярхам на сінодзе ў Бзамары, у якім прысутнічалі толькі епіскапы Аданы, Мараска, тытульны епіскап Амасіі і вікарый з Халеба. Затым епіскапы Халебаі Мардзіна накіравалі сваю пісьмовую згоду. Каб пашырыць сваю юрысдыкцыю, у 1849 годзе патрыярх паслаў патрыяршага вікарыя да армяна-каталікоў Егіпта і прызначыў епіскапа ў епархіі Аміда, а 2 чэрвеня 1850 года патрыярх прызначыў сваім вікарыем Іаана Хагіяна з тытулам тытульнага епіскапа Кесарыі Кападакійскай.

30 красавіка 1850 года праз булу «Universi Dominici gregis» Папа Пій IX стварыў архіепархію для кардынала Андона Бедроса IX Хасуна і да яе дадалося 5 суфраганных епархій у Асманскай Імперыі: Анкіра (створана ў 1735 годзе), Артвін, Эрзурум, Пруса і Трапезунд. Таксама праз булу «Аd supremum apostolatus» таксама стварыў епархію Ісфахана ў Персіі, часова паставіўшы яе ў якасці суфраганнай Канстанцінопаля.

Паколькі Папа не кансультаваўся з патрыярхам пры стварэнні канстанцінопальскай кафедры, для зацвярджэння сваіх правоў, патрыярх склікаў сінод у Бзамары. Сінод усталяваў 15 лістапада 1851 года (не зацверджаны Святым Пасадам) розныя дысцыплінарныя меры ў Армянскай Царкве і распарадзіўся аб стварэнні новых епархій, усталёўваючы іх межы і межы існуючых у рамках патрыяршай юрысдыкцыі. На сінодзе прынялі ўдзел патрыярх, архіепіскап Адана (патрыяршы вікарый), епіскап Мардзін, Амасіі і вікарый архіепіскапа Халеба (Архіепіскап Халеба быў занадта стары, каб прысутнічаць), таксама епіскапы Мараска, Александрыі і Кесарыі. Сінод прапанаваў новы падзел Армянскай Царквы на 10 епархій:æ

Reverendissimus dominus patriarcha catholicæ Armeniæ nationis Ciliciæ qui suam sedem in Libano, in conventu Bzomariensi sanctissimæ Dei genitrici ad cælos assumptæ dicatam habet, olim sub propria ditione plusquam triginta episcopos et archiepiscopos habebat. At nos in hac sancta Bzomariensi synodo convocati, ipso reverendissimo patriarcha consentiente, statuimus episcopales sedes ad decem tantummodo esse restringendas, quarum hic seriem apponimus:

1. Urbis Aleppensis eiusque districtum.

2. Mardiniensis, cuius iurisdictio ad Sekerd et Derik et horum districtus extenditur.

3. Alexandriæ, quae Ægyptum, Damiatam, Harascit et viciniora complectitur.

4. Amidæ, nunc Diarbekir, cuius iurisdictio usque ad Gisre et Sevoragh et finitimas regiones extenditur.

5. Sebastensis quæ et Gurin et propinquiora loca comprehendit.

6. Neocæsareæ, nunc Tokat, omnisque huius districtus.

7. Adæ, nunc Adana, quæ Tharsumet finitimas regiones complectitur.

8. Aintabensis, quæ Kilis et propinquas regiones possidet.

9. Damasci, eiusque districtus.

10. Tandem Babylonensis, quaeæ Niniven et Pasrau et propinquiora loca obtinet.

Прапанова аб падзеле епархій захавала кафедры Халеба, Мардзіна, Аміды і Аданы; скасавала кафедру Мараска; стварыла кафедру Севастыю, Багдаду і Дамаска; узвысіла патрыяршыя вікарыяты Александрыі і Такаты ў епархіі і адрадзіла былую кафедру Кілікіі. У 1858 годзе патрыярх змог стварыць епархію Севастыі, а патрыяршы вікарыят Такаты існаваў пад кіраваннем патрыярха Кілікіі да прызначэння епіскапа ў 1859 годзе. Кафедра Мараска не была скасаваная, а кафедры ў Дамаску, Багдадзе і Антэпе не былі створаныя.

Каб быць бліжэй да сваіх вернікаў, у 1856 годзе, патрыярх прапанаваў перанесці сваю кафедру ў вілу Харпут. Святы Пасад адхіліў гэтую прапанову, і 9 мая 1865 года булай «Assidua romanorum'» стварыў харпутскую епархію, аддзяліўшы гэтую тэрыторыю ад епархіі Гарына ў якасці суфраганнай Канстанцінопаля.

Мельхіцкі архіепіскап Іерусаліма Георг Мігэль Бакар у сваім лісце ад 23 лютага 1863 года згадаў наступныя звесткі аб Патрыярхаце:

а) патрыяршая юрысдыкцыя распаўсюджвалася на Егіпет, Палестыну, Сірыю, Кіпр, Кілікію, Кападокію, Малую Арменію, Курдыстан, Месапатамію з Масулам, Багдад і Басру.

Б) ад патрыярхата залежалі архіепархіі: Халеб, Мардзін, Дзіярбакыр, Александрыя Егіпецкая, Амасія, Нэакесарыя, Севастыя, Малац’я, Мараск, Кесарыя, Іерусалім, Адана (якая была вакантнай).

Перанос Патрыярхату ў Канстанцінопаль

9 студзеня 1866 года памёр патрыярх Грыгор Бедрос VIII Дзерасдвазадуран, і па загадзе Кангрэгацыі па прапагандзе Веры, у 1859 годзе выбары новага патрыярха не маглі быць праведзены без згоды Святога Пасаду. Епіскап Мардзіна Мельхіёр Назаран быў прызначаны вікарыем патрыярхату лацінскім патрыярхам Іерусаліма Джузэпэ Валергам. Валерга пераканаў армянскіх епіскапаў перанесці патрыяршую кафедру ў Канстанцінопаль.

Дыхатамія паміж існаваннем патрыярха і канстанцінопальскага архіепіскапа была вырашана 15 верасня 1866 года, калі прадстаяцель канстанцінопальскай архіепархіі Андон Бедрос IX Хасун быў абраны патрыярхам Кілікіі. 12 ліпеня 1867 года Папа Пій IX Апостальскім статутам «Reversurus», які пацвердзіў патрыяршыя выбары, перанёс патрыяршаю кафедру ў Канстанцінопаль і выключыў свецкіх з патрыяршых выбараў. 15 ліпеня 1867 года Папа выдаў палій на новаму патрыярху ў Рыме.

Скарыстаўшыся прысутнасцю армянскіх епіскапаў у Рыме, новы патрыярх склікаў канферэнцыю, якую Кангрэгацыя па прапагандзе Веры ўхваліла і дазволіла яму пачаць, перш чым ён будзе зацверджаны Папай, дзейнасць ў якасці патрыярха.

Пасля таго, як патрыярх і большасць епіскапаў Армянскай Царквы разам з Кангрэгацыяй па прапагандзе Веры, рпавялі сумесныя паседжанні, была прынята новая структура Армянскай Кааталіцкай Царквы, якая выглядала наступным чынам:

Канстанцінопаль, патрыяршая рэзідэнцыя з юрысдыкцыяй ў Фракіі, Фесаліі, Македоніі і раёне Скудары ў Азіі.

• Патрыяршая адміністрацыя Бзамара і Лівана.
• Патрыяршы замежны вікарыят Багдаду.
• Патрыяршы замежны вікарыят Дамаску.
• 17 суфраганных кафедр патрыярхату:
• Епархія Бруса (Віфінія з Мізіяй).
• Епархія Анкіры (Галатыя з Пафлагоніяй).
• Епархія Трапезунда (Лазіка з Понтам).
• Епархія Артвіна.
• Архіепархія Сіваса.
• Архіепархія Кесарыя (Кападокія з Катаоніяй і Лікаоніяй).
• Архіепархія Малатыя (Меліцена з Камагенам).
• Архіепархія Адана (Заходняя Кілікія з Пісідыяй, Ісаўрыяй, Памфіліяй і Фрыгіяй).
• Архіепархія Мараска (Усходняя Кілікія).
• Епархія Карпута (Цопк з Антыксенам, Ахдзнік).
• Епархія Эрзурума (Мокк).
• Архіепархія Дыярбакыра (Заходняя Месапатамія).
• Архіепархія Мардзіна (Усходняя Месапатамія).
• Архіепархія Халебы (Сірыя).
• Епархія Бейрута (Палесціна з Кіпрам).
• Архіепархія Каіра (Егіпет).
• Епархія Ісфахана (Персія).

Святы Пасад 13 жніўня 1867 года зацвердзіў гэта на рымскай канферэнцыі, у тым ліку пашырэнне ўласнай тэрыторыі патрыярхату на Егіпет, Аравію, Персію і Месапатамію.

Андон Бедрос IX Хасун меў намер склікаць сабор у Канстанцінопале 5 ліпеня 1869 года. Акрамя патрыярха, на сабор прыйшлі 12 епіскапаў: Мараск, Дыярбакыр, Кесарыя Кападакійская, Халеб, Малатыя, Мардзін, Анкіра, Бруса, Артвін, Трапезунд, Карпут, Эрзурум; і 5 тытульных епіскапаў: Амасія, Кіпр, Антыёхія (генеральны настаяцель армянскіх антанітаў), генеральны настаяцель мхітарыстаў Венецыі і рэктар армянскай калегіі ў Рыме. Два іншыя тытульныя епіскапы былі прадстаўлены дэлегаванымі святарамі.

У той час паміж Армянскай Каталіцкай Царквой і Святым Пасадам адбылася напружаная сітуацыя з нагоды выбараў патрыярхаў і епіскапаў, што прывяло да часовага расколу. Святы Пасад вырашыў, што патрыярх, абраны епіскапамі патрыярхату, можа пачаць служэнне толькі з пацвярджэннем абрання Папам. Чатыры епіскапа (Амасія, Кіпр, Антыёхія і Дыярбакыр) не прызналі «Reversurus» і 25 студзеня 1870 года стварылі раскол у Армянскай Царкве. Раскольнікі, якія налічвалі каля 4000 прыхільнікаў, на сінодзе 14 лютага 1871 года абвясцілі выбары Хасуна незаконнымі, адракліся ад I Ватыканскага Сабора (ХХ Сусветны ў каталіцкай традыцыі), а пасля таго, як 13 мая 1871 года асманы зрынулі Хасуна, а Папа адлучыў іх 2 лістапада 1871 года, у маі 1872 года яны прызначылі патрыярхам епіскапа Аміды Авана Купеляна. Раскольніцкі патрыярх і 4 гэтыя епіскапы пазней былі пацверджаны асманскім урадам. У ліпені 1872 года Андон Бедрос ІХ Хасун быў выгнаны з Імперыі, большасць цэркваў і іншых месцаў пакланення Богу былі перададзеныя раскольнікам. У сакавіку 1879 года раскольніцкі патрыярх Купелян прымірыўся з Папай і падаў у адстаўку, а сам раскол скончыўся 9 красавіка 1879 года, калі Хасун быў прызнаны асманскімі ўладамі, а затым адправіўся ў Рым, дзе ён быў прызначаны кардыналам, падаў у адстаўку з пасады патрыярха ў 1881 годзе і памёр у 1884 годзе. Асноўным наступствам раскола была страта армянскай кангрэгацыі манахаў-антанітаў, якая зышла да Армянскай Апостальскай Царквы.

Пасля смерці Папы Пія IX анафемы былі знятыя, а армяне і мельхіты прызналі Сабор, так як іх патрабаванні былі выкананы. З тых часоў армянскія каталікосы абіраліся сінодам і павінны былі толькі пацвердзіць адзінства са Святым Пасадам праз пацверджанне еўхарыстычных зносін.

Сустрэча армянскіх епіскапаў у Іерусаліме.

Па вяртанні ў Канстанцінопаль Хасун прымірыўся з паствай, пабудаваў шматлікія цэрквы і школы, адкрыў семінарыі ў Канстанцінопалі, наладзіў адносіны з грамадзянскай уладай, стварыў Кангрэгацыю сясцёр Беззаганнага Зачацця. У 1880 годзе Папам Львом XIII удастоены тытула кардынал-святар. Неўзабаве ён быў прызначаны членам Кангрэгацыі Прапаганды Веры, Кангрэгацыі па справах Усходніх Цэркваў, Свяшчэннай Кангрэгацыі Індэкса, Свяшчэннай Кангрэгацыі Абрадаў. У 1881 годзе пайшоў на пенсію, саступіўшы месца наступнаму патрыярху Кілікіі. З’ехаў у Рым, дзе пабудаваў яшчэ адну армяна-каталіцкую семінарыю.

У 1881 годзе патрыярхам выбралі Стэфанаса Бедроса X Азарана, які таксама, як і яго папярэднік, кіраваў паствай з Канстанцінопаля. Дамогся дзяржаўнага дазволу на правядзенне місіі сярод армян-міафізітаў. Стаў кіраўніком каталіцкай дэлегацыі пры двары султана. Быў удалым дыпламатам, французскія паслы пісалі пра яго: «У Асманскай Імперыі хапае дасканалых дыпламатаў, але аднаго з самых лепшых — прозвішча Азаран».

Стварыў Мушскую епархію 10 ліпеня 1883 года аддзяленнем Гарынскай епархіі. У 1885 годзе патрыяршы вікарыят Егіпта быў ператвораны ў Александрыйскую епархію Святым Пасадам.

У 1890 годзе склікаў сінод Армянскай Царквы, на якім чарговы раз было прынята рашэнне палепшыць адукацыю ў семінарыях. Пасля сінода пабудаваў яшчэ дзве семінарыі ў Канстанцінопалі.

Армянская Каталіцкая Царква пад час генацыду армян

На пачатку XX стагоддзя армяна-каталікоў Асманскай Імперыі спасціг генацыд, ажыццёўлены асманскім урадам з 1915 па 1923 год. Тады Армянская Каталіцкая Царква моцна пацярпела: шматгадовыя працы 12 папярэдніх каталікосаў-патрыярхаў былі знішчаны, 156 цэркваў, 32 манастыры, 148 школ і 6 семінарый былі разбураныя, 7 епіскапаў, больш за жанатых святароў з іх сем’ямі і 300 рэлігійных дзеячаў, у тым ліку практычна 50 манашак, і больш за 100 000 міран былі забітыя за тое, што адмовіліся прымаць іслам, цалкам знішчана 19 епархій. Армянская Царква была рассеяна сярод суседніх краін, такіх як Сірыя.

Найноўшая гісторыя

Тыя армяна-каталікі, што засталіся ў жывых, былі раскіданыя па свеце, духавенства эмігравала ў Рым. У 1928 годзе каталікос Тэрзян склікаў II армянскі сінод ў Рыме, каб рэарганізаваць тое, што засталося ад Армянскай Каталіцкай Царквы. Практычна ўсе епархіі ў Асманскай Імперыі больш не існавалі, а каталікос і епіскапат, якія знаходзіліся ў Рыме, не маглі ўсталяваць дыялогу з новым турэцкім урадам. На сінодзе прысутнічаў Папа Пій XI. Вынікам сіноду стаў перанос патрыяршай кафедры ў стары манастыр Бзамар, які знаходзіўся на тэрыторыі новай каталіцкай дзяржавы Ліван, куды беглі пад абарону Мараніцкай Царквы некаторыя групы армяна-каталікоў. Так пасад каталікосаў Армянскай Царквы вярнуўся ў месца, адкуль і пачаў свае першыя пропаведзі каталікос Аўрам Бедрос I. Сёння кафедра армянскага патрыярха таксама знаходзіцца ў Ліване.

У сярэднім розныя крыніцы называюць ад 300 000 да 1 500 000 забітых армян. Асабліва пад час генацыду пацярпела Армянская Каталіцкая Царква, бо большая частка Армянскай Апостальскай Царквы знаходзілася на тэрыторыях, якія турэцкі ўрад часткова ці поўнасцю не кантраляваў. Да генацыду АКЦ была адной з самых вялікіх Цэркваў у складзе Каталіцкай Царквы і большай за ААЦ, аднак пасля гэтых падзей яна страціла гэтыя пазіцыі.

Армянскі патрыярх-каталікос Кілікіі Грыгор Бедрос XV Агаджанян

У 1937 годзе быў абраны каталікосам-патрыярхам Кілікіі Крыкор Бедрос XV Агаджанян. Армянская паства налічвала па свеце каля 100 000 вернікаў. Шмат жыхароў дыяспары сталі прыхаджанамі Армянскай Апостальскай Царквы. Пасля сваёй інтранізацыі Крыкор Бедрос XV адправіўся ў Ліван, дзе клапаціўся аб захаванні жыцця армянскіх вёсак. Адкрыў у Ліване некалькі школ і прытулкаў для сірот. Вёў актыўную працу па будаўніцтве армяна-каталіцкіх храмаў у дыяспарах. Падчас яго каталікасата Армянская Царква вырасла да 580 000 вернікаў.

У 1946 годзе армянскі патрыярх стаў прэфектам Кангрэгацыі па справах Усходніх Цэркваў і быў узведзены ў сан кардынала-святара. У 1950 годзе напісаў ліст з заклікам да ўсіх армян свету, большасць якіх з’яўляліся пасля генацыду міафізітамі. Змест ліста абгрунтоўваў адзінства хрысціян усіх народаў і культур ва ўлонні Каталіцкай Царквы і заклікаў прыняць аўтарытэт Святога Пасаду, як гаранта адзінства.

Пры жыцці Агаджанян лічыўся вядучым экспертам Каталіцкай Царквы па камунізму і Савецкаму Саюзу. Як дыпламатычны прадстаўнік Ватыкана ў некалькіх краінах, прасіў не развязваць Трэцюю сусветную Вайну з СССР, бо быў упэўнены, што савецкі рэжым падзе. Таксама Агаджанян выступіў супраць рэпатрыяцыі армяна-каталікоў з Блізкага Усходу ў 1946 годзе савецкай арміяй. Казаў грамадскасці, што ў СССР пануе нецярпімасць да каталіцкай веры, і папярэджваў, што армяна-каталікі захаваюць веру нават у выгнанні. Заявы Агаджаняна адносна рэпатрыяцыі армян былі ўспрынятыя як паклёп і варожасць на тэрыторыі, кантраляванай Савецкім Саюзам. У пачатку 1950-х гадоў «Эчміядзін», савецкае афіцыйнае выданне Армянскай Апостальскай Царквы, апублікавала шэраг артыкулаў з жорсткай крытыкай кардынала Агаджаняна. У артыкулах гаварылася, што ён кардынал не проста так, усё гэта для таго, каб пашкодзіць адзінству армянскага народа, што Агаджанян спрыяе каталіцкаму празелітызму сярод коптаў, асірыйцаў, армян і якавітаў, заклікаючы іх пакінуць «родныя маці-цэрквы і стаць рабамі Ватыкана», які толькі і чакае, як знішчыць іх нацыянальную ідэнтычнасць. Усходнія каталіцкія іерархі адказвалі на гэта не агрэсіўна, але абвінавачвалі выданне ў ерасі этнафілетызму.

Як кардынал, Агаджанян удзельнічаў у папскіх канклавах 1958 і 1963 гадоў, падчас якіх ён лічыўся «папабілле», то бок верагодным кандыдатам на папскі пасад. Часта ён успрымаецца кансерватыўнымі каталікамі як выдатная кансерватыўная альтэрнатыва Папе Яну XXIII. Пасля Ісідара Фесаланікійскага ён стаў другім па ліку ўсходнім каталіком пасля Вялікай Схізмы, якога разглядалі як будучага Папу Рымскага.

Царква Святой Тройцы, Халеб, Сірыя (з 1965 года).

На канклаве ў 1958 годзе быў сур’ёзнай альтэрнатывай будучаму Папу Яну XXIII. У прэсе абмяркоўвалася кандыдатура Агаджаняна як магчымага першага ў гісторыі армянскага Папы Рымскага. Таксама Папа Пій XII лічыў яго адным з магчымых сваіх пераемнікаў і ставіўся да гэтага станоўча.

У 1962 годзе Крыкор Бедрос XV Агаджанян падаў у адстаўку і перадаў кіраванне новаму каталікосу. Аднак застаўся ганаровым каталікосам Армянскай Царквы. Адбыў у Ватыкан працаваць над паляпшэннем стану ўсёй Каталіцкай Царквы, пры гэтым абрад не змяніў. У 1963 годзе ўдзельнічаў у новым канклаве. На гэты раз яго кандыдатура таксама разглядалася, аднак па невядомых прычынах Агаджанян падчас канклаву загадзя даў зразумець, што ён не хоча быць Папай, што спарадзіла мноства чутак і тэорый змоў, звязаных з тым, што ліберальныя епіскапы націснулі на кансерватыўных епіскапаў.

На II Ватыканскім Саборы (XXI у каталіцкай традыцыі) ён быў прызначаны Папам Рымскім Паўлам VI у якасці аднаго з чатырох мадэратараў, якія кіравалі ходам дэбатаў. Ён адыгрываў асаблівую ролю ў падрыхтоўцы місіянерскага ўказа «Ad gentes і Gaudium et spes».

У 1970 годзе стаў кардыналам-епіскапам Альбана. У гэтым жа годзе пайшоў на пакой. Праз год, у 1971 годзе, памёр ад раку на 75 годзе жыцця. Нягледзячы на рознагалоссі, у Ватыкан прыйшоў ліст міафізіцкага каталікоса Вазгена I са спачуваннямі. Шмат каталіцкіх выдавецтваў свету лічаць яго самым выбітным армяна-каталіком і самым выбітным усходнім каталіком ХХ стагоддзя. Таксама набыў павагу ў іншых усходніх каталіцкіх іерархаў. Вельмі любіў рымскі абрад, але заўсёды аддаваў перавагу армянскаму. Аднойчы саслужыў армянскую літургію з Папам Піем ХІІ у Сіксцінскай капэле ў 1946 годзе.

Аднак працу па ўзмацненні Армянскай Царквы Крыкора Бедроса XV Агаджаняна часткова перакрэсліла Грамадзянская Вайна ў Ліване (1975—1990 гг.). З заканчэннем вайны стаяла пытанне аб стварэнні епархій у краінах Амерыканскага кантынента, так як шмат армяна-католікоў эмігравалі з краін Блізкага Усходу з-за баявых дзеянняў. У 1991 годзе з распадам СССР да каталікоса звярнуліся катакомбныя армяна-каталікі былой Армянскай ССР, а зараз незалежнай Рэспублікі Арменія. Яго намаганнямі былі таксама арганізаваны прыходы ў Арменіі і ў краінах былога Савецкага Саюза. Яму таксама давялося сутыкнуцца з супрацьстаяннем міафізіцкага духавенства, падтрыманага ўрадам Арменіі, але тым не менш, місія армяна-каталікоў не была спыненая, аднак і буйных поспехаў не дасягнула з-за магутнага этнафілетызму, асабліва ў вялікіх гарадах.

7 кастрычніка 2001 года ва ўспамін 1700 гадоў хрышчэння Арменіі армяна-каталіцкі каталікос Нэрсэс Бедрос XIX наведаў Эчміядзін, сустрэўшыся з міафізіцкім каталікосам. Гэта была першая ў гісторыі сустрэча двух каталікосаў. У гэтым жа годзе дамогся беатыфікацыі архіепіскапа Ігната Малаяна, які прыняў пакутніцкую смерць падчас генацыду армян, адмовіўшыся прымаць іслам. У 2005 годзе, па запрашэнні міафізіцкага духавенства, прыехаў у Карабах. Упершыню ў гісторыі каталікос Армянскай Каталіцкай Царквы пасля расколу наведаў Нагорны Карабах.

У 2008 годзе асвяціў у Рыме статую святога Грыгора Асветніка. У 2015 годзе, незадоўга да сваёй смерці, зрабіў некалькі значных рэчаў: дамогся прызнання святога Грыгора Нарэкацы «Настаўнікам Царквы». Адслужыў памінальную літургію ў саборы апостала Пятра ў Рыме з нагоды 100 гадоў генацыду армянскага народа. Наведаў Арменію, дзе разам з вернікамі АКЦ і ААЦ, прэзідэнтам і двума міафізіцкімі патрыярхамі, ўшанаваў памяць мільёнаў загінуўшых за Хрыста. У тым жа годзе наведаў Маскву, стаўшы першым усходнім каталіцкім патрыярхам, які наведаў Расію. Адслужыў патрыяршую літургію для армянскай абшчыны і каталікоў іншых абрадаў у Кафедральным саборы Беззаганнага Зачацця Найсвяцейшай Дзевы Марыі.

Іерархія

Галавой Армянскай Каталіцкай Царквы, як і ва ўсёй Каталіцкай Царкве, з’яўляецца Ісус Хрыстос, аднак іерархічна галавой духоўнай улады бачных структур Царквы з’яўляецца Папа і патрыярх, праз якога ажыццяўляецца духоўнае кіраванне Армянскай Царквой. Такім чынам, найвышэйшай духоўнай уладай Армянскай Царквы з’яўляецца армянскі каталікос, поўны тытул якога — «Яго Блажэнства Патрыярх-Каталікос Кілікіі», які высвячае епіскапаў, а тыя — святароў. У іерархію Армянскай Царквы ўваходзяць наступныя чыны:

• Каталікос-Патрыярх (арм. Կաթողիկոս Պատրիարք) — мае абсалютныя паўнамоцтвы здзяйсняць таінствы, у тым ліку і хіратонію ўсіх духоўных ступеняў іерархіі. Каталікоса выбірае сінод епіскапаў патрыяршай Царквы, пасля чаго каталікос-патрыярх напраўляе ў Рым пацверджанне адзінства са Святым Пасадам. Каталікос прадстаўляе духоўную і адміністратыўную ўладу Армянскай Царквы. У яго кампетэнцыю ўваходзіць высвячэнне епіскапаў, асвячэнне міра, стварэнне новых епархій, экзархатаў і г.д.
• Епіскап (арм. Եպիսկոպոս) — кіруе епархіяй. Ад вардапета (архімандрыта) знешне яго адрозніваюць епіскапскае жазло, пярсцёнак на мезенцы правай рукі, а таксама нагрудны крыж-панагія, часцей упрыгожаны каштоўнымі камянямі. Такую панагію маюць права насіць толькі епіскапы. Епіскап можа высвячаць прэсвітараў і дыяканаў, таксама можа з дазволу каталікоса высвячаць епіскапаў. Епіскапы абіраюцца толькі з ліку нежанатых святароў, якія маюць навуковую ступень. Падчас пасвячэння епіскап атрымлівае архіерэйскае жазло і пярсцёнак у знак епіскапскай улады. З ліку выбітных епіскапаў выбіраюцца архіепіскапы і патрыярхі.
• Прэсвітар / святар (քահանա) — абавязкам святара з’яўляецца пастырства, то бок апека аб духоўным адраджэнні людзей, духоўнае выхаванне вернікаў, а таксама здзяйсненне таінстваў, багаслужбаў і трэбаў. Прэсвітар можа здзяйсняць усе таінствы, акрамя хіратоніі, а таксама не можа асвячаць міра. Прэсвітары ў Армянскай Царкве дзеляцца на чорных і белых, якія яшчэ дзеляцца на жанатых і цэлібатных. Прэсвітары, якія адносяцца да белага духавенства, могуць дасягнуць звання протаіерэя. Прэсвітары (іераманахі), якія адносяцца да чорнага духавенства, адразу пасля пасвячэння ў той жа дзень атрымліваюць цэлібат (раней пасля гэтага манахі апраналі «вегар» (асаблівы галаўны ўбор — клабук) як сімвал адрачэння ад свету, але ў сучаснай Армянскай Царкве такой практыкі няма; яна засталася толькі ў старажытнаправаслаўных армян).
• Дыякан (арм.: սարկավագ, саркаваг) — саслужыць у таінствах, багаслужбах і здзяйсняе прыкладна такое ж служэнне, якое маюць дыяканы ў іншых Цэрквах. У Армянскай Царкве існуе таксама сталы дыяканат, таксама дыякан можа адносіцца як да чорнага духавенства (іерадыякан), так і да белага духавенства, пасля чаго яны маюць права стаць ці іераманахамі, ці прэсвітарамі.
• Чытальнік (арм. դպիր, дпір) — ніжні чын, які сёння сумяшчае абавязкі розных служыцеляў, якія былі ў Царкве гістарычна, напрыклад, такіх, як псаломшчык, панамар і інш.

Навуковыя ступені

У Армянскай Царкве служыцелі могуць атрымаць навуковыя ступені, якія павязаны з царкоўным званнем; прысвойваюцца толькі чорнаму духавенству. Правам прысвойваць вучоныя ступені валодаюць епіскапы, якія маюць званне вярхоўнага архімандрыта. Навуковыя ступені падпадзяляюцца на:

• Вардапет (арм. վարդապէտ, архімандрыт) — адпавядае ступені кандыдата навук.
• Тцайрагуйн вардапет (арм. ծայրագույն վարդապետ, протаархімандрыт) — адпавядае ступені доктара навук.

Адметным атрыбутам духавенства, якое мае навуковую ступень, з’яўляецца архімандрыцкае жазло ў выглядзе дзвюх змей, абвіваючых адна адну, што сімвалізуе мудрасць, права вучыць і прапаведаваць.

Літургія

Армянскі абрад развіўся ў старажытнасці ў Арменіі пасля прыняцця краінай хрысціянства. У сваіх асноўных рысах абрад склаўся на працягу IV і V стагоддзяў. Фундаментам абраду былі сірыйская і грэчаская традыцыі, аднак армянскае набажэнства хутка набыло сваю спецыфіку, чаму спрыяў пераход на нацыянальную мову, якая ў V стагоддзі атрымала сваю пісьмовасць, а таксама вызначаны ізаляцыянізм Армянскай Царквы ў першыя стагоддзі свайго існавання. Армянская літургія фарміравалася на падставе служэбнікаў Васіля Вялікага, Рыгора Багаслова, Апостала Якава і Яна Залатавунснага.

У V—VII стагоддзях на армянскую літургію адчувальна моцна паўплывала грэчаскае іерусалімскае набажэнства, што тлумачыцца ў тым ліку і наяўнасцю армянскай дыяспары ў Іерусаліме. У перыяд IX—XIII стагоддзяў армянскі абрад выпрабаваў уплыў візантыйскага набажэнства Канстанцінопальскага патрыярхату. У сярэднявечны перыяд, пачынаючы з эпохі крыжовых паходаў, у яго пракраўся шэраг элементаў лацінскага абраду.

З X стагоддзя і па гэты дзень літургія ў Армянскай Царкве застаецца практычна нязменнай, а царкоўная літургічная музыка і спевы з характэрнай армянскай натацыяй ўзыходзіць да пачатку XI стагоддзя. Уся царкоўная служба, акрамя казання, праводзіцца на класічнай армянскай мове — грабаре. Казанні, як правіла, кароткія.

У сярэднявеччы, армянскі абрад Армянскай Каталіцкай Царквы яшчэ больш падпаў пад лацінізацыю, але ў XIX стагоддзі сярод армяна-каталікоў ўзяла верх процілеглая тэндэнцыя на ачышчэнне армяна-каталіцкага набажэнства ад лацінскіх запазычанняў. На канцы XX стагоддзя ў набажэнстве Армянскай Апостальскай і Армянскай Каталіцкай Цэркваў практычна зніклі разыходжанні. Армянская Літургія мае назву Патараг.

Звычайна літургісты выкарыстоўваюць характэрную формулу для апісання розных Анафар: P — Præfacio, S — Sanctus, A — Anamnesis, E — Epiclesis, J — Intercessio. Такім чынам, у Сірыйскай Каталіцкай Царкве гэтая формула будзе выглядаць наступным чынам: PSAEJ.

Структура Літургіі

Патрастутыюн — Падрыхтоўка (праскамідыя)

Мэта гэтай частцы падрыхтаваць і святара і вернікаў да Літургіі. Перад службай святар і дыякан разам чытаюць Псальм 131. Пасля чаго святар апранаецца. Хор пачынае спяваць «Хорхурд Хорын», пад час якога прэсвітар і дыякан падыходзяць да прастола. Тут святар на вачах у народа умывае кончыкі сваіх пальцаў, пры гэтым чытаючы псальм 25. Пасля чаго спавядаецца. Потым трымаючыя свечкі, чытаюць псальм 99. Паднімаючыся да прастола, святар і дыякан чытаюць псальм 42. Зачыняецца занавес, святар спачатку чытае малітву святога Грыгора Нарэкацы, звернутую да Святога Духа. Пасля бярэ хлеб і віно і бласлаўляе іх, хлеб кладзе на Мазму (дыскас), віно налівае ў Скіһ (пацір), чытаючы малітвы. Пасля накрыўшы пацір цацкоцам (покрыўка), тры разы бласлаўляя крыжом, тры разы кажа: «Дух Святы сыйдзе на Цябе, і сіла Усявышняга ахіне Цябе». Дыякан бярэ келіх і кладзе яго ў паўночнам баку ў праёме ў сцяне. Потым святар бярэ кадзіла, спускаецца разам з усімі, кадзя вернікаў і царкву. Хор спявае «Барэхосутыямб». Пасля яны паднімаюцца наверх і пачынаецца другая частка Патарага.

Эрахаік Патараг (часам Паштон) — Літургія Слова

Мэта гэтай часцы — навучанне вернікаў чытаннем прарокаў і апосталаў, Евангелля (кожны дзень і кожнае свята мае свае тэксты з Святога Пісання). Пачынаецца з воклічу дыякана «Орныя Тэр». Пасля чытання Евангелля спяваецца «Хаватамк» — Сімвал Веры. Пасля ж малітваў і воклічаў святар паварочваецца да народу і, бласлаўляя іх крыжам, кажа: «Тэр аствак арнэскэ замэнэсыян», пасля святар здымае Сахаварт (мітра) і тапкі. Пачынаецца трэцяя частка Патарага.

Хаватэлок Патараг — Літургія Верных

Пачынаецца з воклічу дыякана, звернутага да абвешчаных: «Мі вок хэрахаік, мі вок тэрахаватык, эв мі вок». Раней неахрышчанныя выходзілі ў гэты момант у Гавіт (прытвор), які зачыняўся дзвярамі. Пасля гэтага дыякан прыносіць келіх прэсвітару і яны разам ўслых кажуць псальм 23:7-10. Пасля святар напалову прыадкрываее келіх, выдвігае хлеб, каб было вернікі маглі гэта бачыць і бласлаўляе людзей крыжам. Дыякан, цалуючы правую руку прэсвітару, атрымлівае ад яго Ваг’юін (Знак міра), і спускаецца ўніз, каб перадаць знак міра вернікам з воклічам: «Ваг’юін тук міміанк». Хор спявае: «Крыстос і мэй мэр». Пасля святар дзякуе Богу за Яго чалавекалюбства, пасля спяваецца Серафімская песня, святар кажа: «Эв энд сэравіэсн, эв энд кэравэсн», а хор пачынае: «Сурб, Сурб, Сурб». У гэты час святар ціха моліцца, а пад канец спева хора, падымаючы хлеб, святар кажа: «Бярыце, ешце, гэта Цела Маё, што за вас ломіцца для адпушчэння грахоў», а пасля падымае келіх і кажа: "Піце з яе ўсе, гэта Кроў Мая Новага Запавету, што за вас і за многіх праліваецца для адпушчэння грахоў. Неўзабаве, калі Хор спявае: «Вордзі астука» святар робіць Эпіклезу, бласлаўляя Святыя Дары па тры разы крыжам. Пасля дыяканы просяць малітвамі аб заступніцтве ў святых, просяць за ўсіх жывых і памерлых, а прэсвітар ціха таксама моліцца за ўсіх, а потым ўслых і за Папу і каталікоса. Пасля прамаўлення «Ойча Наш» святар падымае Цела Хрыстовае і кажа: «І Србутыюн Србок» (Святая Святых). Пасля чаго хор спявае "Хаір Сурб, Вордзі Сурб, Хогі Сурб, пасля святар бярэ Цела Хрыстовае і макае ў Кроў Хрыстовую. Потым святар паварочваецца тварам да народа з келіхам у руках, бласлаўляе ёю вернікаў, заклікаючы спяваць псалмы і вяртаецца да прастолу, занавес акрываецца, а хор спявае: «Тэр Вагхорміа». Святар раздзяляе Цела Хрыстовае на 4 частцы, тры апускае ў келіх, а 4-ю, трымаючы, моліцца малітвай Яна Залатавуснага, а пасля просіць за ворагаў і ўсіх блізкіх, а пасля спажывае гэтую 4-ю частку і з келіха выпівае Кроў Хрыстовую. Калі ж Хор спявае: «Крыстос Патараг’ял Басхі», дыякан, трымаючы ў руках Мас (прэсны хлеб-лаваш), спускаецца ў ніз да святара, які бласлаўляе мас, які пасля літургіі раздадуць вернікам. Занавес адкрываецца і дыякан кажа вокліч: «Эркугхів эв Хаватон», а святар прычашчае вернікаў. Па заканчэнні занавес закрываецца, а святар спажывае астатнія Святыя Дары, мые келіх вадой, а потым яе не вылівае, а выпівае. Суша келіх, апранае мітру і тапкі, а ў рукі бярэ Евангелле.

Архнутыюн — Бласлаўленне і водпуст

У гэты час адкрываецца занавес і святар з усімі астатнімі царкоўнаслужыцелямі і свяшчэннаслужыцелямі спускаецца ўніз, дзе пасля двух малітв — чытае Евангелле ад Яна 1:1,14, бласлаўляе і адпускае вернікаў. Вернікі падыходзяць і цалуюць Евангелле, кажучы: «Мэгха Астука» (Зграшыў Богу). Пасля Патарага вернікам, якія не прыймалі Прычасце, атрымліваюць мас.

Каляндар

Армянская Каталіцкая Царква ў цэлым жыве па грыгарыянскім календары, з некаторымі асаблівасцямі, звязанымі са спецыфікай армянскіх свят, так што часта грыгарыянскі каляндар Армянскай Царквы называюць армянскім каляндаром, хаця такіе агульнакаталіцкія святы, як Нараджэнне Хрыстовае святкуюцца не традыцыйна 6 студзеня, як у Армянскай Апостальскай Царкве, а 25 снежня, як у іншых Цэркваў, карыстаючыяся грыгарыянскім ці юліанскім каляндаром.

Мова

Армянская Каталіцкая Царква ў якасці літургічнай мовы выкарыстоўвае ў асноўным старажытнаармянскую мову — грабар (арм. Գրաբար, літаральна «пісьмовы»). У дыяспарах сустракаюцца выпадкі выкарыстання мясцовых моў, такіх як англійская, партугальская, фрнацузская, іспанская і інш. Таксама большасць армяна-каталікоў карыстаюцца заходнеармянскай мовай, пісьмовая форма якога называецца «ашхарабар», што звязана з тым, што гісторыя Армянскай Каталіцкай Царквы можна звязана з Заходняй Арменіяй, Кілікіяй і дыяспарамі на захадзе. Аднак армяна-каталікамі на тэрыторыі Арменіі і Расіі таксама распаўсюджана ўсходнеармянская мова — «арэвэлахаерэн».

Прычашчэнне

Хлеб у Армянскай Каталіцкай Царкве пры здзяйсненні Еўхарыстыі па традыцыі выкарыстоўваецца прэсны.

Віно пры здзяйсненні Еўхарыстыі выкарыстоўваецца суцэльнае, не разведзенае вадой.

Кансэкраваны еўхарыстычны хлеб (Цела Хрыстова) апускаецца святаром у келіх з кансэкраваным віном (Кроў Хрыстова) і, падзяляючыся пальцамі на часткі, падаецца вернікам.

Мата

Адной з абрадавых асаблівасцяў Армянскай Царквы з’яўляецца матах (літаральна «паднесці соль»), які ўяўляе сабой форму міласціны ў выглядзе дабрачыннага абеду. Сэнс матаха заключаецца ў прынясенні дару Богу ў выглядзе аказання міласці бедным, а не ў ахвярапрынашэнні, падобным старазапаветнаму або паганскаму.

Традыцыя матаха ўзводзіцца да слоў Госпада:

«Калі спраўляеш абед або вячэру, не кліч сяброў тваіх, ні братоў тваіх, ні тваіх сваякоў, ні суседзяў багатых, каб і яны цябе калі не паклікалі, і не атрымаў ты адплаты. Але калі спраўляеш гасціну, кліч убогіх, калекаў, кульгавых, невідушчых, і шчаслівы будзеш, што яны не могуць аддаць табе, бо аддасца табе ў дзень уваскрэсення праведных» (Лук. 14:12-14)

Матах можа здзяйсняцца па розных прычынах, часцей як падзяка Богу за літасць або просьба аб дапамозе. Аднак матах можа ўладкоўвацца і ў выглядзе грамадскай трапезы членаў парафіі з нагоды вялікіх царкоўных святаў або ў сувязі з асвячэннем царквы.

Удзел у абрадзе святара абмежаваны выключна асвячэннем солі, з якой рыхтуюць мяса жывёлы. Для матаха заколваюць быка, барана або хатнюю птушку. Мяса варыцца ў вадзе з даданнем асвячонай солі. Яго раздаюць бедным або ўладкоўваюць трапезу ў сябе, прычым мяса не павінна заставацца на наступны дзень. Так, мяса бычка раздаюць у 40 дамоў, барана — у 7 дамоў, пеўня — у 3 дамы. З нядаўніх часоў сярод нецаркоўнага народа паўстала традыцыя «сімвалічнага матаха», калі выкарыстоўваецца голуб — яго выпускаюць на волю. Дадзенае дзейства не мае сэнсу дабрачыннага ахвяравання і не мае на ўвазе царкоўнага блаславення, а таму матахам у рэальнасці не з’яўляецца.

Дыяспара

Акрамя Арменіі, Грузіі і Расіі, Армянская Царква шырока распаўсюджаная ў армянскай дыяспары, асабліва ў Ліване (дзе знаходзіцца патрыяршая кафедра Армянскай Каталіцкай Царквы), Сірыі, Егіпце, Турцыі, Іране, Францыі, ЗША, Канадзе, Аргенціне, Уругваі, Аўстраліі.

Украіна

З XIV стагоддзя у Львове была армянская дыяспара, якая канчаткова сфармавалася ў Рэчы Паспалітай. Усходнееўрапейская армянская дыяспара з духоўным цэнтрам у Львове ў XVII стагоддзі праходзіла крызіс. Каб зраўняцца ў правах з каталіцкім асяроддзем, шмат вернікаў пераходзілі ў каталіцтва. У 1630 годзе Львоўскі епіскап ААЦ Мікалай Таросавіч прыняў унію з Рымам, атрымаўшы тытул архіепіскапа. Унія была падтрымана каталіцкім ордэнам Тэацінцаў і наступным архіепіскапам Вартанам Унанянам, якія адкрылі духоўную семінарыю ў Львове для армяна-каталікоў. Барацьба паміж прыхільнікамі і праціўнікамі адзінства ў Рэчы Паспалітай ішла да канца XVII стагоддзя, калі працэс прыняцця уніі быў ужо скончаны. Усе армяне Рэчы Паспалітай сталі армяна-каталікамі. У той час Львоўская архіепархія налічвала прыкладна 15 цэркваў, 20 святароў і 3500 вернікаў. У першай палове XX стагоддзя армяна-каталікоў на Галічыне было каля 5,5 тысяч (9 цэркваў і 16 капліц).

Армянскі сабор (сёння не належыць да АКЦ)		Званіца армянскага сабора		Барэльеф «Галгофа»

Львоўскія армяна-каталіцкія архіепіскапы або мітрапаліты:

• Мікалай Тарасевіч (1630—1681),
• Вартан Гунанян (1681—1715),
• Ян Тобіаш Аўгусцінавіч (1715—1751),
• Якуб Стэфан Аўгусцінавіч (1751—1783),
• Якуб Валяр'ян Тумановіч (1783—1798),
• Ян Якуб Сімановіч (1801—1816),
• Каетан Аўгустын Вартэрэсовіч (1817—1831),
• Самуіл Кірыл Стэфановіч (1832—1858),
• Грэгар Міхаіл Шымановіч (1858—1875),
• Грэгар Ёзэф Рамашкан (1876—1881),
• Ісак Мікалай Ісакавіч (1882—1901),
• Юзаф Тэафіла Теадарович (1901—1938).

Дыянісій Каетановіч (1939—1954) — апошні адміністратар, 8-9 сакавіка 1946 года быў асуджаны ваенным трыбуналам Львоўскай ваеннай акругі, загінуў у папраўча-працоўным лагеры пасёлка Абезь Комі АССР. Пасмяротна рэабілітаваны 10 жніўня 1994 года. Разам з а. Дыянісіем Каетановічам былі асуджаныя армянскія святары: а. Казімір Рамашкан, а. Віктар Квапінскі, епархіяльныя супрацоўнікі — сакратар Львоўскай армянскай нацыянальна-рэлігійнай абшчыны Станіслаў Данігевіч, Гаарыне Бабаева, Сяргей Назаран, Вагаршак Грыгаран і інш.

Падчас і пасля Другой Сусветнай Вайны царква моцна пацярпела, бо прыкладна палова яе вернікаў (каля 2500 чалавек) была сасланая ў Сібір, шмат святароў былі забітыя нацыстскімі і савецкімі ўладамі, а мужчыны загінулі ў войску. Пры гэтым вялікая частка этнічнага армянскага насельніцтва ў 1945—1947 гадах была гвалтоўна выселеная ў Польшчу.

Ліквідацыя армяна-каталіцкай архіепархіі Львова ажыццяўлялася супрацоўнікамі львоўскага НКДБ з Першым сакратаром ЦК КП(б) Украіны Хрушчовым. Армяна-каталіцкая абшчына амаль перастала існаваць. Тыя 8 святароў, што засталіся ў жывых, і сёстры-бенедыкцінкі армянскага абраду таксама пераехалі ў Польшчу.

Велізарная царкоўная маёмасць Львоўскай армяна-каталіцкай архіепархіі, уключаючы царкоўныя пабудовы ў гарадах Львоў, Івана-Франкоўск, Тысменіца, Лісец, Снятын, Бэрэжаны, Гарадзенка, Чарнаўцы, Куты і інш., была нацыяналізавана. Частку маёмасці выратавалі вернікі і святары, выселеныя ў Польшчу, і зараз яна знаходзіцца ў Фондзе культуры і спадчыны польскіх армян.

У Польшчы армяна-каталіцкая абшчына існуе да гэтага часу, маючы ўласны Ардынарыят Польшчы, 3 прыходы (у Гданьску, Варшаве і Глівіцах), 3 святароў і прыблізна 2000 вернікаў.

У 1991 годзе армяна-каталіцкая абшчына была адноўлена ў Львове (усяго 20-30 чалавек). Акрамя іх намаганняў, пры адраджэнні Украінскай епархіі ААЦ у студзені 2000 года львоўскі Армянскі сабор забралі ў АКЦ і перадалі ААЦ. Але афіцыйна армяна-каталіцкая архіепархія Львова існуе да гэтага часу.

Арменія і Грузія

Кафедральны сабор Святых Мучанікаў у Гюмры, Арменія.

Пачынаючы з канца 1920-х гадоў ганенні вымусілі шмат армяна-каталікоў эміграваць. У 1991 годзе, пасля распаду Савецкага Саюза, Епіскап Рыма Папа Ян Павел II аб’яднаў абшчыны Грузіі і Расіі з суполкамі Арменіі, стварыўшы новы Ардынарыят Арменіі і Усходняй Еўропы з рэзідэнцыяй у Гюмры. Горад быў абраны не выпадкова: большасць армяна-каталікоў жывуць у паўночных раёнах Арменіі. Гэта стала свайго роду асновай для закладу стасункаў з армяна-каталікамі па той бок мяжы.

Сёння армяна-каталікі Самцхе-Джавахеты жывуць разам у Ахалцыхэ і бліжэйшых вёсках, а таксама ў Ахалкалакскам і Нінадцміндскам раёнах. Абшчыны ў двух апошніх рэгіёнах, якія ў асноўным сельскія, знаходзяцца ў даволі аддаленых раёнах.

У 1994 годзе ў Гюмры была створана невялікая семінарыя; там кандыдаты ў святары займаюцца пачатковай адукацыяй, перш чым перайсці ў Папскі калегіум армян (заснаваны ў 1885 годзе) у Рыме, дзе яны вывучаюць філасофію і тэалогію.

Акрамя таго, у Расіі налічваюцца дзесяткі тысяч армяна-каталікаў з-за вялікай колькасці міграцыі з Арменіі ў Расію, якая адбылася пасля распаду Савецкага Саюза.

Расія

Буйныя армяна-каталіцкія абшчыны з’явіліся ў Расійскай Імперыі ў выніку захопа Крыма ў ходзе Руска-турэцкай вайны 1768—1774 гадоў, а таксама анэксіі часткі Рэчы Паспалітай па выніках яе трэцяга падзелу (1795 год). Значныя групы армяна-каталікоў на Паўночным Каўказе (у гарадах Маздок і Кізляр) з’явіліся ў выніку перасялення бежанцаў з Турцыі і Персіі ў 1720-я—1760-я гг.

У 1807 годзе для армяна-каталікоў Расійскай Імперыі была створана Магілёва-Падольская епархія, якая існавала прыкладна да 1828 года. З 1809 года астатнія армяна-каталікі былі падпарадкаваныя расійскім каталіцкім іерархаў рымскага абраду.

У 1909 годзе была створана Апостальская адміністратура для каталікоў армянскага абраду, якая да 1917 годзе налічвала 47 святароў, 45 храмаў, 15 капліц і 66 618 вернікаў. Апошні Апостальскі адміністратар а. Карапет Дзілургян быў арыштаваны ў чэрвені 1936 года, асуджаны (ва ўзросце 75 гадоў) да трох гадоў спасылкі ў Кіраўскім краі, пасля вяртання адтуль ужо не мог працягваць афіцыйнае служэнне. Шмат іншых святароў таксама былі арыштаваныя, частка з іх загінула ў савецкіх лагерах.

З 1991 года армяна-каталікі Усходняй Еўропы падпарадкаваны ардынарыю, які мае рэзідэнцыю ў г. Гюмры (з 2011 года — архіепіскап Рафаэль Францыск Мінасян). Арганізаваная армяна-каталіцкая абшчына ёсць у Маскве, дзе існуе з 2000 года. Спачатку армяна-каталікі збіраліся ў царкве Св. Людовіка пад кіраўніцтвам манашкі с. Нунэ Пагасян, з ад’ездам якой сустрэчы спыніліся; з 10 сакавіка 2002 года ў Кафедральным саборы Беззаганнага Зачацця Найсвяцейшай Дзевы Марыі дзейнічае армянскі прыход. Групы армяна-каталікоў, якія не маюць сталага акармлення ў сваім абрадзе, пражываюць таксама ў Беларэчанску, Пскове, Растове-на-Доне, Краснадары і Краснадарскім краі, Сочы і іншых гарадах Расіі. Таксама 27 снежня 2018 года ўлады Масквы ўхвалілі будаўніцтва армяна-каталіцкага храму ў Паўднёвым Бутаве. Паведамляецца, што агульная плошча храма можа скласці 1000 кв. метраў,

ЗША і Канада

Сёння ў Паўночнай Амерыцы пражывае каля 1,5 мільёна армян, з якіх 35 000 належаць да Армянскай Каталіцкай Царквы.

Армянскі кафедральны сабор Святога Грыгора Асветніка ў Глендэйле, Каліфорнія.

У XIX стагоддзі армяна-каталікі з Заходняй Арменіі, галоўным чынам з гарадоў Карын (Эрзурум), Канстанцінопаль, Мардзін і інш., прыехалі ў Злучаныя Штаты ў пошуках працы. У канцы таго ж стагоддзя шмат ацалелых пасля хамідыйскай разні засяродзіліся ў некалькіх гарадах ЗША, галоўным чынам у Нью-Ёрку. Армяна-каталіцкія абшчыны былі таксама заснаваныя ў Нью-Джэрсі, Бостане, Дэтройце, Лос-Анджэлесе і іншых гарадах Каліфорніі.

Армяна-каталіцкія адукацыйныя арганізацыі былі таксама заснаваныя ў шматлікіх гарадах. У Філадэльфіі і Бостане былі заснаваны каледжы армянскіх сясцёр, у якіх навучаліся сотні дзяцей. Пазней падобны каледж быў заснаваны ў Лос-Анджэлесе. Мхітарысты былі заклапочаныя праблемай захавання армянскай ідэнтычнасці. Намаганнямі мхітарыстаў Венецыі і Вены ў Лос-Анджэлесе быў заснаваны мхітарыскі каледж.

Шматлікія армяне прыехалі ў Злучаныя Штаты і Канаду з Лівана і Сірыі ў 1970-я гады і ў наступныя гады. Акрамя таго, шмат армян эмігравала з Аргенціны з-за эканамічнага крызісу. У той жа час шмат армяна-каталікоў у Злучаных Штатах пераехалі ў Сан-Францыска, Сан-Дыега, Чыкага, Вашынгтон, Атланту, Маямі і Індыянапаліс.

У 2005 годзе рашэннем Папы Бенедыкта XVI каталіцкі экзархат ЗША і Канады быў пераведзены ў статус епархіі. Ён абслугоўваў 35 000 армяна-каталікоў у Злучаных Штатах і каля 10 000 у Канадзе. Епікапам епархіі, якая мелі юрысдыкцыю над канадскімі і амерыканскімі каталікамі, якія адносіліся да армянскага абраду, стаў Мануэль Батакян. Паводле прэс-рэлізу Канферэнцыі Каталіцкіх Епіскапаў Злучаных Штатаў, апублікаванаму ў панядзелак, 23 мая 2011 года, Папа Бенедыкт XVI прызначыў галаву манастыра Нотр-Дам у Бзумары, протаіерэя Мікаэля Антуана Мурадзяна новым епіскапам епархіі Найсвяцейшай Дзевы Марыі Нарэг у Глендэйле для армяна-каталікоў. Прызначэнне ліванскага епіскапа Мурадзяна было апублікавана ў Вашынгтоне 21 мая арцыбіскупам Пьетра Самбі, апостальскім нунцыем у Злучаных Штатах.

Епархія сёння налічвае 9 прыходаў; 7 у ЗША:

• Сабор Святога Рыгора Асветніка (Глендэйл).
• Прыход Святога Крыжа (Белмант)
• Прыход Святога Вртана (Дэтройт)
• Прыход Найсвяцейшага Сэрца (Літл-Фолс)
• Прыход Маці Божай Каралевы пакутнікаў (Лос-Анджэлес)
• Прыход Святой Ганны (Бруклін)
• Прыход Святога Марка (Вінвуд)

2 прыходы ў Канадзе:

• Прыход Маці Божай Нарэг (Сен-Ларан)
• Прыход Святога Грыгора (Таронта)

Францыя

У Францыі існуе армяна-каталіцкая епархія Святога Крыжа з цэнтрам у Парыжы. Пасля Паўночнай Амерыкі Францыя мае самую вялікую колькасць армяна-каталікоў па-за межамі Блізкага Усходу і Усходняй Еўропы. Епархія Святога Крыжа ў Парыжы была заснавана ў 1960 годзе з епіскапам Гарабедам Амадуні ў якасці экзархата. З 1977 года епархіяй кіраваў епіскап Крыкор Габраян (будучы патрыярх Крыкор Бедрос ХХ).

У епархіі налічваецца каля 35 000 армяна-каталікоў. Епархія мае шэсць цэркваў. акрамя сабора Святога Крыжа ў Парыжы: у Арнувілі, Ліёне, Марселі, Сен-Шамоне, Сеўры і Валансе. У Сёўры жыве грамада айцоў-мхітарыстаў, а ў Марселі працуе школа пры манастыры армянскіх сясцёр Беззаганнага Зачацця.

Аргенціна

У іміграцыі армян у Аргенціну вылучаюцца 3 пачатковыя хвалі. Паміж 1894 і 1896 гадамі першыя армяна-каталікі пачалі прыбываць у Аргенціну, ратуючыся ад пераследаў і забойстваў, замоўленых турэцкім султанам Абдул-Хамідам II. У перыяд з 1909 па 1913 год наступіла яшчэ адна хваля, выкліканая пераследамі і забойствамі младатуркамі, такімі як Разня ў Аданам ў 1909 годзе. І ў перыяд з 1921 па 1923 год іміграцыя адбылася з-за эвакуацыі армянскага Дома Кілікіі і наступствамі пасля ўтварэння Турэцкай Рэспубліцы.

Інтэр’ер армянскай царквы ў Буэнас-Айрэсе, Аргенціна

У 1922 годзе ў Аргенціну прыбыў першы армяна-каталіцкі святар з місіянерскай грамады манастыра Бзумар у Ліване, які паведаміў аб прысутнасці армянскіх эмігрантаў-каталікоў. У 1924 годзе армянскі патрыярх і Святы Пасад адправілі святара Яна Хрысціцеля Казэкяна, які пачаў арганізоўваць Армянскую Царкву ў Аргенціне. Казэкян апублікаваў да сваёй смерці ў 1958 годзе армянскі часопіс.

8 лістапада 1942 года арцыбіскуп Буэнас-Айрэса кардынал Сант'яга Луіс Капэлья перадаў часова капліцу Святога Грыгора Нарэкацы Ла-Пас для правядзення армянскіх набажэнств, дзе ў кастрычніку 1971 года пачалося будаўніцтва царквы. У 1954 годзе армянскую суполку наведаў епіскап Кірыл Захрабян.19 лютага 1959 года быў створаны ардынарыят для вернікаў усходняга абраду Аргенціны, уключаючы армян, пакуль 3 ліпеня 1981 года для вернікаў армянскага абраду Лацінскай Амерыкі не быў створаны армянскі Апостальскі экзархат Лацінскай Амерыкі і Мексікі.

У 1967 годзе армянскую суполку наведаў епіскап Грыгор Лаекян. У снежні 1969 года Святы Пасад прызначыў армянскага прыхадскога святара Мантэвідэа Паскуаля Тэкеяна армянскім Апостальскім візітатарам для ўсёй Лацінскай Амерыцы.

Армянскі Апостальскі экзархат Лацінскай Амерыкі і Мексікі быў створаны Папам Янам Паўлам II 3 ліпеня 1981 года з кафедрай у Буэнас-Айрэсе і з асабістай юрысдыкцыяй над усімі армяна-каталікамі Лацінскай Амерыкі, хоць ён меў толькі прыходы ў Буэнас-Айрэсе, Сан-Паўлу і Мантэвідэа.

18 лютага 1989 года Папа Святы Ян Павел II выдаў булу «Cum Christifideles ritus Armeni in Republica Argentina», вылучыўшы яе з экзархату Лацінскай Амерыкі і Мексікі. Епіскап Вартан Вальдзір Багасян быў прызначаны на ардынарыям епархіі, захаваўшы пасаду Апостальскага экзарха Лацінскай Амерыкі і Мексікі.

4 ліпеня 2018 года Папа Францішак прыняў адстаўку Багасяна з пасады епіскапа епархіі Святога Грыгора Нарэкацы ў Буэнас-Айрэсе і армянскага Апостальскага экзархата ў Лацінскай Амерыцы і Мексіцы і прызначыў епіскапам абедзвюх царкоўных юрысдыкцый іерэя армяна-каталіцкага сабора Найсвяцейшай Дзевы Марыі ў Буэнас-Айрэсе протаіерэя Пабла Лявона Хакімяна.

Сёння ў Аргенціне знаходзіцца епархія Святога Грыгора Нарэкацы ў Буэнас-Айрэсе. Епархія сёння мае толькі адзін прыход у саборы Маці Божай у Буэнас-Айрэсе. Епархія налічвае каля 16 350 вернікаў.

Мексіка, Бразілія і Уругвай

Армянская царква ў Сан-Паўлу, Бразілія

У Лацінскай Амерыцы па-за межамі Аргенціны таксама дзейнічае Апостальскі экзархат Лацінскай Амерыкі і Максікі, які мае толькі два прыхода: прыход у саборы Святога Грыгора Асветніка ў Сан-Паўлу — для ўсёй Бразіліі і прыход у саборы Маці Божай Бзумарскай ў Мантэвідэа — для ўсяго Уругвая.

Апостальскі экзархат быў створаны 3 ліпеня 1981 года Апостальскай Канстытуцыяй «Armeniorum fidelium» Папы Яна Паўла II. У той жа дзень быў прызначаны яго першы Апостальскі экзарх, салезіянец Вартан Вальдзір Багасян.

Армянская царква Маці Божай Бзумарскай у Мантэвідэа, Уругвай

Сёння Апостальскі экзархат налічвае каля 12 000 вернікаў.

Румынія

У Румыніі знаходзіцца Ардынарыят Румыніі распаўсюджвае сваю юрысдыкцыю на вернікаў Армянскай Каталіцкай Царквы, якія пражываюць на тэрыторыі Румыніі, у асноўным у Трансільваніі.

Кафедра ардынарыята знаходзіцца ў Герлы, дзе знаходзіцца прыход у саборы Святой Тройцы.

У канцы 2016 года ардынарыят меў чатыры прыходы, нягледзячы на тое, што большасць вернікаў жывуць у іншых гарадах Трансільваніі:

• Сабор Святой Тройцы, у Герле (жудзец Клуж)
• Прыход Найсвяцейшай Багародзіцы, Геаргені (жудзец Харгіта)
• Прыход Святой Лізаветы, у Думбрэвені (жудзец Сібіу)
• Прыход Святой Тройцы, у Фрумоасе (жудзец Харгіта)

Калі ў 1004 годзе туркі-сельджукі акупавалі горад Ані ў Арменіі, некаторыя з яго жыхароў беглі ў Крым, які, у сваю чаргу, быў акупаваны Асманскай Імперыяй у 1475 годзе, у выніку чаго некаторыя армяне эмігравалі ў Малдавію, дзе раней была створана армянская калонія. У 1669 годзе ў Малдавіі адбылося паўстанне, у якое ўмяшалася армянскае насельніцтва, тады асманскія войскі здзейснілі разню. Каля 800 армянскіх сем’яў (3000 чалавек) перасеклі Карпацкія горы і схаваліся ў гарах Трансільваніі. У 1669 годзе Ян Керэмовчч стаў дапаможным архіепіскапам Львова з тытулам епіскапа Малдавіі. У 1672 годзе армяне папрасілі пратэстанцкага трансільванскага князя Міхая I Апафі даць ім права на пражыванне, і ён пагадзіўся, атаксама запрасіў армянскага епіскапа Мінаса Зіліхтара Сучаўскага, які збег ад турэцка-польскай вайны з Асманскай Малдавіі ў Трансільванію.

У 1684 годзе армяна-каталіцкі святар Аксендзій Вірзірэска пачаў арганізоўваць суполку ў Трансільваніі і пераканаў епіскапа Мінаса Зіліхтара перайсці ў каталіцтва да архіепархіі Львова Вартана Хунаніяна. Армяне Трансільваніі перайшлі ў каталіцтва, а горад Герла галоўным горадам армяна-каталікоў. Як і Румынская Грэка-Каталіцкая Царква, армяне сталі каталікамі, захаваўшы свой абрад. Пасля смерці Зіліхтара ў 1686 годзе Кангрэгацыя прапаганды Веры 29 мая 1690 года прызначыла Аксендзія Вірзірэска ардынарыем для армянскай місіі ў Трансільваніі, аддзяліўшы яе ад армянскай Львоўскай архіепархіі. 2 кастрычніка 1690 года Папа Аляксандр VIII прызначыў Вірзірэска тытульным тытулярным архіепіскапам і адправіў яго ў Трансільванію, у 1699 годзе ён трапіў пад кантроль Аўстрыйскай Імперыі. Вірзірэска памёр 15 сакавіка 1715 года, і армяна-каталікі апынуліся пад юрысдыкцыяй лацінскіх біскупаў. У 1775 годзе Аўстрыя акупавала Букавіну, дзе было шмат армяна-каталікоў.

Падчас уніі Трансільваніі з Румыніяй ў 1918 годзе шмат армян рэгіёну падвергліся мадзьярызацыі. Згодна з умовамі канкардату 1927 года паміж Румыніяй і Святым Пасадам, армяна-каталікі краіны былі прызнаныя незалежнай суполкай.

Армянская царква Раства Хрыстова ў Геаргені, Румынія

Ардынарыят быў створаны 5 чэрвеня 1930 года булай «Solemni Conventione» Папы Пія XI:

Volumus denique ut fideles Armeni, qui in Romanica dicione morantur, quoad spirituale рэжым sub iurisdictione sint Ordinarii ab Apostolica Sede eligendi, qui eidem immediate subiectus erit et Administrator Apostolicus pro Armenis denominabitur ac in urbe Gherla habitualem sedem habebit

Пасля 1948 года, з пачаткам камуністычнага рэжыму, Ардынарыят меў невыразны статус у грамадзянскім праве, паколькі ён больш не прызнаваўся ўладамі; але, з пункту гледжання Каталіцкай Царквы, ардынарыят працягваў існаваць і ўзначальваўся айцом Золтанам Лэнг’елем, Апостальскім адміністратарам з 1939 года. Яго статус змяніўся ў 1964 годзе, калі папскі ўказ даручыў пастырства вернікаў ардынарыяту епіскапу Алба Юліі. Хоць румынскі Дзяржаўны сакратарыят па канфесіях кажа, што ў 1991 годзе ардынарыем быў дадзены арцыбіскупу Алба-Юліі Лаёшу Балінту, папскі штогоднік Святога Пасаду паказвае, што Апостальскім адміністратарам, прызначаным у гэтым годзе ў ардынарыем быў Дзьёрдз Якубіні, тагачасны дапаможны біскуп Алба-Юліі, і што ён захаваў гэты пасад пасля таго, як ён стаў арцыбіскупам Альба-Юліі ў 1994 годзе, агэтае дзеянне Святога Пасаду ў 1991 годзе, якое адбылося пасля падзення камуністычнага рэжыму, было прынята без запыту аю прызнанні румынскім ўрадам.

Сёння Ардынарыят Румыніі налічвае каля 630 вернікаў.

Польшча

На тэрыторыі Польскай Рэспублікі знаходзіцца Ардынарыят Польшчы, які адносіцца да ўсіх усходніх каталікоў, акрамя Украінскай Грэка-Каталіцкай Царквы і Каталіцкай Царквы візантыйска-славянскага абраду ў Польшчы. Ардынарыят мае толькі 3 прыхода і ўсі яны армяна-каталіцкія.

Каталіцкая царква Святой Тройцы (армянскага абрада) у Глівіцах, Польшча (пабудавана ў 1836—1838 гг.)

Кафедра Ардынарыята знаходзіцца ў Варшаве, таму што яго ардынарыем з’яўляецца мітрапаліт Варшаўскі арцыбіскуп Казімеж Ныч.

Згодна з наказам ардынарыя Ныча ад 1 снежня 2009 года ардынарыят падзелены на тры тэрытарыяльных прыходаў:

• Паўднёвы прыход Святога Грыгора Асветніка ў Свята-Траецкай царкве ў Глівіцах, якая з 1945 года была армяна-каталіцкім дэканатам паўднёвай Польшчы. Яна ўключае ў сябе вернікаў з пастаянным або часовым месцам жыхарства ў лацінскіх епархіях: дыяцэзія Бельска-Жывеца, архідыяцэзія Чэнстаховы, дыяцэзія Глівіцы, архідыяцэзія Катавіцы, архідыяцэзія Кракава, дыяцэзія Лягніцы, архідыяцэзія Лодзі, дыяцэзія Аполе, архідыяцэзія Пшэмысля, дыяцэзія Жэшава, дыяцэзія Сасновеца, дыяцэзія Свідніцы, дыяцэзія Тарнава і архідыяцэзія Вроцлава.
• Цэнтральны прыход Святога Грыгора Нарэкацы ў Варшаве. Уключае ў сябе вернікаў з пастаянным або часовым знаходжаннем у лацінскіх епархіях: архідыяцэзія Беластока, дыяцэзія Драгічына, дыяцэзія Элка, архідыяцэзія Гнезна, дыяцэзія Каліша, дыяцэзія Кельцы, архідыяцэзія Любліна, дыяцэзія Ломжы, дыяцэзія Ловіча, дыяцэзія Плоцка, архідыяцэзія Познані, дыяцэзія Радама, дыяцэзія Сандомежа, дыяцэзія Седльцы, архідыяцэзія Варшаўская, дыяцэзія Варшава-Прагі, дыяцэзія Улацлаўка, дыяцэзія Замасць-Любачэва.
• Паўночны прыход Святога Пятра і Паўла ў Гданьску. Ён уключае ў сябе вернікаў са сталым або часовым месцам жыхарства ў лацінскіх епархіях: дыяцэзія Быдгашча, дыяцэзія Эльблёнга, архідыяцэзія Гданьска, дыяцэзія Кашаліна-Калабжэга, дыяцэзія Пэльпліна, архідыяцэзія Шчэцін-Камэня, дыяцэзія Торуня, архідыяцэзія Варміі, дыяцэзія Зялёна-Гура—Гажува.

Польска-савецкі памежны дагавор уступіў у сілу ў 1946 годзе, па якім Галічына і частка Валыні былі ўключаныя ў склад УССР, а польскае насельніцтва было перададзена Польшчы. Паланізаваныя армяна-каталікі, якія жылі на гэтых тэрыторыях і былі часткай армянскай архіепархіі Львова, перашлі на тэрыторыю Польшчы разам з 8 святарамі.

18 верасня 1981 года быў створаны Ардынарыят Польшчы для грэка- і армяна-каталікоў Папам Янам Паўлам ІІ. 16 студзеня 1991 года ўкраінскія грэка-каталіцкія вернікі былі аддзеленыя ад ардынарыяту, і для іх было створана дзве епархіі.

З 2007 года 147 вернікаў візантыйска-славянскага абраду прыходу ў Кастамлотах былі змешчаныя пад юрысдыкцыю лацінскага біскупа Седльцы, Казімежа Гурды.

Сёння Ардынарыят налічвае каля 700 вернікаў.

Грэцыя

На тэрыторыі Грэцыі дзейнічае Ардынарыят Грэцыі, пашырае сваю юрысдыкцыю над вернікамі Армянскай Царквы ў Грэцыі. Галоўны горад Ардынарыяту знаходзіцца ў Афінах. На яго тэрыторыі знаходзіцца толькі 2 прыхода:

• Прыход Святога Грыгора Асветніка (Афіны)
• Прыход Святой Тэрэзы ў капліцы (Пірэй)

Ардынарыят быў створаны 21 снежня 1925 года для армяна-каталікоў, якія імігравалі ў Грэцыю падчас Першай Сусветнай Вайны. Агульная колькасць вернікаў Ардынарыяту Грэцыі — каля 200. На пачатак 2021 года, Ардынарыят афіцыйна быў вакантным.

Кіраванне

Патрыярх (канн. 63-77)

Як у частцы Каталіцкай Царквы, галавой Армянскай Царквы, акрамя Хрыста, з’яўляецца Папа Рымскі. Сваю ўласную іерархію ўзначальвае патрыярх-каталікос Кілікіі (patriarcha-catholicus ciliciæ armeniorum). Рэзідэнцыя патрыярха знаходзіцца ў Бейруце. Патрыярх заўсёды бярэ імя «Бедрос» у гонар першага патрыярха пасля заключэння апошняй уніі Аўрама Бедроса І Ардзівяна.

Згодна з кан. 59 § 2-3 ККУЦ, Кілікійскі каталікасат па першынству ідзе пасля Канстанцінопальскага, Антыяхійскага, Александрыйскага і Іерусалімскага патрыярхатаў на ўзроўні Халдэйскага патрыярхату, дзе першынства вылучаецца па старшынству кафедры. Згодна з кан. 63, патрыярх выбіраецца Сінодам епіскапаў патрыяршай Царквы, пасля чаго, згодна з кан. 76 § 2, патрыярх павінен запрасіць Еўхарыстычнага Адзінства з Папай.

Патрыяршы Сінод (Synodus Ecclesiæ Armeniæ Catholicæ) (канн. 107—113)

Патрыяршы Сінод складаецца з епіскапаў, у тым ліку дапаможных, узначальваецца і склікаецца патрыярхам, які павінен прымаць усе важныя рашэнні ў адпаведнасці з ім. Ён рэгулярна збіраецца адзін раз у год. Ва ўсіх патрыяршых Усходніх Каталіцкіх Цэрквах патрыярх можа ўзводзіць, змяняць і скасоўваць епархіі і прызначаць сваіх епіскапаў у адпаведнасці з Патрыяршым Сінодам і пасля кансультацыі са Святым Пасадам. У межах уласнай кананічнай тэрыторыі Царквы патрыярх можа ствараць экзархаты і прызначаць экзархаў, згодна з Патрыяршым Сінодам, але з 22 ліпеня 2020 года Папа Францыск у «Rescriptum ex audientia» вырашыў, што гэтыя рашэнні павінны мець папярэдняе адабрэнне, якое перагледжваецца праз 5 гадоў. 5 епіскапаў прызначаюцца патрыярхам і Патрыяршым Сінодам з зацверджанага Папам спісу, папярэдне складзенага Патрыяршым Сінодам. За межамі ўласнай тэрыторыі патрыярхату армянскі патрыярх-каталікос і сінод маюць юрысдыкцыю толькі ў літургічных пытаннях, а Папа нясе адказнасць за стварэнне епархій і прызначэнне епіскапаў.

Патрыяршая Курыя (Curia Ecclesiæ Armeniæ Catholicæ) (канн. 114—125)

У патрыяршай рэзідэнцыі ў Бейруце знаходзіцца курыя армяна-каталіцкага каталікасату, у якую ўваходзяць пастаянны Сінод, епіскапы, прызначаныя ў курыю (да 3 чалавек), звычайны трыбунал Патрыяршай Царквы, эканом, патрыяршы канцлер, літургічная камісія і іншыя камісіі. Члены курыі прызначаюцца патрыярхам, за выключэннем пастаяннага Сінода, і складаецца з 4 епіскапаў, сярод якіх адзін абіраецца патрыярхам і 3 прызначаюцца Патрыяршым Сінодам на 5 гадоў. Паседжанні курыі звычайна збіраюцца 12 раз у год.

Структура

Армянская Каталіцкая Царква складаецца з 5 архіепархій, адна з якіх — патрыяршая, 6 епархій, 2 патрыяршых экзархатаў, 3 ардынарыятаў і 1 апостальскага экзархату.

Епархіі на кананічнай тэрыторыі

Кафедра армянскага каталікоса-патрыярха ў Бзумары, Ліван.

• Патрыяршая архіепархія Бейрута (Ліван)
• Архіепархія Багдада (Ірак)
• Архіепархія Халеба (Сірыя)
• Архіепархія Стамбула (Турцыя)
• Архіепархія Львова (Украіна)
• Епархія Ісфахана (Іран)
• Епархія Александрыі (Егіпет)
• Епархія Каміхліі (Сірыя)

Місіянерскія юрысдыкцыі

• Патрыяршы экзархат Дамаска (Сірыя)
• Патрыяршы экзархат Амана і Іерусаліма (Палесціна, Ізраіль, Іарданія)

Ардынарыяты

• Ардынарыят Грэцыі (Грэцыя)
• Ардынарыят Румыніі (Румынія)
• Ардынарыят Усходняй Еўропы (Арменія, Грузія, Расія, Украіна)
• Ардынарыят Польшчы (Польшча)

Юрысдыкцыі ў дыяспары

• Епархія Святога Грыгора Нарэкацы (Аргенціна)
• Епархія Найсвяцейшай Дзевы Марыі Нарэг (ЗША, Канада)
• Епархія Святога Крыжа ў Парыжы (Францыя)
• Апостальскі экзархат Лацінскай Амерыкі і Мексікі (Мексіка, Уругвай, Бразілія)

Статыстыка

Паводле даных Annuario Pontificio за 2017 год, Армянская Каталіцкая Царква налічвае 757 726 вернікаў, 100 зарэгістраваных прыходаў, 17 епіскапаў, 46 прэсвітараў, 39 іераманаха, 56 манахаў, 66 манахіню, 11 вечных дыяканы і каля 15 семінарыстаў.

Спасылкі

• Армянская церковь // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.
• Арестакес Симаворян, Армянская католическая община России
• Арестакес Симаворян, Армяно-католики Турции
• Армянская Католическая Церковь в Польши
• Армянская католическая церковь в России Архівавана 14 сакавіка 2018.