Успенская царква (Львоў)
| праваслаўны храм | |
| Успенская царква | |
|---|---|
| Успенська церква | |
 | |
| 49°50′31″ пн. ш. 24°02′04″ у. д.HGЯO | |
| Краіна |
 Украіна |
| Горад | Львоў |
| Канфесія | Праваслаўная Царква Украіны |
| Архітэктурны стыль | рэнесанс |
| Архітэктар | Павел Рымлянін[d] |
| Заснавальнік | Львоўскае брацтва |
| Дата заснавання | 1629 |
| Будаўніцтва | 1591 — 1629 |
| Вышыня | 66 м |
| Матэрыял | вапняк |
 |
|
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |
Успенская царква — праваслаўны храм у Львове, пабудаваны ў 1591—1629 гг. па праекце Паўла Рымляніна, з удзелам Войцеха Капінаса і Амвросія Прыхільнага, па замове Львоўскага брацтва.
Гісторыя
[правіць | правіць зыходнік]
Пабудаваны Успенскім брацтвам храм меў трох сваіх папярэднікаў. Першая Успенская царква існавала, магчыма, яшчэ ў княжацкія часы і была спалена падчас нападу на Львоў польскіх феадалаў у 1340 г. Другая, мураваная царква, упершыню згадваецца пад 1421 г., праіснавала да пажару 1527 г. Знішчаны пажарам храм адбудоўвае ў 1547—1559 гг. архітэктар Пётр Італьянец — ураджэнец горада Лугана. Сродкі на яго будаўніцтва даў, акрамя мясцовага насельніцтва, малдаўскі гаспадар Аляксандр Лапушанін (Лэпушняну) і яго жонка Раксана: ў памяць пра гэта царкву называлі Валашскай. Яна таксама прастаяла нядоўга, згарэўшы пры пажары 1571 г. Схематычны малюнак гэтага храма захаваўся на пячатцы Стаўрапігіяльнага брацтва.
3 студзеня 1584 г. львоўскі каталіцкі архібіскуп Ян Дымітр Салікоўскі напаў на храм, выгнаў з яго прыхаджан, зняважыў святара, запячатаў царкву; так ён хацеў прымусіць брацтва святкаваць новы грыгарыянскі каляндар.[1]
Будаўніцтва апошняй чацвёртай Успенскай царквы брацтва распачала ў 1591 г. адразу пасля асвячэння капліцы Трох Свяціцеляў. Аўтарам праекта і кіраўніком будаўнічых работ быў Павел Рымлянін (памёр 1618: з 1597 г. яму дапамагаў Войцех Капінас, праз год далучыўся Амвросій Прыхільны. Спачатку царкву ўзводзілі з цэглы, але пасля ўзвядзення часткі сцен брацтва прыняло рашэнне замяніць цэглу на часаны камень. Будаўніцтва скончана ў 1629 г., асвячэнне 26 студзені 1631 правёў львоўскі ўладыка Ерамія Тысароўскі пры ўдзеле кіеўскага архімандрыта Пятра Магілы і многіх гасцей.[2]
У другой палове XVIII ст. Украінская шляхцянка Феадосія з роду Стрыльбіцкіх — жонка святара в. Міклашаў а. Алексія Стрыльбіцкага — ахвяравала Успенскай царкве 6000 злотых, у памяць пра што яе партрэт быў устаноўлены ў царкве.[3] Сёння гэты партрэт знаходзіцца ў зборы Барыса Вазніцкага — Львоўскай нацыянальнай галерэі мастацтваў у экспазіцыі Алескага замка.
Стыль
[правіць | правіць зыходнік]Структура царквы вытрымана ў стылі італьянскага рэнесансу, але на аснове традыцый ўкраінскага будаўніцтва: на восі захад-усход — трохчастковая і трох’ярусная, як асноўны тып ўкраінскіх драўляных цэркваў.
Сцены расчлянёны пілястрамі, аркамі вокнаў і барэльефамі на метопах, разьбянымі вушакамі паўночных і паўднёвых дзвярэй, а на парусах уверсе выразаны гербы ахвярадаўцаў (Сімяона і Ярэмы Магілаў); разьбярскія працы выканалі львоўскія разьбяры Канстанцін і Якаў Кульчыцкі.
У царкве захаваліся помнікі мастацтва XVII—XVIII стст. Самыя каштоўныя з іх — абразы цыкла Мукаў Хрыстовых, якія засталіся ад першапачатковага Успенскага іканастаса 1630—1638, выкананага львоўскімі мастакамі Фёдарам Сяньковічам, 1630 (згарэў) і Мікалаем Петрахновічам, 1638 (цяпер у царкве в. Вялікія Грыбовічы каля Львова), які ў XIX ст. заменены іканастасам Марціна Яблонскага.
З 20 ікон, змантаваных ў дыптых, тры належаць пэндзлю Ф. Сяньковіча («Уезд у Іерусалім», «Сашэсце ў пекла» і «Уваскрэсенне Лазара»), чатырнаццаць — М. Петрахновіча, астатнія паходзяць з другой паловы XVIII, ст. Сам іканастас знаходзіцца ў в. Грыбовічы каля Львова, куды ён быў прададзены ў 1767.
У 1779 царква была пашкоджана пажарам. Адбудавалі ў 1796, пры гэтым змены закранулі дах і цэнтральны купал. 1926—1927 — царква ўпрыгожана высокамастацкімі вітражамі Пятра Халоднага-Старэйшага.
У 1965—1973 г. праведзены рамонтна-рэстаўрацыйныя працы.
Архітэктура
[правіць | правіць зыходнік]
Успенская царква ў плане — трохнефная базіліка, падоўжаная ўздоўж вул. Рускай, з паўкруглай апсідай, якая выступае ў бок вул. Падвальнай. Храм вянчаюць 3 купалы з ліхтарамі; цэнтральны купал абапіраецца на падпружныя аркі, якія падтрымліваюцца чатырма тасканскімі калонамі. У такой планіровачнай-аб’ёмнай структуры прасочваецца зліццё заходняй рэнесанснай і ўкраінскай будаўнічых традыцый. Першая праявілася ў базілікальны плане і архітэктурным дэкоры, другая — у традыцыйных купал ьных завяршэння. Звонку сцены адпаведна з унутранай планіроўкай расчлянёны тасканскімі пілястрамі на сіметрычныя плоскасці, у якіх прарэзаны аконныя праёмы з архівольтамі. Фасад завершаны развітым антаблементам, кампанентам якога з’яўляецца дарычны фрыз з метопамі, трыгліфамі і разеткамі. У палях метопаў размешчаныя рэльефныя, выразаныя ў камені кампазіцыі на біблейскія і евангельскія тэмы.
У інтэр’еры храма, які складаецца з 3-х прасторавых аб’ёмаў — бабінца, галоўнага нефа і алтарнай частцы, — асноўную эстэтычную ролю адыгрывае матэрыял — белы часаны камень пры лаканічнай архітэктурнай пластыцы калон, арак, пілястраў. Цэнтральны купал, асновай якога служыць дарычны фрыз, упрыгожаны кесонамі з разеткамі. У яго парусах змешчаны выразаныя ў камені гербы ахвярадаўцаў, якія давалі сродкі на будаўніцтва храма. Асновай двух іншых купалоў — у прытворы і алтарнай частцы, служыць дарычны фрыз з метопамі і трыгліфамі. Сцены, як і звонку, расчлянёны пілястрамі, а архітэктурнае рашэнне інтэр’еру ўзбагачаюць два маршы лесвіцы, якая вядзе на бакавыя галерэі пры паўночнай і паўднёвай сценах. Святло ў царкву трапляе праз высокія вокны, аздобленыя вітражамі львоўскага мастака першай трэці XX ст. Пятра Халоднага. На сценах засталіся ўзоры станковага жывапісу XVII ст.
Капліца Трох Свяціцеляў
[правіць | правіць зыходнік]Пазней была пабудавана капліца Трох Свяціцеляў (1590,[4] асвячоная 1591 года) (названая імем цэркаўкі, разбуранай падчас спусташэння Львова 1340 года). Абноўлена ў 1671 г. на сродкі грэка Аляксандра Балабана. Мае простую канструкцыю: прамавугольнік з трыма купаламі, завершанымі ліхтарамі. Партал, упрыгожаны рэльефным арнаментам з вінаграднай лазы, належыць да архітэктурных шэдэўраў Львова. Будынак капліцы прыпісваюць Пятру Красоўскаму.
Пахавальня
[правіць | правіць зыходнік]У крыпце царквы былі пахаваныя заслужаныя браты і тыя, хто дапамагаў царкве; у прыватнасці, заснавальнік Канстанцін Карнякт, 3 малдаўскія княгіні з роду Цярнаўскіх [5]-львоўская мяшчанка Варвара Лянгішаўна (памерла 1635), мешчанін грэчаскага паходжання, член Стаўрапігіяльнага брацтва Папара. Магілы замуроўваліся камянямі з надпісамі (не захавалася).[6]
Царкоўнае брацтва
[правіць | правіць зыходнік]Брацтва пры Успенскай царквы ўзнікла ў XV ст., з 1530-х гадоў разгарнула шырокую дзейнасць. У 1586 годзе атрымаў ад Антыёхійскага патрыярха Іаакіма V пацверджанне новага статута, тытул (статус) Стаўрапігіі.
Да брацтва маглі належаць прадстаўнікі любога сацыяльнага стану, мяшчане і мяшчанка, выбітныя людзі з па-за Львова, у прыватнасці, казацкія гетманы Ружынскі, Іван Выгоўскі, Павел Цяцера і іншыя. Уступны ўзнос складаў 6 грошаў, летні — 6 грошаў. Акрамя гэтага, рабіліся добраахвотныя ахвяраванні на дейнасць брацтва, у завяшчанні рабіліся вялікія адпісальныя адмовы (легаты). Членаў брацтва ў 1586 годзе было 14, потым — 50. Акрамя ўкраінцаў да брацтва належалі грэкі, у прыватнасці, Канстанцін Карнякт, прадстаўнікі сем’яў Папараў, Лянгішаў.[7]
Гл. таксама
[правіць | правіць зыходнік]Крыніцы
[правіць | правіць зыходнік]- ↑ Крип’якевич І. Історичні проходи по Львові… С. 52
- ↑ Крип’якевич І. Історичні проходи по Львові… С. 53
- ↑ Петрушевич А. С. «Дополненія по сводной Галицко-руской лѣтописи съ 1700 по 1772 года».— Львов, 1896.— Ч. І.— С. 334.
- ↑ Крип’якевич І. Історичні проходи по Львові… С. 58
- ↑ магчыма, Бярнаўскіх
- ↑ Крип’якевич І. Історичні проходи по Львові… С. 61-62
- ↑ Крип’якевич І. Історичні проходи по Львові… С. 48
Літаратура
[правіць | правіць зыходнік]- Диба Юрій. Першовзір архітектурної композиції Успенської церкви у Львові // Вісник Національного університету «Львівська політехніка». — Львів : Видавництво львівської політехніки, 2011. — № 716. — С. 108—116.
- Диба Юрій. Рецензія на: Mariusz Karpowicz Uwagi o genezie form i oddziaływaniu Cerkwi Wołoskiej we Lwowie
- Бокало Ігор, Диба Юрій. Реконструкція іконостаса Успенської церкви у Львові
- Енциклопедія українознавства. У 10-х томах. / Головний редактор Володимир Кубійович. — Париж, Нью-Йорк: «Молоде життя»-«НТШ»; 1954—1989, 1993—2000.
- Janusz B. Karta z dziejów architektury lwowskiej // Gazeta Lwowska. — 24 lipca 1913. — № 168. — S. 4—5.
- Крип’якевич І. Історичні проходи по Львові.— Львів: Каменяр, 1991.— 168 с. ISBN 5-7745-0316-X
Спасылкі
[правіць | правіць зыходнік]
На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Успенская царква (Львоў)- Диба Ю. Першовзір архітектурної композиції Успенської церкви у Львові // Вісник Національного університету «Львівська політехніка». — Львів: Видавництво львівської політехніки, 2011. — № 716: Архітектура: Ландшафт дахів історичного центру міста: Проблеми збереження та регенерації. — С. 108—116.
