Беларуска-югаслаўскія адносіны

Візіт А. Лукашэнкі ў Югаславію, 14 красавіка 1999 года.

Беларуска-югаслаўскія адносіны — двухбаковыя дыпламатычныя адносіны паміж Беларуссю і Югаславіяй. Афіцыйна ўстаноўлены 15 лістапада 1994 года. Сувязі паміж краінамі зарадзіліся яшчэ пры Беларускай ССР, якая пасля Другой сусветнай атрымала права на вядзенне міжнародных спраў.

Па меры распаду Югаславіі фармат адносін пераўтвараўся: з 2003 года Беларусь працавала з дзяржавай Сербія і Чарнагорыя, а з 2006 — з Чарнагорыяй і Сербіяй паасобку.

Савецкая Беларусь

Беларусы ў НВАЮ

У гады Другой сусветнай у Народна-вызваленчай арміі Югаславіі змагалася звыш 6 тыс. савецкіх грамадзян. У асноўным гэта былі ваеннапалонныя і сагнаныя на катаргу, а таксама ўцекачы з канцэнтрацыйных лагераў. У 1-й Рускай брыгадзе змагаліся 15 беларусаў, у савецкім батальёне 7-й Ваяводзінскай брыгады — 5, у рускай роце 2-га батальёна 2-й Славенскай брыгады — 15, у 10-й Македонскай брыгадзе — 1.

Гандлёвыя сувязі

Сярэднегадавыя тэмпы росту тавараабароту ў 1960—1975 гг. склалі 20,5%. Штогадовы аб’ём гандлю ў натуральным выражэнні вырас у 16 разоў. Гандлёва-эканамічныя сувязі Мінска і Бялграда характарызаваліся пастаянна нарастаючай дынамікай. Аднак адміністрацыйна-камандная сістэма і поўная залежнасць БССР ад агульнасаюзнага кіраўніцтва істотна зніжалі эфектыўнасць двухбаковага гандлю.

Станам на 1962 г. больш за 20 беларускіх прадпрыемстваў пастаўлялі ў Югаславію сваю прадукцыю, у 1963 г. — ужо больш за 305. Бялград размяшчаў свае заказы на выраб станочнага абсталявання, аўтамашын, будаўнічых механізмаў, прыбораў, падшыпнікаў і іншых відаў прамысловай прадукцыі.

Югаславія прадавала БССР сельскагаспадарчую тэхніку, сродкі транспарту, медыцынскае абсталяванне, прамысловыя і харчовыя тавары, сыравіну для лёгкай і харчовай прамысловасці, станкі, тэлефонныя апараты, лакі, фарбы, эмалі, тытунёвую сыравіну, вінаградныя віны, а таксама шырокі асартымент тавараў народнага спажывання.

Рэспубліка Беларусь

Развіццё кантактаў

Трывалыя палітычныя ўмовы для паспяховага развіцця двухбаковых адносін ствараў Дагавор аб дружбе і супрацоўніцтве, заключаны ў сакавіку 1996 г. падчас візіту ў Рэспубліку Беларусь афіцыйнай дэлегацыі СРЮ на чале з яе прэзідэнтам З. Лілічам.

Важным крокам стаў візіт у Югаславію ў студзені 1998 г. беларускага лідара А. Лукашэнка. Падчас перамоў былі дасягнуты дамоўленасці аб стварэнні сумеснай беларуска-югаслаўскай вытворчасці ў Гомельскім аб’яднанні «Карал» і зборачнага цэха Мінскага трактарнага завода на югаслаўскай тэрыторыі. 19 студзеня быў падпісаны Дагавор аб стварэнні кансорцыума, які ажыццяўляў каардынацыю дзелавога супрацоўніцтва з Рэспублікай Беларусь. У склад кансорцыума ўвайшлі 46 вядучых вытворцаў, экспарцёраў і імпарцёраў. У сакавіку ўстаноўлены кантакты паміж банкам «Белградска банка» і Нацыянальным банкам Рэспублікі Беларусь. У маі сумеснымі намаганнямі бакоў была створана асацыяцыя югаслаўска-беларускага супрацоўніцтва «Беларусь—Югаславія ХХІ стагоддзе», у якую ўвайшлі буйныя югаслаўскія прадпрымальнікі, дырэктары фірмаў і заводаў, журналісты, грамадскія дзеячы, прадстаўнікі органаў дзяржаўнага кіравання і Сербскай Праваслаўнай Царквы. 28 кастрычніка падпісана Пагадненне аб фінансава-банкаўскім супрацоўніцтве паміж «Белградска банка» і «Белзнешэканомбанкам».

У пачатку 2000-х адносіны развіваліся на аснове цэлай сістэмы дэталёва прапрацаваных нарматыўна-прававых актаў. У двухбаковым супрацоўніцтве істотна ўзрасла роля эканамічнага складніка. Аднак пасля сыходу С. Мілошавіча ў беларуска-югаслаўскіх адносінах узнікла пэўная паўза, назіралася зніжэнне дынамікі палітычных кантактаў. У гэты перыяд не было падпісана ніводнага двухбаковага пагаднення.

Гандлёвыя сувязі

У першай палове 1990-х гандлёвыя адносіны знаходзіліся ў крызісе з-за сур’ёзных эканамічных і палітычных цяжкасцяў у абедзвюх краінах і, у асаблівасці, міжнародных санкцый супраць Бялграда. У другой палове 1990-х сітуацыя змянілася.

Тавараабарот па гадах (млн USD)

Катэгорыя	1992	1993	1994	1995	1996	1997	1998	1999	2000
Тавараабарот	8,2	5,7▼	11,8▲	3,3▼	9,5▲	8,1▼	14,8▲	13,8▼	18,6▲
з Беларусі	4,0	1,3▼	3,8▲	3,1▼	6,1▲	4,2▼	7,8▲	7,1▼	11,3▲
з Югаславіі	4,2	4,4▲	8,0▲	0,2▼	3,1▲	3,9▲	7,0▲	6,7▼	7,3▲

Навуковыя сувязі

У першай палове 1990-х гг. беларуска-югаслаўскія навуковыя кантакты насілі эпізадычны характар. Сітуацыя значна палепшылася ў другой палове дзесяцігоддзя, калі ў верасні 1995 г. па запрашэнні дырэктара Бялградскай астранамічнай абсерваторыі прафесара М. Дзімітрыевіча адбыўся візіт у Югаславію А. Вайтовіча – дырэктара Інстытута малекулярнай і атамнай фізікі (ІМАФ) НАН Беларусі і Л. Мінько – старшыні навуковага савета па праблеме «Фізіка плазмы». Беларускія навукоўцы прынялі ўдзел у першай югаслаўскай канферэнцыі па контурах спектральных ліній і выступілі з дакладамі. У выніку візіту быў заключаны дагавор аб супрацоўніцтве паміж ІМАФ НАНБ і навукова-даследчым інстытутам прыкладных фізічных праблем БДУ, з аднаго боку, і Бялградскай астранамічнай абсерваторыяй, фізічным факультэтам Бялградскага ўніверсітэта і Інстытутам фізікі ў горадзе Земун, з другога боку.

У сакавіку наступнага года ўрады дзвюх краін падпісалі Пагадненне аб навукова-тэхнічным супрацоўніцтве. У ліпені адбыўся I беларуска-югаслаўскі сімпозіум па фізіцы і дыягностыцы лабараторнай і астрафізічнай плазмы. У верасні на XVIII Міжнародным сімпозіуме па фізіцы іянізаваных газаў быў заключаны дагавор аб супрацоўніцтве паміж ІМАФ АНБ і Інстытутам ядзерных навук «Вінча». У 1998 г. была створана сумесная беларуска-югаслаўская камісія па навукова-тэхнічным супрацоўніцтве. 25 лістапада таго ж года Нацыянальная акадэмія навук Беларусі заключыла дагавор аб навуковым супрацоўніцтве з Сербскай акадэміяй навук і мастацтваў. У пачатку 2001 г. Інстытут Міхаіла Пупіна выпусціў брашуру «Беларусь» на сербскай мове, у якой асвятляліся пытанні развіцця навуковых, тэхналагічных і інавацыйных сістэм Беларусі, абазначаліся прыярытэты бягучай навукова-тэхнічнай палітыкі. У верасні 2002 г. падчас візіту ў Беларусь дэлегацыі сербскіх навукоўцаў на чале з акадэмікам Сербскай акадэміі навук і мастацтваў Н. Каневічам адбылася іх сустрэча са Старшынёй Камітэта па навуцы і тэхналогіях А. Русецкім.

Югаслаўскія войны

Асноўны артыкул: Беларусь і югаслаўскія войны

Да абрання першага Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь афіцыйны Мінск не фармуляваў выразную пазіцыю ў дачыненні да югаслаўскіх падзей. Гісторык і палітолаг Павел Малашук вылучыў два этапы ў развіцці пазіцыі краіны. Першы этап (1991—1994 гг.) адзначаны адсутнасцю канкрэтнай пазіцыі. На другім этапе (1994—1998 гг.) ясна абазначылася пазіцыя беларускага кіраўніцтва па пытанні аб шляхах мірнага ўрэгулявання канфлікту.

Ужо ў рамках Косаўскага крызісу Беларусь, арыентуючыся на Крэмль, выступіла на баку афіцыйнага Белграда. Пачатак аперацыі НАТА супраць СРЮ дзяржава не ўхваліла. Яшчэ задоўга да бамбардзіровак, у кастрычніку 1998 года, МЗС Рэспублікі Беларусь заклікаў альянс адмовіцца ад ваеннага ўмяшання, так як «ужыванне сілы ў дачыненні да суверэннай дзяржавы без санкцыі Савета Бяспекі ААН з’яўляецца грубым парушэннем Статута ААН». Адзначалася, што інтэрвенцыя не толькі не ліквідуе канфлікт, але і наогул пагоршыць сітуацыю. Па косаўскай праблеме краіна выступала за максімальнае выкарыстанне магчымасцяў ААН. Афіцыйны Мінск быў задаволены тым, што вайну супраць Югаславіі ўдалося спыніць, а канфлікт паставіць на аснову палітычнага ўрэгулявання.

Сербія і Чарнагорыя

З лютага 2003 года назіраецца далейшае зніжэнне ўзроўню двухбаковых палітычных адносін. Гэтая тэндэнцыя была абумоўлена празаходняй знешнепалітычнай арыентацыяй кіраўніцтва Бялграда і выбарам курсу на ўступленне ў ЕС. Важнай падзеяй у гісторыі двухбаковых адносін таго перыяду стала падпісанне Пагаднення аб супрацоўніцтве ў галіне стандартызацыі (29 верасня). Гэта быў першы дагавор, падпісаны пасля Бульдозернай рэвалюцыі 2000 года. У 2003—2005 гадах назіралася актывізацыя двухбаковых сустрэч і кантактаў. Больш за тое, беларускія дыпламаты сталі наўпрост працаваць са знешнепалітычным ведамствам Чарнагорыі.

Літаратура

• П. В. Малашук. Белорусско-югославские экономические взаимосвязи в 1990-е гг. // Белорусский журнал международного права и международных отношений. — 2004. — № 4. — С. 43-47.
• П. В. Малашук Белорусско-югославские научные связи в 90-е гг. XX в. — начале XXI в. // Вестник Брестского государственного университета. — 2005. — № 6. — С. 13-16.
• П. В. Малашук. Белорусско-югославское сотрудничество на международной арене // Вестник Полоцкого государственного университета. — 2012. — № 1. — С. 102-111.
• П. В. Малашук. Развитие отношений между Республикой Беларусь и Союзной Республикой Югославия (Сербией и Черногорией) в 2000—2006 годах // Вестник Полоцкого государственного университета. — 2012. — № 9. — С. 96-101.
• М. С. Даўгяла. Беларусы ў югаслаўскім руху супраціву і вызваленні краіны (1941–1945 гг.) // Вялікая Айчынная вайна ў лёсе беларускага народа : матэрыялы міжнар. навук. канф.. — Мінск: БДУ, 2020. — С. 257-264.

Спасылкі

• Візіт у Югаславію / Афіцыйны інтэрнэт-партал Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь, 14 красавіка 1999.