Юзаф Аляксандр Ябланоўскі

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Юзаф Аляксандр Ябланоўскі
Józef Aleksander Jabłonowski
Ю. А. Ябланоўскі. Невядомы мастак, XVIII ст.
Ю. А. Ябланоўскі. Невядомы мастак, XVIII ст.
Герб «Прус ІІІ»
Герб «Прус ІІІ»

ваявода новагародскі
1755 — 1773
Папярэднік Ежы Радзівіл
Пераемнік Юзаф Несялоўскі
стольнік вялікі літоўскі
з 1744
староста бускі[d]
1723 — 1755

Нараджэнне 4 лютага 1711(1711-02-04)[1][2][3]
Смерць 1 сакавіка 1777(1777-03-01)[1][4][…] (66 гадоў)
Род Ябланоўскія[d]
Бацька Аляксандр Ян Ябланоўскі[d]
Маці Тэафіла з Сяняўскіх[d]
Жонка Караліна Тэрэза Радзівіл
Францішка Вікторыя Варанецкая
Дзеці Тэафілія Стрэжыслава, Ядвіга Тэрэза, Ганна Дабрагнева, Аўгуст Дабрагост
Член у
Дзейнасць мастацтвазнавец
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Юзаф Аляксандр Ябланоўскі (4 лютага 1711, Ціхомель на Валыні — 1 сакавіка 1777, Лейпцыг) — дзяржаўны дзеяч Рэчы Паспалітай, гісторык, бібліёграф, мецэнат мастацтва. Стольнік вялікі літоўскі (17441755), ваявода новагародскі (17551772), член шматлікіх еўрапейскіх акадэмій і навуковых таварыстваў.

Біяграфія[правіць | правіць зыходнік]

З магнацкага роду Ябланоўскіх герба «Прус ІІІ», сын Аляксандра Яна і Тэафіліі з Сяняўскіх.

Атрымаў хатнюю адукацыю, падарожнічаў па Францыі, Італіі, Германіі, Галандыі, Англіі. Неаднаразова абіраўся паслом на соймы.

У 1740 ажаніўся з Каралінай Радзівіл, дачкой канцлера вялікага літоўскага Караля Станіслава Радзівіла, што дало яму магчымасць набыць маёнткі і пасады ў Вялікім Княстве Літоўскім[7].

У часы другога панавання Станіслава Ляшчынскага быў яго прыхільнікам, паслом ад караля польскага і вялікага князя літоўскага да караля французскага Людовіка XV. У 1743 ад імператара Карла VII атрымаў тытул князя.

Падтрымліваў Барскую канфедэрацыю, па паразе якой адмовіўся ад пасады новагародскага ваяводы, каб не ўдзельнічаць у санкцыянаванні першага падзелу Рэчы Паспалітай[7].

Дзейнасць[правіць | правіць зыходнік]

Напісаў некалькі значных гістарычных прац. Дзякуючы яго прапанове і фінансаванню ў Парыжы ў 1772 годзе выйшаў вядомы атлас Rizziego-Zannoniego, першы атлас Рэчы Паспалітай «Carte de Pologne…»

Заснаваў у 1774 ва ўніверсітэце ў Лейпцыг Навуковае Таварыства Ябланоўскіх (лац. Societas Jablonoviana), якое існуе і сёння. У XVIII стагоддзі выдаваліся яго працы па гісторыі Польшчы, матэматыцы, эканоміцы.

Здолеў вылучыць з ліку забароненых даследаванні Мікалая Каперніка, папулярызаваў яго працы. У 1761 выкупіў маёнтак у Чарнолессі, каб захаваць памяць пра Яна Каханоўскага.

Напісаў: «Ostafi… tudzież nauka o wierszach i wierszopisach polskich» (1751, вершам), «Museum Polonum» (1752), «L’Empire des Sarmates» (1748) і працы па генеалогіі.

Меў рэзідэнцыі ў Падхорцах каля Стрыя, Ябланове-Літоўскім, Ляхавічах. Аднавіў Наваградскі замак[7].

Зноскі

  1. а б Deutsche Nationalbibliothek Record #117028339 // Агульны нарматыўны кантроль — 2012—2016. Праверана 9 красавіка 2014.
  2. а б Józef Aleksander Jabłonowski // Brockhaus Enzyklopädie / Hrsg.: Bibliographisches Institut & F. A. Brockhaus, Wissen Media Verlag Праверана 9 кастрычніка 2017.
  3. Dr. Constant v. Wurzbach Jabłonowski, Joseph Alexander Pruß // Biographisches Lexikon des Kaiserthums Oesterreich: enthaltend die Lebensskizzen der denkwürdigen Personen, welche seit 1750 in den österreichischen Kronländern geboren wurden oder darin gelebt und gewirkt habenWien: 1856. — Т. 10. — S. 5.
  4. Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr: платформа адкрытых даных — 2011. Праверана 10 кастрычніка 2015.
  5. Deutsche Nationalbibliothek Record #117028339 // Агульны нарматыўны кантроль — 2012—2016. Праверана 30 снежня 2014.
  6. https://aibl.fr/academiciens-depuis-1663/ Праверана 3 красавіка 2023.
  7. а б в ВКЛ. Энцыклапедыя, 2006

Літаратура[правіць | правіць зыходнік]