Юзаф Аляксандр Ябланоўскі

Юзаф Аляксандр Ябланоўскі
Юзаф Аляксандр Ябланоўскі
	Józef Aleksander Jabłonowski
	; Ю. А. Ябланоўскі. Невядомы мастак, XVIII ст.
	; Герб «Прус ІІІ»
ваявода новагародскі
	25 мая 1755 — 1773
Папярэднік	Ежы Радзівіл
Пераемнік	Юзаф Несялоўскі
стольнік вялікі літоўскі
	18 верасня 1744 — 25 мая 1755
Папярэднік	Пётр Павел Сапега
Пераемнік	Станіслаў Аўгуст Панятоўскі
староста бускі[d]
	1723 — 1755
Нараджэнне	4 лютага 1711[…]; Ціхомель[d], Крамянецкі павет[d], Валынскае ваяводства, Малапольская правінцыя, Карона Каралеўства Польскага, Рэч Паспалітая;
Смерць	1 сакавіка 1777[…] (66 гадоў); Лейпцыг, Курфюрства Саксонія, Свяшчэнная Рымская імперыя;
Род	Ябланоўскія[d]
Бацька	Аляксандр Ян Ябланоўскі[d]
Маці	Тэафіла з Сяняўскіх[d]
Жонка	Караліна Тэрэза Радзівіл ; Францішка Вікторыя Варанецкая
Дзеці	Тэафілія Стрэжыслава, Ядвіга Тэрэза, Ганна Дабрагнева, Аўгуст Дабрагост
Член у	Акадэмія надпісаў і прыгожай славеснасці[d] (1777);
	Медыяфайлы на Вікісховішчы

Юзаф Аляксандр Ябланоўскі (4 лютага 1711, Ціхомель на Валыні — 1 сакавіка 1777, Лейпцыг) — дзяржаўны дзеяч Рэчы Паспалітай, гісторык, бібліёграф, мецэнат мастацтва. Стольнік вялікі літоўскі (1744—1755), ваявода новагародскі (1755—1772), член шматлікіх еўрапейскіх акадэмій і навуковых таварыстваў.

Біяграфія

З магнацкага роду Ябланоўскіх герба «Прус ІІІ», сын Аляксандра Яна і Тэафіліі з Сяняўскіх.

Атрымаў хатнюю адукацыю, падарожнічаў па Францыі, Італіі, Германіі, Галандыі, Англіі. Неаднаразова абіраўся паслом на соймы.

У 1740 ажаніўся з Каралінай Радзівіл, дачкой канцлера вялікага літоўскага Караля Станіслава Радзівіла, што дало яму магчымасць набыць маёнткі і пасады ў Вялікім Княстве Літоўскім^[5].

У часы другога панавання Станіслава Ляшчынскага быў яго прыхільнікам, паслом ад караля польскага і вялікага князя літоўскага да караля французскага Людовіка XV. У 1743 ад імператара Карла VII атрымаў тытул князя.

Падтрымліваў Барскую канфедэрацыю, па паразе якой адмовіўся ад пасады новагародскага ваяводы, каб не ўдзельнічаць у санкцыянаванні першага падзелу Рэчы Паспалітай^[5].

Дзейнасць

Напісаў некалькі значных гістарычных прац. Дзякуючы яго прапанове і фінансаванню ў Парыжы ў 1772 годзе выйшаў вядомы атлас Rizziego-Zannoniego, першы атлас Рэчы Паспалітай «Carte de Pologne…»

Заснаваў у 1774 ва ўніверсітэце ў Лейпцыг Навуковае Таварыства Ябланоўскіх (лац. Societas Jablonoviana), якое існуе і сёння. У XVIII стагоддзі выдаваліся яго працы па гісторыі Польшчы, матэматыцы, эканоміцы.

Здолеў вылучыць з ліку забароненых даследаванні Мікалая Каперніка, папулярызаваў яго працы. У 1761 выкупіў маёнтак у Чарнолессі, каб захаваць памяць пра Яна Каханоўскага.

Напісаў: «Ostafi… tudzież nauka o wierszach i wierszopisach polskich» (1751, вершам), «Museum Polonum» (1752), «L’Empire des Sarmates» (1748) і працы па генеалогіі.

Меў рэзідэнцыі ў Падхорцах каля Стрыя, Ябланове-Літоўскім, Ляхавічах. Аднавіў Наваградскі замак^[5].

Зноскі

↑ ^а ^б Józef Aleksander Jabłonowski // Brockhaus Enzyklopädie Праверана 9 кастрычніка 2017.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q237227"></a>
↑ ^а ^б Dr. Constant v. Wurzbach Jabłonowski, Joseph Alexander Pruß // Biographisches Lexikon des Kaiserthums Oesterreich: enthaltend die Lebensskizzen der denkwürdigen Personen, welche seit 1750 in den österreichischen Kronländern geboren wurden oder darin gelebt und gewirkt haben — Wien: 1856. — Т. 10. — S. 5.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q88772094"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q25856"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q665807"></a>
↑ Senatorowie i dygnitarze Wielkiego Księstwa Litewskiego 1386—1795 / пад рэд. J. Wolff — Kraków: 1885. — С. 39–40.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q123243396"></a>
↑ https://aibl.fr/academiciens-depuis-1663/ Праверана 3 красавіка 2023.
↑ ^а ^б ^в ВКЛ. Энцыклапедыя 2006.

Літаратура

Пазднякоў В. Ябланоўскі Юзаф Аляксандр // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш.. — Мн.: БелЭн, 2006. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — С. 774. — 792 с. — ISBN 985-11-0378-0.

[_194e68273f9b56fb-1] а ^б Józef Aleksander Jabłonowski // Brockhaus Enzyklopädie Праверана 9 кастрычніка 2017.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q237227"></a>

[_ba8b6e02a1481681-2] а ^б Dr. Constant v. Wurzbach Jabłonowski, Joseph Alexander Pruß // Biographisches Lexikon des Kaiserthums Oesterreich: enthaltend die Lebensskizzen der denkwürdigen Personen, welche seit 1750 in den österreichischen Kronländern geboren wurden oder darin gelebt und gewirkt haben — Wien: 1856. — Т. 10. — S. 5.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q88772094"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q25856"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q665807"></a>

[_86f2d4fe88a58c39-3] Senatorowie i dygnitarze Wielkiego Księstwa Litewskiego 1386—1795 / пад рэд. J. Wolff — Kraków: 1885. — С. 39–40.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q123243396"></a>

[_333c9532a37cfbc6-4] ttps://aibl.fr/academiciens-depuis-1663/ Праверана 3 красавіка 2023.

[FOOTNOTEВКЛ._Энцыклапедыя2006-5] а ^б ^в ВКЛ. Энцыклапедыя 2006.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]