Аўстра-венгерская армія

Аўстра-Венгерская армія Österreichisch-Ungarische Landstreitkräfte
Гады існавання	1867—1918
Краіна	Аўстра-Венгрыя
Падпарадкаванне	Імператар
Колькасць	440.000 (на ліпень 1914 года)
Колеры
Удзел у	Першая сусветная вайна

Галоўнакамандуючы Аўстра-Венгерскай Арміі,
Імператар Франц Іосіф I

А́ўстра-венге́рская а́рмія — сухапутныя ўзброеныя сілы Аўстра-венгерскай двуадзінай манархіі з 1867 да 1918 год. Яна складалася з трох частак: Агульная армія (ням.: Gemeinsame Armee, набор у якую ажыццяўляўся з усіх частак краіны, Імперска-каралеўскі Ландвер (ням.: kaiserlich-königliche Landwehr ці k.k. Landwehr), набор у які ішоў выключна з Цызлейтаніі - паўночнай і заходняй часткі імперыі), і Каралеўскія венгерскія ганведы (ням.: königlich ungarische Landwehr, венг.: Magyar Királyi Honvédség, ці проста honvéd), якія набіраліся ў Транслейтаніі — у асноўным венгерская частка імперыі). З пачатку барацьбы паміж Аўстрыйскай імперыей і венгерскімі паўстанцамі і яшчэ два дзесяцігоддзя апасля венгерскія салдаты неслі службу ці ў змешаных частках ці па-за межамі Венгрыі. Пасля Аўстра-Венгерскага пагаднення 1867 года на свет з'явілася вышейзгаданая троістая армія. У гэтым выглядзе яна праіснавала да распаду Аўстра-Венгерскай імперыі ў 1918 годзе, пасля паразы ў Першай Сусветнай вайне. Фарміраванні агульнай "Імперскай і Каралеўскай Арміі" (kaiserlich und königliche Armee ці k.u.k.) у асноўным былі кепска трэніраваныя і мелі састарэлае ўзбраенне з-за таго, што Аўстрыйская і Венгерская часткі імперыі часта аддавалі перавагу шчодраму фінансаванню сваіх фарміраванняў, замест таго каб аднолькава абмундзіроўваць усе тры часткі арміі. Усе палкі Honvédség і Ландверу складаліся з трох батальёнаў, у той жа час як палкі агульнай k.u.k. арміі былі чатырохбатальённыя.

Гісторыя стварэння

Аўстра-Венгрыя пазбегла вялікіх войнаў ад свайго ўтварэння да 1914 года, але паспела паўдзельнічаць у некаторых невялікіх ваенных акцыях. Тым ня меньш, Генштаб распрацаваў планы баявых дзеянняў на выпадак сур'ёзных канфліктаў з суседнімі краінамі, асабліва з Італіяй, Сербіяй і Расійскай імперыяй. Напрыканцы 19га стагоддзя армія выкарыстоўвалася ў падаўленнях гарадскіх хваляванняў: у Вене ў 1882 і 1887, у Грацы супраць нямецкіх нацыяналістаў, супраць чэскіх нацыяналістаў у лістападзе 1897 у Празе ды супраць італьянскіх паўстанцаў у Трыесце у 1902. Самай буйной ваенная аперацыяй двуадзінай манархіі была акупацыя Босніі і Герцагавіны ўлетку 1878 году. Войскі пад началам Ёсіпа Філіпавіча і Сцяпана Йаванавіча, якія ўвайшлі ў правінцыю, не чакалі аніякага супраціву, але ж былі сустрэны сур'ёзнымі супрацьдзеяннямі з боку мусульманскага і праваслаўнага насельніцтва. Нягледзячы на паразы пры Магладжы і Тузле, у кастрычніку была ўзята Сараева. Але ж гэтая перамога каштавала Аўстра-Венгрыі каля 5000 забітых і параненых.

Арганізацыйная структура

Размеркаванне карпусоў

Агульная армія (ням.: Gemeinsame Armee) камплектуецца з усіх частак краіны і падпарадкоўваецца імперскаму ваеннаму міністэрству.

Ландвер (ням.: Landwehr) складаўся з дзвюх частак: аўстрыйскай і венгерскай, кожная з якіх фінансавалісь на сродкі Аўстрыі і Венгрыі, знаходзіліся у падпарадкаванні ўласнага міністэрства народнай абароны і меў свайго адмысловага начальніка.

Рэзерв (ням.: Reserve) прызначаўся для папаўнення Ландвера пры мабілізацыі, а рэкруцкі запас (ням.: Ersatzreserve), які ўтвараўся з тых рэкрутаў, якія заставаліся апасля папаўнення Агульнай арміі і Ландвераў, прызначаўся для замяшчэння стратаў Ландверу падчас вайны, а таксама для ўкамплектавання арміі пры недахопе рэзервістаў пры мабілізаціі.

Абагульняючым для ўсіх частак Аўстра-Венгерская арміі былі Ўставы. Каманднай мовай у імперскай арміі і аўстрыйскім Ландверы была нямецкая, у венгерскім Ландверы — венгерская, акрамя адной ганведная дывізіі — Аграмская, дзе камандавалі на харвацкай мове.

У Аўстра-Венгрыі быў агульны вайсковы абавязак, прызыву падлягалі ўсе мужчыны, узрост якіх дасягнуў 21 год. Не падлягалі прызыву толькі тыя, хто быў абмежаваны ў грамадзянскіх правах па прысуду суда.

Агульны тэрмін воінскай службы — 12 год, 3 гады з якіх у Агульная Арміі (ці 2 гады ў Ландверы), а пасля ў Рэзерве.

У мэтах камплектавання арміі тэрыторыя імперыі была падзелена на 112 акругоў папаўнення (ням.: Erganzungsbezirk); з іх 102 служыла для камплектавання 102 пяхотных полкоў, 3 — чатырох Цірольскіх стралковых палкоў, 4 (у Босніі і Герцагавіны) — чатырох Босне-герцагавінскіх палкоў, 3 (Прыбрэжжа, Фіўме і Далмацыі) — для камплектавання флоту; з марскіх – 2 аўстрыйскіх і адзін венгерскі. Кожны округ падзяляўся на пэўную лічбу прызыўных участкаў (ням.: Stellungsbezirk).

Воінскія званні

k.u.k. Кавалерыя 1898 год.

k.u.k. Пяхота 1898 год.

Пяхота	Кавалерыя	Артылерыя	Стралковыя часці	Знакі адрознення
Радавыя				Heer	Горныя стралкі
ням.: Infanterist венг.: Honvéd польск.: Szeregowy чэшск.: Vojín рум.: Soldat харв.: Vojnik (Радавы)	Dragoner Husar Ulan (Кавалерыст)	Kanonier (Кананір)	Jäger Myslivec (Стралок)
ням.: Gefreiter венг.: Őrvezető чэшск.: Svobodník рум.: Fruntaș харв.: Razvodnik італ.: Caporale (Яфрэйтар)	Gefreiter	Vormeister Főtűzér	Patrouilleführer Járőrvezető
Унтэр-афіцэры				Heer	Горныя стралкі
ням.: Korporal венг.: Tizedes польск.: Kapral чэшск.: Desátník рум.: Caporal харв.: Desetnik (Малодшы сяржант)	Korporal Tizedes	Geschütz-Vormeister	Unterjäger
ням.: Zugsführer венг.: Szakaszvezető польск.: Sierżant чэшск.: Četař рум.: Sergent харв.: Vodnik (Сяржант)	Zugsführer Szakaszvezető	Zugsführer Szakaszvezető	Zugsführer Szakaszvezető
ням.: Feldwebel венг.: Őrmester чэшск.: Šikovatel рум.: Plutonier польск.: Starszy sierżant харв.: Narednik (Старшы сяржант)	Wachtmeister Őrmester	Feuerwerker Tűzmester	OberjägerFővadász
ням.: Kadett-Feldwebel венг.: Hadapród őrmester (скар. Hadapród) харв.: Kadet-narednik (Кадэт-сяржант; Кадэт пасля 1908 года)	Kadett-Wachtmeister (Kadett)	Kadett-Feuerwerker (Kadett)	Kadett-Oberjäger (Kadett)
ням.: Stabsfeldwebel венг.: Törzsőrmester/ чэшск.: Štábní šikovatel польск.: Sierżant-major харв.: Stožerni narednik (Першы Сяржант пасля 1913 — знакі адрознення да 1914 года)	Stabs-Wachtmeister	Stabs-Feuerwerker	Stabs-Oberjäger
ням.: Stabs-Feldwebel венг.: Törzsőrmester чэшск.: Štábní šikovatel рум.: Plutonier-major польск.: Sierżant-major харв.: Stožerni narednik (Першы Сяржант, знакі адрознення пасля 1914 года)	Stabs-Wachtmeister	Stabs-Feuerwerker	Stabs-Oberjäger
ням.: Offiziersstellvertreter (пасля 6 чэрвеня 1915 года) венг.: Tiszthelyettes чэшск.: Důstojnický zástupce рум.: Locțiitor de ofițer харв.: Časnički namjesnik (Прапаршчык)	Offiziersstellvertreter	Offiziersstellvertreter	Offiziersstellvertreter
Кандыдаты ў афіцэры				Heer	Горныя стралкі
ням.: Kadett-Offiziersstellvertreter венг.: Hadapród-Tiszthelyettes чэшск.: Kadet-časnički zamjenik (Афіцэр-кадэт) (да 1908 года)	Kadett-Offiziersstellvertreter	Kadett-Offiziersstellvertreter	Kadett-Offiziersstellvertreter
ням.: Fähnrich (з 1908) венг.: Zászlós рум.: Stegar чэшск.: Praporčík харв.: Zastavnik польск.: Chorąży (Фенрых) (з 1908 года — замяніў званне Афіцэр-кадэта)	Fähnrich	Fähnrich	Fähnrich
Малодшыя афіцэры				Heer	Горныя стралкі
ням.: Leutnant венг.: Hadnagy польск.: Podporucznik рум.: Locotenent харв.: Poručnik італ.: Tenente (Лейтэнант)	Leutnant	Leutnant	Leutnant
ням.: Oberleutnant венг.: Főhadnagy рум.: Locotenent-major польск.: Porucznik харв.: Natporučnik (Старшы лейтэнант)	Oberleutnant	Oberleutnant	Oberleutnant
Капітаны				Heer	Горныя стралкі
ням.: Hauptmann венг.: Százados польск.: Kapitan рум.: Căpitan харв.: Satnik італ.: Capitano (Капітан)	Rittmeister	Hauptmann	Hauptmann
Штабныя афіцэры				Heer	Горныя стралкі
ням.: Major венг.: Őrnagy рум.: Maior харв.: Bojnik італ.: Maggiore (Маёр)	Major	Major	Major
ням.: Oberstleutnant венг.: Alezredes рум.: Locotenent-colonel харв.: Potpukovnik (Падпалкоўнік)	Oberstleutnant	Oberstleutnant	Oberstleutnant
ням.: Oberst венг.: Ezredes рум.: Colonel польск.: Pułkownik харв.: Pukovnik (Палкоўнік)	Oberst	Oberst	Oberst

Генералы

Пяхота	Кавалерыя	Артылерыя	Стралковыя часці	Знакі адрознення
ням.: Generalmajor  |  венг.: Vezérőrnagy  |  рум.: General-maior  |  харв.: General-bojnik  |  італ.: Maggiore Generale (бел.: Генерал-маёр, але ў рэчаіснасці адпавядаў званню брыгадны генерал).
ням.: Feldmarschall-Leutnant  |  венг.: Altábornagy  |  харв.: Podmaršal  |  італ.: Marseciallo Tenente (бел.: Фельдмаршал лейтэнант, эквіваленты Генерал-маёру).
Генерал рода войск (бел.: Генерал-лейтэнант)
ням.: General der Infanterie венг.: Gyalogsági tábornok харв.: General pješaštva польск.: General piechoty італ.: Generale della fanteria (Генерал ад інфантэрыі)	ням.: General der Kavallerie венг.: Lovassági tábornok харв.: General konjaništva італ.: Generale della cavalleria польск.: General kawalerii (Polish (Генерал ад кавалерыі)	ням.: Feldzeugmeister венг.: Táborszernagy харв.: General topništva чэшск.: Polní zbrojmistr (Генерал ад артылерыі)	няма эквівалента
з 1915 ням.: Generaloberst  | венг.: Vezérezredes  |  харв.: General-pukovnik  |  чэшск.: Generalplukovnik  |  польск.: General pulkownik  |  славенск.: General Polkovnik (Генерал-палкоўнік)
ням.: Feldmarschall  |  венг.: Tábornagy  |  харв.: Feldmaršal  |  рум.: Mareșal  |  польск.: Marszałek (Фельдмаршал)

Першая Сусветная вайна

Салдат 6га Ландвернага палка ў баявой уніформе

У ліпені 1914 года у складзе Аўстра-венгерскай арміі знаходзіліся:

• 36 000 афіцэраў
• 414 000 прапаршчыкаў, унтэр-афіцэраў і салдат
• прыблізна 87 000 каней
• 1 200 гармат рознага калібра

Пасля аб'яўлення вайны было мабілізавана 3,35 мільёна чалавек (уключаючы і першую хвалю рэзервістаў і новабранцаў).

Фармальна Аўстра-венгерская армія была пад началам імператара Франца Іосіфа I, але ў 1914 годзе яму было ўжо 84 гады, таму фактычна армія знаходзілася пад камандаваннем начальніка Генеральнага штаба Конрада фон Гётцэндорфа. Конрад аддаваў перавагу агрэсіўнай знешняй палітыке і настойваў на ваенным вырашэнні аўстра-венгерскіх тэрытарыяльных спрэчак з Італіяй і Сербіяй.

11 ліпеня 1914 года Іосіф I прызначыў Вярхоўным галоўнакамандуючым эрцгерцага Фрыдрыха. Меркавалась, што гэта прызначэнне не будзе перашкаджаць аператыўным і тактычным планам Гётцэндорфа. Фрыдрых заставаўся на сваём пасту да лютага 1917 года, калі абавязкі Вярхоўнага ўсклаў на сябе новы імператар Карл I.

Афіцыйныя абазначэнні былі наступныя:

• палкі агульнай арміі пазначаліся як «Імперскія і каралеўскія» (ням.: kaiserlich und königlich (k.u.k.); венг.: Császári és Királyi)
• Аўстрыйскі Ландвер пазначаўся «Імперскія-каралеўскія» і меў прэфікс «k.k.» (ням.: kaiserlich-königlich)
• Часці Венгерскага Гонведа мелі назву «Каралеўскія Венгерскія» (ням.: königlich ungarisch)

Літаратура

• Генштаб Узброеныя сілы Аўстра-Венгрыі. Частка 1 = Вооруженныя силы Австро-Венгріи. Часть 1 — С-Пецярбург: Ваенная тыпаграфія, 1912. — 340 с.

Спасылкі

• Аўстра-Венгерскія Узброеныя Сілы ў 1900-1914
  
• Аўстра-Венгерскія наземныя сілы 1848-1918
  
• Узброеныя сілы Аўстра-Венгерскай Імперыі