Карл XII

Карл XII
Карл XII
	Karl XII
	5 красавіка 1697 — 30 лістапада 1718
Папярэднік	Карл XI
Пераемнік	Ульрыка Элеанора
Нараджэнне	27 чэрвеня 1682[…]; The Royal Court Parish[d], камуна Стакгольм, лен Стакгольм, Швецыя;
Смерць	11 снежня 1718[…] (36 гадоў); Фрэдрыксхальд[d], Эстфал, Нарвегія;
Месца пахавання	Каралінская капліца[d];
Род	Пфальц-Цвейбрукенская дынастыя
Бацька	Карл XI
Маці	Ульрыка Элеанора Дацкая
Веравызнанне	лютэранства
Адукацыя	Упсальскі ўніверсітэт;
Аўтограф
Манаграма
	Медыяфайлы на Вікісховішчы

Карл XII (шведск.: Karl XII; 17 чэрвеня 1682 — 30 лістапада 1718) — кароль Швецыі ў 1697—1718 гадах. Сын Карла XI і Ульрыкі Элеаноры.

Заняў сталец ва ўзросце 15 гадоў, пасля смерці свайго бацькі. Працягнуў яго абсалютысцкую вялікадзяржаўную палітыку.

Знаходжанне Карла XII каля 15 гадоў па-за Швецыяй дэзарганізавала кіраванне дзяржавай, вайна знясіліла рэсурсы краіны. З паразай у Паўночнай вайне і гібеллю Карла Швецыя страціла статус вялікай дзяржавы^[4].

Паўночная вайна

Пасля пачатку Паўночнай вайны, у якой супраць Швецыі выступілі дзяржавы Паўночнага саюза, узначаліў невялікае па колькасці, але добра падрыхтаванае войска. Пры падтрымцы англа-нідэрландскага флота нанёс паражэнне Даніі і прымусіў яе выйсці з вайны. Затым хутка накіраваў сваё войска ва ўсходнюю Прыбалтыку і разграміў рускія войскі ў Нарвскай бітве.

У 1701 годзе ўварваўся ў Рэч Паспалітую. Заняў Варшаву, Кракаў, Торунь і нанёс шэраг параз польска-саксонскай арміі (у тым ліку пры Клішаве ў 1702 годзе). Дамогся ў ліпені 1704 года звяржэння з польскага прастола саксонскага курфюрста Аўгуста II Моцнага і выбрання польскім каралём свайго стаўленіка Станіслава Ляшчынскага. Затым разграміў саксонскія войскі ў самой Саксоніі і вымусіў Аўгуста II падпісаць Альтранштэцкі мір 1706 года, па ўмовах якога Саксонія выйшла з вайны, а курфюрст адмовіўся ад прэтэнзій на польскі пасад.

У 1707 годзе пачаў ваенныя дзеянні супраць рускіх войскаў у Рэчы Паспалітай. Пасля перамогі ў бітве пад Галоўчынам (1708 год) шведскае войска ўварвалася ў Маскоўскую дзяржаву. Пасля разгрому шведскага корпуса Карл, які разлічваў на падтрымку гетмана Івана Мазепы, быў вымушаны павярнуць на Украіну, дзе пацярпеў поўнае паражэнне ў Палтаўскай бітве 1709 года.

Паранены Карл збег пад абарону турэцкага султана ў горад Бяндэры. Па дамове паміж Масковіяй і Асманскай імперыяй Карлу было дазволена вярнуцца ў Швецыю праз Рэч Паспалітую. Увосень 1714 года Карл прыбыў у Шведскую Памеранію, каля года кіраваў абаронай Штральзунда, абложанага дацкай і прускай арміямі. У снежні 1715 года вярнуўся ў Швецыю. Правёў шэраг унутраных рэформаў, накіраваных на мабілізацыю сіл для працягу вайны.

У 1718 годзе пачаў перамовы пра мір з Расіяй. Адначасова распачаў спробу дабіцца далучэння да Швецыі Нарвегіі, якая знаходзілася ў асабістай уніі з Даніяй. Шведскае войска ўварвалася ў паўднёва-ўсходнія раёны Нарвегіі і аблажыла шэраг крэпасцяў, у тым ліку Fredriksholm. Карл XII загінуў (меркавана ад шалёнай кулі) каля гэтай крэпасці^[4].

Крыніцы

↑ ^а ^б ^в ^г ^д ^е Karl XII — 1917.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q379406"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1724971"></a>
↑ ^а ^б Hatton R. M., Nordlund S. Charles XII // Encyclopædia Britannica Праверана 9 кастрычніка 2017.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5375741"></a>
↑ Olsson M. Riddarholmskyrkan - inventories and graves — 1937. — С. 424. Праверана 19 лютага 2019.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q61765464"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q61723518"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q6027483"></a>
↑ ^а ^б КАРЛ XII (руск.)

Літаратура

Цветков С. Карл XII. Последний викинг. 1682—1718 — М.: Центрполиграф, 2005—480стр.
Григорьев Б. Н. Карл XII, или Пять пуль для короля. Москва : Молодая гвардия, 2006. 547, [3] с., [16] л. ил. (Жизнь замечательных людей; Вып. 1198 (998)). ISBN 5-235-02910-0, 5000 экз.
Bengtsson F.G. The Life of Charles XII, King of Sweden, 1697—1718. — Stockholm, 1960.
Haintz О. König Karl XII. von Schweden. 3 Bände. — Berlin: De Gruyter, 1951.
Hatton R. Charles XII of Sweden. — London, 1968.

Тарле Е. В. Сочинения. Том 10. Северная война и шведское нашествие на Россию. — М.: Издательство Академии Наук СССР, 1959.

[_11f09a941c03cc38-1] а ^б ^в ^г ^д ^е Karl XII — 1917.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q379406"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1724971"></a>

[_d0edb86a06257763-2] а ^б Hatton R. M., Nordlund S. Charles XII // Encyclopædia Britannica Праверана 9 кастрычніка 2017.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5375741"></a>

[_fe84be6fd26f2385-3] Olsson M. Riddarholmskyrkan - inventories and graves — 1937. — С. 424. Праверана 19 лютага 2019.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q61765464"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q61723518"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q6027483"></a>

[крыніца1-4] а ^б КАРЛ XII (руск.)

[1]

[2]

[3]

[4]

Манархі Швецыі
дынастыя Мунсё	Б’ёрн Жалезнабокі Эрык Б’ёрнсан Эрык Рэфілсан Анунд Упсальскі Б’ёрн з Хогі Эрык Анундсан (да 882) Б’ёрн Эрыксан (882—932) Олаф Б’ёрнсан (970—975) Эрык VI Сегерсель (Пераможны) (970—995) Олаф Шатконунг (995—1022) Анунд Якаб (1022—1050) Эмунд Стары (1050—1060)
дынастыя Стэнкіляў	Стэнкіль (1060—1066) Хальстэн (1066 — 1080-я) Інгэ I Старэйшы (1080-я — 1110-я) Блот-Свен (1084—1087) Філіп Хальстэнсан/Інгэ II Малодшы (1118 — 1120-я) Рагнвальд Дурны (1125—1126) Магнус I Моцны (1126—1130) Магнус II Хенрыксен (1160—1161)
Кіраванне Сверкераў і Эрыкаў	Сверкер Старэйшы (1130—1156) Эрык Святы (1156—1160) Карл Сверкерсан (1160—1167) Кнут I Эрыксан (1167—1196) Сверкер Малодшы Карлсан (1196—1208) Эрык X Кнутсан (1208—1216) Юхан I Сверкерсан (1216—1222) Эрык Эрыксан Шапялявы (ці Кульгавы) (1222—1229) Кнут II Хольмгерсан Доўгі (1229—1234) Эрык Эрыксан Шапялявы (ці Кульгавы) (1234—1249)
дынастыя Фолькунгаў	Біргер Ярль, рэгент (1248—1266) Вальдэмар I Біргерсан (1250—1275) Магнус I Ладулас (1275—1290) Біргер Магнусан (1290—1319) Магнус Эрыксан (1319—1363) Эрык XII (1356—1359)
дынастыя Мекленбургаў	Альбрэхт Мекленбургскі (1363—1389)
Каралі і намеснікі Кальмарскай уніі	Маргарыта I Дацкая (1389—1412) Эрык Памеранскі (1412—1439) Энгельбрэкт Энгельбрэктсан, рэгент (1435—1436) Карл VIII Кнутсан, рэгент (1438—1440) Крыстафер III Баварскі (1440—1448) Карл VIII Кнутсан (1448—1457, 1464—1465, 1467—1470) Крысціян I Дацкі (1457—1464) Стэн Стурэ Старэйшы, рэгент (1470—1497) Ганс (Юхан II) (1497—1501) Стэн Стурэ Старэйшы, другі раз рэгент (1501—1503) Свантэ Нільсан, рэгент (1504—1511) Стэн Стурэ Малодшы, рэгент (1512—1520) Крысціян II (1520—1523)
дынастыя Васа	Густаў I Ваза (1523—1560) Эрык XIV (1560—1568) Юхан III (1568—1592) Жыгімонт (1592—1599) Карл IX (1599—1611; рэгент да 1604) Густаў II Адольф (1611—1632) Крысціна (1632—1654; рэгенцтва, 1632—1644)
Пфальц-Цвейбрукенская дынастыя	Карл X Густаў (1654—1660) Карл XI (1660—1697; рэгенцтва, 1660—1672) Карл XII (1697—1718) Ульрыка Элеанора (1719—1720)
Гесэнская дынастыя	Фрэдрык I (1720—1751)
Гольштэйн-Готарпская дынастыя	Адольф Фрэдрык (1751—1771) Густаў III (1771—1792) Густаў IV Адольф (1792—1809; рэгенцтва, 1792—1796) Карл XIII (1809—1818)
дынастыя Бернадотаў	Карл XIV Юхан (1818—1844) Оскар I (1844—1859) Карл XV (1859—1872) Оскар II (1872—1907) Густаў V (1907—1950) Густаў VI (1950—1973) Карл XVI Густаў (з 1973)