Шляхам жыцця (зборнік)

«Шляхам жыцця»
Вокладка зборніку «Шляхам жыцця» (Санкт-Пецярбург, 1913)
Жанр	верш, паэма
Аўтар	Янка Купала
Мова арыгінала	беларуская
Дата першай публікацыі	1913
Выдавецтва	Загляне сонца і ў наша аконца
Месца публікацыі	Санкт-Пецярбург
Электронная версія
Тэкст твора ў Вікікрыніцах

«Шляхам жыцця» — трэці зборнік вершаў Янкі Купалы, ўпершыню выдадзены ў 1913 годзе ў Санкт-Пецярбургу ў выдавецтве «Загляне сонца і ў наша аконца». Першы тыраж зборніку склаў 3 тысячы асобнікаў. Купала прысвяціў зборнік доктару Аляксандру Ярэмічу, які выдаў кнігу Купалы за свае ўласныя сродкі.

Апісанне

У зборнік увайшлі больш за 200 вершаў, напісаных пераважна ў 1910—1913 гадах, шэраг перакладаў і некаторыя вершы з папярэдніх зборнікаў Купалы «Жалейка» і «Гусляр». Зборнік складаецца з сямі асобных раздзелаў:

І. «Бацькаўшчына» (вершы «Песня мая», «З кутка жаданняў», «Маладая Беларусь», «Песня сонцу», «Выйдзі…» і інш.)

II. «Па межах родных…» (напоўнены філязафічнымі настроямі і пейзажнымі малюнкамі («Над Свіслачай», «Сельскія могілкі», «Дуб», «Вярба» і інш.), міфалагічнымі вобразамі («Ваўкалак», «У вечным боры…», «Чорны бог» і інш.))

III. «Для Яе» (вобраз жанчыны ў вершах раздзелу экзальтаваны («Абнімі…», «З зорак усходніх, заходніх, з бліскучай»), апраменены надзвычайнай замілаванасцю («Ты прыйдзі…»), фалькларызаваны («Русалка», «Ястраб»))

ІV. «Наша вёска» (цыклы вершаў «Аб мужыцкай долі», «З песень беззямельнага» і інш.)

V. «Сваім і чужым» (пераважна публіцыстычны раздзел, вершы «Гэй, капайце, далакопы…», «Ворагам Беларушчыны», «З мінуўшых дзён» і інш.)

VI. «Байкі і аповесці» (пераважна эпічны раздзел, паэмы «Курган», «На куццю», драматычная паэма «На папасе», верш «На Дзяды», урывак з індыйскай кнігі «Магабгарата» «Паляўнічы і пара галубкоў» і інш.)

VII. «Пераклады з польскай» (пераклады твораў А. Міцкевіча, М. Канапніцкай, Ул. Сыракомлі і інш.).

Адметнасць і значэнне зборніку

Зборнік лічыцца этапным у творчасці Купалы і ў беларускай літаратуры пачатку ХХ стагодзддзя. Творы зборніку падсумоўвалі здабыткі Купалы на ніве нацыянальнай паэзіі, сцвярджалі ў ёй прынцыпы народнасці і высокага мастацтва і праз тое праграмавалі шляхі развіцця нацыянальнай паэзіі і ўвогуле ўсяе беларускай літаратуры. Зборнік стаў паэтычным гімнам Маладой Беларусі і перадавых сіл нацыянальнага грамадска-палітычнага руху пачатку ХХ стагодзддзя. Філасофскай заглыбленасцю, шырока распрацаванымі матывамі больш інтымнага плану зборнік знаходзіцца каля вытокаў беларускай нацыянальнай філасофскай і любоўнай лірыкі. Зборнік стаў узорным, класічным па багацці сваіх мастацкіх формаў, культуры верша, замацаванні ў нацыянальнай паэзіі як асацыятыўна-рамантычнага стылю, так і класічна-анталагічнага, народна-песеннага.

У зборніку выявіўся якасны новы ўзьлёт Купалы-лірыка. У параўнанні са зборнікам «Жалейка» тэма сялянскага жыцця з пераважнай і стрыжнявой — пры тым жа яе вычарпальным вырашэнні — стала ўпоравень з іншымі, нагэтулькі ж значнымі тэмамі. Узвышаўся гэты зборнік і над зборнікам «Гусляр», з яго крыху гіпертрафіраванай фальклорнай стылізацыяй, абстрактнымі рамантычнымі пошукамі маральных ідэалаў, т.зв. «сусветнаю тугой». Для зборніку «Шляхам жыцця» ўласцівыя маштабнасць лірычных і эпічных вобразаў, паказ жыцця як гістарычнага руху народу з часоў мінулых праз сучаснае ў будучыню, з вітаннем яе, прыспешваннем і набліжэннем.

Асноўным лірычным героям кнігі — паперадзе сумарнага і індывідуалізаванага вобраза мужыка — становіцца рамантычны вобраз песняра-змагара, прарока светлай будучыні народу. Выдатнае мастацкае адкрыццё Купалы — гістарызм «Шляхам жыцця». З усведамлення славы і няславы, гераічнай велічы і трагедыйнасці гістарычнага мінулага лірычны герой зборніку вырастаў у фігуру незвычайнага маштабу, якая ўмяшчала ў сабе вялікую сілу аўтарскіх перажыванняў, выказаных па-мастацку раскавана, з бліскучай паэтычнай віртуознасцю.

Крытычныя водгукі

Першым і найбольш вядомым водгукам на трэці зборнік Купалы стаў артыкул Антона Луцкевіча ў «Нашай Ніве». Крытык акцэнтуе ўвагу на ўсеабдымнасці паказу народнага жыцця ў кнізе Я. Купалы, на добрую тэхніку пісьма, калі «у пекных, зычных, шчыра і з размахам напісаных вершах адбіваецца жыццё нашага народа». А.Луцкевіч заўважае:

Кніжка цешыць душу кожнага шчырага беларуса. Гэта ўжо сур'ёзны здабытак беларускай літаратуры. <...> Мы можам смела казаць, што пясняр Маладой Беларусі заняў пачэснае месца ў гісторыі беларускага адраджэння. <...> У вершах Купалы ўсё часцей і часцей – поруч з сумнымі настраеннямі — звініць нотка бойкая, жывая; відаць, што сіла кіпіць і рвецца да дзела. Чуваць радасць жыцця — радасць, каторая абыймае душу здаровага сільнага чалавека. Даючы сумныя абразы гора і нядолі народнай, кніжка Купалы родзіць веру, што будзе лепей, што папраўдзе блізка ўжо часіна адраджэння забытых і забітых беларуcаў. <...> «Шляхам жыцця» ідзе Купала, але ў кніжцы яго відаць, што той шлях цягнецца далёка—далёка ў будучыну, і пясняр прарочым словам прымушае верыць, што, ідучы сваёй дарогай, мы дойдзем урэшце да лепшай долі.

Выданні

• Першае, 1913, Санкт-Пецярбург, выдавецтва «Загляне сонца і ў наша аконца».
• Другое, 1923, Вільня, Беларускі аддзел «Віленскага выдавецтва Б.Клецкіна».
• Трэцяе, 1935, Вільня, выдавецтва Беларускага інстытута гаспадаркі і культуры.
• Факсымільнае, 2012, Мінск, выдавецтва «Мастацкая літаратура».

Літаратура

• Янка Купала: Энцыкл. даведнік / БелСЭ; Рэдкал.: І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш. — Мн., БелСЭ, 1986. — 727 с, 26 л. іл.; Тры артыкулы «Шляхам жыцця» / Аўтар — А.Лойка. — С. 666—668.
• Луцкевіч, Антон. Янка Купала «Шляхам жыцця» / Газета «Наша Ніва». — 26 красавіка 1913 года.

Спасылкі

• Янка Купала. Шляхам жыцця. Факсімільнае выданне. Мінск, Мастацкая літаратура, 2012. Архівавана 19 жніўня 2013. на сайце Беларусь сегодня Архівавана 19 жніўня 2013.
• Зборнік вершаў «Шляхам жыцця» Архівавана 19 жніўня 2011. на сайце Архівы Беларусі Архівавана 19 жніўня 2011.