Лібералізм: Розніца паміж версіямі
[дагледжаная версія] | [дагледжаная версія] |
др выдал. шаблона, replaced: {{Link GA| → {{subst:Void| using AWB |
др арфаграфія |
||
Радок 1: | Радок 1: | ||
[[Выява:Eugène Delacroix - La liberté guidant le peuple.jpg|thumb|250px|''[[Свабода, якая вядзе народ|Свабода, што вядзе народ]]'', [[Эжэн Дэлакруа]], 1830, [[Луўр]]]] |
[[Выява:Eugène Delacroix - La liberté guidant le peuple.jpg|thumb|250px|''[[Свабода, якая вядзе народ|Свабода, што вядзе народ]]'', [[Эжэн Дэлакруа]], 1830, [[Луўр]]]] |
||
'''Лібералізм''' (ад [[Лацінская мова|лац.]] ''liber'': свабодны, ''liberalis'': датычны свабоды) |
'''Лібералізм''' (ад [[Лацінская мова|лац.]] ''liber'': свабодны, ''liberalis'': датычны свабоды) — філасофская, эканамічная і палітычная ідэалогія, галоўнай вартасцю якой ёсць свабода чалавека распараджацца сваёй асобай і ўласнасцю. |
||
Лібералізм стаў рухавіком вызвалення ад догмаў [[феадалізм]]у і [[абсалютызм]]у, якія апраўдвалі несвабоду і прыгнёт грамадства з боку палітычнай, эканамічнай і рэлігійнай эліты. |
Лібералізм стаў рухавіком вызвалення ад догмаў [[феадалізм]]у і [[абсалютызм]]у, якія апраўдвалі несвабоду і прыгнёт грамадства з боку палітычнай, эканамічнай і рэлігійнай эліты. |
||
У цэнтры |
У цэнтры палітычнай [[Філасофія|філасофіі]] лібералізму знаходзяцца чалавек, якому павінна быць дадзеная максімальная магчымая свабода, а таксама прынцып неагрэсіі. Індывідуальная свабода разумеецца ў лібералізме як асноўная норма і база грамадскіх адносін, згодна з якой павінна быць вызначаная і роля [[Дзяржава|дзяржавы]]. Паўнамоцтвы дзяржавы не павінны абмяжоўваць асабістую свабоду грамадзян, дзяржава павінна ўмешвацца ў адносіны паміж людзьмі толькі дзеля абароны іх свабоды і [[Закон, права|закону]]. Рэгуляцыя эканомікі, як і сацыяльныя ільготы павінны быць зведзеныя да мінімуму. Асоба павінна атрымаць як максімум свабоды, так і максімум адказнасці. |
||
Лібералізм з'яўляецца супрацьлегласцю [[таталітарызм]]у і лічыцца перадумовай пабудовы сучаснай плюралістычнай дэмакратыі. У адрозненне ад [[анархізм]]у, лібералізм лічыць дзяржаву неабходным інстытутам дзеля абароны свабоды і ўласнасці, а таксама рашуча выступае за рынкавыя прынцыпы ў эканоміцы. |
Лібералізм з'яўляецца супрацьлегласцю [[таталітарызм]]у і лічыцца перадумовай пабудовы сучаснай плюралістычнай дэмакратыі. У адрозненне ад [[анархізм]]у, лібералізм лічыць дзяржаву неабходным інстытутам дзеля абароны свабоды і ўласнасці, а таксама рашуча выступае за рынкавыя прынцыпы ў эканоміцы. |
||
== Асновы |
== Асновы лібералізму == |
||
Лібералізм зарадзіўся ў большасці як рэакцыя на бясчынства [[Абсалютная манархія|абсалютных манархаў]] і [[Каталіцкая Царква|Каталіцкай царквы]]. Лібералізм адхіліў шэраг палажэнняў, што былі асновай былых тэорый дзяржавы, такія як боскае права манархаў на ўладу і роля рэлігіі як адзінай крыніцы ісціны. Замест гэтага лібералізм прапанаваў наступнае<ref>[http://www.liberal-international.org/editorialIndex.asp?ia_id=533 Ліберальны маніфест]</ref>: |
Лібералізм зарадзіўся ў большасці як рэакцыя на бясчынства [[Абсалютная манархія|абсалютных манархаў]] і [[Каталіцкая Царква|Каталіцкай царквы]]. Лібералізм адхіліў шэраг палажэнняў, што былі асновай былых тэорый дзяржавы, такія як боскае права манархаў на ўладу і роля рэлігіі як адзінай крыніцы ісціны. Замест гэтага лібералізм прапанаваў наступнае<ref>[http://www.liberal-international.org/editorialIndex.asp?ia_id=533 Ліберальны маніфест]</ref>: |
||
* забяспечванне [[Натуральнае права|натуральных правоў]] (права на жыццё, на ўласную свабоду, на |
* забяспечванне [[Натуральнае права|натуральных правоў]] (права на жыццё, на ўласную свабоду, на ўласнасць). [[Інтэлектуальная ўласнасць]] адносіцца да прыватнай уласнасці, калі яна не з'яўляецца агульначалавечым багаццем, і калі гэта не супярэчыць [[Свабода слова|свабодзе слова]] (некаторыя [[Лібертарыянства|лібертарыянцы]] адхіляюць канцэпцыю інтэлектуальнай уласнасці, як форму манапалізацыі свабоднага рынку); |
||
* забяспечванне [[Грамадскія правы|грамадскіх правоў]]; |
* забяспечванне [[Грамадскія правы|грамадскіх правоў]]; |
||
* устанаўленне роўнасці ўсіх грамадзян перад законам; |
* устанаўленне роўнасці ўсіх грамадзян перад законам; |
||
Радок 19: | Радок 19: | ||
Некаторыя сучасныя плыні лібералізму больш памяркоўныя да [[Дзяржаўнае рэгуляванне|дзяржаўнага рэгулявання]] свабодных рынкаў дзеля забеспячэння роўнасці магчымасцяў дамагчыся поспеху, ўсеагульнай [[Адукацыя|адукацыі]] і памяншэння розніцы ў даходах насельніцтва. Прыхільнікі такіх поглядаў мяркуюць, што палітычная сістэма павінна ўтрымліваць элементы [[Сацыяльная дзяржава|сацыяльнай дзяржавы]], уключаючы [[Дзяржаўная дапамога|дзяржаўную дапамогу]] па [[Беспрацоўе|беспрацоўі]], прытулкі для [[Бяздомныя|бяздомных]] і бясплатную [[Ахова здароўя|ахову здароўя]]. Усё гэта не супярэчыць ідэям лібералізму. |
Некаторыя сучасныя плыні лібералізму больш памяркоўныя да [[Дзяржаўнае рэгуляванне|дзяржаўнага рэгулявання]] свабодных рынкаў дзеля забеспячэння роўнасці магчымасцяў дамагчыся поспеху, ўсеагульнай [[Адукацыя|адукацыі]] і памяншэння розніцы ў даходах насельніцтва. Прыхільнікі такіх поглядаў мяркуюць, што палітычная сістэма павінна ўтрымліваць элементы [[Сацыяльная дзяржава|сацыяльнай дзяржавы]], уключаючы [[Дзяржаўная дапамога|дзяржаўную дапамогу]] па [[Беспрацоўе|беспрацоўі]], прытулкі для [[Бяздомныя|бяздомных]] і бясплатную [[Ахова здароўя|ахову здароўя]]. Усё гэта не супярэчыць ідэям лібералізму. |
||
Згодна з лібералізмам, дзяржаўная ўлада існуе толькі для выгоды грамадзян, і палітычнае кіраўніцтва краінай можа ажыццяўляцца толькі на аснове грамадскага |
Згодна з лібералізмам, дзяржаўная ўлада існуе толькі для выгоды грамадзян, і палітычнае кіраўніцтва краінай можа ажыццяўляцца толькі на аснове грамадскага кансэнсусу. У цяперашні час найбольш адпаведнай ліберальным прынцыпам палітычнай сістэмай з'яўляецца [[ліберальная дэмакратыя]]. |
||
== Агляд == |
== Агляд == |
||
=== Этымалогія і гістарычнае выкарыстанне === |
=== Этымалогія і гістарычнае выкарыстанне === |
||
Слова «ліберальны» паходзіць ад [[Лацінская мова|лац.]] ''liber'' («свабодны»). [[Ціт Лівій]] у |
Слова «ліберальны» паходзіць ад [[Лацінская мова|лац.]] ''liber'' («свабодны»). [[Ціт Лівій]] у «Гісторыі Рыма ад заснавання горада» апісвае барацьбу за свабоду паміж класамі [[Плебеі|плебеяў]] і [[Патрыцыі|патрыцыяў]]. [[Марк Аўрэлій]] у сваіх «Развагах» піша пра прадстаўленне «аб дзяржаве, з законам, роўным для ўсіх, дзе прызнаюцца роўнасць і роўнае права на гаворку; таксама аб адзінаўладдзі, што ўсяго больш пачытае свабоду падданых». У эпоху італьянскага Адраджэння гэтая барацьба аднавілася паміж прыхільнікамі свабодных гарадоў-дзяржаў і [[Папа рымскі|папы рымскага]]. [[Нікола Макіявелі]] ў сваіх «Развагах аб першай дэкадзе Ціта Лівія» выказаў прынцыпы [[рэспубліка]]нскага праўлення. [[Джон Лок]] у Англіі і мысляры французскага [[Эпоха Асветніцтва|Асветніцтва]] сфармулявалі барацьбу за свабоду ў тэрмінах [[Правы чалавека|правоў чалавека]]. |
||
[[Вайна за незалежнасць ЗША|Амерыканская Вайна за незалежнасць]] прывяла да ўзнікнення першай [[Нацыя|нацыі]], што распрацавала [[Канстытуцыя|канстытуцыю]] на аснове ідэі ліберальнай дзяржавы, у асаблівасці ідэі, што ўрад кіруе дзяржавай са згоды кіраваных. Французская [[буржуазія]] таксама паспрабавала стварыць ўрад на аснове ліберальных прынцыпаў падчас [[Вялікая французская рэвалюцыя|Вялікай французскай рэвалюцыі]]. Аўтары [[Іспанія|іспанскай]] канстытуцыі 1812 г., што знаходзіліся ў апазіцыі ў адносінах да іспанскага [[абсалютызм]]у, верагодна, першымі ўвялі ва ўжытак слова «ліберал» для абазначэння прыхільнікаў палітычнага руху. Пачынаючы з канца [[XVIII стагоддзе|XVIII стагоддзя]], лібералізм стаў адной з вядучых ідэалогій практычна ва ўсіх развітых краінах. |
[[Вайна за незалежнасць ЗША|Амерыканская Вайна за незалежнасць]] прывяла да ўзнікнення першай [[Нацыя|нацыі]], што распрацавала [[Канстытуцыя|канстытуцыю]] на аснове ідэі ліберальнай дзяржавы, у асаблівасці ідэі, што ўрад кіруе дзяржавай са згоды кіраваных. Французская [[буржуазія]] таксама паспрабавала стварыць ўрад на аснове ліберальных прынцыпаў падчас [[Вялікая французская рэвалюцыя|Вялікай французскай рэвалюцыі]]. Аўтары [[Іспанія|іспанскай]] канстытуцыі 1812 г., што знаходзіліся ў апазіцыі ў адносінах да іспанскага [[абсалютызм]]у, верагодна, першымі ўвялі ва ўжытак слова «ліберал» для абазначэння прыхільнікаў палітычнага руху. Пачынаючы з канца [[XVIII стагоддзе|XVIII стагоддзя]], лібералізм стаў адной з вядучых ідэалогій практычна ва ўсіх развітых краінах. |
||
Многія пачатковыя спробы рэалізацыі ліберальных ідэй мелі толькі частковы поспех і часам нават прыводзілі да супрацьлеглых вынікаў ([[Дыктатура|дыктатур]]). Лозунгі свабоды і роўнасці падхоплівалі [[Авантура|авантурысты]]. Паміж прыхільнікамі розных інтэрпрэтацый ліберальных прынцыпаў ўзнікалі вострыя канфлікты. Войны, рэвалюцыі, эканамічныя крызісы і ўрадавыя скандалы правакавалі масавае расчараванне ў ідэалах. У сілу гэтых прычын, у розныя перыяды ў слова «лібералізм» ўкладваўся розны сэнс. З цягам часу прыйшло больш сістэмнае разуменне асноў гэтай ідэалогіі, якія сталі падмуркам для адной з самых распаўсюджаных на дадзены момант палітычных сістэм у свеце |
Многія пачатковыя спробы рэалізацыі ліберальных ідэй мелі толькі частковы поспех і часам нават прыводзілі да супрацьлеглых вынікаў ([[Дыктатура|дыктатур]]). Лозунгі свабоды і роўнасці падхоплівалі [[Авантура|авантурысты]]. Паміж прыхільнікамі розных інтэрпрэтацый ліберальных прынцыпаў ўзнікалі вострыя канфлікты. Войны, рэвалюцыі, эканамічныя крызісы і ўрадавыя скандалы правакавалі масавае расчараванне ў ідэалах. У сілу гэтых прычын, у розныя перыяды ў слова «лібералізм» ўкладваўся розны сэнс. З цягам часу прыйшло больш сістэмнае разуменне асноў гэтай ідэалогіі, якія сталі падмуркам для адной з самых распаўсюджаных на дадзены момант палітычных сістэм у свеце — [[Ліберальная дэмакратыя|ліберальнай дэмакратыі]]. |
||
== Сучасныя дактрыны лібералізму == |
== Сучасныя дактрыны лібералізму == |
||
* неалібералізм |
* неалібералізм |
||
Радок 38: | Радок 39: | ||
== Спасылкі == |
== Спасылкі == |
||
{{Commons|Category:Liberalism}} |
{{Commons|Category:Liberalism}} |
||
* [http://www.3dway.org Трэці Шлях] |
* [http://www.3dway.org Трэці Шлях] — беларуская ліберальная супольнасць |
||
{{Лібералізм footer}} |
{{Лібералізм footer}} |
Версія ад 00:36, 24 лістапада 2015
Лібералізм (ад лац. liber: свабодны, liberalis: датычны свабоды) — філасофская, эканамічная і палітычная ідэалогія, галоўнай вартасцю якой ёсць свабода чалавека распараджацца сваёй асобай і ўласнасцю.
Лібералізм стаў рухавіком вызвалення ад догмаў феадалізму і абсалютызму, якія апраўдвалі несвабоду і прыгнёт грамадства з боку палітычнай, эканамічнай і рэлігійнай эліты.
У цэнтры палітычнай філасофіі лібералізму знаходзяцца чалавек, якому павінна быць дадзеная максімальная магчымая свабода, а таксама прынцып неагрэсіі. Індывідуальная свабода разумеецца ў лібералізме як асноўная норма і база грамадскіх адносін, згодна з якой павінна быць вызначаная і роля дзяржавы. Паўнамоцтвы дзяржавы не павінны абмяжоўваць асабістую свабоду грамадзян, дзяржава павінна ўмешвацца ў адносіны паміж людзьмі толькі дзеля абароны іх свабоды і закону. Рэгуляцыя эканомікі, як і сацыяльныя ільготы павінны быць зведзеныя да мінімуму. Асоба павінна атрымаць як максімум свабоды, так і максімум адказнасці.
Лібералізм з'яўляецца супрацьлегласцю таталітарызму і лічыцца перадумовай пабудовы сучаснай плюралістычнай дэмакратыі. У адрозненне ад анархізму, лібералізм лічыць дзяржаву неабходным інстытутам дзеля абароны свабоды і ўласнасці, а таксама рашуча выступае за рынкавыя прынцыпы ў эканоміцы.
Асновы лібералізму
Лібералізм зарадзіўся ў большасці як рэакцыя на бясчынства абсалютных манархаў і Каталіцкай царквы. Лібералізм адхіліў шэраг палажэнняў, што былі асновай былых тэорый дзяржавы, такія як боскае права манархаў на ўладу і роля рэлігіі як адзінай крыніцы ісціны. Замест гэтага лібералізм прапанаваў наступнае[1]:
- забяспечванне натуральных правоў (права на жыццё, на ўласную свабоду, на ўласнасць). Інтэлектуальная ўласнасць адносіцца да прыватнай уласнасці, калі яна не з'яўляецца агульначалавечым багаццем, і калі гэта не супярэчыць свабодзе слова (некаторыя лібертарыянцы адхіляюць канцэпцыю інтэлектуальнай уласнасці, як форму манапалізацыі свабоднага рынку);
- забяспечванне грамадскіх правоў;
- устанаўленне роўнасці ўсіх грамадзян перад законам;
- устанаўленне свабоднай рыначнай эканомікі;
- забяспечванне адказнасці ўрада і празрыстасці дзяржаўнай улады.
Функцыя дзяржаўнай улады пры гэтым зводзіцца да мінімуму, неабходнага для забеспячэння гэтых прынцыпаў. Сучасны лібералізм таксама аддае перавагу адкрытаму грамадству, заснаваным на плюралізме і дэмакратычным кіраванні дзяржавай, пры ўмове няўхільнага захавання правоў меншасцяў і асобных грамадзян.
Некаторыя сучасныя плыні лібералізму больш памяркоўныя да дзяржаўнага рэгулявання свабодных рынкаў дзеля забеспячэння роўнасці магчымасцяў дамагчыся поспеху, ўсеагульнай адукацыі і памяншэння розніцы ў даходах насельніцтва. Прыхільнікі такіх поглядаў мяркуюць, што палітычная сістэма павінна ўтрымліваць элементы сацыяльнай дзяржавы, уключаючы дзяржаўную дапамогу па беспрацоўі, прытулкі для бяздомных і бясплатную ахову здароўя. Усё гэта не супярэчыць ідэям лібералізму.
Згодна з лібералізмам, дзяржаўная ўлада існуе толькі для выгоды грамадзян, і палітычнае кіраўніцтва краінай можа ажыццяўляцца толькі на аснове грамадскага кансэнсусу. У цяперашні час найбольш адпаведнай ліберальным прынцыпам палітычнай сістэмай з'яўляецца ліберальная дэмакратыя.
Агляд
Этымалогія і гістарычнае выкарыстанне
Слова «ліберальны» паходзіць ад лац. liber («свабодны»). Ціт Лівій у «Гісторыі Рыма ад заснавання горада» апісвае барацьбу за свабоду паміж класамі плебеяў і патрыцыяў. Марк Аўрэлій у сваіх «Развагах» піша пра прадстаўленне «аб дзяржаве, з законам, роўным для ўсіх, дзе прызнаюцца роўнасць і роўнае права на гаворку; таксама аб адзінаўладдзі, што ўсяго больш пачытае свабоду падданых». У эпоху італьянскага Адраджэння гэтая барацьба аднавілася паміж прыхільнікамі свабодных гарадоў-дзяржаў і папы рымскага. Нікола Макіявелі ў сваіх «Развагах аб першай дэкадзе Ціта Лівія» выказаў прынцыпы рэспубліканскага праўлення. Джон Лок у Англіі і мысляры французскага Асветніцтва сфармулявалі барацьбу за свабоду ў тэрмінах правоў чалавека.
Амерыканская Вайна за незалежнасць прывяла да ўзнікнення першай нацыі, што распрацавала канстытуцыю на аснове ідэі ліберальнай дзяржавы, у асаблівасці ідэі, што ўрад кіруе дзяржавай са згоды кіраваных. Французская буржуазія таксама паспрабавала стварыць ўрад на аснове ліберальных прынцыпаў падчас Вялікай французскай рэвалюцыі. Аўтары іспанскай канстытуцыі 1812 г., што знаходзіліся ў апазіцыі ў адносінах да іспанскага абсалютызму, верагодна, першымі ўвялі ва ўжытак слова «ліберал» для абазначэння прыхільнікаў палітычнага руху. Пачынаючы з канца XVIII стагоддзя, лібералізм стаў адной з вядучых ідэалогій практычна ва ўсіх развітых краінах.
Многія пачатковыя спробы рэалізацыі ліберальных ідэй мелі толькі частковы поспех і часам нават прыводзілі да супрацьлеглых вынікаў (дыктатур). Лозунгі свабоды і роўнасці падхоплівалі авантурысты. Паміж прыхільнікамі розных інтэрпрэтацый ліберальных прынцыпаў ўзнікалі вострыя канфлікты. Войны, рэвалюцыі, эканамічныя крызісы і ўрадавыя скандалы правакавалі масавае расчараванне ў ідэалах. У сілу гэтых прычын, у розныя перыяды ў слова «лібералізм» ўкладваўся розны сэнс. З цягам часу прыйшло больш сістэмнае разуменне асноў гэтай ідэалогіі, якія сталі падмуркам для адной з самых распаўсюджаных на дадзены момант палітычных сістэм у свеце — ліберальнай дэмакратыі.
Сучасныя дактрыны лібералізму
- неалібералізм
- ордалібералізм
- лібертарыянства
Зноскі
Спасылкі
- На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Лібералізм
- Трэці Шлях — беларуская ліберальная супольнасць
Артыкулу нестае спасылак на крыніцы. |