Відкун Квіслінг

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Відкун Квіслінг
нарв.: Vidkun Abraham Lauritz Jonssøn Quisling
міністр абароны Нарвегіі[d]
12 мая 1931 — 3 сакавіка 1933
Папярэднік Torgeir Anderssen-Rysst[d]
Пераемнік Jens Isak de Lange Kobro[d]
міністр-прэзідэнт[d]
1 лютага 1942 — 9 мая 1945
сакратар пасольства[d]
з верасень 1919
кіраўнік урада
9 красавіка 1940 — 15 красавіка 1940
Нараджэнне 18 ліпеня 1887(1887-07-18)[1][2][…]
Смерць 24 кастрычніка 1945(1945-10-24)[3][1][…] (58 гадоў)
Бацька Юн Лаўрыц Квіслінг[d]
Маці Ганна Караліна Банг[d]
Жонка Аляксандра Вароніна[d] і Марыя Пасечнікава[d]
Партыя
Член у
Адукацыя
Дзейнасць палітык, афіцэр, wartime collaborator
Аўтограф Выява аўтографа
Узнагароды
камандор ордэна Брытанскай імперыі Order of St. Sava
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Відкун Кві́слінг (нарв.: Vidkun Abraham Lauritz Jonssøn Quisling; 18 ліпеня 1887, Фюрэсдаль, Тэлемарк, Шведска-нарвежская унія — 24 кастрычніка 1945, Осла, Нарвегія) — нарвежскі палітычны і дзяржаўны дзеяч, афіцэр, дыпламат, нацыянал-сацыяліст, кіраўнік нарвежскага ўрада пасля акупацыі Нарвегіі германскімі войскамі ў перыяд Другой сусветнай вайны.

Біяграфія[правіць | правіць зыходнік]

Упершыню Квіслінг стаў вядомы ў свеце падчас цеснай супрацы з Фрыцьёфам Нансенам падчас арганізацыі гуманітарнай дапамогі пацярпелым ад масавага голаду ў 1921 годзе ў Паволжы. Ён быў прызначаны дыпламатам ад Нарвегіі ў СССР і некаторы час таксама выконваў дыпламатычныя даручэнні Брытаніі. У 1929 годзе ён вярнуўся ў Нарвегію. Заняў пост міністра абароны ва ўрадзе Педэра Колстада (1931—32) і Енса Хундсейда (1932—33), прадстаўляючы партыю Цэнтра.

У 1933 годзе Квіслінг выйшаў з партыі Цэнтра, стварыў і ўзначаліў нацыянал-сацыялістычную партыю ў Нарвегіі, вядомую як «Нацыянальнае яднанне». Нягледзячы на тое што Квіслінгу ўдалося набыць некаторую папулярнасць сваімі нападкамі на левых, яго партыя не змагла атрымаць месцаў у Стортынгу (нарвежскім парламенце) і ў 1940 годзе яго партыя займала трохі больш чым другараднае становішча[крыніца?]. 9 красавіка 1940 года ў час уводу германскіх войскаў у Нарвегію ён паспрабаваў захапіць уладу шляхам дзяржаўнага перавароту (які ўпершыню ў свеце суправаджаўся радыётрансляцыяй). Ён стварыў стварыў уласны нацыянальны ўрад, у якім заняў пост прэм’ер-міністра і міністра замежных спраў (9 красавіка — 18 красавіка 1940), аднак гітлераўцы адмовіліся патрымаць урад Квіслінга і яго ўрад быў распушчаны нямецкімі акупацыйнымі ўладамі. Путч Квіслінга пацярпеў паразу.

З 1 лютага 1942 па 1945 год Квіслінг займаў пост міністра-прэзідэнта, узначальваючы нарвежскую грамадзянскую адміністрацыю супольна з нямецкім адміністратарам Нарвегіі Іозефам Тэрбавенам. У яго пранацысцкім марыянеткавым урадзе дамінавалі міністры з партыі «Nasjonal Samling» («Нацыянальнае яднанне»), якую ён заснаваў у 1933 годзе. Калабарацыянісцкі ўрад браў кдзел у «канчатковым рашэнні яўрэйскага пытання». У маі 1945 года быў арыштаваны з усім іншым урадам. Падчас паваеннай чысткі ў Нарвегіі Квіслінг паўстаў перад судом і быў прызнаны вінаватым у крадзяжах, забойстве і дзяржаўнай здрадзе. 24 кастрычніка 1945 года Квіслінг быў расстраляны ля крэпасці Акерсхус у Осла. З той пары слова «квіслінг» стала сінонімам слова «калабарацыяніст» ці «здраднік».

Раннія гады[правіць | правіць зыходнік]

Сям'я[правіць | правіць зыходнік]

Відкун Квіслінг нарадзіўся 18 ліпеня 1887 года ў Фюрэсдале (акруга Тэлемарк), у сям'і пастара дзяржаўнай царквы, вядомага пісьменніка, генеалога і гісторыка цэрквы Юна Лёўрыца Квіслінга (1844—1930) і яго жонкі Ганны Караліны Банг (1860—1941)[6], дочкі Ёргена Банга, суднаўласніка і да таго часу жыхара горада Грымстад на поўдні Нарвегіі[7]. Гэта сям'я лічылася адной з найболей шаноўных і паважаных у Тэлемарку. У 1870-х Квіслінг-бацька выступаў з прамовамі ў Грымстадзе, адной з яго верніц была Банг, з якой ён і жаніўся 28 мая 1886 года пасля доўгіх змовін. Маладыя адразу ж пераехалі ў Фюрэсдаль, дзе і з'явіўся Відкун і яго малодшыя браты і сёстры[7]. Усяго ў сям'і было чацвёра дзяцей: Відкун, Ёрген, Арнэ і Эстэр[8].

Прозвішча Квіслінг паходзіць ад латынізаванага імя Куіслінус (Quislinus), якое прыдумаў продак Квіслінга Лорыц Ібсен Квіслінг (дацк.: Laurits Ibsøn Quislinus) (1634—1703), па назве вёскі Квіслемарк на дацкім паўвостраве Ютландыя, адкуль ён эміграваў у XVII стагоддзі[9]. У Відкуна былі два малодшыя браты і сястра[10]. Маленькі Відкун быў «нясмелым і ціхім, але разам з тым верным і гатовым дапамагчы, заўсёды выяўляў таварыскасць, цёпла ўсміхаўся»[11]. Пазней гісторыкі знайшлі асабістыя лісты, якія паказвалі, што паміж сямейнікамі Відкуна былі цёплыя і далікатныя адносіны[12]. З 1893 па 1900 Квіслінг-бацька займаў пост капелана акругі Стромсэ муніцыпалітэта Драмен. Там Відкун упершыню пайшоў у школу. Іншыя вучні здзекаваліся з яго з-за яго тэлемарскскага акцэнту, але Квіслінг паспяхова вучыўся[13]. У 1900 годзе сям'я перабралася ў Шыен, дзе Квіслінг-бацька быў прызначаны старэйшым пастарам горада[14].

Відкун Квіслінг быў двойчы жанаты, і абодва разы — з рускімі: Аляксандрай Варонінай і Марыяй Пасечнікавай  (англ.) (бел.[15]. Марыя Пасечнікава дажыла да глыбокай старасці і памерла ў 1980 годзе[16]. Акалічнасці, легітымнасць і нават сам факт другога шлюбу (з Марыяй Пасечнікавай) часта падвяргаюцца сумневам[17].

У час навучання Квіслінг выявіў сябе ў гуманітарных навуках, асабліва ў гісторыі, а роўна ў прыродазнаўчых навуках, спецыялізуючыся ў матэматыцы. Потым Квіслінг страціў ясныя мэты ў жыцці[18]. У 1905 годзе Квіслінг паступіў у нарвежскую ваенную акадэмію, атрымаўшы найвышэйшы бал сярод 250 абітурыентаў гэтага года[18]. У 1906 годзе ён быў пераведзены ў нарвежскі вайсковы коледж і скончыў яго з найвышэйшым балам з моманту заснавання коледжа ў 1817 годзе і ганараваўся аўдыенцыі ў караля Хокана VII[14][18]. 1 лістапада 1911 года Квіслінг атрымаў прызначэнне ў генеральны штаб арміі. У час Першай сусветнай вайны Нарвегія засталася нейтральнай. Квіслінг меў агіду да пацыфісцкага руху, хоць велізарныя людскія страты ў вайну і памякчылі яго пагляды[19].

Аташэ ў Расіі[правіць | правіць зыходнік]

У сакавіку 1918 года Квіслінга скіравалі ў Расію ў якасці аташэ нарвежскага дыпламатычнага прадстаўніцтва ў Петраградзе, бо да гэтага ён пяць гадоў прысвяціў вывучэнню Расіі[14][20]. Нягледзячы на тое, што жыццёвыя ўмовы прыводзілі Квіслінга ў маркоту, ён прыйшоў да высновы, што «бальшавікі зрабілі надзвычай моцны ўплыў на расійскае грамадства» і захапляўся тым, як добра ўдалося Льву Троцкаму мабілізаваць Чырвоную Армію[20]. Наадварот, Часовы ўрад Расіі пад кіраўніцтвам Аляксандра Керанскага, паводле яго думкі, «дараваў зашмат правоў народу Расіі», што прывяло да яго падзення. У снежні 1918 года дэлегацыя Квіслінга была адклікана. Пазней Квіслінг стаў нарвежскім вайсковым экспертам па расійскіх справах[21].

Падарожжы[правіць | правіць зыходнік]

Квіслінг са сваёй другой жонкай Марыяй.

Аляксандра Вароніна ўспамінае пра гутарку са сваім будучым мужам:

Квіслінг адказаў, [што] рускі народ мае патрэбу ў мудрым лідарстве, адпаведнай падрыхтоўцы [ад нястачы чаго і пакутуе], бесстароннасці, абмежаванай колькасці выразна пэўных мэт, перакананасці, аптымізме і лічыў, што немагчыма дамагчыся чаго-небудзь без сілы волі, рашучасці і канцэнтрацыі.

— Yourieff 2007, p. 93

У верасні 1919 года Квіслінг пакінуў Нарвегію і стаў афіцэрам выведкі ў нарвежскай дэлегацыі ў Хельсінкі, на гэтым пасту (які ён займаў з кастрычніка 1920 года да мая 1921 года) трэба было сумяшчаць дыпламатыю і палітыку[22]. Увосень 1921 года Квіслінг ізноў пакінуў Нарвегію па просьбе даследніка і філантропа Фрыцьёфа Нансена. У студзені 1922 Квіслінг прыбыў у Харкаў для аказання дапамогі гуманітарнай місіі Лігі Нацый[23][24]. Асвятляючы наступствы благога кіравання і ўзровень смяротнасці, што складаў прыкладна дзесяць тысяч чалавек у дзень, Квіслінг склаў даклад, што прадэманстраваў яго адміністрацыйныя здольнасці і сапраўды бульдожую ўпартасць у дасягненні пастаўленых мэт[25]. 21 жніўня ён жаніўся з рускай жанчынай Аляксандрай Андрэеўнай (Асяй) Варонінай, дачкой карабейніка[26]. Аляксандра напісала ў сваіх успамінах, што Квіслінг сказаў, што кахае яе[27], але мяркуючы па яго лістах дамоў і роспытам яго стрыечных сваякоў паміж імі двума ніколі не было ніякай рамантыкі. Відаць, Квіслінг усяго толькі хацеў пазбыць дзяўчыну ад беднасці, дараваўшы ёй нарвежскі пашпарт і фінансавую стабільнасць[28].

У верасні 1922 года Квіслінг і Аляксандра пакінулі Украіну. У лютым 1923 яны вярнуліся ў Харкаў, каб працягнуць сваю працу, якую сам Нансен ахарактарызаваў як «абсалютна патрэбную»[28][29]. Квіслінг вырашыў, што сітуацыя значна палепшылася і ў сувязі з адсутнасцю новых выклікаў, прыйшоў да высновы, што гэта падарожжа больш нуднае, чым папярэдняе. Ён сустрэў украінку Марыю Васільеўну Пасечнікаву на дзесяць гадоў яго маладзей. Дзённікі Пасечнікавай таго часу паказваюць, што падчас лета 1923 года «раман [быў] у самым росквіце», нягледзячы на тое, што за год да гэтага Квіслінг жаніўся з Варонінай[28]. Пасечнікава ўспамінае, што была ўражана, як Квіслінг валодае рускай мовай, яго арыйскім выглядам і яго абыходлівымі манерамі[30]. Квіслінг, відаць, жаніўся з Пасечнікавай у Харкаве 10 верасня 1923 года, хоць юрыдычна значных дакументаў, што пацвярджаюць гэта, не было знойдзена. Біёграф Квіслінга Даль мяркуе, што, па ўсёй імавернасці, гэты другі шлюб не быў законным[31]. Тым не менш, пара паводзіла сябе як законныя сужэнцы і адзначыла ўгодкі вяселля. Неўзабаве пасля вяселля гуманітарная місія прыйшла да канца, і трыа пакінула Украіну. Улетку 1923 года яны планавалі правесці год у Парыжы. Марыя хацела ўбачыць Усходнюю Еўропу, Квіслінг хацеў уладкаваць водпуск з прычыны прыступаў боляў у жываце, якія мучылі яго ўсю зіму[31].

Парыж, Усходняя Еўропа і Нарвегія[правіць | правіць зыходнік]

Знаходжанне ў Парыжы прывяло да часовага звальнення з арміі. До Квіслінга стала паступова даходзіць, што гэта адстаўка пастаянная, і з прычыны скарачэння арміі для яго не знойдзецца пасады, калі ён вернецца[32][nb 1].

Квіслінг вырашыў прысвяціць больш часу свайго знаходжання ў сталіцы Францыі для вывучэння і чытання прац па палітычнай тэорыі і працы над сваім філасофскім праектам, які ён назваў «універсізм» (Universism). 2 кастрычніка 1923 ён дамогся таго, каб у штодзённай газеце горада Осла «Tidens Tegn» быў апублікаваны яго артыкул, у якім ён выступаў за дыпламатычнае прызнанне савецкага ўрада[33]. Квіслінгу не ўдалося застацца ў Парыжы настолькі доўга, наколькі ён планаваў, і пад канец 1923 года ён ужо прыступіў да працы над новым праектам Нансена па рэпатрыяцыі на Балканах і ў лістападзе прыбыў у Сафію. Наступныя тры месяцы ён правёў у пастаянных падарожжах разам са сваёй жонкай Марыяй. У студзені ён вярнуўся ў Парыж, каб нагледзець за Асяй, якая ўзяла на сябе ролю прыёмнай дачкі пары. Квіслінг далучыўся да іх у лютым[34].

Летам 1924 года трыа вярнулася ў Нарвегію. Пасля Ася з'ехала з Нарвегіі, каб пасяліцца разам са сваёй цёткай у Ніцы і так ніколі і не вярнулася назад[35]. Хоць Квіслінг абяцаў яе ўтрымліваць, яго грашовыя пераводы былі нерэгулярнымі, падчас наступных гадоў ён выпусціў масу магчымасцей, каб наведаць яе[36]. Пасля вяртання ў Нарвегію Квіслінг далучыўся да нарвежскага камуністычнага рабочага руху (што пазней прыводзіла яго ў ніякавасць). Адным з яго палітычных дзеяў стаў беспаспяховы заклік да стварэння народнай міліцыі для абароны краіны ад нападаў рэакцыянераў[35]. Ён таксама пытаў членаў руху, ці жадаюць яны ведаць, якая ёсць на іх інфармацыя ў генеральным штабе, але не атрымаў адказу. Нягледзячы на гэта, кароткачасовае далучэнне Квіслінга да вельмі правага крыла ўяўляецца малаімаверным, асабліва калі ўлічыць наступную палітычную лінію Квіслінга. Даль мяркуе, што, пасля дзяцінства, праведзенага ў кансерватыўным асяроддзі, Квіслінг да гэтага часу «застаўся без працы і быў расчараваны… быў моцна пакрыўджаны Генеральным штабам …[і] знаходзіўся падчас палітычнай радыкалізацыі»[37]. Даль дадае, што палітычныя пагляды Квіслінга таго часу могуць быць абагульнены як «сумесь камунізму і нацыяналізму» з пэўнымі сімпатыямі ў адносінах да савецкага рэжыму ў Расіі[38].

Расія і рублёвы скандал[правіць | правіць зыходнік]

У чэрвені 1925 года Нансен ізноў заклікаў Квіслінга на працу. Двое нарвежцаў паехалі ў Арменію для аказання дапамогі этнічным армянам у рэпатрыяцыі праз мноства праектаў, прапанаваных Лігай нацый. Нягледзячы на значныя высілкі Квіслінга, усе праекты былі адпрэчаны. У маі 1926 года Квіслінг знайшоў іншую працу ў Маскве дзякуючы старому сябру нарвежцу Фрэдэрыку Прыцу. Ён працаваў як сувязны паміж Прицем і савецкімі ўладамі, што набылі палову фірмы Прыца Onega Wood[39]. Квіслінг працаваў да пачатку 1927 года, пакуль Прыц не памкнуўся закрыць бізнес. Тады Квіслінг знайшоў працу дыпламатам. Нарвегія прадстаўляла брытанскія дыпламатычныя зацікаўленасці ў Расіі, і Квіслінг стаў новым сакратаром місіі. Марыя далучылася да яго пад канец 1928 года. Узнік вялікі скандал, калі Квіслінга і Прыца звінавацілі ў выкарыстанні дыпламатычных каналаў для кантрабанды мільёнаў рублёў на чорныя рынкі, гэта часта паўтаранае вінавачанне было выкарыстана для падтрымкі вінавачання ў амаральнасці, але ні яно, ні вінавачанне ў шпіянажы Квіслінга на карысць брытанцам гэтак і не было пацверджана[40].

Цвёрдая лінія, што праводзілася тады ў савецкай палітыцы, прымусіла Квіслінга дыстанцыявацца ад бальшавізму. Савецкі ўрад проста адпрэчыў яго прапановы па армянах і абцяжарыў спробы Нансена зрабіць дапамогу ў сувязі з голадам ва Украіне ў 1928 годзе. Квіслінг расцаніў гэтыя няшчасці як асабістую абразу. У 1929 годзе, калі брытанцы вярнулі кантроль над сваімі дыпламатычнымі справамі, Квіслінг пакінуў Расію[18]. За сваю службу Брытаніі ён атрымаў ордэн камандора Брытанскай імперыі[18] (у 1940 годзе кароль Георг VI скасаваў гэта ўзнагароджанне)[41]. Таксама да гэтага часу Квіслінг за сваю раннюю гуманітарную дзейнасць атрымаў румынскі ордэн Кароны Румыніі і югаслаўскі ордэн св. Савы[18].

Палітычная кар'ера[правіць | правіць зыходнік]

Міністр абароны[правіць | правіць зыходнік]

У маі 1931 года Квіслінг пакінуў партыю «Nordisk folkereisning i Norge», каб прыняць пост міністра абароны ва ўрадзе Педэра Кольстада, хоць ён не належаў да аграрнай партыі і не быў сябрам Кольстада[42]. Кандыдатуру Квіслінга на пост міністра абароны прапанаваў Кольстаду Торвальд Аадахл, рэдактар газеты аграрнай партыі «Nationen», які ў сваю чаргу дзейнічаў пад уплывам Прыца[43]. Прызначэнне Квіслінга стала нечаканым для многіх дэпутатаў нарвежскага парламента[44]. Першай справай Квіслінга на пасту стала ўрэгуляванне канфлікту ў Менстадзе («вельмі бязлітаснай» працоўнай спрэчкі), ён адправіў у Менстад войскі[43][45][46]. Ледзь унікшы крытыкі з боку левага крыла, выкліканага яго ўрэгуляваннем працоўнага канфлікту і выкрыццём яго ранніх планаў стварэння «апалчэння», Квіслінг звярнуў сваю ўвагу на меркаваныя пагрозы з боку камуністаў[47]. Квіслінг стварыў спіс лідараў рэвалюцыйнай апазіцыі прафсаюзаў, што падазраваліся ў дзеянні актывістамі ў Менстадзе. Некаторыя з іх былі ў выніку звінавачаны ў падрыўной дзейнасці і нападам на паліцыю[43]. Палітыка Квіслінга таксама прывяла да стварэння рэгулярнай міліцыі, што атрымала назву Leidang, якая, нягледзячы на яго выточныя планы, стала контррэвалюцыйнай. Нягледзячы на вялікі лік маладых афіцэраў, у рэзерве з-за бюджэтных скарачэнняў былі заснаваны толькі 7 падраздзяленняў у 1934. Скарачэнне фінансавання азначала, што ў міліцыі будзе менш за тысячу чалавек[48]. У перыяд з 1930—1933 гг. Ганна, першая жонка Квіслінга атрымала апавяшчэнне пра скасаванне шлюбу з ім[49].

У сярэдзіне 1932 года партыя «Nordisk folkereisning i Norge» была змушана пацвердзіць, што хоць Квіслінг застаўся ў складзе яе кабінета, ён не стане яе членам. Пазней кіраўніцтва партыі пацвердзіла, што ў партыйнай праграме няма ніякай асновы, для якой б там ні было фашызму, улучаючы і яго мадэль — нацыянал-сацыялізм[48]. Пасля гэтага крытыка Квіслінга не змоўкла, ён увесь час згадваўся ў газетных загалоўках, хоць паступова набыў рэпутацыю дысцыплінаванага і эфектыўнага адміністратара[48]. 2 лютага 1932 года нейкі злачынец, узброены нажом, напаў на Квіслінга ў яго кабінеце і кінуў яму ў твар молаты перац. Некаторыя газеты, замест таго каб засяродзіцца на самым нападзе, выказалі здагадку, што нападнік з'яўляецца раўнівым мужам адной з прыбірачак Квіслінга. Іншыя газеты, асабліва тыя, хто былі злучаны з Рабочай партыяй, заяўлялі, што ўся справа цалкам была інсцэнавана[50][51]. У лістападзе 1932 года палітык, дзеяч Рабочай партыі Ёхан Нюгарсвальд выказаў гэту перад парламентам[52], высунуўшы здагадку, што вінавачанні ў паклёпе высунуты супраць яго[53]. Вінавачанняў у паклёпе гэтак і не было высунута, асоба нападніка гэтак і не была ўсталявана. Пазней Квіслінг заявіў, што гэта была спроба ўкрасці вайсковыя паперы, нядаўна пакінутыя шведскім падпалкоўнікам Вільгельмам Клінам[50][nb 2]. Так званая «перачная справа» палярызавала думкі пра Квіслінга. Урад быў занепакоены дзейнасцю савецкіх агентаў у Нарвегіі, якія падтрымлівалі хваляванні ў сферы прамысловасці[55].

Пасля смерці Кольстада ў сакавіку 1932 года Квіслінг захаваў пост міністра абароны ў другім урадзе ад аграрнай партыі Енса Хундсейда па палітычных прычынах, хоць на ўсім працягу працы яны заставаліся ў рэзкай апазіцыі[56]. Таксама, як і пры Кольстадзе, Квіслінг браў удзел у многіх справах урада Хундсейда[57]. 8 красавіка 1932 года ў Квіслінга была магчымасць выступіць з нагоды «перачнай справы» у парламенце, але замест гэтага атакаваў Рабочую і Камуністычную партыі, заявіўшы, што названыя члены партый — злачынцы і «ворагі нашай бацькаўшчыны і народа»[55]. Нарвежскія правыя падтрымалі Квіслінга і 153 сенатары запатрабавалі расследаванні заяў Квіслінга. У наступныя месяцы дзясяткі тысяч нарвежцаў падтрымалі яго і, калі наступіла лета, Квіслінг прамаўляў бясконцыя гаворкі на розных перапоўненых палітычных сходах[55]. Тым не менш у парламенце гаворка Квіслінга была расцэнена як палітычнае самагубства, не толькі з-за слабасці довадаў, але і таму што ўсталі пытанні, чаму інфармацыя не паступіла раней, калі была такая сур'ёзная небяспека з боку рэвалюцыянераў[55].

Канчатковае вяртанне ў Нарвегію[правіць | правіць зыходнік]

Квіслінг правёў 9 з апошніх 12 гадоў за мяжой. У яго не было практычнага досведу ў партыйнай палітыцы за межамі нарвежскай арміі. У снежні 1929 года Квіслінг вярнуўся ў Нарвегію і прывёз з сабой план рэформаў, які ён назваў «Norsk Aktion» («Нарвежскае дзеянне»)[58]. Паводле яго плана, будучая арганізацыя павінна была складацца з нацыянальных, рэлігійных і мясцовых блокаў і праводзіць набор новых членаў у стылі савецкай камуністычнай партыі. Падобна правай французскай партыі «Action Française» мэтай арганізацыі былі радыкальныя змены Канстытуцыі. Па праекце нарвежскі парламент (стортынг) павінен быў стаць двухпалатным. Другая палата павінна была быць запоўнена абранымі прадстаўнікамі працоўнага насельніцтва[59]. Квіслінг засяродзіў высілкі хутчэй на арганізацыі, чым на практычных пытаннях дзейнасці ўрада. Прыкладам, усе члены Norsk Aktion былі абавязаны займаць месца ў мілітарыстычнай іерархіі[60].

Квіслінг выставіў на продаж вялікую колькасць антыкварыяту і твораў мастацтва, якія ён танна набыў у парэвалюцыйнай Расіі[61]. Яго калекцыя налічвала звыш 200 карцін, улучаючы працы Рэмбранта, Гоі, Сезана і многіх іншых майстроў. Калекцыя, якая ўключала ў сябе «сапраўдныя ск,арбы», была ацэнена прыкладна ў 300 тыс. крон[61]. Увесну 1930 года Квіслінг ізноў далучыўся да Прыца, які вярнуўся ў Нарвегію. Яны бралі ўдзел у рэгулярных сходах групы, у якую ўваходзілі афіцэры сярэдняга ўзросту і прадпрыемцы. Групу апісвалі як «фашысцкую ініцыятыўную групу». Відаць, Прыц вырашыў, выкарыстоўваючы гэту групу, увесці Квіслінга ў палітыку[62].

Пасля смерці Нансена 13 мая 1930 года Квіслінг дзякуючы сяброўству з рэдактарам газеты Tidens Tegn апублікаваў разбор біяграфіі Нансена на першай старонцы. Артыкул, апублікаваны 24 мая[63] ішоў пад назвай «Politiske tanker ved Fridtjof Nansens død» (палітычныя роздумы з нагоды смерці Фрыцьёфа Нансена). У артыкуле ён расказаў пра дзесяць пунктаў, якія маглі раскрыць нансенаўскае бачанне Нарвегіі. Сярод гэтых пунктаў былі: «моцны і справядлівы ўрад» і «асаблівая ўвага да расы і спадчыннасці»[62]. Гэта тэма была агучана і ў яго новай кнізе «Расія і мы» («Russland og vi»), апублікаванай у нумарах газеты Tidens Tegn улетку 1930 года[64]. Расісцкая кніга, якая змяшчала заклікі да вайны супраць бальшавізму, прыцягнула ўвагу палітыкаў да Квіслінга[32][62][nb 3]. Нягледзячы на былую агіду да палітыкі, Квіслінг заняў месца кіравання партыі «Ліга бацькаўшчыны» (якую раней узначальваў Нансен) па гораду Осла. Тым часам Квіслінг і Прыц арганізавалі новы палітычны рух «Nordisk folkereisning i Norge» («Скандынаўскі народны ўзыход у Нарвегіі»). Цэнтральны камітэт складаўся з 31 члена, Квіслінг займаў пост фёрэра (выканаўчага камітэта з аднаго чалавека), хоць сам ён не надаваў гэтаму асаблівага значэння[66]. Першая сустрэча лігі прайшла 17 сакавіка 1931 года, мэта руху была заяўлена як «знішчыць занесены і разбэшчвалы камуністычны ўплыў»[67].

Лідар партыі[правіць | правіць зыходнік]

У 1932−1933 гадах уплыў Прытца ў партыі «Nordisk folkereisning i Norge» саслабеў і лідарам стаў юрыст Ёхан Бернард Х'ёрт. Ён жадаў працаваць разам з Квіслінгам з-за набытай ім папулярнасці, і яны разам распрацавалі новую праграму палітыкі правага толку. Праграма агадвала такія меры, як рэпрэсіі рэвалюцыйных партый, улучаючы тыя, якія атрымлівалі фінансаванне ад замежных арганізацый, такіх як Камінтэрн, прыпыненне выбарчых праў асоб, што знаходзіліся на сацыяльным забеспячэнні, аблягчэнне сельскагаспадарчай запазычанасці і праверкі дзяржаўных фінансаў[68]. У 1932 годзе Квіслінг звярнуўся да прэм'ер-міністра, каб выказаць цвёрдую пазіцыю па справе агітатара пацыфіста капітана Олафа Кульмана. Квіслінг выказаў свае прапановы з нагоды эканамічнай і сацыяльнай рэформы ў мемарандуме, скіраваным усяму кабінету міністраў. Таксама ў мемарандуме Квіслінг прапанаваў прэм'ер-міністру сысці ў адстаўку[69]. З пачаткам калапсу ўрада папулярнасць Квіслінга дасягнула новых вышынь, ён быў названы «чалавекам года», былі бачны прыкметы будучага поспеху на выбарах[69].

Нягледзячы на новую праграму, некаторыя патужнікі Квіслінга ўсё яшчэ выступалі за ўрадавы пераварот. Пазней Квіслінг сказаў, што разглядаў магчымасць сілавога скідання ўрада, але пад канец лютага гэту працу за яго выканала Ліберальная партыя. З дапамогай Х'ёрта і Прыца рух «Nordisk folkereisning i Norge» хутка ператварыўся ў палітычную партыю «Nasjonal Samling» («Нацыянальнае яднанне»), гатовую да барацьбы на хуткіх кастрычніцкіх выбарах. Сама партыя была створана 17 мая 1933 года, у дзень Канстытуцыі Нарвегіі, з дапамогай нямецкіх нацыстаў. Квіслінг атрымаў членскі квіток партыі пад № 1. Ён заняў у партыі пасаду фёрэра (нарв.: fører «правадыр»). Квіслінг быў некалькі расчараваны, ён жадаў стаяць на чале нацыянальнага руху, а не адной з сямі палітычных партый. Неўзабаве «Нацыянальнае яднанне» абвясціла, што падтрымае кандыдатаў з іншых партый, калі тыя будуць дапамагаць дасягненню ключавой мэты — «пабудове моцнага і стабільнага нацыянальнага ўрада, незалежнага ад пасрэднай партыйнай палітыкі». Хоць і не адразу, але партыя стала атрымліваць усё большую падтрымку, знаходзячыся ў перапоўненым палітычным спектры. Партыя, што валодала натхнёнай нацыстамі верай у цэнтральную ўладу моцнага фюрара, і моцнымі элементамі прапаганды, атрымала падтрымку многіх прадстаўнікоў вышэйшых класаў Осла, і стала рабіць уражанне, што за ёй стаяць «вялікія грошы»[70].

Сведчаннем узрослай падтрымкі партыі стаў зварот за фінансавай дапамогай партыі «Bygdefolkets Krisehjelp» («Асацыяцыя дапамогі нарвежскім фермерам»). У сваю чаргу Асацыяцыя прапанавала свой палітычны ўплыў і эфектыўную сетку добра падрыхтаваных партыйных афіцэраў. Партыя Квіслінга ніколі не спрабавала збіць антысацыялістычную кааліцыю, збольшага з-за саперніцтва з Кансерватыўнай партыяй за галасы выбарцаў правага толку[71]. Хоць Квіслінг гэтак і не стаў прамоўцам, электарат быў асвядомлены пра існаванне партыі «Nasjonal Samling» дзякуючы яго скандальнай рэпутацыі. У выніку партыя, праз усяго тры месяцы пасля стварэння, дамаглася толькі ўмеранага поспеху на кастрычніцкіх выбарах 1933 года, набраўшы ўсяго 27 850 галасоў — 2 % галасоў выбарцаў краіны і па 3,5 % галасоў у выбарчых акругах, дзе яна высунула кандыдатаў[72]. Такім чынам, партыя заняла пятае месца на выбарах у Нарвегіі, апярэдзіўшы камуністаў, але саступіўшы кансерватыўнай, рабочай, ліберальнай і аграрнай партыям. «Нацыянальнаму яднанню» не ўдалося атрымаць ніводнага крэсла ў парламенце[72].

Заняпад партыі Квіслінга[правіць | правіць зыходнік]

Пасля знішчальнай паразы на выбарах Квіслінгу давялося ісці на перамовы і кампрамісы. Фінальная спроба стварыць кааліцыю правых сіл у сакавіку 1934 года правалілася. З канца 1933 года «Нацыянальнае яднанне» Квіслінга прыступіла да стварэння сваёй формы нацыянал-сацыялізму. У партыі не было лідара ў парламенце, тым не менш партыя спрабавала правесці рэформу канстытуцыі для задавальнення сваіх высокіх амбіцый. Калі Квіслінг проста паспрабаваў праштурхнуць закон, яму неадкладна было адмоўлена, партыя стала хіліцца да заняпаду. Летам 1935 года газеты цытавалі заявы праціўнікаў Квіслінга, што як толькі ён атрымае ўладу, «пакоцяцца галовы». Гэта нанесла непапраўную шкоду іміджу партыі і ў наступныя месяцы некалькі высокапастаўленых членаў партыі пакінулі яе шэрагі, улучаючы Карла Ф'еля і брата Квіслінга Юргена.

Квіслінг пачаў знаёміцца з міжнародным фашысцкім рухам і ў снежні 1934 года наведаў канферэнцыю фашыстаў у Мантро. Квіслінг знайшоў найгоршы час для асацыяцыі сваёй партыі з італьянскім фашызмам, бо неўзабаве грымнуў абісінскі крызіс[73]. Па дарозе назад з Мантро Квіслінг сустрэўся з нацысцкім тэарэтыкам Альфрэдам Розенбергам. Хоць перад выбарамі 1936 года Квіслінг лічыў сваю палітыку сінтэзам італьянскага фашызму і германскага нацызму, апаненты доўгі час звалі яго «нарвежскім Гітлерам»[74]. Часткова гэта адбывалася з-за яго зацятых антысеміцкіх перакананняў, асацыяцыі іўдаізму з марксізмам, лібералізмам і падабенствам яго партыі з германскай НСДАП, якое павялічвалася. Нягледзячы на нечакана ўзрослую падтрымку пасля таго, як нарвежскі ўрад пагадзіўся з савецкімі вымогамі пра арышт Льва Троцкага, выбарчая кампанія «Нацыянальнага яднання» гэтак і не набрала абароты. Хоць Квіслінг шчыра лічыў, што яго партыя мае падтрымку прыкладна ста тысяч выбарцаў і абвясціў, што партыя атрымае абсалютна гарантаваны мінімум у дзесяць месцаў у парламенце, «Nasjonal Samling» набрала ўсяго толькі 26 577 галасоў, менш чым нават у 1933 годзе, калі яны высунулі кандыдатаў толькі ў палове акруг[75][76]. Апынуўшыся пад ціскам, партыя падзялілася на дзве групы. Х'ёрт узначаліў членаў, якія адшчапіліся, хоць спачатку за ім рушылі менш за палову; большая частка перайшла ў 1937 годзе[77]. На наступных выбарах 1936 года фашысцкая партыя, якая прапагандавала прагерманскую і антысеміцкую палітыку, набрала каля 50 тысяч галасоў. Да 1945 года ў партыі налічвалася каля 45 тысяч членаў.

Скарачэнне партыі спарадзіла шмат праблем для Квіслінга, асабліва фінансавых. Доўгія гады ён выпрабоўваў фінансавыя цяжкасці і меркаваў на спадчыну. Сярод карцін, якіх ён спрабаваў прадаць, былі выяўлены шмат копій. Відкун і яго брат Арнэ прадалі адну карціну Франца Халса за ўсяго толькі чатыры тысячы долараў, мяркуючы, што гэта копія (за арыгінал яны маглі выбавіць звыш пяцідзесяці тысяч). Пасля карціна была пераацэнена як арыгінал, яе кошт склаў сто тысяч долараў. У час Вялікай дэпрэсіі нават за арыгіналы не ўдавалася выбавіць такія сумы, на якія разлічваў Квіслінг[78]. Яго расчараванне ў нарвежскім грамадстве ўзмацнілася пасля з'яўлення навін пра планаваную канстытуцыйную рэформу 1938 года, што павялічвала тэрмін склікання парламента з трох да чатырох гадоў, рэформа набывала моц неадкладна, што сустрэла люты супраціў партыі Квіслінга[79].

Другая сусветная вайна[правіць | правіць зыходнік]

Пачатак вайны[правіць | правіць зыходнік]

У 1939 годзе Квіслінг звярнуў увагу на падрыхтоўку Нарвегіі да чаканай еўрапейскай вайны. Ён лічыў, што для гарантыі нейтральнасці краіны трэба рэзка павялічыць выдаткі на абарону. У той жа час Квіслінг прадставіў цыкл лекцый пад назвай: «Яўрэйская праблема ў Нарвегіі»[80] і падтрымаў Адольфа Гітлера ў насоўваецца канфлікце. Нягледзячы на тое, што Квіслінг асуджаў «Крыштальную ноч», ён адправіў Гітлеру віншаванні з пяцідзесяцігадовым юбілеем і падзякаваў яго за «выратаванне Еўропы ад панавання бальшавізму і яўрэйства»[79]. У 1939 годзе Квіслінг заявіў, што калі англа-рускі саюз зробіць нейтралітэт немагчымым, то Нарвегіі варта «пайсці з Германіяй»[81]. Летам 1939 года Квіслінг наведаў шэраг гарадоў. Асабліва цёплы прыём ён сустрэў у Германіі, дзе яму абяцалі фінансаванне яго руху, дзякуючы чаму адпаведна пашырэў бы нацысцкі ўплыў. З пачаткам вайны 1 верасня Квіслінг выглядаў апраўданым як пачаткам вайны, гэтак і перавагай, неадкладна прадэманстраванай германскай арміяй. Ён быў упэўнены, што яго партыя, нягледзячы на яе сціплыя памеры, хутка стане цэнтрам палітычнага ўплыву[81].

Цягам наступных дзевяці месяцаў Квіслінг працягваў кіраваць партыяй, якая ў лепшым разе гуляла другарадную ролю ў нарвежскай палітыцы[81]. Тым не менш, ён выяўляў палітычную актыўнасць і ў кастрычніку 1939 года працаваў разам з Прыцам над планам складання міру паміж Брытаніяй, Францыяй і Германіяй і іх магчымым удзелам у новым эканамічным саюзе. Гэтаму плану не спадарожнічаў поспех. Квіслінг таксама разважаў над тым, як Германіі варта ісці ў наступ супраць Савецкага Саюза, у той час саюзніка Германіі. 9 снежня ён паехаў у Германію, каб прадставіць свае шматгранныя планы[82]. Яму ўдалося ўразіць германскія ўлады, і ён ганараваўся аўдыенцыі з самім Гітлерам. Перад запланаванай сустрэчай з Гітлерам 14 снежня Квіслінг атрымаў ясны савет ад сваіх прыхільнікаў, што самае карыснае з таго, што ён можа зрабіць — гэта прасіць дапамогі ў Гітлера ў прагерманскім перавароце ў Нарвегіі[nb 4], што дазволіць Германіі выкарыстоўваць вайскова-марскія базы ў Нарвегіі. Пазней Нарвегія як мага даўжэй афіцыйна падтрымвала нейтралітэт, і ў выніку краіна трапіла пад германскі, а не пад брытанскі кантроль[84]. Незразумела, наколькі Квіслінг усведамляў тактычны падтэкст дадзенага кроку і замест гэтага пакладаўся на Альберта Хагеліна, які стаў міністрам унутраных спраў ва ўрадзе Квіслінга. Хагелін свабодна валодаў нямецкай мовай і вёў перамовы ў Берліне з германскімі ўладамі да сустрэчы Гітлера з Квіслінгам, хоць і быў пахілены да перабольшанняў[85]. Відавочна, што Квіслінг і яго германскія суразмоўцы гэтак і не сышліся ў паглядах адносна патрэбе германскага ўварвання[86].

14 снежня 1939 года Квіслінг сустрэўся з Гітлерам. Германскі лідар паабяцаў адказаць на любое брытанскае ўварванне ў Нарвегію (план R4) уводам германскіх войскаў, магчыма нават пайсці на прэвентыўнае ўварванне, але палічыў планы Квіслінга пра пераварот у Нарвегіі і міра паміж Англіяй і Германіяй празмеру аптымістычнымі. Усё ж Квіслінгу атрымалася дамагчыся фінансавання яго партыі «Нацыянальнае яднанне»[nb 5]. Праз чатыры дні адбылася новая сустрэча Квіслінга і Гітлера. Пасля Квіслінг напісаў мемарандум, дзе ясна паказаў Гітлеру, што не з'яўляецца нацыянал-сацыялістам[86]. З працягам дзеянняў Германіі Квіслінг наўмысна пайшоў у цень. Таксама ён сур'ёзна захварэў, магчыма, нефрытам, які ўразіў абедзве ныркі. Квіслінг адмовіўся ад шпіталізацыі. Хоць ён прыступіў да працы 13 сакавіка 1940 года, некалькі тыдняў ён заставаўся хворым[88]. Тым часам інцыдэнт з германскім суднам «Альтмарк» абцяжарыў дзеянні Нарвегіі па падтрыманні нейтралітэту. Сам Гітлер не мог вырашыць, варта ці не заручыцца просьбай нарвежскага ўрада пра акупацыю Нарвегіі. У выніку, 31 сакавіка Квіслінг атрымаў просьбу германскіх улад пра сустрэчу і з нехаццю адправіўся ў Капенгаген для сустрэчы з афіцэрамі германскай разведкі, якія распыталі яго пра сістэму і пратаколы абароны Нарвегіі. 6 красавіка Квіслінг вярнуўся ў Нарвегію, а 8 красавіка брытанцы распачалі аперацыю «Уілфрэд», што ўцягнула Нарвегію ў Другую сусветную вайну. Пасля пачатку Нарвежскай кампаніі і высадкі сіл саюзнікаў у Нарвегіі Квіслінг чакаў адказ Германіі[89].

Германскае ўварванне і дзяржаўны пераварот[правіць | правіць зыходнік]

Раніцай 9 красавіка 1940 года германскія войскі ўварваліся ў Нарвегію з мора і па паветры (Аперацыя «Везерубунг» (ням.: Fall Weserübung), таксама: «Вучэнні на Везеры» ці «Везерскія манеўры»). Мэтай гітлераўцаў быў захоп караля Хокана Сёмага і ўрада прэм'ер-міністра Ёхана Нюгарсвальда. Аднак старшыня парламента кансерватар Карл Хамбра, прадбачачы магчымасць уварвання, арганізаваў эвакуацыю караля і ўрада ў вобласць Хамар на ўсходзе Нарвегіі[90]. Германскі цяжкі крэйсер «Блюхер», які нёс на борце большую частку часовай гітлераўскай адміністрацыі Нарвегіі, быў пацеплены гарматным агнём і тарпедамі ў Осла-фіёрде блізу крэпасці Оскарбрук[nb 6]. Гітлераўцы меркавалі на капітуляцыю ўрада і яго наступную замену. Гэтага не здарылася, але, тым не менш, уварванне працягнулася. Пасля шматгадзіннага абмеркавання Квіслінг і яго германскія калегі вырашылі, што патрэбен неадкладны дзяржаўны пераварот, хоць ні германскі пасланец у Нарвегіі Курт Браўэр, ні германскі міністр замежных спраў Іаахім фон Рыбентроп не аддавалі перавагу дадзенаму варыянту[92].

Апоўдні германскі афіцэр сувязі Ганс Вільгельм Шэйт паінфармаваў Квіслінга, што калі той арганізуе ўрад, то атрымае асабістую ўхвалу Гітлера. Квіслінг склаў спіс міністраў і абвясціў, што нарвежскі ўрад бег, хоць ён знаходзіўся ўсяго толькі ў 50 км адтуль у Эльверуме[nb 7]․

Тымчасам гітлераўцы занялі Осла. У 17:30 нарвежскае радыё спыніла перадачы, выконваючы вымогі акупацыйных сіл[95]. Пры падтрымцы гітлераўцаў прыкладна ў 19:30 Квіслінг з'явіўся ў радыёстудыі ў Осла і абвясціў пра стварэнне новага ўрада, а сябе назваў прэм'ер-міністрам. Ён таксама скасаваў выдадзены раней загад пра мабілізацыю супраць германскага ўварвання[95][96]. Квіслінгу ўсё яшчэ бракавала легітымнасці. Два яго загады — адзін яго сябру камандзіру вайсковага палка ў Эльверуме палкоўніку Хансу С. Хёрту[97] пра арышт урада, а іншы шэфу паліцыі Осла Крысціяну Вельхавену — былі праігнараваны. У 22:00 Квіслінг ізноў выступіў па радыё, паўтарыўшы свой ранні загад і зачытаўшы спіс міністраў. Гітлер выканаў сваё абяцанне — зрабіў падтрымку і цягам сутак прызнаў новы ўрад Квіслінга[95]. Нарвежскія батарэі ўсё яшчэ працягвалі весці агонь па германскіх сілах уварвання. 10 красавіка ў 03:00 Квіслінг пагадзіўся з германскай вымогай спыніць супраціў крэпасці Болерн[nb 8][99]. У выніку гэтых дзеянняў чуліся заявы, што захоп улады Квіслінгам і прыход да ўлады марыянеткавага ўрада быў з самага пачатку часткай германскіх планаў[100].

Квіслінг прыйшоў на вяршыню ўлады. 10 красавіка германскі пасланец у Нарвегіі Курт Браўэр паехаў у Эльверум, дзе знаходзіўся легітымны ўрад Нюгарсвальда. Выконваючы загад Гітлера, Браўэр запатрабаваў ад караля Хокана прызначыць Квіслінга кіраўніком новага ўрада, забяспечыўшы мірны пераход улады. Кароль адпрэчыў гэтую вымогу[101], склікаў свой кабінет і на нарадзе заявіў, што хутчэй зрачэцца ад трона, чым зацвердзіць які б там ні было ўрад Квіслінга. Выслухаўшы гэта заяву, урад аднагалосна падтрымаў пазіцыю караля[102] і таксама настаяў на працягу народнага супраціву. Апынуўшыся без народнай падтрымкі, Квіслінг быў ужо не патрэбны Гітлеру. Гітлераўцы адмовіліся ад падтрымкі яго ўрада і замест гэтага сфармавалі ўласную незалежную кіроўную камісію. Такім чынам, Квіслінг быў адхілены ад улады Браўэрам і кааліцыяй, што складалася з яго былых саюзнікаў, улучаючы Х'ёрта, які зараз бачыў у Квіслінгу перашкоду. Квіслінга пакінулі нават яго былыя саюзнікі, улучаючы Прыца[101].

У сваю чаргу Гітлер напісаў Квіслінгу ліст, дзе дзякаваў яму за сумленныя высілкі і гарантаваў яму пост у новым урадзе. Перадача ўлады на гэтых умовах прайшла належным чынам 15 красавіка, пры гэтым Гітлер усё яшчэ быў упэўнены, што Адміністрацыйны савет атрымае падтрымку караля[103]. Рэпутацыя Квіслінга ў краіне і за яе межамі ўпала, ён прыдбаў славу здрадніка і няшчаснага[104].

Кіраўнік урада[правіць | правіць зыходнік]

Асноўны артыкул: Рэжым Квіслінга

Паколькі кароль абвясціў германскую камісію незаконнай, стала ясным, што ён не згадзіцца з немцамі. 24 красавіка Гітлер прызначыў Іозефа Тэрбавена на новы пост рэйхскамісара. Рэйхскамісар падначальваўся непасрэдна Гітлеру. Нягледзячы на запэўненні Гітлера Тэрбавен хацеў быць упэўненым, што ні Квіслінг (з якім Тэрбавен не ладзіў), ні яго «Нацыянальнае яднанне» не атрымаюць месцаў у нарвежскім урадзе[105]. У выніку Тэрбавен пагадзіўся надаць месца ва ўрадзе для «Нацыянальнага яднання», але не змяніў свайго рашэння па Квіслінгу. Тэрбавен вымусіў Квіслінга 25 чэрвеня пайсці з паста лідара «Нацыянальнага яднання» і на час з'ехаць у Германію[105], дзе ён знаходзіўся да 20 жніўня, пакуль Розенберг і грос-адмірал Эрых Рэдэр, з якімі ён пазнаёміўся падчас ранейшага візіту ў Берлін, вялі перамовы ад яго асобы. Квіслінг вярнуўся з перамогай, яму ўдалося сустрэцца з Гітлерам 16 жніўня. Рэйхскамісару давялося прызначыць Квіслінга на пост кіраўніка ўрада і дазволіць яму перабудаваць сваё «Нацыянальнае яднанне» і прывесці больш сваіх людзей у кабінет[106]. Тэрбавен пагадзіўся і звярнуўся па радыё да нарвежскага народа, дзе заявіў, што «Нацыянальнае яднанне» будзе адзінай партыяй, дазволенай у краіне[107].

У выніку да канца 1940 года манархію змяніў Парламент Нарвегіі, застаўся орган улады, які напамінаў кабінет міністраў. Адзінай дазволенай партыяй у краіне засталася прагерманская партыя «Нацыянальнае яднанне». Рэйхскамісарыят Тэрбавена меў усю паўнату ўлады. Квіслінг займаў пост прэм'ер-міністра, дзесяць з трынаццаці членаў яго кабінета прыйшлі з яго партыі[108]. Квіслінг абвясціў пра запуск праграмы па выкараненні разбуральных прынцыпаў вялікай французскай рэвалюцыі, улучаючы плюралізм і парламенцкае кіраванне. На ўзроўні мясцовай палітыкі мэры, абвясцілыя пра лаяльнасць «Нацыянальнаму яднанню», былі нададзены значна больш шырокімі паўнамоцтвамі. Прэса тэарэтычна засталася свабоднай, але грошы ўкладаліся ў культурныя праграмы, што прайшлі строгую цэнзуру. Кантрацэпцыя была сур'ёзна абмежавана дзеля падтрымкі шанцаў на выжыванне нардычнага генатыпа[109]. Партыя Квіслінга мела падыманне колькасці звыш 30 тыс. чал., але, нягледзячы на яго аптымізм, лік членаў партыі так ніколі не пераступіў адзнаку ў 40 тыс.чал.[110].

5 снежня 1940 года Квіслінг злётаў у Германію для абмеркавання пытання пра будучыню незалежнасці Нарвегіі, 13 снежня ён вярнуўся. Квіслінг пагадзіўся абвясціць набор добраахвотнікаў для ўдзелу ў баявых дзеяннях у складзе СС. У студзені кіраўнік СС Генрых Гімлер здзейсніў падарожжа ў Нарвегію для назірання за падрыхтоўкай. Квіслінг выяўна верыў, што калі Нарвегія падтрымае нацысцкую Германію на палях бітваў, то ў гітлераўцаў не будзе прычын яе анексаваць. Таму ён выступаў супраць планаў знаходжання ў Нарвегіі германскай брыгады СС, лаяльнай толькі Гітлеру[111]. Ён таксама пастрожыў стаўленне да Вялікабрытаніі, краіне, што атуліла караля, які бег. Квіслінг больш не бачыў у Брытаніі саюзніка Скандынавіі. Ён ухваліў германскую палітыку ў дачыненні да яўрэяў і выступіў па гэтай нагодзе з прамовай у Франкфурце 26 сакавіка 1941 года, дзе выступіў за прымусовае выгнанне, але выказаўся супраць вынішчэння[111].

У маі памерла маці Квіслінга Ганна, што выбіла яго з каляіны, бо яны былі асабліва блізкія. У той жа час палітычны крызіс у дачыненні незалежнасці Нарвегіі паглыбіўся, калі Квіслінг пагражаў Тэрбавену адстаўкай у сувязі з фінансавымі пытаннямі. У выніку рэйхскамісар пагадзіўся на кампраміс, але Квіслінгу давялося саступіць у пытанні пра стварэнне брыгады. Брыгада была фармавана, але ўжо як частка «Нацыянальнага яднання»[111].

З часам урад пастрожыў палітыку. Лідары камуністычнай партыі былі арыштаваны, лідары прафсаюзаў запуджаны. 10 верасня 1941 года былі пакараны смерцю Віга Ханстэен і Рольф Вікстрэм за ўдзел у «малочным страйку» у Осла, многія іншыя ўдзельнікі былі кінуты ў турмы. Пакаранне смерцю Ханстэена стала чырвонай лініяй, што падзяліла час акупацыі на адносна бяскрыўдную і смяротную фазы[112]. У гэтым жа годзе была адноўлена дзяржаўная паліцыя («Statspolitiet») (скасаваная ў 1937 годзе) для дапамозе гестапа ў Нарвегіі, па краіне прайшла канфіскацыя радыёпрылад. Квіслінг пагадзіўся з дадзенымі рашэннямі Тэрбавена і таксама засудзіў урад у выгнанні як «здраднікаў». У выніку ўзмацнення жорсткасці палітыкі паўстаў т. зв. «ледзяны фронт» — неафіцыйны астракізм прыхільнікаў «Нацыянальнага яднання» з боку грамадства[112]. Квіслінг працягваў верыць, што антыгерманскія настроі знікнуць, калі Берлін перадасць уладу «Нацыянальнаму яднанню». Адзінае, чаго ён дамогся, то што ў 1941 годзе кіраўнікі міністэрстваў атрымалі афіцыйны статус міністраў урада і незалежнасць ад партыйнага сакратарыята[113].

A black and white image of a group of men, most of whom are dressed in the uniforms of military officers. One man, seated towards the front is the only man not in uniform and is dressed in a dark coloured suit.
Візіт Генрыха Гімлера ў Нарвегію ў 1941 годзе. Злева направа сядзяць Квіслінг, Гімлер і генерал фон Фалькенхорст, камандуючы германскімі войскамі ў Нарвегіі.
Відкун Квіслінг (злева) і рэйхскамісар Іозеф Тэрбавен інспектуюць шыхт паліцэйскіх афіцэраў. 1942 год.
Відкун Квіслінг (злева) і Тэрбавен (справа) перад ладам апалчээння арганізацыі «Хірдэн».
Відкун Квіслінг на сустрэчы з Адольфам Гітлерам, люты 1942 года, Берлін.
Відкун Квіслінг і Альфрэд Розенберг, люты 1942 года, Берлін.

У студзені 1942 года Тэрбавен абвясціў, што германская адміністрацыя сканчае сваю дзейнасць. Ён абвясціў Квіслінгу, што Гітлер ухваліў перадачу ўлады з 30 студзеня. Квіслінг усё яшчэ сумняваўся, бо паміж Германіяй і Нарвегіяй працягваліся складаныя перамовы пра мір, якія не маглі скончыцца, пакуль на Усходнім фронце не будзе складзены мір. У той жа час Тэрбавен настойваў, што рэйхскамісарыят павінен застацца ля ўлады, пакуль не наступіць мір[113]. Тым не менш, Квіслінг меркаваў, што яго пазіцыя ў партыі і перад Берлінам вельмі трывалая, нават калі ўлічыць яго непапулярнасць у Нарвегіі, пра што ён добра ведаў[114].

Пасля невялікага адкладу 1 лютага 1942 было абвешчана, што кабінет абірае Квіслінга на пост міністра-прэзідэнта (кіраўніка нацыянальнага ўрада)[115][116]. Па гэтай нагодзе была ўладкавана бяседа, на якую сабраліся і іншыя члены партыі «Нацыянальнае яднанне». У сваёй першай прамове Квіслінг заклікаў урад мацаваць сувязі з Германіяй. У Канстытуцыю была занесена адзіная змена — аднаўленне забароны яўрэям на заезд у Нарвегію (была скасавана ў 1851 годзе)[116].

Міністр-прэзідэнт[правіць | правіць зыходнік]

A black and white image of a large room, with two large windows on the back wall, with two more walls coming away from this wall at right angles. There are a number of large sofas spaced around the room, as well as single chairs, and a large desk surrounded by chairs. On the walls that do not have windows, one has a large map of northern Europe, whilst the other wall has a large doorway leading out of the room.
Кабінет Квіслінга ў каралеўскім палацы, куды ён перабраўся ў лютым 1942 года.

Заняўшы новы пост, Квіслінг умацаваў сваё становішча, хоць рэйхскамісарыят застаўся па-за яго кантролем. Праз месяц у лютым 1942 года Квіслінг нанёс свой першы дзяржаўны візіт у Берлін. Падарожжа было прадуктыўным, падчас візіту абмяркоўваліся ўсе ключавыя пытанні незалежнасці Нарвегіі, хоць Іозеф Гебельс усумніўся ў паўнамоцтвах Квіслінга і адзначыў, што той «наўрад калі-небудзь» стане «вялікім дзяржаўным дзеячом»[117].

Па вяртанні дамоў Квіслінг ужо менш сумняваўся наконт колькасці членаў «Нацыянальнага яднання» і планаваў правесці чышчанне ў партыі, у прыватнасці выгнаць з шэрагаў п'яніц. 12 сакавіка Нарвегія афіцыйна стала аднапартыйнай дзяржавай. З часам давялося пайсці на прызнанне злачынствам крытыкі ці супраціву партыі, хоць Квіслінг шкадаваў, што распачаў такі крок. Ён шчыра спадзяваўся, што кожны нарвежац самахоць падтрымае свой урад[117].

Гэты аптымізм падоўжыўся нядоўга. Цягам лета 1942 года Квіслінг страціў якую б там ні было здольнасць уплываць на грамадскую думку пасля спробы прымусіць дзяцей уступаць у моладзевую арганізацыю «Samlings Ungdomsfylking», арганізаваную на ўзор «Гітлерюгенда». Гэтыя дзеянні спарадзілі масавую адстаўку настаўнікаў і святароў разам з маштабным грамадзянскім пратэстам. Спроба Квіслінга звінаваціць кіраўніка Царквы Нарвегіі біскупа Эйвінда Бергграва  (англ.) (бел. таксама спарадзіла спрэчкі нават сярод яго германскіх саюзнікаў. Квіслінгу давялося пастрожыць сваю пазіцыю: ён тлумачыў нарвежцам, што рэжым сілай навязаны насельніцтву, падабаецца ім гэта ці не. 1 мая германскае галоўнакамандаванне адзначыла, што «пакладзены пачатак арганізаванаму супраціву Квіслінгу», у выніку чаго нарвежска-германскія перамовы пра мір зайшлі ў тупік[118]. 11 жніўня Гітлер адклаў усе перамовы пра свет да завяршэння вайны. Квіслінгу было заяўлена, што Нарвегія не атрымае незалежнасці, якой ён так заўзята дамагаўся. У якасці дадатковай абразы яму ўпершыню было забаронена ліставаць непасрэдна Гітлеру[119].

Раней Квіслінг настойваў на ператварэнні нарвежскага парламента (Стортынга), які ён зваў Рыкстынгам. Парламент павінен быў складацца з дзвюх палат: Нерынстынг (эканамічная палата) і Културтынг (культурная палата). Напярэдадні восьмай (і апошняй) нацыянальнай канвенцыі «Нацыянальнага яднання» 25 верасня Квіслінг усё больш прасякаўся расчараваннем у прафесіяналізме членаў партыі і ў выніку змяніў свае планы. Рыкстынг стаў дарадчым органам, а Фёрэртынг (Савет фёрэра) і палаты парламента сталі незалежнымі, падначаленымі сваім міністрам[nb 9].

A middle-aged man in a dark coloured suit is writing on a pad of paper. Standing close to him and watching is a woman in her late twenties to earlier thirties. She is smiling, and wearing dark-coloured dungarees, with a shirt underneath and a scarf tied around her neck.
Квіслінг ставіць аўтограф, 1943 год.

Пасля канвенцыі «Нацыянальнае яднанне» і асабіста Квіслінг зусім страцілі падтрымку. Канфлікты паміж фракцыямі раслі, партыя страціла некалькіх чалавек (у тым ліку памерлага Гулбранда Лундзе), гітлераўцы праводзілі цвёрдую палітыку (расстралялі дзесяцярых вядомых жыхароў Трондэлага і наваколля ў кастрычніку 1942 года). У жніўні 1943 года быў расстраляны паліцыянт Эліфсен, які адмовіўся арыштаваць пяцярых дзяўчын. Для апраўдання яго забойства быў заднім днём прыняты закон, што атрымаў назву «Лекс Эліфсен». Гэта было першае пакаранне смерцю, праведзенае кіруючыым рэжымам, большая частка грамадства ўспрыняла яе як абуральнае парушэнне Канстытуцыі і знак ролі Нарвегіі ў г. зв. «канчатковым рашэнні яўрэйскага пытання», гэта знішчыла працы канвенцыі па падтрыманні маралі сярод членаў партыі[122].

Пасля падаўлення ўрада і пры асабістым удзеле Квіслінга яўрэі па германскай ініцыятыве падпалі пад рэгістрацыю ў студзені 1942 года. 26 кастрычніка германскія сілы з дапамогай нарвежскай паліцыі арыштавалі 300 зарэгістраваных яўрэяў мужчынскага полу і адправілі іх у канцэнтрацыйны лагер у Бергу, якім кіравала «Хірдэн» — паўвайсковае крыло «Нацыянальнага яднання»[123]. Нарвежскі ўрад хутка вызваліў звыш 65 яўрэяў. Найболей спрэчным было тое, што маёмасць яўрэяў была канфіскавана дзяржавай[nb 10].

26 лістапада зняволеныя разам з сем'ямі былі дэпартаваны. Хоць гэта адбылося цалкам па германскай ініцыятыве, а сам Квіслінг застаўся ў цені, нягледзячы на дапамогу нарвежскага ўрада, нарвежскае грамадства верыла, што дэпартацыя яўрэяў у лагеры ў Польшчы была яго ідэяй[122]. У лютым 1943 года былі дэпартаваны наступныя 250 зняволеных. Афіцыйная пазіцыя партыі пра лёс 759 зняволеных, дэпартаваных з Нарвегіі, застаецца невядомай. Ёсць падставы меркаваць, што Квіслінг сумленна верыў афіцыйнай лініі цягам 1943 і 1944 гадоў, што яны чакалі рэпатрыяцыі на новую яўрэйскую радзіму[125][nb 11].

Арышт і дэпартацыя яўрэяў зрынулі грамадства Нарвегіі ў стан шоку. Аўтарытэт «Нацыянальнага яднання» пасля масавых арыштаў яўрэяў зваліўся гэтак, што выклікаў пратэстныя рэакцыі, а форма грамадзянскага пратэсту дайшла да таго, што пасажыры сыходзілі са сваіх месцаў у цягніку, не жадаючы сядзець поруч з нацыстамі, членамі партыі «Нацыянальнае яднанне». На сценах пісалі лозунгі тыпу: «Нарвегія — для нарвежцаў. А Квіслінг — нямецкі халуй і хай коціцца да чорта»[127].

У той жа час Квіслінг меркаваў, што адзіны шлях вярнуць прыхільнасць Гітлера — збор добраахвотнікаў для дапамогі Германіі[128]. Ён шчыра жадаў дапамагчы Германіі весці татальную вайну[129]. Пасля паразы гітлераўцаў пад Сталінградам у лютым 1943 годзе Квіслінг палічыў, што Нарвегія павінна згуляць сваю ролю ў падтрыманні сілы Германскай імперыі. У красавіку 1943 года Квіслінг сказаў прамову, дзе рэзка раскрытыкаваў адмову Германіі выказаць свае планы пра паваенную Еўропу. Калі ён выказаў гэта Гітлеру, той нічога не адказаў, нягледзячы на нарвежскі ўнёсак у вайсковыя высілкі. Квіслінг пачуваўся ашуканым, бо гітлераўцы адцягвалі прызнанне незалежнасці Нарвегіі[130], але ў верасні Гітлер канчаткова пагадзіўся з ідэяй свабоднай паваеннай Нарвегіі, і непрыязь Квіслінга пайшла на змяншэнне[131].

Квіслінг стаў стамляцца да канца вайны. У 1942 годзе ён выпусціў 231 закон, у 1943 годзе — 16 законаў і ў 1944 годзе — 139. Нязменную ўвагу ён надаваў сацыяльнай палітыцы. Да восені Квіслінг і Мюсерт у Нідэрландах маглі быць задаволены тым, што хоць бы выжылі[132]. У 1944 годзе Квіслінг таксама пазбыўся ад большай часткі праблемы з лішняй вагой, якая мучыла яго два гады[133].

Нягледзячы на ўсё больш жахлівыя вайсковыя перспектывы і двухсэнсоўныя адносіны з адміністрацыяй рэйхскамісарыята, пазіцыя партыі «Нацыянальнае яднанне», змешчанай на чале ўрада, заставалася непрыступнай[132]. Тым не менш, немцы ўсё больш узмацнялі кантроль над законамі і парадкам у Нарвегіі. Пасля дэпартацыі яўрэяў улады Германіі выслалі нарвежскіх афіцэраў і ў канцы паспрабавалі выслаць студэнтаў універсітэта Осла. Нават сам Гітлер быў абураны маштабамі арыштаў[134]. У пачатку 1944 года Квіслінг апынуўся ў заблытанай сітуацыі, запатрабаваўшы ад членаў ваенізаванай арганізацыі партыі «Нацыянальнае яднанне» адначаснай ваеннай службы, што вымусіла шэраг яе членаў пайсці ў адстаўку, каб пазбегнуць прызыву[135].

20 студзеня 1945 года Квіслінг наведаў Гітлера, гэта сустрэча стала для іх апошняй. Квіслінг абяцаў падтрымку Нарвегіі ў фінальнай стадыі вайны, калі Германія пагодзіцца на мірную ўгоду, адмовіўшыся ад умяшання ў нарвежскія справы. Гэта прапанова выходзіла з боязі, што, калі нямецкія войскі адступяць на поўдзень праз Нарвегію, акупацыйнаму ўраду давядзецца змагацца за кантроль над Паўночнай Нарвегіяй. Да жаху рэжыму Квіслінга нацысты замест гэтага вырашылі правесці палітыку «выпаленай зямлі» у паўночнай Нарвегіі, справа даходзіла нават да стральбы па нарвежскіх грамадзянскіх, якія адмаўляліся эвакуявацца з рэгіёна[135]. У гэты перыяд таксама павялічыліся страты ад авіянападаў сіл саюзнікаў і рос супраціў ураду ў межах акупаванай Нарвегіі. Сустрэча з нямецкім лідарам аказалася беспаспяховай. На сустрэчы Квіслінга папрасілі падпісаць загад пра пакаранне смерцю тысяч нарвежскіх «дыверсантаў», але ён адмовіўся. Гэты акт непадпарадкавання так раззлаваў Тэрбавена, што дзейнічаў на загад Гітлера, што той выбег з залы для перамоў[135]. Расказваючы пра падзеі падарожжа свайму сябру, Квіслінг расплакаўся. Ён быў упэўнены, што адмова нацыстаў падпісаць мірнае пагадненне замацуе яго рэпутацыю здрадніка[136].

Апошнія месяцы вайны Квіслінг прысвяціў спробам выратаваць жыцці нарвежцаў падчас наважных сутыкненняў гітлераўскіх і саюзных войскаў у Нарвегіі. Рэжым Квіслінга працаваў над бяспечнай рэпатрыяцыяй нарвежцаў, якія знаходзяцца ў германскіх лагерах для ваеннапалонных. Для сябе Квіслінг даўно прызнаў, што нацыянал-сацыялізм пацерпіць паразу. Пасля самагубства Гітлера 30 красавіка 1945 года Квіслінг стаў публічна дамагацца выхаду з гульні, зрабіўшы наіўную прапанову ўраду ў выгнанні падзяліць уладу з дзейным урадам[137].

7 мая Квіслінг аддаў загад паліцыі не аказваць узброены супраціў надыходным сілам саюзнікаў, апроч выпадкаў самаабароны, ці выступаць супраць выяўных членаў нарвежскага руху супраціву. У гэты ж дзень гітлераўскія сілы абвясцілі пра безумоўную капітуляцыю[138]. Быўшы рэалістам, Квіслінг на наступны дзень сустрэўся з лідарамі супраціву, каб абмеркаваць дэталі свайго арышту. Ён абвясціў, што не жадае, каб з ім звярталіся як са злачынцам. Ён не хацеў для сябе нейкіх палёгак у параўнанні з яго таварышамі па «Нацыянальным яднанні». Квіслінг сцвярджаў, што яго сілы могуць ваяваць да канца, але ён вырашыў не падахвочваць іх да гэтага, не жадаючы ператвараць «Нарвегію ў поле бітвы». Замест гэтага ён паспрабаваў дасягнуць мірнай перадачы ўлады. У сваю чаргу прадстаўнікі супраціву прапанавалі пасля вайны правесці поўныя судовыя разборы над усімі звінавачанымі членамі «Нацыянальнага яднання» і пагадзіліся, што Квіслінг можа знаходзіцца пад хатнім арыштам, а не ў турме[138].

Арышт, суд і пакаранне смерцю[правіць | правіць зыходнік]

Квіслінг быў арыштаваны 9 мая 1945 года ва ўласным асабняку ў Осла. Юрыст Свен Арнцэн, прадстаўнік грамадзянскага кіраўніцтва супраціву, запатрабаваў, каб з Квіслінгам звярталіся як з падазроным у забойстве. 9 мая Квіслінгу і яго міністрам давялося здацца паліцыі[139]. Квіслінга перавялі ў камеру № 12 Мёлергаты-19 галоўнага паліцэйскага ўчастка ў Осла. У камеры быў толькі малюсенькі стол, тазік і ніша ў сцяне для вядра з брудам[140].

Пасля дзесяцітыднёвага зняволення пад назіраннем (каб вымінуць спробы самагубства) Квіслінг быў перакладзены ў крэпасць Акерсхус, дзе чакаў суд падчас чышчання ў Нарвегіі пасля сканчэння Другой сусветнай вайны[139]. Нягледзячы на страту вагі і ўзмацнелы полінеўрыт, Квіслінг дзякуючы моцнаму целаскладу пачаў працаваць над сваёй справай разам з юрыстам Генрыкам Бергам, які меў добрую рэпутацыю. Берг спачатку не выпрабоўваў спагады да цяжкага становішча Квіслінга, аднак пазней паверыў яго словам пра тое, што Квіслінг быў змушаны служыць дзеля зацікаўленасцей Нарвегіі, і вырашыў выкарыстаць гэта як пачатковую пазіцыю абароны ў судзе[141].

Спачатку Квіслінга звінавацілі ў арганізацыі дзяржаўнага перавароту, у тым ліку ў тым, што ён, быўшы лідарам партыі «Нацыянальнае яднанне», скасаваў загад пра мабілізацыю, і ў яго дзеяннях на пасту міністра-прэзідэнта, такіх, як дапамога ворагу і спробы незаконнай змены Канстытуцыі. У выніку ён быў звінавачаны ў забойстве Гунара Эйліфсена. Квіслінг не аспрэчваў ключавыя факты, але адпрэчваў усе вінавачанні на падставе таго, што працаваў дзеля свабоднай і квітнеючай Нарвегіі, і напісаў шасцідзесяцістаронкавы адказ[141]. 11 ліпеня супраць яго было высунута новае абвінаваўчае заключэнне, куды быў дададзены шэраг новых вінавачанняў, улучаючы іншыя забойствы, крадзеж, растрату і вінавачанне ў змове з Гітлерам пра акупацыю Нарвегіі 9 красавіка, апошні пункт асабліва турбаваў Квіслінга[142].

«Я ведаю, што нарвежскі народ прысудзіў мяне да смерці, і самым лёгкім шляхам для мяне было б аддаць уласнае жыццё. Але я хачу дазволіць гісторыі вынесці свой уласны вердыкт. Паверце мне, праз дзесяць гадоў я стану новым святым Олафам[143].»

Суд пачаўся 20 жніўня 1945 года[142]. Абарона Квіслінга перамяншала яго супрацу з Германіяй і ўпірала на тое, што абвінавачаны бараніў поўную незалежнасць Нарвегіі, што ўваходзіла ў поўную супярэчнасць з успамінамі многіх нарвежцаў. Паводле біёграфа Дахлю, Квіслінгу давялося балансаваць «на тонкай лініі паміж праўдай і хлуснёй», ён выглядаў «слабой і нават часта жаласнай асобай»[142]. У некалькіх выпадках ён перакручваў праўду, але большасць яго заяў былі праўдай, дзякуючы чаму ён заваяваў некалькіх прыхільнікаў у краіне, дзе яго паўсюдна пагарджалі.

У апошнія дні суда здароўе Квіслінга пахіснулася, галоўным чынам з-за шэрага медычных абследаванняў, якім ён падвяргаўся[144], яго абарона ў судзе таксама павагалася[144]. Пракурор прамовіў моцную апошнюю прамову, дзе ўсклаў на Квіслінга адказнасць за «канчатковае рашэнне яўрэйскага пытання ў Нарвегіі», карыстаючыся матэрыяламі допытаў германскіх службоўцаў. Пракурор Аннэус Ск’ёт запатрабаваў смяротнае пакаранне, паводле законаў, уведзеным урадам у выгнанні ў кастрычніку 1941 і ў студзені 1942 гадоў[144][145].

Прамовы эрудытаў Квіслінга і ягo aдвакaтa Берга не змаглі змяніць сітуацыю. Вердыкт быў абвешчаны 10 верасня. Квіслінг быў прызнаны вінаватым амаль па ўсіх вінавачаннях, апроч шэрага невялікіх вінавачанняў, і быў прысуджаны да смяротнага пакарання.

Сцяна аднаго з будынкаў крэпасці Акерсхус, у якой быў расстраляны Квіслінг.

Адзоў, пададзены ў кастрычніку ў Вярхоўны суд, быў адхілены[146]. Аўтар Мэйнард Коэн адзначае, што працэс стаў «узорам справядлівасці»[147]. Пасля сведчанняў на працэсах па справах іншых членаў «Нацыянальнага яднання» Квіслінг 24 кастрычніка 1945 года ў 02:40 быў пакараны смерцю расстрэльным узводам ля крэпасці Акерсхус у Осла[148][149]. Яго апошнімі словамі сталі: «Я асуджаны несправядліва, і я паміраю невінаватым»[150]. Пасля расстрэлу яго цела было крэміявана, а попел рассеяны над Фюрэсдалем[151].

A large white building with a dark coloured roof. The building is surrounded by a number of trees.
Віла Квіслінга блізу Осла ў 1945 годзе.

Удава Квіслінга Марыя жыла ў Осла да сваёй смерці ў 1980 годзе[152]. Дзяцей у іх не было. Яна адпісвала ўвесь свой рускі антыкварыят перадаць пасля яе смерці ў дабрачынны фонд, які дзейнічае ў Осла і дасёння[153]. Большую частку часу сваёй палітычнай кар'еры Квіслінг жыў у асабняку ў Бюгдэй у Осла, ён зваў яго «Гімл», у нарвежскай міфалогіі так завецца месца, дзе жывуць ацалелыя пасля вялікай бітвы Рагнарок[154]. Цяпер у гэтым асабняку, што завецца Вілі грандэ, знаходзіцца музей Халакоста[155]. Партыя «Нацыянальнае яднанне» страціла палітычны ўплыў у Нарвегіі, хоць пра самога Квіслінга ва ўсе часы пісалі больш, чым пра любога з нарвежцаў[156]. Слова «квіслінг» стала сінонімам слова здраднік[157][158][159]. Сам тэрмін быў вынайдзены брытанскай газетай The Times, артыкул у выпуску ад 15 красавіка 1940 года выйшла пад загалоўкам «Квіслінг паўсюль»[160].

Асоба Квіслінга[правіць | правіць зыходнік]

Прыхільнікі лічылі Квіслінга сумленным высокаарганізаваным адміністратарам, добра асвядомленым, які ўнікаў ва ўсе дэталі. Ён быў ураўнаважаным і цярплівым да памылак, глыбока клапаціўся пра народ і ўсё жыццё падтрымваў высокі стандарт маралі[161]. Праціўнікі лічылі Квіслінга неўраўнаважаным і недысцыплінаваным, грубым і нават такім, што звяртаўся да пагроз у камунікаванні. Цалкам магчыма ён быў і такім, і такім: мяккім з сябрамі і цвёрдым падчас супрацьстаяння з палітычнымі апанентамі. Сябры і праціўнікі схадзіліся ў тым, што ён быў сціплым і сарамлівым чалавекам. Падчас фармальных абедаў ён часта адмоўчваўся, але часам выбухаў каскадам драматычнай рыторыкі. Сапраўды, ён дрэнна ўспрымаў ціск і часта па гэтай нагодзе даваў волю пачуццям. Звычайна ён быў адкрыты для крытыкі, але схіляўся да таго, каб прызнаваць вялікія групы змоўніцкімі[161].

Паваенныя інтэрпрэтацыі асобы Квіслінга звычайна супярэчлівыя. Пасля вайны паводзіны калабарацыяністаў усенародна разглядаліся як вынік разумовай адсталасці, што пакідае ўтоенай асобу значна разумнейшага Квіслінга. Замест гэтага ён разглядаецца як слабак, параноік, разумова бясплодны і ўладалюбівы: у выніку «чалавек, які хутчэй заблытаўся, чым цалкам карумпаваны»[162].

Нарвежскі сацыёлаг Ёхан Галтунг апісваў Квіслінга як маленькага Гітлера з комплексам (абранасць — міф — пашкоджанне) ці з мегаламаніяй, якую ў наш час вызначаюць як нарцысічнае засмучэнне асобы. Ён «добра гуляў сваю ролю», але людзі не пайшлі за ім і яго ідэалогіяй. Коратка, ён быў «дыктатарам і блазнам на фальшывай сцэне па фальшывым сцэнарыі»[163]. Дахл цытуе псіхіятра Габрыэля Лангфельта, які заяўляе, што канчатковыя мэты Квіслінга «больш дакладна адпавядалі класічнаму апісанню параноіднай мегаламаніі, чым у любым іншым выпадку, які ён калі-небудзь сустракаў»[164].

Знаходзячыся на пасадзе, Квіслінг рана ўставаў, часта праводзячы за працай некалькі гадзін да прыбыцця ў кабінет паміж 9:30 і 10:00. Ён любіў умешвацца фактычна ва ўсе ўрадавыя справы, прачытваў усе лісты, адрасаваныя яму ці яго асабістай канцылярыі і планаваў сабе дзіўную колькасць спраў[165]. Квіслінг меў незалежнае мысленне, не сходзячы з месца прымаў шэраг ключавых рашэнняў і ў адрозненне ад Гітлера аддаваў перавагу прытрылівацца працэдуры, каб гарантаваць, што ўрад застаецца «годным і цывілізаваным»[165]. Квіслінг выяўляў асабістую цікавасць да спраў Фюрэсдаля, дзе ён нарадзіўся[161].

Квіслінг адпрэчваў ідэю расавай перавагі германскай нацыі і замест гэтага лічыў нарвежскую расу прабацькам насельніцтва Паўночнай Еўропы, у свабодны час ён займаўся апісаннем фамільнага дрэва[161]. Члены партыі не карысталіся нейкімі асобнымі палёгкамі[165], хоць сам Квіслінг не падзяліў пазбаўлення ваеннага часу са сваім народам. Тым не менш, Квіслінг гэтак і не выкарыстоўваў многія з падарункаў, якія яму дарылі і зусім не прытрыліваўся экстравагантнага стылю жыцця[161].

Рэлігійныя і філасофскія пагляды Квіслінга[правіць | правіць зыходнік]

A black and white image of a room with a wood panelled ceiling, with a large fireplace and bookshelves on two sides of the room. At the far end of the room is a glass fronted double door leading away. There are a number of small chairs and tables around the room.
Бібліятэка Квіслінга ўтрымлівала шэраг твораў вядомых філосафаў.

Квіслінг цікавіўся навукай. Ён сабраў бібліятэку з кніг на тэму ўсходніх рэлігій і метафізікі, знайшлося месца і для прац філосафаў Спінозы, Канта, Гегеля і Шапенгаўэра. Квіслінг сачыў за развіццём квантавай фізікі, але не за станам сучаснай філасофскай навукі. Квіслінг вынайшаў новую рэлігію, што завецца ім «універсізм» (ці «універсалізм»), што давала ўніверсальнае тлумачэнне для ўсіх паняццяў. Яго арыгінальная праца расцягнуўся на больш чым дзве тысячы старонак[166]. Ён адпрэчыў базавую навуку артадаксальнага хрысціянства і прапанаваў новую тэорыю — «універсізм», сам тэрмін ён пазычыў з падручніка дацкага кітаіста Яна дэ Гроата аб кітайскай філасофіі. У сваёй працы дэ Гроат сцвярджаў, што даасізм, канфуцыянства і будызм ёсць часткі сусветнай рэлігіі, якую аўтар назваў «універсізмам». Квіслінг расказаў, як яго філасофія «…вынікае з універсальнай тэорыі рэлятыўнасці, для якой адмысловая і агульная тэорыі рэлятыўнасці з'яўляюцца прыватнымі выпадкамі». Квіслінг хацеў, каб універсізм стаў афіцыйнай дзяржаўнай рэлігіяй у яго новай Нарвегіі і заявіў па гэтай нагодзе: «Пастаноўка такой сістэмы залежыць ад прагрэсу навукі»[166].

Праца Квіслінга падзялялася на чатыры часткі: уводзіны, апісанне бачнага прагрэсу чалавецтва ад індывідуальнага да нарастальнай складанай свядомасці, часткі, што апісвае яго пагляды на прынцыпы маралі і закона і апошняя частка — пра навуку, палітыку, гісторыю, расу і рэлігію. Апошняя частка павінна была звацца: «сусветная арганічная класіфікацыя і арганізацыя», але праца засталася няскончанай. Зазвычай, Квіслінг працаваў над сваёй працай нячаста падчас сваёй палітычнай кар'еры. Біёграф Ханс Фрэдрык Даль мяркуе, што так здарылася «да шчасця» для Квіслінга, таму што ён «так ніколі і не атрымаў бы прызнання як філосаф»[166].

Падчас судовага працэсу і асабліва падчас зняволення Квіслінг ізноў зацікавіўся універсізмам. Ён бачыў падзеі вайны як частку руху да ўсталявання Царства нябеснага на зямлі і паводле гэтага апраўдваў свае дзеянні. У першы тыдзень кастрычніка ён напісаў пяцідзесяцістаронкавы дакумент пад назвай «Universistic Aphorisms», што ўяўляў «амаль экстатычнае прадказанне прыходу святла і праўды, што гучала як шчыроты прарока»[167]. Таксама можна адзначыць нападкі Квіслінга на матэрыялізм — грунт нацыянал-сацыялізму. Апроч гэтага Квіслінг адначасна працаваў над казаннем «Вечнае правасуддзе», у якой паўтарыў свае ключавыя перакананні, улучаючы пераўвасабленне[167].

Каментарыі[правіць | правіць зыходнік]

  1. ↑ Квіслінг усё больш прасякаўся незадаволенасцю тым лячэннем, якое атрымліваў ад арміі. У выніку ён у званні капітана атрымаў пост у [аддзеле] па справах рэзерваў з падрэзаным пенсіёнам. У 1930 ён быў узведзены ў маёры[32]
  2. ↑ Спробы ўсталяваць дакладна, што ўдалося ўладам у Осла ў пошуках завадатара, замінала страта выточнага арыгінала справы. Сам Квіслінг адпрэчваў версію, што за змовай стаяла магутная ваенная дзяржава, такая як СССР ці Германія.[54]
  3. ↑ «У сусветнай вайне Расія страціла 2 мільёны салдатаў. Калі ўлічваць і эмігрантаў, то бачна, што рэвалюцыя ў Расіі панесла 30 мільёнаў чалавечых жыццяў … Рэвалюцыйны час у Фінляндыі, што доўжыўся 5—6 месяцаў, забраў больш чым 20 тысяч жыццяў. Згодна рускаму досведу, звычайная рэвалюцыя ў нас у Нарвегіі павінна абысціся прыкладна ў 300—400 тысяч ахвяр»[65].
  4. ↑ Квіслінг разгледзеў чацвёртую і канстытуцыйна сумнеўную сесію нарвежскага парламента, адкрытую 10 студзеня 1940 года, як найболей імаверны час для «Nasjonal Samling», каб сустрэць крызіс. Цягам 1939 года ён зацвердзіў спіс кандыдатаў для новага ўрада[83]
  5. ↑ Неадкладна пасля сустрэчы 14 снежня Гітлер загадаў свайму штабу рыхтаваць уварванне ў Нарвегію[87]
  6. ↑ Даль мяркуе, што паўстала блытаніна, бо Квіслінг ранне заявіў гітлераўцам, што «не верыць», што нарвежская берагавая абарона адкрые агонь без загаду[91]
  7. ↑ Варыянт «дацкага рашэння», вітаючага захопнікаў, каб пазбегнуць канфлікту, усё яшчэ разглядаўся. Такім чынам, нацысты ўнікалі выбару паміж супернымі цэнтрамі ўлады[93]. Гэта стала немагчымым толькі пасля аб'явы Квіслінга ў 19:30[94]․
  8. ↑ Нягледзячы на тое, што ў наш час гэты факт прыняты, падчас суда над Квіслінгам вінавачанне не змагло прэзентаваць пераканаўчыя довады гэтаму факту і некаторым іншым[98].
  9. ↑ Толькі Культурная палата фактычна паўстала з эканамічнай палатай, адкладзенай з-за хваляванняў у прафесійных органах, якія яна павінна была прадстаўляць[120][121].
  10. ↑ Канфіскацыя ўласнасці была ўведзена згодна закону ад 26 кастрычніка. Застаюцца невыразнымі прычыны, што заахвоцілі Квіслінга прыняць такі закон: было гэта праявай калабарацыянізму[123], ці ж спробай не дазволіць акупантам канфіскаваць яўрэйскую ўласнасць[124].
  11. ↑ Насамрэч пунктам прызначэння дэпартуемых стаў лагер смерці ў Аўшвіцы. Некаторыя аўтары (Хёйдаль) мяркуюць, што Квіслінг разумеў рэаліі «канчатковага рашэння яўрэйскага пытання», але гэта тэорыя гэтак і не была даказана[126].

Заўвагі[правіць | правіць зыходнік]

  1. ↑ а б Vidkun Quisling // Encyclopædia Britannica Праверана 9 кастрычніка 2017.
  2. ↑ Vidkun Abraham Lauritz Jonssøn Quisling // Norsk biografisk leksikon — Kunnskapsforlaget. — ISSN 2464-1502 Праверана 9 кастрычніка 2017.
  3. ↑ Квислинг Видкун // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969. Праверана 27 верасня 2015.
  4. ↑ https://snl.no/Vidkun_Quisling
  5. ↑ Quisling - En fører blir til — С. 158. Праверана 22 лютага 2024.
  6. ↑ Borgen 1999, p. 273.
  7. ↑ а б Juritzen 1988, p. 11
  8. ↑ Видкун Квислинг на сайце Norge.ru
  9. ↑ Juritzen 1988, p. 12.
  10. ↑ Dahl 1999, pp. 6, 13–14.
  11. ↑ Dahl 1999, p. 21.
  12. ↑ Juritzen 1988, p. 15.
  13. ↑ Hartmann 1970, p. 10.
  14. ↑ а б в Borgen 1999, p. 275.
  15. ↑ Квислинг и судьба евреев Норвегии Архівавана 28 студзеня 2022.
  16. ↑ Выставка, посвящённая Квислингу, вызвала в Норвегии неоднозначную реакцию…
  17. ↑ Yourieff, Alexandra Andreevna Voronine; Yourieff, W. George; Seaver, Kirsten A. (2007). In Quisling's shadow: the memoirs of Vidkun Quisling's first wife, Alexandra. Stanford, United States: Hoover Institution Press. ISBN 978-0-8179-4832-0.
  18. ↑ а б в г д е Dahl 1999, pp. 67–69.
  19. ↑ Dahl 1999, p. 25.
  20. ↑ а б Dahl 1999, pp. 28–29.
  21. ↑ Dahl 1999, pp. 32–34, 38.
  22. ↑ Dahl 1999, pp. 38–39.
  23. ↑ Maynard M. Cohen (1 September 2000). A Stand Against Tyranny: Norway's Physicians and the Nazis. Wayne State University Press. pp. 49–. ISBN 0-8143-2934-9.
  24. ↑ Dahl 1999, pp. 40–42.
  25. ↑ Dahl 1999, pp. 43–44.
  26. ↑ Yourieff 2007, p. 172.
  27. ↑ Yourieff 2007, p. 100.
  28. ↑ а б в Dahl 1999, pp. 45–47.
  29. ↑ Hartmann 1970, p. 33.
  30. ↑ Quisling 1980, pp. 30–31
  31. ↑ а б Dahl 1999, pp. 48–49.
  32. ↑ а б в Dahl 1999, p. 50.
  33. ↑ Hartmann 1970, p. 30.
  34. ↑ Dahl 1999, pp. 53–54.
  35. ↑ а б Dahl 1999, pp. 54–56.
  36. ↑ Yourieff 2007, pp. 450–452.
  37. ↑ Dahl 1999, p. 57.
  38. ↑ Dahl 1999, p. 58.
  39. ↑ Dahl 1999, pp. 59–62.
  40. ↑ Dahl 1999, pp. 62–66.
  41. ↑ "People". Time Magazine. 24 June 1940. p. 1. Архівавана з арыгінала 21 ліпеня 2013. Праверана 28 April 2011. {{cite news}}: Невядомы параметр |deadurl= ігнараваны (прапануецца |url-status=) (даведка) Архіўная копія(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 21 ліпеня 2013. Праверана 13 лютага 2018.Архіўная копія(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 21 ліпеня 2013. Праверана 13 лютага 2018.
  42. ↑ Hartmann 1970, p. 64.
  43. ↑ а б в Dahl 1999, pp. 76–78.
  44. ↑ Cohen 2000, p. 51.
  45. ↑ Ringdal 1989, p. 31.
  46. ↑ Høidal 1989, pp. 85–87.
  47. ↑ Hartmann 1970, pp. 76–80.
  48. ↑ а б в Dahl 1999, pp. 78–81.
  49. ↑ Yourieff 2007, p. 467.
  50. ↑ а б Dahl 1999, pp. 80–83.
  51. ↑ Hartmann 1970, pp. 83–84.
  52. ↑ Hayes 1971, p. 86
  53. ↑ Høidal 1989, p. 109.
  54. ↑ Dahl 1999, p. 83.
  55. ↑ а б в г Dahl 1999, pp. 83–89.
  56. ↑ Cohen 2000, pp. 52–53.
  57. ↑ Høidal 1989, p. 91.
  58. ↑ Borgen 1999, p. 278.
  59. ↑ Dahl 1999, pp. 4–5.
  60. ↑ Dahl 1999, p. 7.
  61. ↑ а б Dahl 1999, pp. 12–13.
  62. ↑ а б в Dahl 1999, pp. 70–73.
  63. ↑ Hartmann 1970, p. 45.
  64. ↑ Hartmann 1970, pp. 48–49.
  65. ↑ «Россия и мы»
  66. ↑ Dahl 1999, pp. 73–76.
  67. ↑ Hartmann 1970, pp. 54–55.
  68. ↑ Dahl 1999, pp. 89–90.
  69. ↑ а б Dahl 1999, pp. 92–93.
  70. ↑ Dahl 1999, pp. 93–97.
  71. ↑ Dahl 1999, pp. 97–99.
  72. ↑ а б Dahl 1999, pp. 99–100.
  73. ↑ Høidal 1989, pp. 204–205.
  74. ↑ Dahl 1999, pp. 110–117.
  75. ↑ Dahl 1999, pp. 117–126.
  76. ↑ Høidal 1989, p. 236.
  77. ↑ Dahl 1999, p. 128.
  78. ↑ Dahl 1999, pp. 130–133.
  79. ↑ а б Dahl 1999, pp. 134–137.
  80. ↑ Maynard M. Cohen (1 September 2000). A Stand Against Tyranny: Norway's Physicians and the Nazis. Wayne State University Press. pp. 53–. ISBN 0-8143-2934-9.
  81. ↑ а б в Dahl 1999, pp. 137–142.
  82. ↑ Dahl 1999, pp. 142–149.
  83. ↑ Dahl 1999, p. 153.
  84. ↑ The German Northern Theater of Operations 1940-1945. Brill Archive. pp. 8–. GGKEY:BQN0CQURHS1.
  85. ↑ Dahl 1999, pp. 149–152.
  86. ↑ а б Dahl 1999, pp. 153–156.
  87. ↑ Dahl 1999, p. 157.
  88. ↑ Dahl 1999, pp. 160–162.
  89. ↑ Dahl 1999, pp. 162–170.
  90. ↑ Hayes 1971, p. 211.
  91. ↑ Dahl 1999, pp. 166, 171.
  92. ↑ Dahl 1999, pp. 170–172.
  93. ↑ Dahl 1999, p. 173.
  94. ↑ Hayes 1971, pp. 212–217.
  95. ↑ а б в Dahl 1999, pp. 172–175.
  96. ↑ Ringdal 1989, p. 58.
  97. ↑ Høidal 1989, p. 377.
  98. ↑ Høidal 1989, p. 755.
  99. ↑ Hayes 1971, p. 221.
  100. ↑ Block (ed.) 1940, pp. 669–670.
  101. ↑ а б Dahl 1999, pp. 175–178
  102. ↑ Høidal 1989, p. 384.
  103. ↑ Dahl 1999, p. 183.
  104. ↑ Dahl 1999, pp. 183–188.
  105. ↑ а б Dahl 1999, pp. 188–194.
  106. ↑ Dahl 1999, pp. 194–200.
  107. ↑ "Norway: Commission State". Time Magazine. 7 October 1940. p. 1. Архівавана з арыгінала 11 чэрвеня 2013. Праверана 31 May 2011. {{cite news}}: Невядомы параметр |deadurl= ігнараваны (прапануецца |url-status=) (даведка) Архіўная копія(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 11 чэрвеня 2013. Праверана 24 сакавіка 2018.Архіўная копія(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 11 чэрвеня 2013. Праверана 24 сакавіка 2018.
  108. ↑ Dahl 1999, pp. 200–207.
  109. ↑ Dahl 1999, pp. 207–212.
  110. ↑ Dahl 1999, p. 215.
  111. ↑ а б в Dahl 1999, pp. 219–225.
  112. ↑ а б Dahl 1999, pp. 225–232.
  113. ↑ а б Dahl 1999, pp. 232–237.
  114. ↑ Dahl 1999, pp. 240–242.
  115. ↑ Borgen 1999, p. 284.
  116. ↑ а б Dahl 1999, pp. 247–249.
  117. ↑ а б Dahl 1999, pp. 250–255.
  118. ↑ Dahl 1999, pp. 255–264.
  119. ↑ Dahl 1999, pp. 269–271.
  120. ↑ Dahl 1999, pp. 271–276.
  121. ↑ Dahl 1999, pp. 275–276.
  122. ↑ а б Dahl 1999, pp. 279–287.
  123. ↑ а б Hoidal 1989, p. 597.
  124. ↑ Dahl 1999, p. 285.
  125. ↑ Dahl 1999, pp. 288–289.
  126. ↑ Dahl 1999, p. 289.
  127. ↑ [1] Архівавана 28 студзеня 2022.
  128. ↑ Hayes 1971, p. 289.
  129. ↑ Hoidal 1989, p. 609.
  130. ↑ Dahl 1999, pp. 297–305.
  131. ↑ Dahl 1999, p. 316.
  132. ↑ а б Dahl 1999, pp. 306–308, 325.
  133. ↑ Dahl 1999, p. 328.
  134. ↑ Dahl 1999, p. 319.
  135. ↑ а б в Dahl 1999, pp. 345–350.
  136. ↑ Dahl 1999, p. 353.
  137. ↑ Dahl 1999, pp. 358–360.
  138. ↑ а б Dahl 1999, pp. 364–366.
  139. ↑ а б Dahl 1999, pp. 371–373.
  140. ↑ Bratteli & Myhre 1992, p. 43.
  141. ↑ а б Dahl 1999, pp. 374–378.
  142. ↑ а б в Dahl 1999, pp. 380–390.
  143. ↑ Dahl 1999, p. 367.
  144. ↑ а б в Dahl 1999, pp. 390–400.
  145. ↑ Cohen 2000, p. 274.
  146. ↑ Dahl 1999, pp. 400–407.
  147. ↑ Cohen 2000, p. 276.
  148. ↑ "Justice—I". Time Magazine. 5 November 1945. Архівавана з арыгінала 5 верасня 2008. Праверана 28 April 2011. {{cite news}}: Невядомы параметр |deadurl= ігнараваны (прапануецца |url-status=) (даведка) Архіўная копія(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 5 верасня 2008. Праверана 25 сакавіка 2018.Архіўная копія(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 5 верасня 2008. Праверана 25 сакавіка 2018.
  149. ↑ Dahl 1999, pp. 414–415.
  150. ↑ Bratteli & Myhre 1992, p. 198.
  151. ↑ Cohen 2000, p. 279.
  152. ↑ Yourieff 2007, p. 457.
  153. ↑ Dahl 1999, pp. 129, 418.
  154. ↑ Bratteli & Myhre 1992, pp. 50–51.
  155. ↑ Norway turns traitor Quisling's home into symbol of tolerance(недаступная спасылка). Highbeam Research (archived from Associated Press) (30 жніўня 2005). Архівавана з першакрыніцы 25 кастрычніка 2012. Праверана 28 April 2011.
  156. ↑ Dahl 1999, p. 417.
  157. ↑ Yourieff 2007, p. xi.
  158. ↑ Block (ed.) 1940, p. 669.
  159. ↑ Сколько весит квислинг?
  160. ↑ "Quislers". Time Magazine. 29 April 1940. p. 1. Архівавана з арыгінала 16 лістапада 2010. Праверана 28 April 2011. {{cite news}}: Невядомы параметр |deadurl= ігнараваны (прапануецца |url-status=) (даведка) Архіўная копія(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 16 лістапада 2010. Праверана 25 сакавіка 2018.Архіўная копія(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 16 лістапада 2010. Праверана 25 сакавіка 2018.
  161. ↑ а б в г д Dahl 1999, pp. 328–331.
  162. ↑ Hoberman, John M. (1974). "Vidkun Quisling's Psychological Image". Scandinavian Studies. 46 (3): 242–264. PMID 11635923.
  163. ↑ Galtung 1997, pp. 192–193.
  164. ↑ Dahl 1999, p. 10.
  165. ↑ а б в Dahl 1999, pp. 321–322.
  166. ↑ а б в Dahl 1999, pp. 8–9.
  167. ↑ а б Dahl 1999, pp. 410–412.

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]

q: Відкун Квіслінг у Вікіцытатніку
s: Відкун Квіслінг у Вікікрыніцах
commons: Відкун Квіслінг на Вікісховішчы
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Відкун_Квіслінг&oldid=4645537"