Піўны путч
.svg){kind=small}
«Піўны́ путч» (вядомы таксама як путч Гітлера і Людэндорфа, па-нямецку: Hitler-Ludendorff-Putsch) — спроба захопу дзяржаўнай улады, прадпрынятая ветэранскай арганізацыяй «Kampfbund» на чале з нацыянал-сацыялістам Гітлерам і генералам Людэндорфам 9 лістапада 1923 годзе ў Мюнхене.
Перадумовы[правіць | правіць зыходнік]
У 1923 годзе ў Германіі пачаўся крызіс, прычынай якога з'яўлялася французская акупацыя Рура. Сацыял-дэмакратычны ўрад, які спачатку заклікала немцаў да супраціву і ўвёў краіну ў эканамічны крызіс, а потым прыняў усё патрабаванні Францыі, падвяргаўся нападкам і з боку правых, і з боку камуністаў. У гэтых умовах Гітлер уступіў у саюз з правымі кансерватарамі-сепаратыстамі, якія знаходзіліся ва ўладзе ў Баварыі, сумесна рыхтуючы выступ супраць сацыял-дэмакратычнага ўрада ў Берліне. Гітлера натхняў прыклад паходу на Рым Мусаліні, і ён спадзяваўся паўтарыць нешта падобнае, арганізаваўшы паход на Берлін. Аднак стратэгічныя мэты саюзнікаў рэзка адрозніваліся: першыя імкнуліся да аддзялення і рэстаўрацыі дарэвалюцыйнай баварскай манархіі Вітэльсбахаў, у той час як нацысты — да стварэння моцнай цэнтралізаванай дзяржавы. Лідар баварскіх правых Густаў фон Кар, абвешчаны камісарам зямлі з дыктатарскімі паўнамоцтвамі, увёў у Баварыі надзвычайнае становішча; пры гэтым ён адмовіўся выконваць шэраг загадаў Берліна і ў прыватнасці — арыштаваць трох папулярных лідараў узброеных фарміраванняў і зачыніць орган НСДАП «Völkischer Beobachter». Аднак лідары Баварыі сутыкнуліся з цвёрдай пазіцыяй берлінскага Генеральнага штаба і начальніка кіравання сухапутнымі сіламі рэйхсвера фон Секта і завагаліся. Яны заявілі Гітлеру, што пакуль не маюць намеру адкрыта выступаць супраць Берліна. Гітлер успрыняў гэта як сігнал, што трэба браць ініцыятыву ў свае рукі. Ён вырашыў узяць у закладнікі фон Кара і вымусіць яго падтрымаць паход.[1]
Пачатак путчу[правіць | правіць зыходнік]
Увечары 8 лістапада 1923 года каля 3000 чалавек сабраліся ў памяшканні мюнхенскага «Bürgerbräukeller» (велізарнай піўной залы) для таго, каб паслухаць выступленне фон Кара. Разам з ім на трыбуне знаходзіліся мясцовыя вышэйшыя чыны — генерал Ота фон Лосаў, камандуючы ўзброенымі сіламі Баварыі, і палкоўнік Ханс фон Зайсер, начальнік баварскай паліцыі. Пакуль фон Кар выступаў, каля 600 штурмавікоў неўзаметку ачапілі залу. Члены СА (Sturmabteilung) усталявалі на вуліцы кулямёты, накіраваўшы іх на дзверы. Лідар нацыстаў Адольф Гітлер стаяў у дзвярах з півам у паднятай руцэ. Прыкладна а 20:45 ён кінуў піва на зямлю і на чале ўзброенага ўдарнага атрада кінуўся ў сярэдзіну залы, ускочыў на стол, стрэліў у столь з пісталета. Наступіла цішыня і Гітлер пракрычаў: «Нацыянальная рэвалюцыя пачалася!» Затым ён звярнуўся да здзіўленай публікі: «Зала акружаная шасцюстамі ўзброенымі да зубоў людзьмі. Ніхто не мае права пакідаць залу. Калі зараз жа не ўсталюецца цішыня, я загадаю ўсталяваць на галерэі кулямёт. Баварскі ўрад і ўрад рэйха зрынутыя, утворыцца часовы ўрад рэйха, казармы рэйхсвера і зямельнай паліцыі захопленыя, рэйхсвер і зямельная паліцыя ўжо выступаюць пад сцягамі са свастыкай!»
Фон Кар, фон Лосаў і фон Зайсер былі зачыненыя ў адным з пакояў. Гітлер з пісталетам пераконваў іх заняць пасады ў новым урадзе, але безвынікова. Тым часам Шойбнер-Рыхтэр даставіў у піўную генерала Людэндорфа, героя Першай сусветнай вайны, які да таго нічога не ведаў пра путчы, але падтрымаў Гітлера. Пасля прыезду Людэндорфа фон Кар, фон Лосаў і фон Зайсер абвясцілі, што далучаюцца да паходу на Берлін. Гітлер абвясціў фон Кара рэгентам Баварыі і заявіў, што ў той жа дзень у Мюнхене будзе сфарміраваны новы нямецкі ўрад, які здыме з пасады прэзідэнта Фрыдрыха Эберта. Людэндорфа Гітлер адразу ж прызначыў галоўнакамандуючым германскай арміяй (рэйхсверам), а сябе самога - імперскім канцлерам. Прыкладна а 22:30 Гітлер выйшаў з піўной, каб урэгуляваць сутычку паміж штурмавікамі і рэгулярнымі фарміраваннямі.
Лосаў папрасіўся на вуліцу і даў Людэндорфу «сумленнае афіцэрскае слова», што яму трэба даць распараджэнні ў штабе, Кар і Зайсер таксама пакінулі піўную. Кар перавёў урад у Рэгенсбург і выдаў пракламацыю, у якой адмаўляўся ад усіх заяў, зробленых «пад дуламі пісталетаў», і аб'яўляў аб роспуску НСДАП і штурмавых атрадаў. Да гэтага часу штурмавікі занялі штаб-кватэру сухапутных сіл у ваенным міністэрстве, але ўначы будынак аблажылі рэгулярныя войскі, верныя ўраду.
У гэтай сітуацыі Людэндорф прапанаваў Гітлеру заняць цэнтр горада, разлічваючы, што яго аўтарытэт дапаможа пераманіць на бок нацыстаў войска і паліцыю.
Марш па Мюнхене[правіць | правіць зыходнік]
А 11 гадзіне раніцы 9 лістапада прысутныя нацысты пад сцягамі са свастыкай і ваеннымі штандарамі калонай накіраваліся да цэнтра горада на Марыенплац, спадзяючыся зняць аблогу з ваеннага міністэрства. На чале калоны ішлі Гітлер, Людэндорф і Герынг.[2] На Марыенплац да нацыстаў далучыўся Юліус Штрэйхер, які даведаўся пра путч і прыехаў з Нюрнберга.
Спачатку нешматлікія паліцэйскія патрулі прапусцілі калону, але калі дэманстранты выйшлі на Одэансплац непадалёк ад Фельдхернхале і міністэрства абароны, шлях ім перагарадзілі ўзмоцненыя нарады паліцыі, узброеныя карабінамі. Тром тысячам нацыстаў супрацьстаяла каля 100 паліцэйскіх. Гітлер заклікаў паліцыю здацца, але атрымаў адмову, пасля чаго раздаліся стрэлы (дадзеныя пра тое, хто пачаў страляць першым, супярэчлівыя[3]). У перастрэлцы загінула 16 нацыстаў, у тым ліку Шойбнер-Рыхтэр, і 3 паліцыянты, шмат хто быў паранены, у тым ліку і Герынг (у сцягно). Гітлер і іншыя путчысты кінуліся на брук, а затым спрабавалі схавацца. Людэндорф застаўся стаяць на Одэанплац і быў арыштаваны, пазней ён зневажаў Гітлера за баязлівасць.
Непасрэдны сведка тых падзей, в. а. генконсула ЗША ў Мюнхене ў той час Роберт Мёрфі ў сваіх мемуарах пісаў: "Калі пачалася страляніна... і Людэндорф, і Гітлер паводзілі сябе цалкам аднолькава, як і належыць двум загартаваным у баях салдатам. Абодва адначасова ўпалі на зямлю, каб пазбегнуць граду куляў, які абваліўся на іх. Пры гэтым целаахоўнік Людэндорфа, які маршыраваў з ім побач, быў забіты, як і многія з паплечнікаў Гітлера".[4].
Наступствы[правіць | правіць зыходнік]
Такім чынам, путч, які не атрымаў падтрымкі ні сярод насельніцтва, ні сярод вайскоўцаў (на што асабліва разлічваў Гітлер у сувязі з сімпатыямі да НСДАП генерала Людэндорфа), быў падаўлены. На працягу некалькіх дзён пасля падаўлення путчу былі арыштаваныя ўсе яго лідары, акрамя Герынга і Геса (яны збеглі ў Аўстрыю, Гес пазней вярнуўся і таксама быў асуджаны). Удзельнікі шэсця, у тым ліку і Гітлер, атрымалі турэмныя тэрміны рознай працягласці.
Загінулыя падчас путчу нацыянал-сацыялісты былі пазней абвешчаныя афіцыйнай прапагандай «мучанікамі». Сцяг, пад якім яны ішлі (і на які, паводле афіцыйнай версіі, трапілі кроплі крыві мучанікаў), выкарыстоўваўся ў далейшым у якасці «святога» пры «асвячэнні» партыйных сцягоў: на партыйных з'ездах у Нюрнбергу Адольф Гітлер прыкладваў новыя сцягі да «свяшчэннага» сцяга, здзяйсняючы рытуал «асвячэння» новых сцягоў.
Зноскі
- ↑ Ширер, У. Взлёт и падение Третьего рейха. Т. 1. С. 100—101.
- ↑ Ширер, У. Взлёт и падение Третьего рейха. Т. 1. С. 110.
- ↑ Ширер, У. Взлёт и падение Третьего рейха. Т. 1. С. 111.
- ↑ Пападаки Валериан Георгиевич. дипломат среди воинов
Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]
- Піўны путч
- Піўны путч Архівавана 20 лістапада 2009.
Слоўнікі і энцыклапедыі | |
|---|---|
| Нарматыўны кантроль |