Юрый Храптовіч

Юрый Храптовіч
Юрый Храптовіч. Невядомы мастак, XVIII ст.
Герб «Адрованж»
Ваявода новагародскі 1646 — 1650
Папярэднік	Тамаш Сапега
Пераемнік	Мікалай Крыштаф Халецкі
Нараджэнне	1586 Вішнева, Ашмянскі павет, Віленскае ваяводства, Вялікае Княства Літоўскае, Рэч Паспалітая
Смерць	1650
Месца пахавання	Касцёл Адведзін Найсвяцейшай Дзевы Марыі (Вішнева)
Род	Храптовічы
Бацька	Адам Іванавіч Храптовіч[d]
Маці	Ганна з Камаеўскіх[d]
Жонка	Сюзана Нонхарт[d]
Дзеці	Багдан, Адам, Юрый, Ян
Дзейнасць	ваенны
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Ю́рый Літавор Храпто́віч (1586, в. Вішнева Ашмянскага павета — 1650) — вялікалітоўскі дзяржаўны дзеяч. Кашталян смаленскі (1639—1643) і жамойцкі (1643—1645), ваявода парнаўскі (1645—1646) і новагародскі (з 1646).

Валодаў маёнткамі Ліпск у Гарадзенскім павеце, Вішневам, Валанавам, Гайцюнішкамі, Даўбуцішкамі, Гедэйшышкамі ў Ашмянскім павеце, Глыбокім, Мацкішкамі і Гарнастаішкамі ў Лідскім павеце, меў камяніцы ў Вільні і Горадні.

Біяграфія

Паходзіў са шляхецкага роду Храптовічаў герба «Адрованж», сын Адама і Ганны з Камаеўскіх. Цяжка сказаць, дзе ён вучыўся і як прайшлі яго дзіцячыя гады.

Пачаў кар’еру з вайсковай службы. Пасля заручын з Сюзанай Нонхарт у 1608 годзе адправіўся ў вайсковы паход у Лівонію і служыў у роце Яна Глябовіча. У 1609 годзе ўдзельнічаў ва ўзяцці Парнавы падчас вайны са Швецыяй. У тым жа годзе ў адным з лістоў да Крыштафа Радзівіла Адам Храптовіч пісаў, што пасылае слугу да свайго сына Юрыя ў Лівонію.

З 1615 года Храптовіч заставаўся пад камандаваннем гетмана польнага літоўскага Крыштафа Радзівіла, на чале ўласнай коннай харугвы браў удзел у вайне Рэчы Паспалітай з Маскоўскай дзяржавай.

Юрый Храптовіч да 1630 года быў ляснічым аранскім, пералайскім і мерацкім. У 1632 годзе падпісаў абранне Уладзіслава IV Вазы ад Віленскага ваяводства. Альбрэхт Станіслаў Радзівіл у сваіх запісках 1637 года сцвярджаў, што Храптовіч быў пазбаўлены староства і лясніцтва за тое, што бесчалавечна мучыў каралеўскіх падданых. Пра які менавіта каралеўскі маёнтак ідзе гаворка — высветліць цяжка.

У 1639 годзе Юрый быў прызначаны кашталянам смаленскім. Ён быў прызначаны на гэтую пасаду летам, калі прымаў караля пры двары ў Лейпцыгу. У значнай ступені сваім прызначэннем ён быў абавязаны заступніцтву Альбрэхта Станіслава Радзівіла. 29 снежня 1643 года Храптовіч прызначаны жамойцкім кашталянам. З гэтай пасады 12 студзеня 1645 года ён, пасля смерці Яна Завадскага, стаў ваяводам парнаўскім. У красавіку 1646 года пасля смерці свайго зяця Тамаша Сапегі заняў Новагародскае ваяводства. Гэтай пасадзе Храптовіч быў абавязаны таксама моцнаму і рашучаму заступніцтву Альбрэхта Станіслава Радзівіла, які нават меў з-за гэтага спрэчку з каралём.

Іахім Літавор Храптовіч згадвае, што Юрый, перш чым атрымаць Новагародскае ваяводства, быў ваяводам мсціслаўскім. Гэта недакладная інфармацыя, бо Юрый ніколі не займаў гэтай пасады. Магчыма, гэтая памылка ўзнікла ў сувязі з запісам Каяловіча, які прыпісваў Юрыю Мсціслаўскае ваяводства. Займаючы пасаду новагародскага ваяводы, а значыць, засядаючы ў сенаце, Юрый не выяўляў ніякіх здольнасцей і самастойнай ініцыятывы ў палітычных справах. Ён быў лаяльны да Радзівілаў, якія паставілі яго ў сенат, і добрасумленна праводзіў іх палітыку.

Маёмасць

Юрый Храптовіч атрымаў у спадчыну ад бацькі Адама вялікія маёнткі. Гэта былі, між іншым: Ліпск без Краснаборскай пушчы, якая дасталася яго брату — Яўстафію і ўвесь комплекс маёнткаў у Ашмянскім павеце з Вішневам. Жонка прынесла яму пасаг: Гайцюнішкі і Даўбуцішкі ў Ашмянскім павеце.

Вярнуўшыся з вайны, Юрый заняўся гаспадаркай. Набываў прылеглыя да Вішнева маёнткі. У 1617 годзе ён набыў у Багдана Фурсовіча маёнтак Бярэзіна, а затым сканцэнтраваў прылеглыя да гэтага маёнтка дробныя татарскія зямельныя ўладанні. У 1624 годзе ён набыў у Крыштафа Радзівіла вёску Ганчары за 2000 злотых.

Юрый Храптовіч пабудаваў касцёл у Вішневе. Спачатку ён пабудаваў капліцы (самая старая была пабудавана ў 1626 годзе), а цалкам была завершана ў 1641 годзе. 18 кастрычніка 1675 года Мікалай Слупскі, суфраган віленскі, асвяціў касцёл.

У вішнеўскі маёнтак уваходзіў, між іншым, хутар Падбярэжжа. 13 верасня 1646 года Юрый Храптовіч выдаў падданым гэтай гаспадаркі грамату на вольны ўваход у Вішнеўскую пушчу. Ён дазволіў браць лес для будаўніцтва і дроў; пры ўмове, што чужыя з іх ліку не замахваліся на карыстанне гэтым лесам, а таксама самі не прадавалі лес. Узамен ён запатрабаваў абавязкі ў выглядзе абароны лесу.

У 1630 годзе Юрый аддаў Ліпск у арэнду на 4 гады Юзафу Гратоўскаму і яго жонцы Катажыне Хадкоўскай за 5250 злотых. Маёнтак быў здадзены ў арэнду з усім: сядзібай і пабудовамі, жывёлай, пасевамі, прыгоннымі, мястэчкам Ліпскам, мяшчанамі і арэндамі, вёскамі Бартнікі, Копчаны з возерам Сервы, вуллямі на гэтым возеры і ўсімі зборамі. У кантракце апісваліся падрабязныя ўмовы арэнды, сярод якіх былі: палажэнні аб касцёле ў Ліпску: ксёндз, які жыве пры касцёле ў мястэчку, ніколі не выконвае ніякіх абавязкаў па маёнтку, акрамя прадугледжаных сваёй пасадай. Згодна з дагаворам Гратоўскія абавязваліся плаціць святару дзесяціну за год, па 30 коп рознага збожжа і лесу па меры патрэбы. Залогатрымальнікі таксама абавязваліся не высылаць ліпскіх падданых на брычках ні ў Кёнігсберг, ні ў Вільню, не далей як за 12 міль ад Ліпска. Дом у Гродне, які належаў Юрыю Храптовічу, быў аддзелены ад Ліпска для яго выключных патрэб. У 1639 годзе Юрый пацвердзіў касцельныя фундушы ў маёнтку Ліпск.

Юрый Храптовіч быў фундатарам касцёла і кляштара дамініканцаў у Лукішках у Вільні. Маючы тут палац і від на могілкі, дзе меліся быць пахаваныя бедныя вілянчане, ён з жалем ахвяраваў 4000 злотых і загадаў ксяндзу Камінскаму, прыёру віленскіх дамініканцаў, паставіць на могілках драўляны касцёл. У 1642 годзе быў пабудаваны касцёл у гонар св. Піліпа і Якуба. Тады быў пабудаваны невялікі кляштар, прыёрам якога быў князь Мікалай Даброўскі. Прывілей на парафію даў віленскі біскуп Абрагам Война.

У 1648 годзе Юрый Храптовіч павялічыў фундуш, завяшчаўшы 16 тыс. злотых маёнтку Вострава Менскага ваяводства. Дамініканцы былі абавязаны бясплатна хаваць бедных. У 1655 годзе касцёл згарэў і з працэнтаў маёнтка Вострава, дзякуючы намаганням князя Міхала Вайніловіча, доктара тэалогіі, быў пабудаваны новы драўляны касцёл. З-за наяўнасці ў дамініканцаў выявы Маці Божай (прызнанай цудатворнай у 1688 годзе біскупам Канстанцінам Бжастоўскім) сціплы храм не мог змясціць шматлікіх паломнікаў. Так у 1690 годзе быў закладзены вуглавы камень пад прасторны мураваны касцёл, які быў завершаны ў 1746 годзе. Юрыю Храптовічу належаў лес на рэках Нявежа і Котра, які межаваў з каралеўскімі пушчамі.

У 1648 годзе ён быў выбаршчыкам Яна ІІ Казіміра Вазы з Менскага ваяводства.

У канцы жыцця ваявода валодаў маёнткамі: Ліпск у Гарадзенскім павеце, Вішнева, Валанаў, Гайцюнішкі, Даўбуцішкі, Гедэйшышкі ў Ашмянскім павеце, Глыбокае, Мацкішкі, Гарнастаішкі ў Лідскім павеце. Валодаў сядзібай у Вільні ў Лукішках, камяніцамі ў Вільні і Гродне. Меў ён таксама плошчу ў Вільні на вуліцы Скопавай. Гэта звязана з запісамі ў справах капітула, дзе адзін з запісаў загадваў апрацаваць плошчу ў Скопаўцы з панам Храптовічам. Яшчэ адзін запіс — акт продажу дома краўца Юзафа Ніцэвіча на вуліцы Скопавай, якая ляжыць паміж дамамі Юрый Дарашкевіча і каля плошчы Юрый Храптовіча з другога боку. Значныя даходы яму прыходзілася атрымліваць і з дараваных яму лясніцтваў: аранскага, пералайскага і мерацкага.

Сваяцтва

Жонкай Юрыя была Сюзана Нонхарт, з якой ён ажаніўся ў 1611 годзе. Сюзана была дачкой Пятра Нонхарта. Нонхарты былі новым родам, відаць, з Нідэрландаў, таму гэты шлюб не прынёс яму пераваг, якія паўплывалі б на яго кар’еру. Памерла Сюзана ў Вільні 9 снежня 1645 года, пахавана ў Гайцюнішках 6 лютага 1646 года.

Ад Сюзаны меў чатырох сыноў: Багдана, які памёр бяздзетным, Адама, Юрыя, Яна; і трох дачок: Ганну, якая памерла ў дзяцінстве, Эльжбету, пра якую нічога не вядома, і Сюзану, якая выйшла замуж за Тамаша Сапегу, ваяводу новагародскага, што сведчыць пра несумненна высокае становішча Юрыя. Вянчанне адбылося да 1637 года. У тым жа годзе Сапега выконваў абавязкі цівуна каршэўскага і старосты гайненскага. З-за адсутнасці нашчадкаў ад гэтага саюза Гайненскае староства перайшло да Храптовічаў — брату Сюзаны Юрыю. Сюзана таксама мела сваю заяву на пасаг — Карцяны.

Літаратура

• Грыцкевіч А. Храптовічы // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; маст. З. Э. Герасімовіч. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — С. 719. — 792 с. — ISBN 985-11-0378-0 (т. 2), ISBN 985-11-0315-2.
• Grzegorz Ryżewski. Ród Chreptowiczów herbu Odrowąż. — Kraków: Avalon, 2006. ISBN 978-83-60448-22-9.