Глог крывава-чырвоны

Глог крывава-чырвоны
Батанічная ілюстрацыя з кнігі Пітэра Уільяма Уотсана (англ.: Peter William Watson) Dendrologia Britannica, 1825
Навуковая класіфікацыя
прамежныя рангі Дамен:  Эўкарыёты Царства:  Расліны Аддзел:  Кветкавыя Клас:  Двухдольныя Парадак:  Ружакветныя Сямейства:  Ружавыя Падсямейства:  Слівавыя Трыба:  Яблыневыя Род:  Глог Від:  Глог крывава-чырвоны
Міжнародная навуковая назва
Crataegus sanguinea Pall. (1784)
Сінонімы
Mespilus purpurea Poir. Mespilus sanguinea (Pall.) Spach Mespilus sanguinea Spach.
Сістэматыка на Віківідах Выявы на Вікісховішчы ITIS   836479 NCBI   416296 EOL   11167129 GRIN   t:12142 IPNI   724193 TPL   tro-27802334

Глог крывава-чырвоны (Crataegus sanguinea) — куст ці невялікае дрэва, від роду Глог (Crataegus) сямейства Ружавыя (Rosaceae).

Распаўсюджанне і экалогія

Еўра-сібірскі тып арэалу, яго працягласць з захаду на ўсход перавышае 5 тысяч км. Расія: усход еўрапейскай часткі, Заходняя Сібір, Усходняя Сібір, Забайкалле; а таксама Казахстан, Сярэдняя Азія, Кітай і Манголія. Ва Усходняй Сібіры паступова замяняецца блізкім відам - Crataegus dahurica, у месцах сумеснага пражывання сустракаюцца гібрыды двух відаў.

Шырока разводзіцца ў Сярэдняй Расіі. Здзічэў у Маскоўскай, Яраслаўскай і Уладзімірскай абласцях.

Расце ў лясной, лесастэпавай і стэпавай зонах, у рэдкастойных сухіх лясах, на ўзлесках і палянах. Больш багатая ў лесастэпавай зоне, па рачных поймах.

Глог — непатрабавальная, марозаўстойлівая расліна. Аддае перавагу пясчана-галечнікавым алювіяльным глебам. Добра прыжываецца нават на слабаакультураных глебах, але не пераносіць блізкага залягання ўзроўню грунтовых вод і падтаплення.

Працягласць жыцця да 400 гадоў.

Размножваюць яго насеннем і адводкамі. Догляд такі ж, як для ўсіх дэкаратыўных і пладовых дрэў. Добры ўраджай пладоў адзначаецца не кожны год, што ў асноўным звязана з пашкоджваннем кветак позневясновымі замаразкамі і пладоў шкоднікамі.

Батанічнае апісанне

Высокі куст, радзей невялікае дрэва, вышынёй 1-4 (да 6) м, са ствалом дыяметрам да 10 см, пакрытым цёмна-бурай або бура-шэрай карой. Галіны крывава-чырвоныя або цёмныя, бліскучыя; маладыя парасткі нягуста-валасістыя, потым голыя. Калючкі прамыя, цвёрдыя, тоўстыя, даўжынёй 1,5—4(5) см, таўшчынёй каля 2 мм, цёмна-чырвоныя, на маладых парастках нешматлікія або зусім адсутнічаюць. Чачавічкі на галінах і парастках белаватыя, круглыя. Сарцавіна белая. Сарцавінныя прамяні слаба прыкметныя.

Пупышкі яйкападобныя, тупыя, даўжынёй 4-6 мм; бакавыя даўгавата-яйкападобныя, завостраныя, зусім голыя. Лускавінкі пупышак цёмна-чырвонага колеру, бліскучыя, з шырокай светла-карычневай аблямоўкай. Ліставы рубец злёгку выгнуты, з трыма слядамі, якія ўяўляюць сабой выцягнутыя па рубцах кропкі. Прылістнікі серпападобныя ці коса-сарцападобныя, буйна-залозіста-зубчатыя, доўга застаюцца на парастках.

Лісце чарговае, яйкападобнае, зваротна-яйкападобнае або шырокарамбічнае, з вострай вяршыняй і клінаватым, цэльнакрайнім аснаваннем, неглыбока трох-сямі-неглыбокалопасцевае або буйназубчатае, з трыма-пяццю пільчатымі лопасцямі; на кароткіх парастках — даўжынёй 3-6 см, шырынёй 2,5-5 см; на доўгіх — часам больш глыбока лопасцевых, зрэдку пры аснаваннях амаль паасобныя, даўжынёй да 10 см, з абодвух бакоў, радзей толькі знізу, нягуста валасістае, зверху цёмна-зялёнае, знізу значна святлей. Хвосцікі даўжынёй 0,5-2 см.

Суквецці шчыткападобныя, густыя, шматкветкавыя, даўжынёй 3-4 см, шырынёй 4-5 см, голыя або са злёгку валасістай Кветаножкай, з ападаючымі ніткападобнымі прыкветкамі. Кветкі з падвойным калякветнікам, абодваполыя, 12-15 мм у дыяметры. Чашалісцікі даўгавата-трохкутныя, суцэльныя або з 1-2 зубцамі. Вяночкі раздзельнапялёсткавыя, жаўтлява-белыя. Тычынак дваццаць, з пурпурнымі пылавікамі і з двума-пяццю, часцей за ўсё з трыма-чатырма слупкамі. Песцік складаецца з 3-5 плодалісцікаў, зрослых з увагнутым кветаложам. Цвіце багата ў пачатку лета на працягу 10-12 дзён.

Пылковае зерне трохбарознава-поравае, чатырохбарознава-поравае, шарападобнай або шарападобна-сплюшчанай формы. Даўжыня палярнай восі 42-45,9 мкм, экватарыяльны дыяметр 42,5-48 мкм. У абрысе з полюса круглява-трохкутнае, з прамымі або выпуклымі бакамі, з экватара круглявыя або эліптычныя. Разоры шырынёй: у трохбарознавых — 17,6-22 мкм, у чатырохбарознавых — 13,8-20,7 мкм, з няроўнымі краямі, з прытупленымі канцамі, якія амаль сыходзяцца ў палюсоў. Поры круглявыя, з дыяметрам, роўным шырыні разор, або авальныя, падоўжна выцягнутыя, з найбольшым дыяметрам 27 мкм. Мембрана разор і подр крупчастая. Шырыня мезакольпіума: у трохбарознавых — 22-26 мкм, у чатырохбарознавых 23-26 (30) мкм; дыяметр апакольпіума адпаведна — 2,3-5,5 мкм і 3-5 мкм. Скульптура тонкая, хваліста-маршчыністая, бачная толькі пад імерсійным аб'ектывам. Пылок ярка-жоўтага колеру.

Формула кветкі: $\ast K_{5}\;C_{5}\;A_{\infty }\;G_{({\overline {4}})}$ .

Плады амаль шарападобныя або каротка-эліпсаідальныя, дыяметрам 8-10 мм, крывава-чырвоныя, вельмі рэдка аранжава-жоўтыя, спелыя празрыстыя, чашачка застаецца пры іх, з сопкай мякаццю. Костачкі ў ліку 2-4, даўжынёй 5-7 мм, шырынёй 3-5 мм, са спіннога боку звіліста-рабрыстыя, з бакоў уціснутыя, нераўнамерна-звіліста-маршчыністыя, з брушнога, боку кіляватыя. У 1 кг 2000 пладоў, або 45500 костачак; вага 1 тысячы костачак 17-26 г.

Плоданасіць у верасні — кастрычніку. Пачынае пладаносіць ў 10-15-гадовым узросце.

Расце павольна, але дажывае да 200—300 гадоў.

Раслінная сыравіна

Нарыхтоўка сыравіны

У якасці лекавай расліннай сыравіны нарыхтоўваюць кветкі, плады і лісце глогу. Кветкі нарыхтоўваюць у пачатку цвіцення, пакуль яны не ўсё раскрыліся, зразаючы шчыткападобныя суквецці і асобныя кветкі. Не варта нарыхтоўваць суквецці з зусім нераскрытымі кветкамі — такая сыравіна сохне вельмі павольна і часта бурэе. Гэтак жа не варта збіраць іх пасля расы і дажджу, паколькі пры сушцы яны пацямнеюць. Сушаць не пазней як праз 1-2 гадзіны пасля збору ў сушылках пры тэмпературы да 40 °C, на гарышчах, пад падстрэшкам або ў памяшканнях з добрай вентыляцыяй, рассцілаючы тонкім пластом. Сушыльныя памяшканні на ноч варта зачыняць, паколькі сыравіна гіграскапічная. Захоўваюць яе ў закрытых скрынях або шкляной тары 1 год. Сыравіна мае слабы своеасаблівы пах, ялкавы смак.

Плады глогу нарыхтоўваюць у перыяд поўнага іх паспявання з канца верасня і да замаразкаў. Спелыя плады збіраюць у мяшкі або кошыкі, абрываючы цалкам шчыткі з пладамі або асобныя плады. Сушаць іх на сонцы, на гарышчах, пад падстрэшкамі або ў памяшканнях з добрай вентыляцыяй, расклаўшы тонкім пластом на паперы або тканіны, або ў сушылках пры тэмпературы да 70 °C. Пры натуральнай сушцы рассыпаюць па 4-5 кг пладоў глогу на 1 м². Сушка звычайна доўжыцца 7-8 дзён. Выхад сухой сыравіны складае 25-30 % ад масы свежасабранай. Гатовую сыравіну веюць, аддзяляючы пладаножкі, непаўнавартасныя ягады і іншыя прымешкі. Захоўваюць сыравіну ў фанерных скрынях, выкладзеных усярэдзіне шчыльнай паперай, у шкляной тары або шчыльных мяшках. Тэрмін захоўвання кветак да 2 гадоў, пладоў — да 8 гадоў. Смак у сыравіны горкі або злёгку кіславата-саладкавы, пах слабы.

Хімічны склад

Хімічны склад высушанай сыравіны, вельмі складаны і багаты, цалкам яшчэ не вывучаны.

У лісці расліны ўтрымліваюцца кратэголовая, акантолавая, неатэголавая, хларагенавая, кафейную і урсолавая кіслоты, гіперазід, кверцэцін, рамназід вітэксіну, вітэксін і эфірны алей (да 0,16 %).

Кветкі Crataegus sanguinea ўтрымліваюць флаваноіды (кверцэцін, кверцытрын), каратыноіды, дубільныя рэчывы, эфірны алей, ацэтылхалін, халін і трыметыламін, алеанолавую, кафейную і хлорагенаваю кіслоты, гіперазід, кверцэцін.

У насенні знойдзеныя амігдалін, гіперазід і тлусты алей; у кары — гліказід эскулін (кратэгін).

У пладах Crataegus sanguinea выяўленыя флаваноіды (кверцэцін, гіперын, вітэксін), дубільныя рэчывы, арганічныя кіслоты (лімонная, стэарынавая, пальміцінавая, алеанолавая, урсолавая, кратэгусавая, кафейная, хларагенавая), караціноіды, дубільныя рэчывы, тлустыя алеі, пектыны, трыцерпенавыя і флавонавыя гліказіды, азотазмяшчальныя злучэнні (халін, ацэтылхалін), цукры, вітаміны К, Е, аскарбінавая кіслата.

Утрыманне мікра- і макраэлементаў:

	Зала	Макраэлементы, (мг/г)				Мікраэлементы, (мкг/г)
		К	Са	Mg	Fe	Mn	Cu	Zn	Со	Мо	Cr	Al	Ba	Se	Ni	Sr	Pb	I	B
Кветкі	7,69 %	32,1	11,8	3,4	0,2	0,28	0,35	0,35	0,18	7,0	0,01	0,12	0,42	10,0	0,34	0,24	0,07	0,06	77,2
Плады	2,73 %	13,1	3,0	1,0	0,04	0,04	0,29	0,07	0,37	—	0,01	0,03	—	11,8	0,1	0,06	0,05	0,06	2,0

Фармакалагічныя ўласцівасці

Галенавыя прэпараты глогу аказваюць галоўным чынам кардыятанічнае дзеянне. Паляпшаючы працу сардэчнай мышцы, прэпараты расліны папярэджваюць яе заўчаснае ператамленне. Акрамя таго, яны ліквідуюць парушэнні рытму сэрца. Настоі і экстракты пладоў і суквеццяў глогу выбарча пашыраюць каранарныя сасуды і сасуды галаўнога мозгу, што дазваляе накіравана выкарыстоўваць прэпараты расліны для паляпшэння забеспячэння кіслародам міякарду і нейронаў галаўнога мозгу. Гэты эфект звязаны з наяўнасцю ў расліне трыцерпенавых злучэнняў і флаваноідаў. Кветкі і плады глогу паніжаюць пранікальнасць сценак сасудаў і капіляраў, прычым кветкі дзейнічаюць мацней пладоў. Сок кветак і пладоў станоўча ўплывае на сэрца, артэрыяльны ціск, цэнтральную нервовую сістэму, мачапалавыя органы. Нармалізуе сон і агульны стан, спрыяе акрыянню пасля цяжкіх хвароб і зніжэння ўзроўню халестэрыну ў крыві.

Як кардыятанічнае і рэгулюючы кровазварот сродак глог рэкамендуецца пры недастатковасці кровазвароту ў людзей у пажылым узросце, асабліва пры хваробах клімактэрычнага перыяду, пры атэрасклерозе і сардэчных неўрозах. Адсутнасць пабочных дзеянняў пры працяглым ужыванні глогу дазваляе прызначаць яго нават хворым з парушанай нырачнай функцыяй, не асцерагаючыся кумуляцыі. Толькі пасля вялікіх доз (звыш 100 кропель настойкі глогу) надыходзіць запаволенне пульса і прыгнёт цэнтральнай нервовай сістэмы.

Значэнне і ўжыванне

Спелыя плады

Гістарычныя звесткі

Дзякуючы наяўнасці ў глогу калючых шыпоў са старажытных часоў існавала павер'е, што ён здольны абараніць чалавека ад злых духаў, якія насылаюць хваробы. Таму старажытныя грэкі падвешвалі да дзвярэй галіны глогу, каб абараніць уваход унутр хаты ад усякага паскуддзя. У старажытных кельтаў глог — дрэва зімы і цемры, а ў Малдове яго лічаць увасабленнем зла. Так, лічылася, што прычынай усіх нарываў і пухлін на нагах абавязкова служыць глог.

Першыя звесткі аб глогу былі прыведзены ў кнізе старажытнагрэцкага філосафа Тэафраста (у 372—287 гадах да нашай эры). Пазней, у I стагоддзі нашай эры, звесткі аб расліне сустракаліся ў працах Дыяскарыдаа, які рэкамендаваў плады глогу пры захворваннях страўнікава-кішачнага тракту, атлусценні, крывацёках і парушэнні функцыі нырак, асабліва пры мачакаменнай хваробе. У еўрапейскай навуковай медыцыне глог з'явіўся ў XIX стагоддзі. Некаторыя лекары лічылі, што ён з'яўляецца найкаштоўнейшым адкрыццём гэтага часу, бо дае палёгку ў тым выпадку, калі іншыя сардэчныя сродкі не дапамагаюць.

Ужыванне ў медыцыне

Прэпараты глогу ўжываюць пры функцыянальных засмучэннях сардэчнай дзейнасці, пры гіпертанічнай хваробе, стэнакардыі, антыгіянеўрозах, мігацельнай арытміі, параксізмальной тахікардыі, агульным атэрасклерозе, клімактэрычным неўрозе, пры падвышанай функцыі шчытападобнай залозы. Экстракт — пры гіпалактыі павялічвае лактацыю і ліквідуе дыспепсічныя з'явы ў дзяцей груднога ўзросту.

Кара (сабраных ранняй вясной маладых галінак). У народнай медыцыне — як супрацьліхаманкавы сродак, а таксама пры паносе.

Кветкі. У народнай медыцыне настой, сок — пры бессані, гіпертанічнай хваробе, у клімактэрычным перыядзе. Настойка — пры кардыянеўрозах, гіпертанічнай хваробе.

Кветкі, плады. Сок — пры неўрозах стрававода, захворваннях скуры, печані і жоўцепратокаў, функцыянальных засмучэннях сардэчнай дзейнасці, ангіянеўрозах, мігацельнай арытміі, дыхавіцы, галавакружэнні, бессані, у клімактэрычным перыядзе, а таксама як сродак, стымулюючы абмен рэчываў.

Плады. У народнай медыцыне настой — пры гіпертанічнай хваробе, вегетанеўрозах, галавакружэнні, удушшы, у клімактэрычным перыядзе.

Настойка кветак, вадкі экстракт пладоў Crataegus sanguinea уваходзяць у склад вядомага комплекснага прэпарата «Кардыявален», прызначанага для лячэння сардэчна-сасудзістых захворванняў, у прыватнасці неўрозаў сэрца, а таксама ў зборы для нырак.

Ужыванне ў іншых мэтах

Цвёрдая драўніна Crataegus sanguinea ідзе на выраб такарных вырабаў.

Дэкаратыўная расліна. Дэкаратыўны падчас цвіцення і ўвосень. Найбольш часта выкарыстоўваецца ў жывых агароджах. У культуры з 1822.

Кару ўжываюць як дубільнік і для афарбоўкі тканін у чырвоны колер. З адвара лісця, кары і каранёў атрымліваюць жоўтую і карычневую фарбы для тканін.

Плады выкарыстоўваюць для падрыхтоўкі кісялёў і варэння, а таксама як сурагат чаю і кавы. Дадаюць у цеста для надання прыемнага фруктовага паху.

У ветэрынарыі настойка Crataegus sanguinea прымяняецца як кардыятанічнае і сродак, які рэгулюе кровазварот, пры атэрасклерозе і сардэчных неўрозах, недастатковасці міякарда жывёл.

Меданос. Дае пчолам нектар і пылок.

Пылок гэтага віду быў выкарыстаны І. В. Мічурын для апылення кветак — Crataegosorbus miczurinii з пурпурнымі, кісла-салодкімі, без горычы пладамі.

Класіфікацыя

Таксанамія

Від Crataegus sanguinea уваходзіць у род Глог (Crataegus) трыбы Pyreae падсямейства Spiraeoideae сямейства Ружавыя (Rosaceae) парадку Ружакветныя (Rosales).

яшчэ 8 сямейтваў (згодна Сістэме APG III)

яшчэ 7 трыб (згодна Сістэме APG III)

яшчэ ад 200 да 300 відаў

парадак Ружакветныя

падсямейства Spiraeoideae

род Глог

аддзел Кветкавыя, ці Пакрытанасенныя

сямейства Ружавыя

трыба Pyreae

вид Crataegus sanguinea

яшчэ 44 парадкі кветкавых раслін (згодна Сістэме APG III)

яшчэ 8 падсямейтваў (згодна Сістэме APG III)

яшчэ каля 60 родаў (згодна Сістэме APG III)

Разнавіднасці і формы

За аснову ўзятая база дадзеных Tropicos Батанічнага саду штата Місуры (ЗША):

• Crataegus sanguinea var. chlorocarpa (K.Koch.) C.K.Schneid.
• Crataegus sanguinea var. genuina Maxim.
• Crataegus sanguinea var. glabra Maxim.
• Crataegus sanguinea var. incisa Regel
• Crataegus sanguinea var. inermis Kar. et Kir.
• Crataegus sanguinea var. villosa Rupr.
• Crataegus sanguinea f. chlorocarpa Cinovskis
• Crataegus sanguinea f. chlorocarpa (Lenne et C.Koch) Cinovskis

Літаратура

• Полетико О. М. Деревья и кустарники СССР. Дикорастущие, культивируемые и перспективные для интродукции. / Ред. тома С. Я. Соколов. — М.—Л.: Изд-во АН СССР, 1954. — Т. III. Покрытосеменные. Семейства Троходендроновые — Розоцветные. — С. 523. — 872 с. — 3 000 экз.
• Пояркова А. И. Род 733. Боярышник — Crataegus L. // Флора СССР. В 30-ти томах / Главный редактор акад. В. Л. Комаров; Редактор тома С. В. Юзепчук. — М.—Л.: Издательство Академии Наук СССР, 1939. — Т. IX. — С. 421—422. — 540 + XIX с. — 5 200 экз.
• Атлас лекарственных растений СССР. М., Изд-во мед. лит., 1962.
• Ворошилов В. Н., Скворцов А. К., Тихомиров В. Н. Определитель растений Московской области. М., «Наука», 1966.
• Инструкция по сбору и сушке цветков и плодов боярышника крававо-красного и боярышника колючего. — В сб.: Инструктивные материалы, вып. 3. М., Изд. Конъюнктурно-информ. бюро Минздрава СССР, 1970.
• Атлас ареалов и ресурсов лекарственных растений СССР//Чиков П. С. — Москва: Картография, 1983 — С. 340.
• Губанов И. А., Киселёва К. В., Новиков В. С., Тихомиров В. Н. Иллюстрированный определитель растений Средней России. В 3-х томах. — М.: Т-во науч. изд. КМК, Ин-т технолог. иссл, 2003. — Т. 2. Покрытосеменные (двудольные: раздельнолепестные). — С. 367. — ISBN 9-87317-128-9.
• Бурмистров А. Н., Никитина В. А. Медоносные растения и их пыльца: Справочник. — М.: Росагропромиздат, 1990. — С. 21. — 192 с. — ISBN 5-260-00145-1.
• Проф. доктор с.-х. наук Новиков А. Л. Определитель деревьев и кустарников в безлистном состоянии. — Минск: Высшая школа, 1965. — С. 201. — 408 с.
• Лікарські рослини: енциклопедичний довідник / Відповідальний редактор А. М. Гродзінський. — К.: Видавництво «Украінская энцыклапедыя» імені М. П. Бажана, Український виробничо-комерційний центр «Олімп», 1992. — 544 с. ISBN 5-88500-055-7

Спасылкі

• Crataegus sanguinea на сайце USDA NRCS (англ.) (Праверана 1 лютага 2009)
• Выращивание боярышника кроваво-красного (руск.)