Пярэспа

Пярэ́спа, прадмесце Пярэ́спа — гістарычная мясцовасць Мінска, размешчаная ў паўночнай частцы горада, пры ўтоку ракі Пярэспы ў Свіслач. Месцілася за Старажоўскай заставай, паміж старадаўнімі паштовымі шляхамі на Вільню і Даўгінава (Старавіленскі і Даўгінаўскі тракты)^[1]. Часам Пярэспу аб’ядноўваюць з суседнім Старажоўскім прадмесцем, якое насамрэч размяшчалася бліжэй да цэнтру горада. У сённяшні час тэрыторыю Пярэспы можна вызначыць як раён на правым беразе Свіслачы, на поўнач ад сучаснай вуліцы Максіма Багдановіча (вул. Старажоўская, Камуністычная, Крапоткіна, Даўмана)^[2].

На паўднёвым захадзе ад Пярэспы месціцца Людамонт, на паўднёвым усходзе — Старажоўка, на поўдні — Старосцінская Слабада^[3].

Гісторыя

Паводле падання, недалёка ад віленскай дарогі і рэчкі Пярэспы некалі пасяліўся волат або Вядзьмар Мянеск, які пабудаваў на рацэ Свіслач вадзяны млын і тым самым заснаваў горад Менск^[4]. Некаторыя даследчыкі лічаць, што менавіта ад дзеяслова «перасыпаць» (муку з меху ў мех — пасля абмалоту яе на млыне) і пайшла назва мясціны^[5]. Таксама існуе версія, паводле якой слова «Пярэспа» азначае перасып — насып, які зрабілі каля мастка праз раку Пярэспу на шляху Старавіленскага гасцінца.

У дакументах XVII—XVIII стст.^[6] ёсць згадкі пра фальварак Пярэспа, каторы менскі земскі суддзя Марцін Валадковіч ахвяраваў менскаму манастыру Святых Пятра і Паўла^[2].

У 1-й палове XIX стагоддзя згадваецца слабада Пярэспа ў сувязі з судовай спрэчкай паміж менскімі ўладамі і Пінскім Богаяўленскім манастыром за права валодання зямлёй з цагельняй, размешчанай на тэрыторыі слабодкі. У 1840—1850-я гады ў Пярэспе дзейнічала скураное прадпрыемства купца 3-й гільдыі Чартка. Паводле сведчанняў беларускага падарожніка Паўла Шпілеўскага ў сярэдзіне XIX ст. каля слабады знаходзілася возера, на беразе якога месцілася ферма^[7].

Прыкладна ў канцы XIX ст. слабада была ўключана ў межы Мінска. У «Спісе вуліц горада Мінска» за 1892 год налічвалася каля дзесяці вуліц, у найменнях якіх прысутнічала назва «Пярэспа». Аднак ужо ў спісе вуліц 1911 года «Пярэспа» не згадваецца^[2].

На пачатак XX ст. прадмесце ўваходзіла ў трэцюю паліцэйскую частку горада і было пераважна забудаванае драўлянымі будынкамі з садамі, агародамі і пляцамі. Праз прадмесце праходзілі Старавіленскі, Даўгінаўскі і Сморгаўскі тракты, Віленскі завулак, па ўсходняй ускраіне — Мікалаеўская вуліца (цяпер Крапоткіна)^[8].

У 1941 годзе ў раёне Пярэспы створана Камсамольскае возера, пасля заканчэння Другой сусветнай вайны разбіты парк культуры і адпачынку^[1].

У канцы XX ст. быў распрацаваны праект аднаўлення Пярэспы як кампазіцыйнага працягу архітэктурна-гістарычнага комплексу Траецкага прадмесця, але пасля 1995 года разам са зменай дзяржаўнага курсу гэты план быў адхілены гарадскімі ўладамі^[9].

22 снежня 2006 года Мінскі гарадскі савет дэпутатаў прыняў рашэнне па наданні безназоўнай пляцоўцы паміж вуліцай Аляксандра Чарвякова і Старавіленскім трактам назвы Пярэспенскі сквер^[10].

Старыя адрасы

Мікалаеўская, 53. Ганчарна-кафляны завод А. І. Поляка. Адкрыўся ў 1883 годзе. Выпускаў белую і маёлікавую кафлю, ганчарныя і тэракотавыя вырабы, вогнетрывалую цэглу. Цяпер на месцы дарэвалюцыйнага заводзіка месціцца Мінскі ордэна «Знак Пашаны» парцалянавы завод (Крапоткіна, 91).
Мікалаеўская. Гарадская востразаразная бальніца. Адкрылася 8 лістапада 1913 года. З усімі службамі і лядоўнямі займала 12 асобных камяніц. Для хворых адводзіліся 3 карпусы па 60—100 ложкаў. У лякарні было паравое ацяпленне, электравентыляцыя, каналізацыя, механічная пральня, дэзінфекцыйная камера. Цяпер у дарэвалюцыйных будынках месціцца гарадская інфекцыйная клінічная бальніца (Крапоткіна, 76).
Старавіленская, 15а. Дрожджава-вінакурны завод М. Я. Урэвіча (колішні Любецкіх і Перэльмана). Пабудаваны ў 1907 годзе, але на поўную магутнасць запрацаваў толькі ў 1911 годзе. У 1912 годзе новы гаспадар усталяваў паравую машыну магутнасцю 32 конскія сілы. Будынак захаваўся, сучасны яго адрас — Даўмана, 13б^[11].

Галерэя

Праект завода М. Урэвіча

Праект мураванага корпуса завода М. Урэвіча, 1912 год

Гістарычныя здымкі

Старыя здымкі
да 1930 г.
Старавіленская вуліца, 1933 г.
Галантарэйны камбінат, да 1950 г.
Галантарэйны камбінат, да 1950 г.

Зноскі

↑ ^а ^б В. Е. Собаль. Пярэспа // Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Мінска. У 4 кн. Кн. 1-я. — Мн.: БЕЛТА, П15 2001. С. 552
↑ ^а ^б ^в Ростислав Боровой. Минские пригороды XVI — начала XX века // Архитектура и строительство. — 2008. — № 11. — С. 46—50.
↑ «План губернского города Минска (1903)» з выпраўленнямі і дадаткамі І. Сацукевіча // Гісторыя Мінска. 1-е выданне. Мінск. БелЭн. 2006. C. 196—197
↑ Артур Зельскі. Паданне пра Змееву гару Архівавана 2 снежня 2008. // «Минск старый и новый»
↑ Светлана Иванова. В поисках утраченного(недаступная спасылка) // «Советская Белоруссия», 17 чэрвеня 2006
↑ Гісторыя Мінска. 1-е выданне. Мінск. БелЭн. 2006. С. 224
↑ Шпилевский П. М. Путешествие по Полесью и белорусскому края. Мн., 1992 // Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Мінска. У 4 кн. Кн. 1-я. — Мн.: БЕЛТА, П15 2001. С. 468
↑ Іван Сацукевіч. Тапанімія вуліцы і плошчаў Мінска ў ХІХ — пачатку ХХ стст. // «Беларускі калегіум», 4 чэрвеня 2008.
↑ Кірэй Мануйлаў. Пярэспа — новая магіла старога Мінска(недаступная спасылка) // Наша Свабода, 16 мая 2000
↑ Решение 22-й сессии Минского городского Совета депутатов 24-га созыва №274 от 22.12.2006: «Аб прысваенні назваў вуліцы, скверам і мікрараёнам г. Мінска»(недаступная спасылка)
↑ Шыбека З.В., Шыбека С.Ф. Мінск: Старонкі жыцця дарэв. горада/ Пер. з рускай мовы М.Віжа; Прадмова С.М. Станюты. — Мн.: Полымя, 1994. — 341 с. [1] асобн. арк. карт.: іл. ISBN 5-345-00613-X.

Літаратура

Шыбека З.В., Шыбека С.Ф. Мінск: Старонкі жыцця дарэв. горада/ Пер. з рускай мовы М.Віжа; Прадмова С.М. Станюты. — Мн.: Полымя, 1994. — 341 с. [1] асобн. арк. карт.: іл. ISBN 5-345-00613-X.
Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Мінска. У 4 кн. Кн. 1-я. — Мн.: БЕЛТА, П15 2001. — 576 с.: іл. ISBN 985-6302-33-1.
Гісторыя Мінска. 1-е выданне. Мінск. БелЭн. 2006. — 696 с. ISBN 985-11-0344-6.
Іван Сацукевіч. Тапанімія вуліцы і плошчаў Менска ў ХІХ — пачатку ХХ стст. Архівавана 24 жніўня 2011. // «Беларускі калегіюм», 4 чэрвеня 2008.
Ростислав Боровой. Минские пригороды XVI — начала XX века(недаступная спасылка) // Архитектура и строительство. — 2008. — № 11. — С. 46—50.

Спасылкі

На месцы млына Мянеска паставяць «уголок Москвы» // Наша Ніва, 20 верасня 2006

[vs-1] а ^б В. Е. Собаль. Пярэспа // Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Мінска. У 4 кн. Кн. 1-я. — Мн.: БЕЛТА, П15 2001. С. 552

[rb-2] а ^б ^в Ростислав Боровой. Минские пригороды XVI — начала XX века // Архитектура и строительство. — 2008. — № 11. — С. 46—50.

[m-2-3] «План губернского города Минска (1903)» з выпраўленнямі і дадаткамі І. Сацукевіча // Гісторыя Мінска. 1-е выданне. Мінск. БелЭн. 2006. C. 196—197

[4] Артур Зельскі. Паданне пра Змееву гару Архівавана 2 снежня 2008. // «Минск старый и новый»

[5] Светлана Иванова. В поисках утраченного(недаступная спасылка) // «Советская Белоруссия», 17 чэрвеня 2006

[6] Гісторыя Мінска. 1-е выданне. Мінск. БелЭн. 2006. С. 224

[7] Шпилевский П. М. Путешествие по Полесью и белорусскому края. Мн., 1992 // Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Мінска. У 4 кн. Кн. 1-я. — Мн.: БЕЛТА, П15 2001. С. 468

[8] Іван Сацукевіч. Тапанімія вуліцы і плошчаў Мінска ў ХІХ — пачатку ХХ стст. // «Беларускі калегіум», 4 чэрвеня 2008.

[9] Кірэй Мануйлаў. Пярэспа — новая магіла старога Мінска(недаступная спасылка) // Наша Свабода, 16 мая 2000

[10] Решение 22-й сессии Минского городского Совета депутатов 24-га созыва №274 от 22.12.2006: «Аб прысваенні назваў вуліцы, скверам і мікрараёнам г. Мінска»(недаступная спасылка)

[11] Шыбека З.В., Шыбека С.Ф. Мінск: Старонкі жыцця дарэв. горада/ Пер. з рускай мовы М.Віжа; Прадмова С.М. Станюты. — Мн.: Полымя, 1994. — 341 с. [1] асобн. арк. карт.: іл. ISBN 5-345-00613-X.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]