Асцёр (прыток Сажа)

Асцёр
М. Атрыганьеў. «Выгляд на раку Асцёр у Магілёўскай губерні». Нацыянальны мастацкі музей Рэспублікі Беларусь
Характарыстыка
Даўжыня	274 км
Басейн	3 370 км²
Расход вады	21,6 м³/с
Вадацёк
Выток	Смаленскае ўзвышша
• Каардынаты	54°18′53″ пн. ш. 32°56′40″ у. д.
Вусце	Сож
• Каардынаты	53°47′53″ пн. ш. 31°45′42″ у. д.
Размяшчэнне
Водная сістэма	Сож → Дняпро → Чорнае мора
Краіна	Беларусь  Расія
Код у ДВР	04010000512105000012140
выток вусце
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Асцёр (руск.: Остёр) — рака ў Смаленскай вобласці Расіі і Магілёўскай вобласці Беларусі, левы прыток Сажа. Даўжыня 274 км, у т.л. у межах Беларусі каля 50 км. Плошча вадазбору 3370 км². Сярэднегадавы расход вады ў вусці 21,6 м³/с. Сярэдні нахіл воднай паверхні 0,31 ‰.

Назва

Назву Асцёр маюць таксама прытокі дзесненскага Сейма і Дзясны.

Назва фігуруе ў запісах як «Острь», «Вострь», «Въстрь».

Гідраграфія

Пачынаецца на схілах Смаленскага ўзвышша ў Рослаўльскім раёне Смаленскай вобласці, цячэ па тэрыторыі Клімавіцкага раёна Магілёўскай вобласці, вусце за 2 км на ўсход ад в. Бель 1-я Крычаўскага раёна.

У Смаленскай вобласці працякае па тэрыторыі Пачынкаўскага, Рослаўскага і Шумяцкага раёнаў.

Даліна ракі на значным адрэзку наследуе дачацвярцічнае паніжэнне. Яе шырыня змяняецца ад 0,3 — 0,4 да 1,5 — 2,0 км, а глыбіня ад 10-15 да 40-50 м. Па асаблівасцях будовы яна дзеліцца на 3 ўчасткі. Верхні, ад вытоку да в. Уласава ніжэй вусця р. Стомеці, характарызуецца вузкай далінай глыбінёй у 10-15 м. На ўсім працягу вылучаецца пойма шырынёй ад 10-15 да 0,5 км і вышынёй над узроўнем вады 1,5 — 1,8 м. Пойма моцна забалочаная, мае на пашыраных участках шмат старыц. Прадстаўлена першая тэраса вышынёй да 6 м, шырынёй да 200—300 м. Другая тэраса, вышынёй да 10 м, шырынёй да 200 м, назіраецца ў левабярэжжы даліны ля г. Рослаўль. Трэцяя тэраса, вышынёй каля 25 м, шырынёй месцамі 5-7 м выражана таксама ў левабярэжжы ля г. Рослаўль.

На сярэднім адрэзку (в. Уласава — в. Крывалес), паміж Рослаўльскай і Пятровіцкай градамі, рачная даліна рэзка звужаецца і становіцца больш глыбокай (40—50 м). Схілы даліны расчлянёны шматлікімі балкамі і ярамі. Шырыня поймы памяншаецца да 10-20 м, а вышыня павялічваецца да 3-3,5 м. Першая тэраса сустракаецца лакальна. Гэты ўчастак даліны і прылеглая да яе тэрыторыя адрозніваюцца асаблівай маляўнічасцю і ўяўляюць цікавасць з пункту гледжання рэкрэацыйнага выкарыстання.

На ніжнім адрэзку, ад в. Крывалес да в. Вусце, даліна становіцца сіметрычнай, пашыраючыся да 1,5 — 2,0 км. Яе глыбіня дасягае 50 м. Схілы даліны стромкія. Развіты пойма і першая тэраса. Шырыня поймы павялічваецца да 0,5 — 1,5 км. Першая тэраса прадстаўлена ў шэрагу пунктаў (в. Крымкі, Дубовіца, Іванаўскае і інш.). У в. Дубовіца (Шумяцкі раён) яна мае шырыню да 300 м, вышыню — 6,5 м. Другая і трэцяя тэрасы сустракаюцца рэдка. Участак другой тэрасы адзначаецца каля в. Дубовіца.

На Беларусі цячэ па Аршанска-Магілёўскай раўніне. Даліна спачатку невыразная, ніжэй трапецападобная, шырыня 1,5—2 км. Схілы спадзістыя, радзей умерана стромкія, вышыня 10—25 м. Пойма двухбаковая, шырыня 0,2—0,3 км, у ніжнім цячэнні 0,3—0,5 км. У разводдзе затапляецца ў сярэднім і ніжнім цячэнні на глыбіню 1—2,5 м тэрмінам да 8—12 сут. Рэчышча звілістае, шырыня ракі ў межань на Беларусі 20—30 м. Берагі стромкія, месцамі абрывістыя.

Асноўныя прытокі: Стомець, Острык, Немка, Крапіўная (справа); Вялікая Наўля, Шумячка, Рыдыга, Чорная Рыдыга, Сасноўка (злева).

Літаратура

• Ресурсы поверхностных вод СССР. Описание рек и озёр и расчёты основных характеристик их режима. Т. 5. Белоруссия и Верхнее Поднепровье. Ч. 1–2. – Л., 1971.
• Природа Белоруссии: Попул. энцикл. / БелСЭ; Редкол.: И. П. Шамякин (гл. ред.) и др. — Мн.: БелСЭ, 1986. — 599 с., 40 л. ил. (руск.)
• Блакітная кніга Беларусі : Энцыклапедыя / рэдкал.: Н. А. Дзісько і інш. — Мн.: БелЭн, 1994. — 415 с. — 10 000 экз. — ISBN 5-85700-133-1.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Асцёр (прыток Сажа)