Бяссцёкавая вобласць

Спадарожнікавая фатаграфія бяссцёкавага Тарымскага басейна.

Бяссцёкавае возера Уўрэг-Нуўр

Бяссцёкавая вобласць — частка сушы, якая не мае сувязі праз рачныя сістэмы з Сусветным акіянам. Рачны басейн, размешчаны ўнутры такой вобласці, называецца бяссцёкавым або замкнутым басейнам. Дно такога басейна, як правіла, займае бяссцёкавае возера — возера, якое не мае паверхневага сцёку ці падземнага адводу вады ў суседнія вадазборы. Такія азёры з’яўляюцца салёнымі або нават высахлымі саланчакамі.

Вільгаць, якая ўзнікае ў выніку дажджоў (ці іншых ападкаў), што выпадаюць у бяссцёкавай вобласці, можа пакінуць басейн толькі праз выпарэнне або прасочванне. Найбольш часта бяссцёкавыя азёры размешчаны ў бяссцёкавых абласцях стэпавай і паўпустыннай зон, а таксама ў абласцях суцэльнага распаўсюджвання шматгадовамерзлых парод. Найбольш буйныя бяссцёкавыя вобласці знаходзяцца ў Афрыцы і Азіі. Сумарная плошча ўсіх бяссцёкавых абласцей складае каля 18 % усёй сушы.

Распаўсюджанне

Бяссцёкавыя вобласці могуць узнікаць у любым клімаце, але большая іх частка размешчана ў гарачых пустынях. У рэгіёнах з вялікай колькасцю ападкаў водная эрозія (асабліва падчас паводак) стварае каналы скрозь геаграфічныя бар’еры, якія аддзяляюць бяссцёкавую гідралагічную сістэму. Верагодна, што Чорнае мора з’яўлялася такой ізаляванай сістэмай да таго, як бар’ер, які аддзяляў яго і Міжземнае мора, быў прарваны.

Бяссцёкавыя рэгіёны звычайна размяшчаюцца глыбока ўнутры кантынентаў. Іх межы праходзяць па горах і іншых геалагічных аб’ектах, якія аддзяляюць іх ад акіянаў. Паколькі вада можа пакінуць бяссцёкавыя вобласці толькі праз выпарэнне ці прасочванне, у іх ідзе працэс накаплення мінералаў і іншых прадуктаў, з-за чаго вада ў выніку становіцца салёнай, а ўвесь басейн — вельмі адчувальным да забруджванняў. Колькасць бяссцёкавых абласцей на кожным з кантынентаў розная і вызначаецца геаграфічнымі і кліматычнымі ўмовамі. У Аўстраліі бяссцёкавыя рэгіёны складаюць 18 % ад агульнай тэрыторыі, у Паўночнай Амерыцы — усяго 5 %. Каля 18 % усёй плошчы сушы належыць да бяссцёкавых абласцей, найбуйнейшыя з якіх размешчаны ў Азіі.

У пустынях выпарэнне можа ісці больш інтэнсіўна, чым паступленне новай вады, з-за чаго немагчыма фарміраванне паўнавартаснага рачнога басейна. Мінералы, якія прыносяцца вадой, пасля яе выпарэння адкладваюцца, што прыводзіць да ўтварэння саланчакоў. Гэтыя вобласці бываюць настолькі вялікімі, што іх цвёрдая плоская паверхня часам выкарыстоўваецца ў якасці ўзлётна-пасадачных палос або для ўсталявання рэкордаў хуткасці на зямлі.

Бяссцёкавыя вобласці могуць быць утвораны як пастаяннымі, так і сезоннымі бяссцёкавымі азёрамі. Некаторыя вобласці настолькі стабільныя, што змяненні клімату (памяншэнне колькасці ападкаў) перашкаджаюць узнікненню возера. Большая частка пастаянных бяссцёкавых азёр з цягам часу можа змяняцца ў памеры і форме, становячыся меншымі або падзяляючыся на некалькі частак у перыяд засухі. Падчас асваенні чалавекам раней незаселеных пустынных рэгіёнаў, рэкі, якія жывілі ўнутраныя азёры, змяняюцца плацінамі і вадаправодамі. У выніку аб’ём многіх бяссцёкавых азёр у развітых і краінах у стадыі развіцця значна паменшыўся, з-за чаго ў іх павялічылася канцэнтрацыя соляў і забруджвальных рэчываў, што прывяло да парушэння іх экасістэм.

Буйныя бяссцёкавыя басейны і азёры

Асноўныя бяссцёкавыя басейны планеты пазначаны шэрым колерам, бяссцёкавыя азёры — чорным.

Антарктыка

Бяссцёкавыя азёры ў Антарктыдзе размешчаны ў сухіх далінах Мак-Мёрда і ў раёне зямлі Вікторыі.

• Возера Дон-Жуан у даліне Райт жывіцца падземнымі водамі ад каменнага глетчара, не замярзае.
• Возера Ванда ў даліне Райт круглы год пакрыта лёдам, краі якога падтаюць у летні час, што дае магчымасць рацэ Онікс (самая доўгая рака ў Антарктыдзе) уцякаць у возера. Возера з’яўляецца гіпергалінным (перасоленым) і мае глыбіню 70 м.
• Возера Боні ў даліне Тэйлара пакрыта лёдам круглы год і жывіцца ледавіковымі водамі. Яго ўнікальная ледавіковая гісторыя прывяла да расслаення — салёная вада апыняецца каля дна, прэсная — каля паверхні.
• Возера Хоар у даліне Тэйлара — найбольш прэснае з усіх азёр Сухіх далін, якое жывіцца галоўным чынам ад ледавіка Канада. Возера пакрыта лёдам, які ў летні перыяд падтае, утвараючы роў з вадой.
• Возера Фрыксел знаходзіцца ў даліне Тэйлара побач з морам Роса. Возера пакрыта лёдам і жывіцца шматлікімі талымі водамі прыкладна 6 тыдняў у годзе. Салёнасць возера павялічваецца з глыбінёй.

Азія

Каспійскае мора — гіганцкі ўнутраны басейн

Большая частка заходняй і цэнтральнай Азіі з’яўляецца адным вялікім унутраным басейнам.

• Цэнтральна-Азіяцкі ўнутраны басейн — найбуйнейшы з трох басейнаў на тэрыторыі Манголіі.
• Каспійскае мора — найбуйнейшае возера на Зямлі. Большая частка ўсходнееўрапейскага басейна Волгі таксама належыць да гэтага басейна.
• Аральскае мора, прытокі якога былі выкарыстаны ў прамысловых мэтах, што прывяло да істотнага перасыхання возера. Экалагічная катастрофа прыцягнула ўвагу грамадскасці да стану бяссцёкавых басейнаў.
• Возера Балхаш у Казахстане.
• Азёрная сістэма возера Алаколь у якую ўваходзяць азёры Сасыкколь, Жаланашколь і Уялы ва ўсходняй частцы Балхаш-Алакольскай катлавіны каля Джунгарскіх варот.
• Басейн возера Тэнгіз у заходняй частцы Сары-Арка. У асобныя гады частка сцёку пераліваецца ў Ішым — гэта значыць унутраны бяссцёкавы басейн часткова злучаецца з басейнам Паўночнага Ледавітага акіяна.
• Азёры Ісык-Куль і Чатыр-Куль у Кыргызстана.
• Сістанскі басейн, размешчаны на тэрыторыі Ірана і Афганістана.
• Тарымскі басейн (гістарычна, басейн возера Лоб-Нор), размешчаны на крайнім захадзе Кітая.
• Цайдамскі басейн, у правінцыі Цынхай на захадзе Кітая.
• Басейн возера Кукунор, у правінцыі Цынхай на захадзе Кітая.
• Басейн Джунгарскай раўніны ва Усходнім Туркестане, цэнтрам якога з’яўляецца возера Эбі-Нур.
• Басейн Убсу-Нур, размешчаны ў Манголіі і расійскай рэспубліцы Тува.
• Мёртвае мора — самы нізкі пункт паверхні сушы на Зямлі, а таксама адзін з самых салёных вадаёмаў размяшчаецца паміж Ізраілем і Іарданіяй.
• Возера Ван, размешчанае на Армянскам нагор’е ва ўсходняй частцы Турцыі.
• Возера Самбхар у Раджастхане на паўночным захадзе Індыі таксама з’яўляецца бяссцёкавым возерам.
• Сарыкамышскае возера ў паўночнай частцы пустыні Каракумы на мяжы Туркменістана і Узбекістана, якое ўзнікла ў выніку скіду часткі сцёку Амудар’і ў Сарыкамышскую катлавіну.
• Плата Сак-Кюэль на Далёкім Усходзе, размешчанае ў Аяна-Майскім раёне Хабараўскага края.

Аўстралія

Спадарожнікавая фатаграфія ва ўмоўных колерах возера Эйр

Аўстралія адрозніваецца сухім кліматам, таму на яе тэрыторыі размешчаны мноства бяссцёкавых басейнаў. Найбольш буйныя з іх:

• Басейн возера Эйр, таксама ўключае возера Фром.
• Возера Торэнс, размешчанае на захад ад хрыбта Фліндэрс у штаце Паўднёвая Аўстралія.
• Возера Карангаміт — вельмі салёнае вулканічнае возера ў заходняй Вікторыі.
• Возера Джордж, якое раней злучалася з басейнам Мюрэй-Дарлінг.

Афрыка

• Возера Туркана ў Кеніі.
• Дэльта Акаванга — бяссцёкавая ўнутраная дэльта ў пустыні Калахары, Батсвана.
• Возера Нгамі ў Батсване.
• Возера Чад, размешчанае паміж дзяржавамі Чад і Камерун. Жывіцца рэкамі Шары і Логан.
• Саланчак Этоша, размешчаны ў аднайменным нацыянальным парку]], Намібія.
• Упадзіна Катара ў Егіпце.
• Возера Шот-Мельгір у Алжыры.
• Возера Чылва ў Малаві.
• Упадзіна Афар ў Эрытрэі, Эфіопіі і Джыбуці.

Еўропа

• Возера Нойзідлерзэе ў Аўстрыі і Венгрыі.
• Возера Тразімена ў Італіі
• Возера Веленцэ ў Венгрыі
• Возера Прэспа на тэрыторыі дзяржаў Албанія, Грэцыя і Паўночная Македонія

Усе гэтыя азёры маюць сцёк, аднак праз штучныя каналы ці праз карставы феномен.

Паўночная Амерыка

Вялікае Салёнае возера, спадарожнікавы здымак 2003 года, пасля 5 гадоў засухі

• Даліна Мехіка — у дакалумбаўскія часы даліна была пакрыта пяццю азёрамі, уключаючы возера Тэскока, возера Шачымілька і возера Чалька.
• Возера Крэйтэр у штаце Арэгон.
• Вялікі Басейн — найбуйнейшы бяссцёкавы рэгіён у Паўночнай Амерыцы, у склад якога ўваходзяць:
  • Пустыня Блэк-Рок
  • Даліна Смерці
  • Вялікае Салёнае возера
  • Возера Сеўер у штаце Юта
  • Возера Пірамід у штаце Невада
  • Возера Мона ў штаце Каліфорнія
• Басейн Гузман, размешчаны на поўдні ЗША і паўначны Мексікі
• Бальсон-дэ-Мапі, размешчаны ў паўночнай Мексіцы
• Возера Атытлан у высакагор’ях Гватэмалы

Паўднёвая Амерыка

Здымак ад 4 лістапада 2001 года, які ўключае возера Тытыкака, саланчак Кайпаса і саланчак Уюні. Усе тры аб’екты размешчаны на тэрыторыі Альціплана.

• Басейн Альціплана — адзін з найбуйнейшых і найвышэйшых у свеце.
• Возера Валенсія, другое па велічыні ў Венесуэле.
• Саланчак Атакама, размешчаны ў пустыні Атакама, Чылі

Старажытныя

Некаторыя са старажытных бяссцёкавых сістэм Зямлі:

• Чорнае мора да злучэння з Міжземным морам.
• Міжземнае мора і ўсе яго прытокі ў Месінскі перыяд эпохі міяцэну, калі Міжземнае мора часткова выпарылася (прыкладна 6 млн гадоў назад).
• Возера Лахантан на захадзе ЗША.
• Басейны Эбра і Дуэра, якія арашалі большую частку паўночнай Іспаніі ў неагенавы перыяд.
• Возера Боневіль на тэрыторыі штата Юта.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Бяссцёкавая вобласць
• Бяссцёкавыя вобласці ў ВСЭ(недаступная спасылка)
• Endorheic Lakes: Waterbodies That Don’t Flow to the Sea Архівавана 27 верасня 2007. (англ.)