Бітва пры Гарні

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Бітва ля крэпосці Гарні
Дата жнівень 1225 года
Месца Гарні (Усходняя Арменія), Грузінскае царства
Вынік Перамога харэзмійскай арміі
Праціўнікі
Грузінскае царства Дзяржава Харэзмшахаў
Камандуючыя
Іванэ Мхаргрдзелі султан Джэлал ад-Дзін Манкбурны
Сілы бакоў
30.000[1] невядома
Страты
4.000[2] невядома

Бітва пры Гарні, ці Гарніская бітва (груз. გარნისის ბრძოლა) — бітва паміж войскамі Грузінскага царства і харэзмшаха Джэлал ад-Дзіна, што адбылася ў жніўні 1225 года.

Перадгісторыя[правіць | правіць зыходнік]

Грузінскае царства і васальныя ўладанні да 1225 г.

Уцякач ад Чынгісхана харэзмшах Джалал ад-Дзін у пачатку 1225 года ўвайшоў у Іранскі Азербайджан. Атабек Узбек (12101225) не змог зрабіць яму належнага супраціву і дзяржава Ільдэгізідаў была знішчана. У Грузіі няветла паставіліся да з'яўлення харэзмійцаў, бо землі Іранскага Азербайджана лічылі зонай свайго ўплыву. Па словах Ібн аль-Асіра «Штодня ў гэтых землях мусульмане падвяргаліся зневажэнню і ганьбе. Грузіны здзяйснялі на іх набегі, нападалі на іх і забіралі ўсё, што хацелі з іх маёмасці»[3].

Пасля захопу Азербайджана (Іранскі Азербайджан), Джэлал ад-Дзін вырашыў пачаць вайну супраць Грузіі, ён «не пераставаў казаць: Я хачу здзейсніць паход у краіну курджаў».

У пачатку жніўня 1225 года Джэлал ад-Дзін з вялікім войскам уварваўся ў Арменію, блізу крэпасці Гарні яму заступіла шлях грузінскае войска пад камандаваннем Іванэ Мхаргрдзелі.

Сілы бакоў[правіць | правіць зыходнік]

Складана вызначыць дакладны лік ваяроў, якія прымалі ўдзел у бітве. У розных крыніцах паказаны розныя, часам амаль што фантастычныя лічбы (асабліва ў грузіна-армянскіх крыніцах). Па араба-персідскіх крыніцах грузінскае войска складалася з 30[4], 60[5] или 70[6] тысяч ваяроў. З улікам розных дадзеных пра колькасць войскаў Грузіі ў розныя перыяды, а таксама цяпер існых паглядаў па пытанні пра колькасць сярэднявечных войскаў, найболей імаверным здаецца лічба 30 000. Што да колькасці войскаў Харэзмшаха, то гэта пытанне застаецца адкрытым, звесткі грузіна-армянскіх крыніц o 140—200 тысячнай арміі харэзмійцаў не вытрымліваюць крытыкі.

Ход бітвы[правіць | правіць зыходнік]

Грузінская армія, заняўшы выгадную пазіцыю на ўзвышшы, 2 дні ўхілялася ад бітвы на адкрытай мясцовасці (выяўна з за лікавай перавагі праціўніка), таму раніцай наступнага дня Джалал ад-Дзін пачаў штурм вышыні. Цэнтр яго арміі складала конніца, на правым флангу стаялі атрады лучнікаў а адборныя часткі («Волаты — абаронцы») былі засяроджаны на левым флангу пад камандаваннем Гіяс ад-Дзінa, брата харэзмшаха[7].

Левы фланг арміі харэзмшаха рухаўся хутчэй астатніх, чым скарысталіся грузіны, перадавы полк грузінскай арміі пад кіраўніцтвам братоў Шалвы і Іванэ Тарэлі абрынуўся на левы фланг арміі харэзмшаха і стаў цясніць яго.

Падчас атакі перадавога палка адбыліся падзеі, якія сведчаць пра поўны разлад у кіраўніцтве грузінскага войска. Для далейшага паспяховага наступу камандзіры перадавога палка прасілі дапамогі ў галоўнакамандуючага, але той з асноўным войскам стаяў на месцы. Да харэзмійцаў паступова пачалі паступаць падмацаванні, і становішча перадавога палка стала цяжкім. Па словах грузінскага летапісца «У абодвух братоў забілі коней, і ім давялося біцца пешымі». Атака падаспелай з цэнтра харэзмійскай конніцы аказалася вырашальнай і перадавы полк быў пабіты[5], толькі нешматлікія выратаваліся ўцёкамі. Шалва трапіў у палон, а Іванэ быў забіты.

Амаль што здрадлівы ўчынак галоўнакамандуючага (летапісец паясняе гэта варожасцю і зайздрасцю Іванэ Мхаргрдзелі да братоў Тарэлі), гібель перадавога палка і страта двух знакамітых камандзіраў, якія карысталіся вылучным аўтарытэтам у арміі, гэтак дэмаралізавала салдатаў асноўнага войска, што яны проста разбегліся[8].

Страты бакоў[правіць | правіць зыходнік]

Пра страты арміі харэзмшаха невядома. Сучаснік гэтых падзей Ан-Назаві паведамляе, што грузіны страцілі 4 тыс.чалавек (Ібн ал-Асір заве лічбу 20 тысяч, што здаецца малаімаверным).

Наступствы[правіць | правіць зыходнік]

Параза пры Гарні зрабіла вылучна негатыўны ўплыў на стан Грузінскага царства. Неўзабаве пасля Гарніскай бітвы армія Джэлал ад-Дзіна ўзяла старажытную армянскую сталіцу Двін і стала рухацца да Тбілісі, сталіцы царства. Царыца Русудан пакінула ў горадзе гарнізон пад камандаваннем братоў Мемны і Боца Джакелі, а сама разам з сям'ёй і дваром пераехала ў Кутаісі.

Пасля здрады тбіліскіх мусульман Джэлал ад-Дзін узяў горад і жорстка расправіўся не толькі з хрысціянскім, але пазней і з мусульманскім насельніцтвам. Сталіца была спалена і разбурана. Пасля паходу харэзмійцаў краіна апынулася не ў стане супрацьстаяць надыходным мангольскім войскам, што прывяло да заваявання царства манголамі ў 1235 годзе.

Зноскі

  1. Джувейни.Чингиз-хан. История завоевателя мира.Пер. Е.Е. Харитонова. М.,2004. Стр.301
  2. Памятники письменности Востока, CVII. Шихаб ад-дин Мухаммад ан-Насави. Сират ас-султан Джалал ад-Дин Манкбурны (Жизнеописание султана Джалал ад-Дина Манкбурны). Пер. с араб., З.М.Буниятова. М., 1996. Стр.152
  3. Ибн ал-Асир, Ал-Камил фи-т-тарих («Полный свод истории»), Пер. с араб., П. Г. Булгакова, Ташкент — Цюрих. 2005 Стр.388
  4. Джувейни., Стр.301
  5. а б ан-Насави., Стр.152
  6. Ибн ал-Асир., Стр.389
  7. ан-Насави., Стр.151
  8. Галстян А. Г. Армянские источники о монголах. М.,1962, стр.33

Гістарычныя крыніцы[правіць | правіць зыходнік]

Армянскія крыніцы[правіць | правіць зыходнік]

Мусульманскія крыніцы[правіць | правіць зыходнік]

Грузінскія крыніцы[правіць | правіць зыходнік]