Марш-кідок на Прышціну

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Карта размяшчэння аэрапорта.

Марш-кідок на Прышціну — аперацыя па перакідцы зводнага батальёна ПДВ УС Расіі, які ўваходзіў у склад міжнароднага міратворчага кантынгенту ў Босніі і Герцагавіне (горад Углевік), у горад Прышціна (Косава і Метохія), праведзеная ў ноч з 11 на 12 чэрвеня 1999 года. На Захадзе аперацыя вядомая як Інцыдэнт у Прышціне (прышцінскі інцыдэнт).

Мэтай аперацыі было ўсталяванне кантролю над аэрапортам «Слаціна» (цяпер — Міжнародны аэрапорт Прышціны) раней брытанскага аддзела KFOR.

Перадгісторыя[правіць | правіць зыходнік]

Асноўны артыкул: Аперацыя «Саюзная сіла»

Пасля пачатку ваенных дзеянняў паміж югаслаўскай арміяй і Арміяй вызвалення Косава Захад абвінаваціў сербскія ўлады ў этнічных чыстках. Пасля інцыдэнту ў н. п. Рачака блок НАТА запатрабаваў вывесці сербскія войскі з аўтаномнай вобласці Косава і Метохія, населенай галоўным чынам албанцамі. Югаславія не выканалп ўмовы ўльтыматума[1]. У выніку 24 сакавіка 1999 гады войскі НАТА пачалі ваенную аперацыю ў дачыненні да Югаславіі, якая доўжылася з сакавіка па чэрвень.

У ходзе аперацыі авіяцыя НАТА ажыццяўляла бамбардзіроўкі стратэгічных ваенных і грамадзянскіх аб’ектаў на тэрыторыі Сербіі. На 12 чэрвеня быў запланаваны ўвод сухапутных войскаў з боку Македоніі. Галоўным стратэгічным аб’ектам, які падлягаў захопу ў першую чаргу, стаў міжнародны аэрапорт «Слаціна», што размяшчаўся за 15 км на паўднёвы ўсход ад горада Прышціна, — адзіны аэрапорт з узлётна-пасадачнай паласой, здольнай прымаць любыя тыпы самалётаў, у тым ліку цяжкія ваенна-транспартныя.

Расія з самага пачатку бамбардзіровак Югаславіі спрабавала палітычным спосабам супрацьстаяць краінам арганізацыі Паўночнаатлантычнага дагавора.

Падрыхтоўка да марш-кідку на Прышціну[правіць | правіць зыходнік]

Паводле пазіцыі Расіі, для абазначэння сваёй прысутнасці ў сусветнай палітыцы, а таксама для забеспячэння сваіх геапалітычных інтарэсаў у Балканскім рэгіёне, кіраўніцтвам Мінабароны і Міністэрства замежных спраў, са згоды прэзідэнта Барыса Ельцына, было прынята рашэнне аб захопе аэрапорта «Слаціна» і ўводзе на тэрыторыю Косава і Метохіі расійскага міратворчага кантынгенту[2][3].

У той жа час, як у МЗС (прадстаўнік прэзідэнта Расіі па ўрэгуляванні сітуацыі вакол СРЮ Віктар Чарнамырдзін), так і ў Генштабе (начальнік Генштаба генерал арміі Анатоль Квашніна і іншыя) былі і праціўнікі правядзення гэтай аперацыі, што баяліся канфрантацыі з ЗША і іх саюзнікамі, так як перакідка расійскага батальёна ішла насуперак з ваеннымі планамі НАТА і магла прывесці да пачатку поўнамаштабнай вайны[4]. З прычыны гэтага план па занятку аэрапорта даводзілася распрацоўваць ў таямніцы і ад шматлікіх расійскіх вайскоўцаў і палітыкаў[2][3].

Па словах Леаніда Івашова, што займаў пасаду начальніка Галоўнага ўпраўлення міжнароднага ваеннага супрацоўніцтва Мінабароны Расіі, аб аперацыі не ведалі не толькі ў міністэрстве замежных спраў. У Генштабе, міністэрстве абароны, паветрана-дэсантных войсках пра гэта ведалі літаральна адзінкі. А ў поўным аб’ёме аб усёй аперацыі, уключаючы ваенна-дыпламатычнае прыкрыццё, ведалі ўсяго шэсць чалавек. Нават прэзідэнту Ельцыну была прадастаўлена аналітычная запіска з агульнымі прапановамі, а не канкрэтнымі дзеяннямі.

У выпадку нападу на дэсантнікаў з боку сілаў НАТА планавалася ў спешным парадку правесці бліц-перамовы з ваенным і палітычным кіраўніцтвам Югаславіі, уступіць з Югаславіяй у ваенны саюз і даць адпор надыходзячым войскам НАТА на ўсёй тэрыторыі Косава, адначасова перакінуўшы у Косава і Метохію некалькі палкоў ПДВ, аж да дывізіі. На думку генерала Л. Івашова[5], такое развіццё падзей было б першапачаткова паспяховым, бо кіраўніцтва НАТА не было ў поўнай меры гатова да поўнамаштабнай наземнай аперацыі.

У маі 1999 года маёр Юнус-бек Еўкураў, які знаходзіўся ў той час у складзе міжнароднага міратворчага кантынгенту ў Босніі і Герцагавіне, атрымаў ад вышэйшага ваеннага камандавання Расійскай Федэрацыі зусім сакрэтнае заданне: у складзе групы з 18 ваеннаслужачых падраздзялення спецыяльнага прызначэння ГРУ ГШ УС Расіі ўтойліва пракрасціся на тэрыторыю Косава і Метохіі, узяць пад кантроль стратэгічны аб’ект — аэрапорт «Слаціна» і падрыхтавацца да прыбыцця асноўных сіл расійскага кантынгенту.

Пастаўленая задача была выкананая, і група Еўкурава, дзейнічаючы пад рознымі легендамі, таемна для навакольных сербаў і албанцаў у канцы мая 1999 года ўзяла пад поўны кантроль аэрапорт «Слаціна». Падрабязныя абставіны дадзенай аперацыі засакрэчаныя[6].

10 чэрвеня 1999 года ваенная аперацыя НАТА завяршылася. Як вынікае з рэзалюцыі СБ ААН 1244 у Косава ўводзіліся міратворчыя сілы НАТА.

Устанаўленне кантролю над аэрадромам «Слаціна» і ўвод у Косава міратворчых сіл былі запланаваны на 12 чэрвеня. Асноўныя сухапутныя сілы НАТА былі сканцэнтраваны ў Македоніі і рыхтаваліся выступіць у бок Косава раніцай 12 чэрвеня.

10 чэрвеня расійскаму міратворчаму кантынгенту SFOR (падраздзялення ПДВ), які знаходзіўся ў Босніі і Герцагавіне, паступіў загад падрыхтаваць механізаваную калону і перадавы атрад колькасцю да 200 чалавек.

Перадавы атрад і калона, у склад якой уваходзілі БТРы, аўтамашыны «Урал» і «УАЗ», былі падрыхтаваны ў самы кароткі тэрмін. Пры гэтым асабісты склад (акрамя камандавання), які павінен быў удзельнічаць у марш-кідку, да самага апошняга моманту не ведаў, куды і навошта яны рыхтуюцца выступаць.

Пачатак аперацыі[правіць | правіць зыходнік]

11 чэрвеня у 4:00 (па іншых звестках, гатоўнасць да пачатку руху была прызначаная на 5-й гадзіны раніцы, а пачалі рух ў 11 гадзін[7]) перадавы атрад ПДВ на БТРах і аўтамашынах вылучыўся ў бок мяжы Босніі і Югаславіі. Камандавалі старэйшы аператыўнай групы Паветрана-дэсантных войскаў Расіі ў Босніі і Герцагавіне генерал-маёр Валерый Рыбкін і камбат палкоўнік Сяргей Паўлаў. На тэрыторыі Сербіі да калоны далучыўся прызначаны ад Генштаба генерал-лейтэнант Заварзін. Ішлі хутка — пад 80 км/ч.[8]. Калона без цяжкасцяў перасекла мяжу. Да гэтага моманту камандаванне НАТА не размяшчала звесткамі пра пачатак марш-кідка расійскіх дэсантнікаў на Прышціну[9].

Яшчэ да перасячэння мяжы маркіроўка расійскай баявой і транспартнай тэхнікі была зменена з «SFOR» на «KFOR». Асабістаму складу была пастаўлена задача ў самыя кароткія тэрміны пераадолець больш за 600 кіламетраў і захапіць аэрадром «Слаціна» да прыходу сіл НАТА. На БТРы і аўтамашыны былі вывешаны расійскія сцягі.

Начальнік Генштаба генерал арміі Анатоль Квашніна па камандна-штабной сувязі баснійскай брыгады загадаў Віктару Заварзіну неадкладна разгарнуць батальён у зваротным кірунку. Заварзін, у сваю чаргу, паведаміў пра гэта начальніку ГУ МВС Мінабароны Расіі генерал-лейтэнанту Леаніду Івашова. Апошні нагадаў яму, што «рашэнне на ўвод батальёна прыняў Вярхоўны Галоўнакамандуючы — Прэзідэнт Расіі, а загад пра яго аддаў міністр абароны <...> Такім чынам, ніякіх разваротаў і прыпынкаў — толькі наперад». Каб зберагчы Заварзіна ад новых несанкцыянаваных загадаў, Івашоў прапанаваў яму на час выключыць мабільны тэлефон. Неўзабаве Квашніна паспрабаваў зноў перадаць загад аб спыненні батальёна праз штаб брыгады (у камандна-штабной машыне знаходзілася свая апаратура сувязі), аднак Заварзін, узяўшы ўсю адказнасць на сябе, працягваў рух далей[10][3].

Калі амаль праз суткі батальён выйшаў да мяжы з Косава, ён, як і было прадугледжана, прытармазіў і 12 чэрвеня ноччу перасёк адміністрацыйную мяжу Сербіі з Косава толькі пасля таго, як спецпадраздзяленні НАТА (разведкі, сувязі і іншыя) перасеклі мяжу Македоніі з Косава. Да гэтага часу аб вылучэнні расійскіх дэсантнікаў у Брусэлі ўжо ведалі[11]

Рух калоны расійскіх войскаў па Югаславіі быў сустрэты мясцовым насельніцтвам неадназначна. Падчас праходжання па тэрыторыі Сербіі, у тым ліку і тэрыторыі Косава, насельніцтва з радасцю сустракала расійскіх салдат[12], закідваючы тэхніку кветкамі, перадаючы ежу і напоі, у сувязі чым рух калоны нязначна запавольваліся. Аднак, пазней ужо ў самім Косаве пачаліся супрацьстаяння з прыхільнікамі незалежнасці рэгіёна[13].

Калона дэсантнікаў прыбыла ў Прышціну прыкладна ў 2 гадзіны ночы 12 чэрвеня. Насельніцтва горада выйшла на вуліцы сустракаць калону, пры гэтым выкарыстоўваліся петарды, светлавыя ракеты, дзесьці раздаваліся аўтаматныя чэргі. Калона прайшла праз Прышціну за 1,5 гадзіны. Адразу за Прышцінай калона ўехала ў Косава Поле, дзе спынілася на непрацяглы час для ўдакладнення задач і атрымання звестак ад разведкі.

У ходзе прасоўвання калоне сустракаліся шматлікія падраздзяленні сербскай арміі. Дэсантнікі ў самыя кароткія тэрміны захапілі ўсе памяшканні аэрапорта «Слаціна», занялі кругавую абарону, арганізавалі пасты і падрыхтаваліся да з’яўлення першых калон НАТА, якія ўжо знаходзіліся ў дарозе. Задача па захопе аэрапорта «Слаціна» была выкананая да 7 гадзін раніцы 12 чэрвеня. Да гэтага моманту апошнія сілы сербскай арміі (бамбардзіроўшчыкі і танкі) пакідалі аэрапорт і сышлі праз 20 хвілін[7].

Прамую трансляцыю пра ўвод расійскага батальёна ў Прышціну вяла тэлекампанія CNN[14].

Прыбыццё брытанскай бранятанкавай калоны[правіць | правіць зыходнік]

12 чэрвеня каля 11:00 у небе над аэрадромам з’явіўся беспілотны самалёт-разведчык, затым з блокпаста на ўездзе ў аэрапорт «Слаціна» камандаванню батальёна паступіла паведамленне аб прыбыцці першай калоны сіл НАТА. Гэта былі брытанскія джыпы. З іншага боку да аэрадрома набліжаліся танкі Chieftain.

Абедзве калоны спыніліся перад расійскімі блокпастом. У небе з’явіліся дэсантныя верталёты. Пілоты распачалі некалькі спроб прызямліцца на аэрадром, аднак гэтыя спробы былі спынены экіпажамі расійскіх БТРаў. Як толькі верталёт заходзіў на пасадку, да яго адразу ж накіроўваўся БТР, перашкаджаючы такім чынам яго манеўры. Пацярпеўшы няўдачу, брытанскія пілоты паляцелі.

Генерал Майкл Джэксан, камандуючы групоўкай сіл НАТА на Балканах, выйшаў наперадзе танкавай калоны і, павярнуўшыся спіной да расійскіх салдатам, пачаў жэстамі зазываць танкі наперад. Гвардыі старшы лейтэнант, камандзір узвода Мікалай Яцык запатрабаваў ад генерала Джэксана спыніць гэтыя дзеянні пад пагрозай прымянення зброі, заявіўшы:

Калі яшчэ раз ты цяпер скажаш слова, тут і ляжаш.

Аднак генерал не падпарадкаваўся[15]. Яцык, у сваю чаргу, загадаў салдату саскочыць з броні і расчахліць ручны гранатамёт, накіраваўшы ў бок танкаў[7]. Такім чынам была паказана сур’ёзнасць намераў расійскага боку. Брытанскія танкі засталіся на сваіх пазіцыях, спыніўшы спробы прарыву на тэрыторыю аэрапорта.

Хоць камандуючы сіламі НАТА ў Еўропе амерыканскі генерал Уэслі Кларк загадаў брытанскаму генералу Майклу Джэксану захапіць аэрадром раней расійскай арміі, брытанец адказаў, што не збіраецца пачынаць трэцюю сусветную вайну[16].

Пасля вядомы брытанскі спявак Джэймс Блант, які служыў у 1999 годзе ў групоўцы НАТА, сведчыў пра загад генерала Кларка адбіць аэрадром у расійскіх дэсантнікаў[17]. Блант заявіў, што не стаў бы страляць у рускіх нават пад пагрозай трыбунала[18]. Акрамя таго, Блант распавядаў:

«Каля 200 рускіх размясціліся на аэрадроме... Прамым загадам генерала Уэслі Кларка было "здушыць іх". Кларк выкарыстаў незвычайныя для нас выразы. Напрыклад, "знішчыць". Для захопу аэрадрома былі палітычныя прычыны. Але практычным следствам стаў б напад на рускіх».

У рэшце рэшт камандуючы брытанскай групоўкай на Балканах Майкл Джэксан заявіў, што «не дазволіць сваім салдатам развязаць трэцюю сусветную вайну». Ён даў каманду «замест атакі акружыць аэрадром»[19].

Здзейсніўшы марш-кідок, расійскі батальён застаўся без забеспячэння, разлічваючы атрымаць яго па паветры самалётамі. Апынуўшыся ў аблозе, рускія, са слоў таго ж Бланта, праз пару дзён сказалі: «Паслухайце, у нас не засталося ні ежы, ні вады. Можа, мы падзелім аэрадром?»[20]. Аднак вядома, што сітуацыя з гарачым харчаваннем у расійскага батальёна была наладжана раней, чым у брытанцаў[21].

Па плане аперацыі пасля захопу аэрапорта «Слаціна» на яго ў хуткім часе павінны былі здзейсніць пасадку ваенна-транспартныя самалёты ВПС Расіі, якімі павінна было быць перакінута не менш двух палкоў ПДВ і цяжкая ваенная тэхніка. Аднак Венгрыя (член НАТА) і Балгарыя (саюзнік НАТА), адмовілі Расіі ў прадастаўленні паветранага калідора, у выніку 200 дэсантнікаў на некалькі дзён практычна засталіся сам-насам з усё прыбываючымі сіламі НАТА[22][23].

Перамовы і кансэнсус[правіць | правіць зыходнік]

На працягу некалькіх дзён перамовы паміж Расіяй і НАТА (у асобе ЗША) на ўзроўні міністраў замежных спраў і абароны праходзілі ў Хельсінкі (Фінляндыя). Увесь гэты час расійскія і брытанскія войскі ў раёне аэрапорта «Слаціна» не саступалі адзін аднаму ні ў чым, хоць на тэрыторыю аэрапорта была дапушчана малалікая дэлегацыя на чале з генералам Майклам Джэксанам.

У ходзе складаных перамоваў бакі дамовіліся размясціць расійскі ваенны міратворчы кантынгент у Косаве ў межах раёнаў, падкантрольных Германіі, Францыі і ЗША. Расіі не было адведзена спецыяльнага сектара з асцярогі НАТА, што гэта прывядзе да фактычнага падзелу краю. Пры гэтым аэрапорт «Слаціна» знаходзіўся пад кантролем расійскага кантынгенту, але павінен быў выкарыстоўвацца таксама сіламі НАТА для перакідання іх узброеных сіл і іншых патрэб.

На працягу чэрвеня—ліпеня 1999 года ў Косава з аэрадромаў у Іванаве, Пскове і Разані прыбылі некалькі ваенна-транспартных самалётаў Іл-76 з расійскім міратворчым кантынгентам (ПДВ), ваеннай тэхнікай і абсталяваннем. Аднак большая колькасць расійскіх вайскоўцаў ўвайшло ў Косава па марскім маршруце, выгрузілі ў грэцкім порце Салонікі з вялікіх дэсантных караблёў і ў далейшым здзейсніўшы марш у Косава праз тэрыторыю Македоніі[24].

Пачынаючы з 15 кастрычніка 1999 года аэрапорт «Слаціна» стаў прымаць і адпраўляць міжнародныя пасажырскія рэйсы, зноў атрымаўшы статус міжнароднага аэрапорта.

Вынікі[правіць | правіць зыходнік]

Міратворцы з Расіі знаходзіліся ў Косаве аж да 2003 года, калі расійскі кантынгент (650 ваеннаслужачых) быў выведзены з Косава, а яго маёмасць бязвыплатна перададзена камандаванню міратворчых сіл, наўзамен прыбылі міліцэйскія фарміраванні з Расіі[25].

Узнагарода[правіць | правіць зыходнік]

Асноўны артыкул: Медаль «Удзельніку марш-кідка 12 чэрвеня 1999 г. Боснія — Косава»

Удзельнікі «кідка на Прышціну» і асобы, якія ўдзельнічалі ў яго падрыхтоўцы, былі ўзнагароджаны спецыяльна заснаваны медалём «Удзельніку марш-кідка 12 чэрвеня 1999 г. Боснія — Косава».

Адлюстраванне ў культуры[правіць | правіць зыходнік]

Маршу-кідку прысвечана кампазіцыя «Песня Косаўскага батальёна», напісаная удзельнікамі падзей[26] (музыка Д. Зубаценка, словы С. Бярозаўскага).

Падзеям, звязаным з марш-кідком на Прышціну, прысвечаны мастацкі фільм «Балканская мяжа» (2019) і міні-серыял «Батальён» (2018).

Крыніцы[правіць | правіць зыходнік]

  1. ↑ (англ.) Lambeth B. NATO’s Air War for Kosovo: A Strategic and Operational Assessment. Р. 11—14.
  2. ↑ а б Ивашов 2004, с. 107.
  3. ↑ а б в Гуськова 2013.
  4. ↑ Академия Российской истории. Новейшая история России: Бросок на Приштину Архівавана 1 лістапада 2019.
  5. ↑ Мнение непосредственного участника переговоров и подготовки марш-броска, начальника Главного управления международного военного сотрудничества Минобороны России в 1996—2001 годах, генерал-полковника, ныне президента Академии геополитических проблем Леонида Ивашова
  6. ↑ Интервью президента Республики Ингушетия Ю. Б. Евкурова телеканалу «Вести», июнь 2009 г.
  7. ↑ а б в https://rg.ru/2019/06/10/rodina-prishtinskij-desant.html
  8. ↑ https://russian.rt.com/russia/article/639987-desantniki-brosok-kosovo-prishtina
  9. ↑ Павел АВЕРИН | Сайт «Комсомольской правды». Епископ из Черногории специально приехал в Рязань на 100-летие училища ВДВ (руск.). KP.RU - сайт «Комсомольской правды» (12 лістапада 2018). Праверана 11 ліпеня 2019.
  10. ↑ Ивашов 2004, с. 110.
  11. ↑ Ивашов Л., Бросок на Приштину Архівавана 22 студзеня 2015. // Наш современник, 2005, № 10
  12. ↑ McFaul 1999.
  13. ↑ Поступают сообщения о столкновениях миротворцев с косовскими сепаратистами. Новости. Первый канал (руск.). 1tv.ru. Праверана 11 ліпеня 2019.
  14. ↑ Марш-бросок на Приштину — интервью Леонида Ивашова
  15. ↑ Исполнилось 10 лет со дня марш-броска российских десантников из Боснии в Косово // Первый канал, 14.06.2009
  16. ↑ (англ.) BBC: «World: Europe Generals 'clashed over Kosovo raid'», August 2, 1999; «206 десантников, которые потрясли мир», 11 июня 2003
  17. ↑ "Singer James Blunt 'prevented World War III'". BBC [англійская]. November 14, 2010.
  18. ↑ Екатерина Денисова. НАТО приказала стрелять по русским. Праверана 5 лютага 2011.
  19. ↑ Екатерина Забродина Певец не обидел наших десантников // Известия, 16.11.2010
  20. ↑ Том Пек Как певец Джеймс Блант спас нас от Третьей мировой войны" // The Independent"15.11.2010
  21. ↑ Правда о приштинском десанте(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 19 сакавіка 2012. Праверана 30 кастрычніка 2011.
  22. ↑ Бывший главком ВДВ рассказал о подготовке броска на Приштину. lenta.ru. Праверана 11 ліпеня 2019.
  23. ↑ https://zvezdaweekly.ru/news/t/2019611144-ucae1.html zvezdaweekly.ru
  24. ↑ Воздушный десант отправится в Косово морем // Коммерсантъ, № 115 (1759), 03 июля 1999 года
  25. ↑ Бышков 2006, с. 51.
  26. ↑ Мы держали, держали ту полоску земли…. avtomat2000.com. Праверана 24 сакавіка 2019.

Літаратура[правіць | правіць зыходнік]

  • Бышков П. А. Российский флаг на Балканах(руск.) // Вестник Российского университета дружбы народов. Серия: История России. — М.: РУДН, 2006. — В. 3. — С. 47—52. — ISSN 2312-8674.
  • Гуськова Е. Ю. Бросок российского десанта // Агрессия НАТО 1999 года против Югославии и процесс мирного урегулирования (руск.) / Отв. ред. А. И. Филимонова. — ИСл РАН. — М.: Индрик, 2013. — С. 312. — ISBN 978-5-91674-270-1.
  • Ивашов Л. Г. Косовский кризис 1999 года. Бросок на Приштину(руск.) // Новая и новейшая история. — М.: Наука, 2004. — № 5. — С. 87—114. — ISSN 0130-3864.
  • McFaul M. A. Russia's Pyrrhic 'Pristina Victory'(англ.) // The Wall Street Journal Europe. — 1999. — 30 June — № 4.

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]

Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Марш-кідок_на_Прышціну&oldid=4626389"