Парламенцкія выбары ў Беларусі (1990)

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
< 1985  Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка  1995 >
Выбары ў Вярхоўны Савет БССР
4 сакавіка 1990
Яўка: 87,0%
Кандыдат: Мікалай Дземянцей Зянон Пазняк
Партыя: КПБ Беларускі народны фронт
Месцаў атрымана: 147 / 328 42 / 328

Выбары ў XII Вярхоўны Савет Беларускай ССР адбыліся 4 сакавіка 1990 года на тэрыторыі БССР адначасова з выбарамі народных дэпутатаў РСФСР і на Украіне. Праходзілі па аднамандатных акругах па мажарытарнай выбарчай сістэме. Было абрана каля 90 % прадстаўнікоў Камуністычнай партыі і да 10 % дэпутатаў, апазіцыйныя кіруючай партыі.

Перадгісторыя[правіць | правіць зыходнік]

У кастрычніку 1989 года Вярхоўны Савет Беларускай ССР прыняў Закон «Аб выбарах народных дэпутатаў Беларускай ССР», якім было прадугледжана правядзенне выбараў па аднамандатных выбарчых акругах. Новы закон скараціў колькасць складу парламента (з 485 членаў да 360), што з’яўлялася характэрнай тэндэнцыяй скарачэння заканадаўчых органаў улады па ўсёй тэрыторыі Савецкага Саюза у канцы 1980-х гг. Змянілася таксама і найменне абраных членаў Савета, якія цяпер сталі называцца народнымі дэпутатамі[1].

Згодна з законам 50 народных дэпутатаў БССР абіралася грамадскімі арганізацыямі: Беларускай рэспубліканскай арганізацый ветэранаў вайны і працы (29 месцаў), Беларускім таварыствам інвалідаў (7 месцаў), Беларускім таварыствам сляпых (7 месцаў) і Беларускім таварыствам глухіх (7 месцаў) «на іх з’ездах, канферэнцыях альбо пленумах іх рэспубліканскіх органаў»[2]. 310 дэпутатаў абіралася ад тэрытарыяльных акруг з прыкладна аднолькавай колькасцю выбаршчыкаў[2].

З’яўляліся першымі выбарамі ў савецкай Беларусі, якія праводзіліся на альтэрнатыўнай аснове[3].

Правядзенне[правіць | правіць зыходнік]

Выбары ў Вярхоўны Савет БССР прайшлі адначасова з выбарамі дэпутатаў мясцовых Саветаў і адбыліся 4 сакавіка 1990 года. Асаблівасцю выбараў, характэрнай не для ўсіх іншых саюзных рэспублік, было прадастаўленае права жыхарам іншых рэспублік СССР, якія знаходзіліся ў дзень выбараў на тэрыторыі Беларусі, таксама прымаць удзел у выбарах.

У 310 акругах было вылучана 1 680 кандыдатаў, зарэгістравана — 1 544. З іх 88,5 % раней не былі дэпутатамі Вярхоўнага Савета рэспублікі. На адзін мандат у сярэднім прэтэндавалі каля пяці чалавек. У некаторых акругах колькасць прэтэндэнтаў даходзіла да 16. Па адным кандыдаце вылучылі толькі ў 20 акругах[2].

Сярод кандыдатаў у дэпутаты былі прадстаўнікі камуністаў, нацыяналістаў і дэмакратаў. Напярэдадні выбараў, 25 лютага 1990 года на плошчы Леніна ў Мінску прайшоў стотысячны мітынг Беларускага Народнага Фронту (БНФ), узначаленага Зянонам Пазняком, як сілы, апазіцыйнай Камуністычнай партыі. Мітынгоўцы акружылі галоўны будынак тэлебачання. БНФ запатрабаваў роспуску Цэнтральнай камісіі па выбарах народных дэпутатаў, а таксама адстаўкі партыйнага кіраўніка рэспублікі Я. Я. Сакалова. Акрамя таго, па патрабаванні З. С. Пазняка, які заявіў аб антынароднай, рэакцыйнай і кансерватыўнай улады КПСС яму быў прадастаўлены 15-хвілінны тэлевізійны эфір[4].

Вынікі[правіць | правіць зыходнік]

Асноўны артыкул: Спіс дэпутатаў Вярхоўнага Савета БССР 12-га склікання

У першым туры прынялі ўдзел 6 356 210 з 7 308 156 уключаных у спіс выбаршчыкаў, былы абраны 98 дэпутатаў[5]. У другім туры, які адбыўся 17-18 сакавіка, удзельнічалі 3 494 607 выбаршчыкаў, ці 77,2 %, былі абраны 131 дэпутат[5]. Аднак неабходны кворум у 240 месцаў не быў дасягнуты. Дадатковыя выбары прайшлі 22 красавіка (у 18 акругах) і 5 мая (у 63 акругах), былі абраны яшчэ 38 дэпутатаў[5]. Яшчэ 11 дэпутатаў абрана 10 і 14 мая, такім чынам агульны лік абраных, разам з дэпутатамі ад арганізацый ветэранаў, інвалідаў і пенсіянераў, склаў 278 прадстаўнікоў[5].

Старшыня мандатнай камісіі В. С. Лявонаў у сваім дакладзе паведаміў, што з 328 абраных з 4 сакавіка па 14 мая 1990 года парламентарыяў 289 дэпутатаў з’яўляліся членамі КПСС — КПБ. З іх было 57 работнікаў прамысловасці, транспарту і сувязі, 33 — вёскі. 25 дэпутатаў былі дактарамі і кандыдатамі навук, 11 парламентарыяў мелі юрыдычную адукацыю. У парламенце апынулася 11 жанчын і 3 святара, у тым ліку мітрапаліт Філарэт. Нацыянальны склад парламента, як адзначаў В. С. Лявонаў, быў наступным: 242 беларуса, 64 рускіх, 11 украінцаў, 10 палякаў і 1 яўрэй[6]. Самым маладым дэпутатам быў 24-гадовы ваенаслужачы, старшы лейтэнант Ігар Пелагеча. Самымі старымі — 75-гадовыя Васіль Сінчылін і Іван Ціханаў, абраныя ад ветэранскай арганізацыі.

Па выніках выбараў, пераважную частку Савета (каля 90 %) склалі прадстаўнікі КПСС і лаяльныя дзяржаўнай уладзе дэпутаты[7]. Улетку 1990 года адбылося палітычнае структураванне Вярхоўнага Савета. Большая частка народных дэпутатаў, абраных пры падтрымцы БНФ і ўзначаленага ім Дэмакратычнага блока, аб’ядналіся ў Дэпутацкую апазіцыю БНФ. Дэкларацыю апазіцыі падпісалі 48 чалавек.[8] Крыху раней, у чэрвені 1990 года, была створаная Дэпутацкая група БНФ, якая налічвала 26 удзельнікаў («каля 30»[9]). Шырокім і малаарганізаваным аб’яднаннем усіх дэпутатаў, прыхільных да рэформ, стаў Дэмакратычны дэпутацкі клуб (ДДК) на чале са Станіславам Шушкевічам, у які ўступілі каля 100 народных дэпутатаў.[10] На іншым полюсе палітычнага спектра найбольшае значэнне мела «партгрупа», аб’яднанне кансерватыўна настроеных камуністаў, яна ўключала да 150 народных дэпутатаў.[11] Пазней урад Вячаслава Кебіча абапіраўся на Дэпутацкую групу «Беларусь».[12]

На выбарах у Шклоўскім раёне Магілёўскай вобласці перамог будучы Прэзідэнт Беларусі Аляксандр Лукашэнка. Таксама ў лік дэпутатаў увайшлі Станіслаў Шушкевіч і Зянон Пазняк.

Старшынёй Вярхоўнага Савета, што адпавядала статусу фармальнага кіраўніка беларускай дзяржавы, быў абраны Мікалай Дземянцей[3].

Аспрэчванне вынікаў[правіць | правіць зыходнік]

Выбары не абышліся без інцыдэнтаў. Па словах В. С. Лявонава, у Цэнтрвыбаркам паступілі 1472 лістоў і тэлеграм з прэтэнзіямі, 5000 чалавек звярнуліся «асабіста і па тэлефоне»[6].

  • На Сенніцкім выбарчым участку № 27 Мінскага раёна Мінскай вобласці паміж былым міністрам унутраных спраў БССР В. А. Піскаровым і пісьменнікам В. Т. Якавенкам. Пісьменнік, абвінаваціўшы міністра у тым, што той прыцягваў для агітацыі міліцэйскіх работнікаў і аказваў ціск на выбаршчыкаў, здолеў дамагчыся падтрымкі мясцовай пракуратуры, якая ўнесла адпаведны пратэст у акруговую камісію. Аднак усё ж Мандатная камісія прызнала паўнамоцтвы В. А. Піскарова[13].
  • 27 жніўня 1990 года ў скарзе грамадзяне В. П. Жукоўскі, Л. Д. Фралоў, Т. В. Маслюкоў сцвярджалі, што абранне ў Светлагорску В. Г. Ціхіні нелегітымнае, бо прайшло з грубейшымі парушэннямі: нібыта колькасць выбаршчыкаў у параўнанні з мінулымі выбарамі была заніжана на 2,5 тыс. чал., бюлетэні выдаваліся без прад’яўлення пашпарта і г. д.[14]

Зноскі

  1. ↑ 1991 год: хроника пикирующей страны. — кніга. — Мн.: Право и экономика, 2012.
  2. ↑ а б в Итоги выборов народных депутатов Белорусской ССР 1990 года (руск.)(недаступная спасылка). Белорусские новости. Архівавана з першакрыніцы 17 верасня 2021.
  3. ↑ а б Костенко Д., Фокс, Кашко А. и др. Партизанская республика. Акции протеста в Минске 19-25 марта 2006 года / / под ред. Е.Михайловской.. — М.: РОО «Центр «Панорама», 2006. — 219 с. — ISBN 5-94420-023-5.
  4. ↑ А. В. Курьянович. Выборы в высшие законодательные и представительные органы власти союзных республик в период «перестройки»: особенности, противоречия, итоги (на примере избирательной кампании в Верховный Совет Белорусской ССР XII созыва 1990 г.). — С. 6. — 11 с.
  5. ↑ а б в г Протокол № 6, протоколы регистрации и голосования, стенограмма, бюллетень № 6 шестого заседания Верховного Совета БССР двенадцатого созыва от 17 мая 1990 г. // НА РБ. — Ф. 968. — Воп. 1. — Спр. 2741. — л. 17
  6. ↑ а б Протокол № 6, протоколы регистрации и голосования, стенограмма, бюллетень № 6 шестого заседания Верховного Совета БССР двенадцатого созыва от 17 мая 1990 г. // НА РБ. — Ф. 968. — Воп. 1. — Спр. 2741. — л. 131
  7. ↑ Федута А., Богуцкий О., Мартинович В. Партийное строительство в Беларуси в 1988-1999 гг. // Политические партии Беларуси - необходимая часть гражданского общества. Материалы семинара. — Мн.: Фонд имени Фридриха Эберта, 2003. — 113 с.
  8. ↑ Навумчык С. Сем гадоў Адраджэньня, альбо фрагмэнты найноўшай беларускай гісторыі. — Варшава: Беларускія Ведамасьці; Прага: Člověk v tisni, 2006. — С. 22.
  9. ↑ Будинас Е. Лукашенко: Политическая биография / Под ред. Евгения Будинаса.. — кніга. — М.: Референдум, 2005. — 704 с. — ISBN 5-98097-007-X.(недаступная спасылка)
  10. ↑ Фурман Д., Буховец О. Электоральное поведение белорусских регионов // Фурман Д. Е. (сост.). Белоруссия и Россия: общества и государства. — Москва: Права человека, 1998.
  11. ↑ Баршчэўскі Л. Крывавая ноч // Анішчанка Я. (склад.) Эвакуацыя апазіцыі. — Выд. 2, дапрац. — Мінск: Воля, 2010. — С. 178.
  12. ↑ Казакевіч А. Беларускі парламент эпохі незалежнасці: эвалюцыя дэпутацкага корпусу, 1990—2010 гады // Палітычная сфера. — 2010. — № 2. — С. 60.
  13. ↑ Марчанка Г. «Выбары прызнаць несапраўднымі…» / Г. Марчанка // Звязда. — 1990. — 12 жніўня. — С. 2-3.
  14. ↑ Переписка Мандатной комиссии с учреждениями, организациями и гражданами о нарушениях закона о выборах народных депутатов БССР. — НА РБ. — Ф. 968. — Воп. 3. — Спр. 212. — л. 135
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Парламенцкія_выбары_ў_Беларусі_(1990)&oldid=4670504"