Дыялекты беларускай мовы

Асноўныя дыялекты

Дыялекты беларускай мовы:      Паўночна-ўсходні      Паўднёва-заходні      Сярэднебеларускія гаворкi

---

     Палескія (заходнепалескія) гаворкі

---

Лініі:
     Мяжа беларускіх гаворак (1903, Карскі)      Усходняя мяжа заходняй групы рускіх гаворак (1967, Захарава, Арлова)      Мяжа беларускіх і ўкраінскіх гаворак (1980, Беўзенка)

Беларуская народна-дыялектных мова падзяляецца вучонымі на два асноўных дыялекты: паўночна-усходні дыялект і паўднёва-заходні дыялект — падзеленыя пераходнымі сярэднебеларускімі гаворкамі.

Гаворкі

Асаблівасці

Гаворкі беларускай народна-дыялектнай мовы адрозніваюцца адна ад адной:

• Лексічна;
• Характарам акання;
• Наяўнасцю цвёрдага «Р» ва ўсякім становішчы або ў пэўных умовах, або змешваннем цвёрдага «Р» з мяккім;
• Наяўнасцю або адсутнасцю:
  • Дыфтонгаў;
  • Дзекання і цекання;
  • Змешвання «Ч» і «Ц», і г. д.;

... а таксама ўяўляюць змешаныя гаворкі па суседстве з украінскімі, паўночна- і паўднёва- рускімі.

Вывучэнне

Вялікі ўклад у вывучэнне асаблівасцяў гаворак беларускай мовы ўнёс акадэмік Расійскай Імператарскай Акадэміі навук Яўхім Карскі. Пасля заканчэння Другой сусветнай вайны — Інстытутам мовазнаўства Акадэміі навук БССР сумесна з Беларускім Дзяржаўным універсітэтам і педагагічнымі інстытутамі савецкай рэспублікі было арганізавана падрабязнае і сістэматычнае вывучэнне гаворак беларускай мовы ў дзяржаўных межах БССР. На аснове сабраных матэрыялаў быў складзены падрабязны «дыялектычны атлас беларускай мовы»; не ўсе мовы свету і нават Еўропы маюць такія падрабязныя і добра зафіксаваныя навуковыя працы ў галіне дыялекталогіі.

Трасянка

У Беларусі таксама існуе такая з'ява, як трасянка. Гэта — размоўная мова з пераважна рускай лексікай-слоўнікам, але беларускай граматыкай і фанетыкай. Утварылася трасянка ў выніку змешвання народна-дыялектнай беларускай мовы з сучаснай рускай літаратурнай мовай. Адзначаецца, што з вуснай прамовы трасянка пранікае і ў публіцыстыку. Літаратурная беларуская мова выкарыстоўваецца галоўным чынам гарадской інтэлігенцыяй; вялікая частка гарадскога насельніцтва карыстаецца сучаснай рускай літаратурнай мовай.

Класіфікацыя беларускіх дыялектаў

Групы дыялектаў

Для беларускай мовы вылучаюць наступныя асноўныя групы дыялектаў:

• Паўночна-усходні дыялект — Віцебская вобласць, паўночны ўсход і цэнтральная частка Магілёўскай вобласці:
  • Віцебская група дыялектаў — усход Віцебскай вобласці;
  • Полацкая група дыялектаў — заходняя і цэнтральная часткі Віцебскай вобласці і паўночны захад Магілёўскай вобласці;
  • Усходне-Магілёўская група дыялектаў — усход і частка цэнтра Магілёўскай вобласці;
• Сярэднебеларускія дыялекты — паласа праз поўнач Гарадзенскай, цэнтр Мінскай, паўднёвы захад Магілёўскай і паўночны ўсход Гомельскай абласцей;
• Паўднёва-заходні дыялект — Гарадзенская вобласць, поўдзень Мінскай вобласці і Гомельскай вобласці:
  • Гарадзенска-Баранавіцкая група дыялектаў— Гарадзенская вобласць і поўнач Брэсцкай вобласці;
  • Слуцкая група дыялектаў — поўдзень і паўднёвы ўсход Мінскай вобласці, Гомельская вобласць;
  • Мазырская група дыялектаў — поўдзень Гомельскай вобласці;
• Палеская група дыялектаў — паўднёвы захад Брэсцкай вобласці.

Гл. таксама

• Гальшанская мова