Вялікі бар’ерны рыф

Вялікі бар’ерны рыф
англ.: Great Barrier Reef
Выгляд Вялікага бар’ернага рыфа з космасу
Краіна	Аўстралія
Знаходзіцца ў адміністрацыйнай адзінцы	Квінсленд
Знаходзіцца ў ахоўнай зоне	Great Barrier Reef Marine Park[d]
Месцазнаходжанне	Таўнсвіл
Знаходзіцца на беразе вадаёма	Каралавае мора
Статус каштоўнасці	Сусветная спадчына і listed on the Australian National Heritage List[d]
Плошча	34 893 402,883011 га
Афіцыйны сайт	gbrmpa.gov.au
Расследуецца	Australian Institute of Marine Science[d]
Крытэрый Сусветнай спадчыны (2005)	(vii)[d], (viii)[d], (ix)[d] і (x)[d]
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Вялі́кі бар’е́рны рыф (англ.: Great Barrier Reef) — самы вялікі ў свеце каралавы рыф, знаходзіцца каля ўзбярэжжа Аўстраліі. Гэта самае вялікае на Зямлі стварэнне жывых арганізмаў, якое бачна з космасу (як белая смуга ў блакітным акіяне).

Сусветная спадчына ЮНЕСКА, аб’ект № 154 рус. • англ. • фр.

Агульныя звесткі

Шырыня рыфа ад 300 метраў да 2 кіламетраў, а адлегласць ад мацерыка складае ад 8 да 180 км. Складаецца з каля 2500 асобных рыфаў і каля 1000 астраўкоў. Агульная плошча Вялікага бар’ернага рыфа складае 230 тыс.км². Даследаванні, якія вяліся на рыфах, выявілі, што таўшчыня некаторых каралаў перавышае 500 метраў. Узрост каралаў ацэньваецца каля 2 млн.гадоў, а некаторых да 18 млн гадоў. Шырыня рыфа ад 300 метраў да 2 кіламетраў, а адлегласць ад мацерыка ад 8 да 180 км. Вялікі Бар’ерны рыф складаецца з каля 2500 асобных рыфаў і каля 1000 астравоў, цягнецца на 2300 км з поўдня на поўнач пачынаючы ад тропіку Казярога паміж гарадамі Гладстан і Бандаберг да Торэсава праліва, які аддзяляе Аўстралію ад Новай Гвінеі. Усяго 348698} км². Яго шырыня ў паўночнай частцы складае каля 2 км, у паўднёвай — 152 км. На поўдні, у 300 км ад узбярэжжа, і далей на поўнач, каля мыса Мелвіл, набліжаючыся да мацерыка і ў 32 км. Ён складаецца з мільярдаў каралавых паліпаў. Самая вялікая структура ў свеце, створаная жывымі арганізмамі. Большая частка рыфаў знаходзіцца пад вадой і агаляецца падчас адліву.

Некаторыя рыфы пад уплывам абразіўна-акумулятыўнай дзейнасці мора ператварыліся ў каралавыя астравы. Марскі Нацыянальны парк (плошчам больш за 5 мільёнаў гектараў, створаны ў 1979) уключаны ў Спіс сусветнай спадчыны ЮНЕСКА . Важным відам эканамічнай дзейнасці ў рэгіёне з’яўляецца турызм, які прыносіць каля 3 млрд долараў у год.

Геалогія, геаграфія і асаблівасці

Гісторыя Вялікага Бар’ернага рыфа налічвае каля 18 мільёнаў гадоў . Сучасная гісторыя яго развіцця налічвае каля 8000 гадоў. На старым падмурку з’яўляюцца новыя пласты.

Дзясяткі мільёнаў гадоў таму Усходняя Аўстралія перажыла перыяд тэктанічнага ўздыму, які ссунуў водападзел на 400 км]углыб Квінсленда. У той час у Квінслендзе адбывалася вывяржэнне вулканаў, што аддзяляла цэнтральную частку шчыта ад вулканаў і базальтавых патокаў. Некаторыя з гэтых выхадаў граніту сталі вулканічнымі астравамі. Вынікам гэтых геалагічных працэсаў стала фарміраванне басейна Каралавага мора каля 50 мільёнаў гадоў таму. Аднак у той час врыфа знаходзілася ў высокіх шыротах, дзе халодная вада не давала расці каралам. Ад пачатку кайназою Аўстралія рухаецца на поўнач з хуткасцю 7 см за год. За першыя 25 мільёнаў гадоў Каралавага мора Аўстралія не дасягнула трапічных шырот, спрыяльных для ўтварэння каралавых рыфаў.

Гісторыя Вялікага Бар’ернага рыфа складаная. Перамяшчэнне Квінсленда ў трапічныя воды моцна паўплывала на рост рыфаў і узровень мора змяніўся. Рыфы могуць расці ад 1 да 3 см у год у шырыню і ад 1 да 25 см у год у вышыню. Акрамя таго, яны растуць толькі на глыбіні да 150 м, з-за патрэбы ў сонечным святле, і не могуць расці над узроўнем мора. Калі рэгіён Квінсленда трапіў у трапічныя воды (24 мільёны гадоў таму), некаторыя каралы выраслі, але адкладаўтварэнне павялічылася ў сувязі з эрозіяй Вялікага Водападзельнага хрыбту, стварэннем дэльтаў рэк, назапашваннем глею і турбідытаў, непрыдатных умоў для росту каралаў. 10 мільёнаў гадоў таму ўзровень мора значна панізіўся, што яшчэ больш спрыяла назапашванню адкладаў. Субстрат рыфа мог падняцца з-за адкладаў, у той час як яго край быў занадта далёка, каб спыніць рост каралаў. Акрамя таго, каля 400 тысяч гадоў таму міжледавіковы перыяд быў асабліва цёплым, з больш высокім узроўнем мора і іншымі тэмпературамі. Зямлі, якія склалі аснову Вялікага Бар’ернага рыфа, ўяўлялі сабой прыбярэжныя раўніны, якія ўтварыліся з разбураных адкладаў Вялікага Воддальнага хрыбта з некаторых вялікіх пагоркаў (некаторыя з якіх былі рэшткамі старых рыфаў або вулканаў).

Від на бар’ерны рыф з верталёта

Востраў Герон, каралавы рыф на поўдні Вялікага Бар’ернага Рыфу

З 20 тысяч да 6 тысяч гадоў таму ўзровень мора няўхільна падымаўся. Па меры росту каралы маглі расці вышэй, на пагорках прыбярэжных раўнін. Каля 13 тысяч гадоў таму ўзровень мора быў усяго на 60 метраў ніжэйшы за сённяшні, і каралы пачалі расці вакол пагоркаў прыбярэжных раўнін, якія да таго часу былі мацерыковымі выспамі. З-за павышэння ўзроўню мора большасць мацерыковых астравоў апынулася пад вадой. Каралы маглі тады зарастаць пагоркі ў выглядзе сапраўдных рыфаў. Узровень мора тут за апошнія 6000 гадоў істотна не павысіўся. Рэшткі старажытнага бар’ернага рыфа, падобнага на Вялікі Бар’ерны рыф, можна знайсці ў Кімберлі, Паўночным рэгіёне Заходняй Аўстраліі.

Вялікі Бар’ерны рыф утварыўся ўздоўж стабільнай марской платформы, дзе невялікія глыбіні і невялікія перамяшчэнні паверхні сушы дазволілі ўтварыцца вялікім калоніям каралаў, якія ўтвараюць рыфы. Каралы, якія ўтвараюць рыфы, могуць квітнець толькі ў цёплай чыстай марской вадзе, і на іх рост моцна ўплываюць уздымы і падзенні ўзроўню мора.

Уразлівасць экасістэм каралавых рыфаў звязана з тым, што для росту каралаў патрабуюцца асаблівыя ўмовы. Тэмпература вады не павінна быць ніжэй за 17,5 °C (ідэальная тэмпература 22-27 °C) — гэтым тлумачыцць, чаму Вялікі Бар’ерны рыф не распаўсюдзіўся на поўдзень далей тропіку Казярога. Вада, у якой растуць каралы, павінна мець пэўную салёнасць, таму рыф заканчваецца ля берагоў Новай Гвінеі, дзе рака Флай нясе вялікую колькасць прэснай вады ў акіян.

Сусветная спадчына Вялікага Бар’ернага рыфа падзелена на 70 біярэгіёнаў, з якіх 30 біярэгіёнаў рыфаў. У паўночнай частцы Вялікага Бар’ернага рыфа ўтвараюцца паясы і дэльтападобныя рыфы; гэтыя структуры не сустракаюцца ў іншых сістэмах рыфаў. У сістэме няма атолаў, а рыфы, уласцівыя мацерыку, сустракаюцца рэдка.

Краёвыя рыфы шырока распаўсюджаныя, але найбольш — ў паўднёвай частцы Вялікага Бар’ернага рыфа, дзе прылягаюць высокія выспы, такія як Св. Тройцы. Лагунныя рыфы размешчаны ў паўднёвай частцы Вялікага Бар’ернага рыфа і далей на поўнач, ля берагоў заліва Прынцэсы Шарлоты. Каралавыя рыфы з’яўляюцца найбольш распаўсюджанай формай рыфа ў сярэдзіне сістэмы. Каралавыя рыфы таксама размешчаны далёка на поўнач ад марскога парку Вялікага Бар’ернага рыфа. Плоскія рыфы знаходзяцца на поўначы і поўдні, каля паўвострава Кейп-Ёрк, заліва прынцэсы Шарлоты і Кэрнса. Большасць рыфавых астравоў знаходзяцца пад плоскімі рыфамі.

Асноўная частка рыфа ахоплівае больш за 2100 асобных рыфаў, акружаных амаль 54] бар’ерамі, якія ўтвараюць прыбярэжныя выспы. У іх сярэдняй частцы рыфы раскіданыя, а на поўначы і поўдні яны размешчаны блізка адзін да аднаго. У паўночнай частцы, дзе растуць мангравыя лясы, шмат балот. Паміж Вялікім Бар’ерным рыфам і узбярэжжам цягнецца лагуна. У гэтай мясцовасці глыбіня рэдка перавышае 100 метраў.

З мора схілы рыфа імкліва апускаюцца на тысячы метраў у мора. На бар’ер у гэтай кропцы ўплываюць марскія хвалі і вецер. Тут найхутчэй расце карал, тады як у месцах, дзе хвалі і тэмпература дасягаюць экстрэмальных значэнняў, рыфы губляюць больш за ўсё будаўнічага матэрыялу. Большая частка вольнага матэрыялу зноўку ўплятаецца ў рыфы і ўтварае «новыя скалы». Такім чынам, рыф пастаянна перажывае працэсы разбурэння і наступнага аднаўлення.

Тыпы рыфаў

Рыфы дзеляцца на тры тыпы:

• прыбярэжныя — фарміруюцца каля ўзбярэжжаў выспаў ці кантынентаў;
• бар’ерныя — далей ад берага;
• акіянічныя — у акіяне.

Біяцэноз

Гіганцкі малюск трыдакна Вялікага Бар’ернага рыфа

Каралы Вялікага Бар’ернага рыфа

Каляровыя каралы

Каралы

Зялёная марская чарапаха

Каменная рыба

Эпалітава акула

Вялікі Бар’ерны рыф з’яўляецца найбуйнейшай у свеце экасістэмай, бо гэта калонія каралавых паліпаў. Развіццё гэтай экасістэмы залежыць ад умоў, якія пануюць на водмелі, багатай сонечным святлом вады паблізу ўзбярэжжа. Над паверхняй узвышаюцца каралавыя астравы, якія ўтварыліся за мільёны гадоў з рэшткаў каралавых паліпаў.

Тут жыве больш за 400 відаў каралаў. Большасць з іх адносяцца да цвёрдых каралаў — грыбападобных каралаў, каралаў-мазгавікоў і інш. Колер гэтых каралаў можа вар’іравацца ад чырвонага да цёмна-жоўтага. Ёсць мяккія каралы, якія не маюць вапняковага шкілета, а маюць невялікія цвёрдыя крышталічныя структуры, якія называюцца склерыты. Большасць мяккіх каралаў адносяцца да 36 родаў. Пашыраны гарганарыі (Gorgonacea), якія акрамя склерытаў, маюць яшчэ і другасны шкілет з цвёрдага і гнуткага рэчыва — гарганіну. Большасць гарганарыяў Вялікага Бар’ернага рыфа ярка афарбаваныя з-за наяўнасці ў іх тканінах пігменту і драбнюткіх склерытаў. Найбольш распаўсюджаныя колеры — жоўты, розныя адценні чырвонага, ад аранжавага да карычневага, часам белы, пурпурна-фіялетавы. Да гаргонариям адносяцца таксама так званыя чорныя каралы, якія звычайна растуць на глыбіні больш за 20 метраў. Іх здаўна выкарыстоўвалі ў якасці ўпрыгожванняў.

Акрамя каралаў, на рыфе жывуць больш за 4000 відаў малюскаў, ад слімакоў да гіганцкіх трыдакн, а таксама губкі, марскія анемоны, ракападобныя (крабы, крэветкі, амары, васьміногі, кальмары), а таксама ігласкурыя (марскія зоркі, марскія вожыкі).

На рыфе дыяметрам 1-10 см налічваецца не менш за 330 відаў асцыдый. На рыфе жыве 300—500 відаў імшанак.

На рыфе жыве 500 відаў марскіх водарасцей, у тым ліку 30 відаў роду «Halimeda». 15 відаў марской травы прыцягваюць дзюгоняў, чарапах і забяспечваюць знаходжанне рыбы. Найбольш распаўсюджанымі родамі марскіх водарасцей з’яўляюцца Halophila і Halodule.

На рыфах жыве каля 125 відаў акул, скатаў і хімер.

Вялікі Бар’ерны рыф з’яўляецца домам для каля 1500 відаў марскіх рыб. Колькасць відаў сапраўдных рыфавых рыб, якія лепш за ўсё прыстасаваныя да жыцця ў гэтай экасістэме — каля 500. Тут жыве самая вялікая рыба на Зямлі — кітовая акула, мноства відаў рыбы-папугая, рыба-матылёк, мурэны і многія іншыя. А таксама губан, каменны зуб, акула, вожык-рыба, кардынал і рыба-муха. Акрамя іх, тут сустракаюцца марскі акунь, скаты і акулы, акуні, марскі шчупак, чырвоны акунь, чырванашыйны імператар, некалькі відаў акуня і каралавая фарэль і інш.

На Вялікім Бар’ерным рыфе жыве каля 17 відаў марскіх змей. Часцей сустракаюцца на поўдні, чым на поўначы, у цёплых вадаёмах да 50 метраў.

Паўднёвыя рыфавыя астравы з’яўляюцца месцам размнажэння марскіх чарапах. Шэсць з сямі відаў сустракаюцца ў водах рыфаў, усе яны знаходзяцца пад пагрозай знікнення. Гэта зялёная марская чарапаха, скурыстая чарапаха, чарапаха Хоксбіла, чарапаха Логергед, пласкаспінная чарапаха і аліўкавая чарапаха Рыдлі. Сярод зялёных марскіх чарапах на Вялікім Бар’ерным рыфе ёсць дзве генетычна адрозныя папуляцыі: адна ў паўночнай частцы рыфа, а другая ў паўднёвай.

Марскія кракадзілы жывуць у мангравых лясах і саланчаках на ўзбярэжжы каля рыфа.

У раёне Вялікага Бар’ернага рыфа было зарэгістравана 30 відаў кітоў, а таксама шмат дэльфінаў, у тым ліку касаткі. Воды вакол рыфа з’яўляюцца месцам размнажэння гарбатых кітоў, якіх тут часта можна ўбачыць з чэрвеня па жнівень. Там жывуць вялікія папуляцыі дзюгоняў.

На астравах насяляюць не менш за сем відаў жаб.

240 відаў птушак (у тым ліку 22 віды марскіх і 32 віды кулікоў) наведваюць рыф або гняздуюцца на астравах. Астравы мацерыка з’яўляюцца месцамі гнездавання вялізных калоній птушак, дзе буравеснікі, фаэтоны, фрэгаты, алушы, глупышы і розныя віды крачак. Большасць месцаў гнездавання размешчана на астравах у паўночнай і паўднёвай частках Вялікага Бар’ернага рыфа, месцам размнажэння карыстаецца 1,4-1,7 мільёна птушак. На рыфе таксама сустракаюцца арлы-белабрухі (Haliaeetus leucogaster) і скопы.

Астравы Вялікі Бар’ерны рыф таксама ўтрымліваюць 2195 вядомых відаў раслін; тры з іх з’яўляюцца эндэмічнымі. На паўночных астравах налічваецца 300—350 відаў раслін, у асноўным дрэвы, а на паўднёвых — 200, пераважна травяністых; рэгіён Св. Тройцы — самы разнастайны, налічвае 1141 від. Расліны распаўсюджваюцца птушкамі.

Экалагічныя пагрозы

На Вялікі Бар’ерны рыф ўплывае шэраг фактараў: нізкая якасць сцёку, ваганні салёнасці, цыклічныя ўспышкі зорак цярновы вянок, празмерны вылоўрыбы, які парушае харчовы ланцуг, шляхі караблёў, якія могуць прывесці да разліваў нафты, якія таксама пашкоджваюць рыф. У канцы сакавіка 2016 года навукоўцы абвясцілі аб выяўленні прыкмет смерці каралаў Вялікага Бар’ернага рыфа .

Якасць вады

Тэмпература мора і адбельванне Вялікага Бар’ернага рыфа

Якасць вады ўпершыню была вызначана як пагроза для Вялікага Бар’ернага рыфа ў 1989 годзе. 30 вялікіх рэк і сотні невялікіх ручаёў складаюць вадазбор Вялікага Бар’ернага рыфа, які займае плошчу 423 000 км². З-за шырокага выкарыстання вады чалавекам, каля 700 з 3000 рыфаў знаходзяцца пад пагрозай, бо якасць вады знізілася з-за кіслотных дажджоў і звалак хімічных адходаў, адходаў сельскай гаспадаркі, а таксама развіцця прыбярэжных зон і страт прыбярэжных водна-балотных угоддзяў, якія з’яўляюцца натуральнымі фільтрамі. Угнаенні важныя для павышэння прадуктыўнасць, яны разам з пабочнымі прадуктамі з цукровага трыснягу паступаюць у лагуну Вялікага Бар’ернага рыфа. Асноўнымі відамі сельскагаспадарчай дзейнасці з’яўляюцца вырошчванне цукровага трыснягу ў вільготных тропіках і выпас жывёлы ў засушлівых раёнах тропікаў. Яны з’яўляюцца значнымі фактарамі, якія ўплываюць на якасць вады. Медзь, буйны прамысловы забруджвальнік Вялікага Бар’ернага рыфа, перашкаджае развіццю каралавых паліпаў. [Паводкі] часам звязаны з павышэннем узроўняў азоту і фосфару. У лютым 2007 года з-за мусоннай кліматычнай сістэмы віхуры сцёку дасягнулі крайніх абласцей рыфа .

Фермы моцна забруджваюць ваду з-за празмернага выпасу буйной рагатай жывёлы, празмернага выкарыстання угнаенняў і пестыцыдаў. Забруджванне навакольнага асяроддзя павялічылася на 800 %, а забруджванне неарганічным азотам — на 3000 % з моманту ўкаранення еўрапейскай сельскагаспадарчай практыкі ў Аўстраліі .

Было меркавана , што якасць вады дрэнная з-за лішак пажыўных рэчываў, і гэта спрыяе распаўсюджванню інфекцыйных хвароб сярод каралаў. Праграма доўгатэрміновага маніторынгу выявіла рост захворванняў каралаў у перыяд з 1999 па 1999, [2002] прадстаўнікі праграмы маніторынгу сцвярджаюць, што хваробы каралаў выкліканы антрапагенным забруджваннем.

Павышаныя канцэнтрацыі пажыўных рэчываў уплываюць на каралавыя супольнасці і могуць прывесці да калапсу ў экстрэмальных умовах. Яны таксама ўплываюць на каралы, падтрымліваючы фітапланктон, што павялічвае колькасць фільтруюць арганізмаў, якія змагаюцца за асяроддзе для жыцця. Празмерны перанос адкладаў з сушы на каралы можа прывесці да разбурэння рыфаў шляхам пахавання, парушэння размнажэння і гэтак далей. Асадак уздзейнічае на каралы, душачы іх, калі часціцы асядаюць, памяншаючы святло і патэнцыйна зніжаючы фотасінтэз і рост. Каралавыя рыфы існуюць у марской вадзе з салёнасцю ад 25 да 42 ‰. Салёнасць ўплывае на каралы, павялічваючы іншыя стрэсы, звязаныя з паводкамі.

Іншая пагроза — гэта глеба і глекй з узараных палёў і высечаных лясоў, якія змываюцца ў рэкі і вымносяцца такім чынам у мора. Глей павышае мутнасць вады і не дае сонечным прамяням трапіць на раслінападобныя пратысты, ад якіх залежаць каралавыя паліпы.

Змена клімату

Большасць людзей лічаць, што найбольш сур’ёзнымі пагрозамі для Вялікага Бар’ернага рыфа і іншых трапічных рыфаў на планеце з’яўляецца змена клімату, у асноўным — глабальнае пацяпленне і ўплыў Эль-Ніньё . Многія каралы Вялікага Бар’ернага рыфа пасля змяненняў у навакольным асяроддзі жывуць на верхняй мяжы тэмпературнай адаптацыі, пра што сведчыць масавае змяненне колеру каралаў летам 1998, 2002 і 2006 гадоў. У лютым 2007 года цяперашняя пагроза масавага абескаляроўвання каралаў была ацэненая як «нізкая».

Як было паказана ў 1998, 2002, 2006 і ўсіх іншых, да 2016 каралы выцясняюць свае фотасінтэтычныя зааксантэлы (якія забяспечваюць да 90 % энергетычных патрэбаў каралаў) і ператвараюцца ў бясколерныя, белыя шкілеты карбанату кальцыя. На гэтай стадыі карал яшчэ жывы, і калі вада астыне, карал можа аднавіць свае зааксантэлы. Аднак калі вада не астыне прыкладна за месяц, каралы паміраюць ад голаду. У Аўстраліі быў самы цёплы год у 2005. Анамальна высокія тэмпературы марской вады летам 2005—2006 гадоў выклікалі масавае абескаляроўванне каралаў.

Магчыма, глабальнае пацяпленне прывяло да абвалу рыфаў у тропіках. Тэндэнцыя да павышэння тэмпературы прыводзіць да значна большага абескаляроўвання каралаў. Хуткасць, з якой адбываецца масавае змяненне колеру, ацэньваецца як значна большая, чым рыфы могуць аднавіцца або адаптавацца да яе.

Змяненне клімату і глабальнае пацяпленне з’яўляюцца адной з самых сур’ёзных пагроз для рыфа. Павышэнне тэмпературы на тры градусы Цэльсію можа прывесці да суцэльнай гібелі каралаў. У красавіку 2017 года аэрафотаздымкі паказалі, што дзве траціны рыфа ўжо страцілі колер..

Змяненне клімату ўплывае на іншыя формы жыцця на Вялікім Бар’ерным рыфе, і дыяпазон тэмператур прымушае некаторых рыб шукаць новыя месцы пражывання, выклікаючы смерць птушанят марскіх птушак, якія палююць на рыбу. Акрамя таго, у марскіх чарапах высокая тэмпература азначае, што суадносіны палоў зменяцца. Таксама скароціцца асяроддзе пражывання марскіх чарапах.

Цярновы вянок

Цярновы вянок

Страшным ворагам каралавых паліпаў аказалася вялізная марская зорка са шматлікімі шчупальцамі. Яна пакрытая шматлікімі вострымі іголкамі да 3 см даўжынёй. Уколы іголкамі вельмі балючыя для чалавека і выклікаюць моцнае атручванне. Прыліпаючы да каралаў, цярновы вянок выпускае ў дзіркі каралавых дамоў стрававальны сок і пераварвае паліпы, пакідаючы мёртвую зону. Дарослы арганізм гэтага віду можа за год з’ядаць да шасці квадратных метраў рыфаў. Вялікія ўспышкі гэтых зорак могуць быць шкоднымі для рыфаў. У 2000 годзе ўспышка хваробы прывяла да страты 66 % каралавага покрыва на некаторых рыфах. Нягледзячы на ​​тое, што вялікія ўспышкі гэтых марскіх зорак адбываюцца ў натуральных цыклах, дзейнасць чалавека ў Вялікім Бар’ерным рыфе і вакол яго можа пагоршыць эфект. Зніжэнне якасці вады, звязанае з сельскай гаспадаркай, можа прывесці да цвіцення лічынак цярновага вянку. Адлоў яго натуральных драпежнікаў таксама спрыяе павелічэнню колькасці цярновага вянка. Успышкай лічыцца знаходжанне больш за 30 дарослых марскіх зорак на плошчы 1 гектар.

Празмернае павелічэнне колькасці гэтых раней даволі рэдкіх паліпаедаў, як аказалася, было звязана з знікненнем у многіх раёнах Вялікага Бар’ернага рыфа іх натуральных ворагаў — драпежных трытонаў. Праз вялікія прыгожыя ракавіны паляўнічых за сувенірамі збіралі трытонаў на продаж турыстам. Цяпер паляванне на трытонаў забаронена, аквалангісты змагаюцца з цярновым вянком, і пакрысе аднаўляецца натуральны баланс на рыфе.

Рыбалоўства

Злоў ключавых відаў, такіх як гіганцкі трытон і акула, можа парушыць жыццёва важныя харчовыя ланцужкі рыфаў. Рыбалоўства таксама ўплывае на рыф, павялічваючы забруджванне ад суднаў, вылоўліваючы непажаданыя віды (такіх як дэльфіны і чарапахі) і разбураючы навакольнае асяроддзе рыфа. Празмерны вылоў траваедных можа прывесці да росту водарасцей на рыфе. Напрыклад, рыба лятучая мыш (Platax pinnatus) значна зніжае рост водарасцей. Па стане на 1 ліпеня 2004 прыблізна адна траціна парку Вялікага Бар’ернага рыфа ахоўваецца ад рыбалоўства без пісьмовага дазволу ці падобнага. Аднак на гэтых неахоўных тэрыторыях вядома браканьерства.

Перавозкі грузаў

Shen Neng 1 на мелі каля Вялікага Бар’ернага рыфа, 5 красавіка 2010 г.

Неадкладнымі з’яўляюцца і аварыі пры перавозцы грузаў, бо праз Вялікі Бар’ерны рыф праходзіць некалькі камерцыйных суднаходных маршрутаў. Каля 6000 судоў даўжынёй больш за 50 метраў выкарыстоўваюць Вялікі Бар’ерны рыф у якасці маршруту. З 1985 па 2001 год на ўнутраным шляху Вялікага Бар’ернага рыфа адбылося 11 сутыкненняў і 20 суднаў села на мель. Асноўнай прычынай аварый пры перавозцы грузаў на Вялікім Бар’ерным рыфе з’яўляецца чалавечы фактар.

Нягледзячы на ​​тое, што шлях праз Вялікі Бар’ерны рыф няпросты, капітаны судоў лічаць яго больш бяспечным, чым па-за межамі рыфа ў выпадку механічных пашкоджанняў, бо карабель можа спакойна стаяць падчас рамонту. 75 % усіх судоў, якія праходзяць Вялікі Бар’ерны рыф, выкарыстоўваюць унутраны маршрут. На Вялікім Бар’ерным рыфе вядома больш за 1600 караблекрушэнняў. У прыватнасці, у красавіку 2010 г. каля Вялікага Бар’ернага рыфа сеў на мель балкер з вугалем.

Адходы і г.д., скінутыя ў баластную ваду з судоў (працэдура не выконваецца падчас ачысткі), з’яўляецца біялагічнай небяспекай для Вялікага Бар’ернага рыфа. Злучэнні трыбутылолу, якія змяшчаюцца ў некаторых супрацьабрастльных фарбах на корпусах, прасочваюцца ў марскую ваду і таксічныя для марскіх арганізмаў і чалавека. Робяцца намаганні, каб абмежаваць іх выкарыстанне .

Нафта

Трапічны цыклон Larry над Вялікім Бар’ерным рыфам 19 сакавіка 2006

Лічылася, што пад Вялікім Бар’ерным рыфам знаходзяцца радовішчы нафты.

У 1970 годзе, у адказ на заклапочанасць з нагоды разліваў нафты, дзве каралеўскія камісіі загадалі спыніць пошукі нафты. Пасля Каралеўскай камісіі федэральны ўрад і ўрад штата спынілі свідраванне нафты на Вялікім Бар’ерным рыфе. Даследаванне 1990 года прыйшло да высновы, што рыф быў занадта малады, каб утрымліваць запасы нафты. Бурэнне нафтавых свідравін на Вялікім Бар’ерным рыфе па-ранейшаму забаронена, але разлівы нафты на марскіх шляхах па-ранейшаму пагражае сістэме рыфаў, і ўсяго за перыяд з 1987 па 2002 год было зафіксавана 282 разлівы нафты

Трапічныя цыклоны

Трапічныя цыклоны з’яўляюцца адной з прычын парушэння навакольнага асяроддзя на Вялікім Бар’ерным рыфе. Пашкоджанні, нанесеныя трапічнымі цыклонамі на Вялікім Бар’ерным рыфе, разнастайныя, уключаючы фрагментацыю і зніжэнне салёнасці з-за наступных моцных дажджу і трапічнага цыклону Джой. З 1910 па 1999 год праз Вялікі Бар’ерны рыф прайшло блізу 170 цыклонаў. Большасць цыклонаў праходзіць праз Вялікі Бар’ерны рыф на працягу дня. Увогуле, кампактныя каралы, такія як Porites, будуць жыць лепш, чым разгалінаваныя каралы ва ўмовах цыклона. Асноўная шкода, прычыненая трапічным цыклонам Лары, была заснавана на будове рыфаў, абломках і руху каралаў. Сур’ёзныя трапічныя цыклоны абрынаюцца на ўзбярэжжа Квінсленда кожныя 200—300 гадоў; аднак у перыяд з 1969 па 1999 год большасць цыклонаў у рэгіёне былі вельмі слабымі.

2 лютага 2011 г. моцны трапічны цыклон Яссы абрынуўся на поўнач Квінсленда і нанёс сур’ёзныя пашкоджанні ў раёне Вялікага Бар’ернага рыфа. Для поўнага аднаўлення рыфа могуць спатрэбіцца дзесяцігоддзі.

Выкарыстанне чалавекам

Вялікі Бар’ерны рыф даўно вядомы і выкарыстоўваецца аўстралійскімі абарыгенамі і жыхарамі астравоў Торэсавага праліва. Аўстралійскія абарыгены жывуць у гэтым раёне не менш за 40 000 гадоў, а на астравах Торэсавага праліва — каля 10 000 гадоў. Для іх важныя культурныя функцыі выконвалі і рыфы.

У 1768 годзе Луі дэ Бугенвіль адкрыў рыфы падчас даследчай паездкі, але не запатрабаваў тэрыторыю для Францыі. 11 чэрвеня 1770 года «Індэвор» пад капітанам даследчыка Джэймса Кука сеў на мель каля Вялікага Бар’ернага рыфа, атрымаўшы вялікія пашкоджанні. Пазней яны ўцяклі. Адным з самых вядомых патанулых караблёў быў Pandora, які затануў 29 жніўня 1791 г. Музей Квінсленда вядзе археалагічныя раскопкі на Пандоры з 1983 года. Паколькі рыф не меў атолаў, ён быў у значнай ступені недаследаваны ў 19 стагоддзі. У гэты час на некаторых астравах рыфаў былі знойдзены адклады гуана. У 1922 годзе Камітэт Вялікага Бар’ернага рыфа правёў даследаванні рыфа.

Марскі парк

Марскі парк Вялікі Бар’ерны рыф не ўключае ўвесь Вялікі Бар’ерны рыф.

У 1999 годзе Парламент Аўстраліі прыняў Закон аб навакольным асяроддзі і захаванні біяразнастайнасці, які палепшыў функцыянаванне нацыянальнага прыродаахоўнага заканадаўства, зрабіўшы рэкамендацыі па рэгіянальных прыярытэтах захавання біяразнастайнасці. Як і ахоўныя тэрыторыі на сушы, марскія запаведнікі ствараюцца для захавання біяразнастайнасці для будучых пакаленняў.

У [[2001] годзе] GBRMPA апублікаваў справаздачу аб дэградацыі вады на Вялікім Бар’ерным рыфе і падрабязна апісаў важнасць гэтага пытання. Зніжэнне якасці вады за апошнія 150 гадоў прывяло да абескаляроўвання каралаў, водарасцей і забруджвання пестыцыдамі. Гэтыя формы забруджвання зрабілі рыф уразлівым да змены клімату.

Сёння ўвесь Вялікі Бар’ерны рыф быў абвешчаны марскім паркам і ў 1981 быў уключаны ў Спіс Сусветнай спадчыны ЮНЕСКА. Уся акваторыя і выспы падзеленыя на шэсць зон даступнасці. Зона найпільнейшага кантролю зарэзерваваная для навуковых[даследаванняў. Найбольш даступная зона — агульнадаступная, дапускаецца тралавая лоўля, суднаходства і іншыя ўмераныя віды эксплуатацыі прыродных рэсурсаў, такія як турызм і продаж каралаў.

Турызм

Дзякуючы велізарнай біяразнастайнасці, цёплай чыстай вадзе і даступнасці для круізных судоў, рыф з’яўляецца вельмі папулярным месцам, асабліва для дайвераў. Турызм на Вялікім Бар’ерным рыфе засяроджаны ў Уітсандзі і Кэрнсе з-за іх даступнасці. Гэтыя тэрыторыі складаюць 7 ;% тэрыторыі парку. Многія гарады на ўзбярэжжы Квінсленда прапануюць штодзённыя прагулкі на лодцы. Некалькі мацерыковых і каралавых астравоў цяпер курорты, у тым ліку некранутыя астравы ледзі Эліёт. У 1996 годзе 27 астравоў Вялікага Бар’ернага рыфа былі курортамі.

Асноўным відам турызму ў рэгіёне з 1996 з’яўляецца унутраны турызм, у асноўным падчас аўстралійскай зімы.

У 2003 годзе падлічылі, што турызм на Вялікім Бар’ерным рыфе прыносіць больш за 4 мільярды долараў у год. Прыкладна два мільёны чалавек наведваюць Вялікі Бар’ерны рыф кожны год. Нягледзячы на ​​тое, што большасць з гэтых візітаў кіруюцца ў партнёрстве з індустрыяй марскога турызму, ёсць асцярогі, што турызм шкодзіць Вялікаму Бар’ернаму рыфу.

Разнастайныя туры і круізы прапануюць паездкі. Памеры суднаў вар’іруюцца ад лодкі да супер-яхт. Лодкі з празрыстым дном і падводныя абсерваторыі папулярныя, як і палёты на верталётах. Да гэтага часу самымі папулярнымі турыстычнымі відамі дзейнасці ў раёне Вялікага Бар’ернага рыфа з’яўляюцца падводнае плаванне і дайвінг, часта з выкарыстаннем пантонаў, часта закрытых для рыбалоўных сетак. Знешняя частка Вялікага Бар’ернага рыфа спрыяе такой дзейнасці з-за якасці вады. Дэпартамент турызму Вялікага Бар’ернага рыфа накіраваны на стварэнне экалагічна ўстойлівага турызму. Штодзённая калекцыя ідзе на вывучэнне Вялікага Бар’ернага рыфа. Стратэгія на круізных суднах — замацаванне межаў руху на Вялікім Бар’ерным рыфе.

Аднак экасістэма Вялікага Бар’ернага рыфа настолькі ўразлівая, што ўсялякія горныя работы, здабыча нафты і газу, а таксама камерцыйнае падводнае паляванне з аквалангам забароненыя па ўсёй яго даўжыні.

Адкрывальнікі Вялікага бар’ернага рыфа

• 1606 — Луіс Ваэс дэ Торэс
• 11 чэрвеня 1770 — Джэймс Кук на караблі «Індэвар»
• 1789 — капітан Вільям Блай на караблі «Баўнці».

Гл. таксама

• Лізард
• Галапагас
• Нацыянальны парк Камода
• Вальдэс

Літаратура

• Вялікі Бар’ерны рыф // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 4: Варанецкі — Гальфстрым / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1997. — Т. 4. — 480 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0090-0 (т. 4).

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Вялікі бар’ерны рыф
• Great Barrier Reef Marine Park Authority (англ.)