Усходні Тымор

Дэмакратычная рэспубліка Усходні Тымор
Repúblika Demokrátika Timor Lorosa’e
República Democrática de Timor-Leste

Сцяг Усходняга Тымора Герб Усходняга Тымора
Дэвіз: «Honra, Pátria e Povo (Чэсць, Радзіма і народ)»
Гімн: «Pátria»
Дата незалежнасці	28 лістапада 1975 (ад Партугаліі) 20 мая 2002 (ад Інданэзіі)
Афіцыйныя мовы	тэтум, партугальская
Сталіца	Дылі
Найбуйнейшыя гарады	Дылі
Форма кіравання	Парламенцкая рэспубліка
Прэзідэнт Прэм'ер-міністр	Жазэ Рамуш-Орта Шанана Гужмаў
Дзярж. рэлігія	Каталіцызм
Плошча • Усяго	154-я ў свеце 15 007 км²
Насельніцтва • Ацэнка (2005) • Перапіс • Шчыльнасць	1 040 880 чал. (156-я) 69 чал. чал./км²
ВУП (ППЗ)   • Разам (2004)   • На душу насельніцтва	$370 млн  (185-ы) $400
ІРЧП (2007)	0.489 (нізкі) (162-ы)
Валюта	Долар ЗША
Інтэрнэт-дамен	.tl
Код ISO (Alpha-2)	TL
Код ISO (Alpha-3)	TLS
Код МАК	TLS
Тэлефонны код	+670
Часавыя паясы	+9

Шаблон:Вызнч, Шаблон:Вызн2 – дзяржава, якая займае паўночна-усходнюю частку і невялікі анклаў на захадзе вострава Тымор (найболей буйны з Малых Зондскіх астравоў) і прылеглыя астравы Атаура (Камбінг) і Яка. Агульная плошча - 14,9 тыс.кв.км. Насельніцтва - каля 1 млн. чалавек (2005 г.), у асноўным прадстаўнікі меланезійскай групы. Сталіца - Дылі. Тэрытарыяльна - адміністрацыйная прылада - 13 раёнаў. Афіцыйныя мовы - партугальская (ёю рэальна валодае каля 5% насельніцтва) і мясцовы тэтум. Інданезійская (па розных ацэнках, у той або іншай ступені яе выкарыстаюць да 80% усходнетыморцаў) і англійская (2%) маюць статус адміністрацыйных моў. Час: апярэджвае мінскі на 4 гадзіны (улетку) і на 5 гадзіны (узімку). Нацыянальнае свята - Дзень абвяшчэння незалежнасці Дэмакратычнай Рэспублікі Усходні Тымор - 28 лістапада (у гэты дзень у 1975 упершыню была абвешчаная незалежнасць ДРУТ, неўзабаве анексіраванай Інданезіяй). Грашовая адзінка - долар ЗША. З лістапада 2003 года ў зварот уведзеная разменная грашовая адзінка - цэнтаў (1 долар = 100 цэнтаваў (май 2008)).

Клімат трапічны вільготны. Сярэднегадавая тэмпература - звыш 26 °С. Адрозніваюць два сезоны: дажджлівы і сухі.

Насельніцтва

Каля 95% каталікі. Кіраўніком Рымскай каталіцкай царквы на Усходнім Тыморы ў сакавіку 2004 года прызначаны біскуп Альберта Рыкарда дэ Сілва. Астатняя частка насельніцтва вызнае іслам і традыцыйныя мясцовыя вераванні.

Дзяржаўны лад

Унітарная дэмакратычная рэспубліка парламенцкага тыпу. У адпаведнасці з Канстытуцыяй, прынятай у сакавіку 2002 года, кіраўнік дзяржавы - прэзідэнт (з красавіка 2002 году - Шанана Гужмаа) абіраецца прамым галасаваннем тэрмінам на 5 гадоў (наступныя прэзідэнцкія выбары ў 2007). Асноўная поўнасць выканаўчай улады засяроджаная ў руках прэм'ер-міністра (з мая 2002 года - Мары Алкатыры), прызначанага прэзідэнтам па паданні парламенцкай большасці.

Вышэйшы заканадаўчы орган — аднапалатны парламент, валодае шырокімі ўладнымі паўнамоцтвамі па кіраванні дзяржавай. Складаецца з 88 дэпутатаў, уключаючы прэм'ер-міністра і членаў урада. 13 дэпутатаў прадстаўляюць 13 адміністрацыйных раёнаў і 75 абіраюцца па прапарцыйнай сістэме. У цяперашнім скліканні (наступныя парламенцкія выбары прызначаныя на жнівень 2006) дамінуе партыя ФРЭТЫЛІН (Рэвалюцыйны фронт за незалежнасць Усходняга Тымору) — 57,4%, астатнія партыі — Дэмакратычная, Сацыяльна-дэмакратычная партыя Усходняга Тымора, Тыморская сацыяльна-дэмакратычная асацыяцыя — кожная маюць меней 10% парламенцкіх месцаў.

Прысутнасць кантынгенту міжнародных міратворчых сіл дагэтуль забяспечвала досыць высокі ўзровень палітычнай стабільнасці ва Усходнім Тыморы.

Тым не менш, у краіне захоўваецца пагроза дэстабілізацыі, у аснове чаго ляжаць такія фактары, як найцяжкае сацыяльна-палітычнае становішча ў краіне, а таксама свары паміж наяўнымі ў кіраўніцтве групоўкамі. У студзені 2006 года ДРУТ звярнулася ў СБ ААН з просьбай аб падаўжэнні мандата Аддзялення ААН ва Усходнім Тыморы.

Знешняя палітыка

Паводле канстытуцыі ў знешнепалітычнай сферы ДРУТ арыентуецца на развіццё дружалюбных сувязяў са ўсімі дзяржавамі свету, заснаваных на супрацоўніцтве, узаемнай роўнасці, павазе суверэнітэту, тэрытарыяльнай цэласнасці і правоў чалавека ў інтарэсах мірнага ўрэгулявання канфліктаў, раззбраення, стварэнні калектыўнай сістэмы бяспекі і новага больш справядлівага міжнароднага эканамічнага парадку. Канстытуцыя замацоўвае таксама нацэленасць Усходняга Тымора на "прывілеяваныя" адносіны з дзяржавамі партугаламоўнай супольнасці і "адмысловыя сувязі сяброўства і супрацоўніцтва" з суседнімі дзяржавамі і краінамі рэгіёна.

У верасні 2002 года Усходні Тымор стаў 191-м членам ААН. Рэспубліка аформіла членства ў Сусветным банку, МВФ, Руху недалучэння, актыўна імкнецца да скарэйшага далучэння да механізмаў палітыка-эканамічнага ўзаемадзеяння ў субрэгіёнах ПУА і ПЦР. У ліпені 2005 прыняты ў АРФ. Выяўляючы цікавасць да АСЕАН, у бліжэйшы час далучацца да Асацыяцыі не плануе.

Эканоміка

Эканоміка развітая вельмі слаба, аснову складае сельская гаспадарка, у якой занята звыш 80% насельніцтва. Асноўная прадукцыя - кава (13 тыс.тон у 2004/2005 фінансавым годзе), маіс, рыс. Слаба развітыя таксама рыбалоўства і дрэваздабыча.

Па цэлым шэрагу сацыяльна-эканамічных паказчыкаў Усходні Тымор у групе найболей адсталых дзяржаў Азіі і Афрыкі (сярэднегадавы прыбытак на душу насельніцтва - 410 дол., каля 2/3 насельніцтва афіцыйна пражывае ніжэй рысы беднаты).

З моманту стварэння дзяржава існуе, па сутнасці, дзякуючы масіраванай фінансавай падтрымцы сусветнай супольнасці, якая ажыццяўляецца як у рамках т.зв. міжнароднага клуба донараў, так і на двухбаковай аснове. Асноўны донар - Аўстралія.