Эрытрэя

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Дзяржава Эрытрэя
тыгрынья: ሃገረ ኤርትራ
араб. دولة إرتري‎‎
Герб Эрытрэі
Сцяг Эрытрэі Герб Эрытрэі
Гімн: «ኤርትራ ኤርትራ ኤርትራ»
Дата незалежнасці 24 мая 1993 (ад Эфіопіі)
Афіцыйныя мовы няма; пераважае тыгрынья і арабская
Сталіца Асмара
Найбуйнейшы горад Асмара
Форма кіравання Часовы ўрад
Прэзідэнт Ісаяс Афеворкі
Плошча
• Усяго
• % воднай паверхні
100-я ў свеце
117,600 км²
0,14
Насельніцтва
• Ацэнка (2017)
Шчыльнасць

5 918 000[1] чал. (118-я)
50,6 чал./км²
ВУП
  • Разам (2017)
  • На душу насельніцтва

$10 176 млн [1]
$1466[1]
ІРЧП (2017) 0.420 (нізкі) (179-ы)
Валюта накфа
Авіякампанія Eritrean Airlines
Інтэрнэт-дамен .er
Код ISO (Alpha-2) ER
Код ISO (Alpha-3) ERI
Код МАК ERI
Тэлефонны код +291
Часавыя паясы +3

Эрытрэ́я — краіна ў паўночна-ўсходняй частцы Афрыкі, на ўзбярэжжы Чырвонага мора. Мяжуе з Суданам на захадзе, Эфіопіяй на поўдні і Джыбуці на паўднёвым усходзе. У склад Эрытрэі ўваходзяць астравы Дахлак і Ханіш у Чырвоным моры. Сталіца — горад Асмара. У 1993 годзе стала незалежнай ад Эфіопіі — другая паводле маладосці пасля Паўднёвага Судана краіна Афрыкі. Мае аднапартыйную палітычную сістэму, сітуацыя з правамі чалавека неаднаразова прызнавалася адной з найгоршых у свеце. Адна з бяднейшых краін свету. Уваходзіць у ААН, Афрыканскі Саюз, з’яўляецца назіральнікам пры ЛАД

Этымалогія[правіць | правіць зыходнік]

Ад грэцкай назвы Чырвонага мора (Ἐρυθρὰ Θάλασσα), упершыню ў новы час гэтае імя было ўжыта ў назве калоніі Італьянская Эрытрэя ў 1890 годзе.

Геаграфія[правіць | правіць зыходнік]

Падрабязная карта Эрытрэі

Геаграфічнае становішча[правіць | правіць зыходнік]

Эрытрэя — краіна ў паўночна-ўсходняй Афрыцы. На ўсходзе яна абмываецца Чырвоным морам; мяжуе з Джыбуці, Эфіопіяй і Суданам. У склад Эрытрэі ўваходзяць астравы Дахлак і Ханіш у Чырвоным моры. Плошча тэрыторыі без уліку астравоў складае 117,6 тыс. кв. км.

Прырода[правіць | правіць зыходнік]

Большая частка тэрыторыі краіны ляжыць на Эрытрэйскім плато Эфіопскага нагор'я. На паўднёвым усходзе Эрытрэі знаходзіцца ўпадзіна Афар. Узбярэжжа Чырвонага мора з’яўляецца верхнім бортам тэктанічнай упадзіны, у якой знаходзіцца мора. Клімат узбярэжжа трапічны пустынны і ў Чырвонае мора не ўпадае ніводнае ракі, што робіць яго ваду надзіва празрыстай. Заходнюю, нагорную, частку краіны закранае непрацяглы сезон даждоў. Гэта зона саванаў з тыповым для Афрыкі жывёльным светам: газелі, страусы, вялікі і малы куду, аліўкавы бабуін і інш. Марскі нацыянальны парк астравоў Дахлак уваходзіць у спіс Сусветнай спадчыны ЮНЕСКА.

Гісторыя[правіць | правіць зыходнік]

Разам з Джыбуці, Эфіопіяй, паўночнай часткай Самалі і ўзбярэжжам Чырвонага мора Судана, Эрытрэя лічыцца найбольш верагодным месцам, вядомым старажытным егіпцянам як Пунт, што азначае Боская зямля. Старажытныя жыхары Пунта мелі цесныя адносіны з фараонамі Егіпта ў часы Сахуры і Хатшэпсут. Каралеўства Аксум, што займала большую частку сучаснай Эрытрэі і паўночнай Эфіопіі, была створана падчас першага або другога ст. н.э. У сярэдзіне чацвёртага стагоддзя н.э. Аксум адным з першых у свеце прыняў хрысціянства. У сярэднявеччы вялікая часткі Эрытрэі трапіла пад уладу каралеўства Медры-Бахр. Стварэнне сучаснай Эрытрэі з'яўляецца вынікам каланіяльнага захопу ўзбярэжнай паласы некалькіх царстваў і султанатаў, што ў канчатковым рахунку, прыводзіць да ўтварэння Італьянскай Эрытрэі. Пасля паразы італьянскай каланіяльнай арміі, з 1942 па 1952 год Эрытрэя знаходзілася ў падпарадкаванні ў брытанскай ваеннай адміністрацыі. З 1952 года Эрытрэя, у адпаведнасці з рашэннем Генеральнай асамблеі ААН, на працягу 10 гадоў суіснавала з Эфіопіяй у федэрацыі, маючы ўласны парламент; і мусіла ў 1962 годзе атрымаць незалежнасць. Аднак Эфіопія не падпарадкавалася гэтаму рашэнню, распусціла эрытрэйскі парламент і захапіла Эрытрэю. У краіне пачалася ўзброеная барацьба за незалежнасць, што расцягнулася на 30 гадоў.

У 1993 годзе войска паўстанцаў увайшло ў сталіцу і быў праведзены рэферэндум, на якім за незалежнасць выказаліся 99,83 % прыняўшых удзел. Атрымаўшы незалежнасць, Эрытрэя тым самым пазбавіла былую гаспадыню выхаду да мора. Напружаныя адносіны паміж Эрытрэяй і Эфіопіяй заставаліся і надалей, што прывяло да ўзброенага канфлікту 1998-2000 гадоў з-за памежных тэрыторый. Актыўныя баі працягваліся два гады. Паводле ацэнак International Crisis Group, за гэты час загінулі ад 70 да 100 тысяч чалавек.

У ліпені 2018 года прэм'ер-міністр Эфіопіі Абій Ахмед пагадзіўся перадаць спрэчныя зямельныя тэрыторыі Эрытрэі і «пачаць новую эру міру і дружбы». Адразу пасля ўступлення на пасаду ён падпісаў мірную дэкларацыю з Эрытрэяй і такім чынам спыніў 20-гадовую вайну паміж дзвюма краінамі[3].

Дзяржаўны лад і палітыка[правіць | правіць зыходнік]

Эрытрэя — рэспубліка. Кіраўнік дзяржавы і ўрада — прэзідэнт. Паводле канстытуцыі павінен абірацца парламентам на 5-гадовы тэрмін. З чэрвеня 1993 прэзідэнт — Ісаяс Афеворкі. Выбары прэзідэнта дагэтуль не праводзіліся, дата найбліжэйшых выбараў не вызначана. Заканадаўчы орган — аднапалатная Нацыянальная асамблея — 150 дэпутатаў, прызначаных у маі 1997. Выбары былі запланаваны на снежань 2001, але затым адкладзены на нявызначаны час.

Эрытрэя падзяляецца на 6 правінцый.

Палітычная сітуацыя і правы чалавека[правіць | правіць зыходнік]

У Эрытрэі толькі адна легальная партыя — Народны фронт за дэмакратыю і справядлівасць (кіраўнік — Ісаяс Афеворкі). Паводле Human Rights Watch сітуацыя з правамі чалавека ў Эрытрэі неаднаразова адносілася да ліку найгоршых у свеце. З 1997 прэзідэнтам фактычна забаронена незалежная прэса.

Хоць канстытуцыя і прызнае права свабоды веравызнання, у 2002 Афеворкі дазволіў дзейнасць толькі чатырох цэркваў; астатнія ж — пяцідзясятнікі, сведкі Іеговы — падвергліся пераследванням, а актывісты былі кінутыя ў засценкі турмаў і катаваныя.

З-за абавязковай ваеннай службы, на якую грамадзяне прызываюцца на нявызначаны тэрмін, многія эрытрэйцы пакідаюць краіну.

Беларуска-эрытрэйскія адносіны[правіць | правіць зыходнік]

Дыпламатычныя адносіны паміж Рэспублікай Беларусь і Дзяржавай Эрытрэя ўсталяваныя 11 верасня 1998 года. Візіты на вышэйшым і высокім узроўнях не ажыццяўляліся. Дагаворна-прававая база двухбаковых адносін адсутнічае. У 2004 годзе тавараабарот сфарміраваны беларускім экспартам (шыны) на суму 56 тыс. долараў ЗША.

Насельніцтва[правіць | правіць зыходнік]

Полава-ўзроставая піраміда Эрытрэі, 2016

Агульны гадавы прырост — 0,85 % (2017). Фертыльнасць — 4 нараджэнні на жанчыну (2017). Высокі натуральны прырост суправаджаецца міграцыйным адтокам (-1,39 % у 2017). Працягласць жыцця дастаткова высокая для Трапічнай Афрыкі — 62,7 гадоў у мужчын, 67,8 года ў жанчын (2017). Заражанасць вірусам імунадэфіцыту (ВІЧ) — 0,6 % (па ацэнцы 2017 года)[1].

Грамадства краіны з'яўляецца этнічна неаднастайным. Паводле ўрадавых дадзеных у Эрытрэі налічваецца дзевяць этнічных груп[4]. Незалежны перапіс ніколі не праводзіўся, аднак лічыцца, што народнасць тыграі складае каля 55 % ад усяго насельніцтва краіны. Другой паводле колькасці насельніцтва з'яўляецца народнасць тыгрэ, якая складае каля 30 % насельніцтва. Гэтыя народнасці складаюць асноўную частку пераважна семіцкамоўнага насельніцтва Эрытрэі. Большая частка астатняга насельніцтва належыць да іншых (пераважна, кушыцкіх) афраазійскіх моўных супольнасцей, маюцца нілоцкія меншасці. Рэлігіі — іслам 50 %, хрысціянства (хрысціяне-монафізіты 30 %, каталікі 13 %, пратэстанты 5 %). Пісьменнасць — 70 % мужчын, 48 % жанчын (па ацэнцы 2003 года).

Гарадское насельніцтва — 23 % (2017). Буйнейшая агламерацыя — Асмэра (563 тыс.), іншыя гарады — Керэн (75 тыс.) і Масауа (23 тыс.)[5]

Эканоміка[правіць | правіць зыходнік]

Здабыча марской солі паблізу Масауа

Эрытрэя працягвае заставацца адной з найбяднейшых дзяржаў свету. Яе ВУП на душу насельніцтва дагэтуль меншы за 1500 долараў. Эканоміка Эрытрэі перажыла значны рост у апошнія гады, пра што сведчыць павелічэнне ВУП у кастрычніку 2012 года на 7,5 % ў параўнанні з 2011 годам[6]. У 2015-2017 назіраўся значны ўстойлівы рост ВУП — 3-5 %.[1] Асноўнай прычынай нядаўняга росту эканомікі краіны з'яўляецца пачатак распрацоўкі здабычы золата і серабра ў шахце Біша і вытворчасць цэменту на цэментавым заводзе ў Масаве[7].

У гарадах працуе некалькі ТЭЦ на імпартным паліве агульнай магутнасцю 141 тыс. кВт, толькі 32 % насельніцтва маюць магчымасць карыстацца электрычнасцю. Наладжана прамысловая здабыча солі з марской вады. Працуюць прадпрыемствы харчовай прамысловасці. Заводы паліўнай, тэкстыльнай, абутковай прамысловасці належаць узнаўленню. Шырока распаўсюджана саматужная прамысловасць.

80 % насельніцтва занята ў сельскай гаспадарцы, што дае ўсяго 11,7 % ВУП. Краіна адчувае востры недахоп урадлівых зямель, у тым ліку з-за інтэнсіўнага працэсу эрозіі глеб. Апрацоўваюцца ўсяго каля 5 % тэрыторыі. Вырошчваюць бананы, бульбу, кукурузу, кунжут, гародніну, папаю, проса, пшаніцу, сорга, тэф, бавоўну, цытрусавыя і інш. Развіваецца рыбалоўства (анчоус, ласось, сардзіны, тунец, марскі шчупак). Краіны Еўрапейскага саюза і Японія аказваюць краіне фінансавую дапамогу для развіцця рыбнай гаспадаркі.

У 2016 годзе 95 % экспарту прыходзілася на руды каляровых металаў: медзь (42%), цынк (10%), каштоўныя металы (42%, у тым ліку 25 % золата). Траціну імпарту склалі прадукты харчавання[8]

Грашовая адзінка — накфа (= 100 цэнтаў). Уведзена ў абарот у лістападзе 1997 г. У 1993—1997 гадах у абароце знаходзіўся эфіопскі быр[9].

Транспарт[правіць | правіць зыходнік]

Чыгуначны тунэль на Эрытрэйскім плато

Рух на аўтамабільных дарогах правабаковы. Дзейныя міжнародныя правы кіроўцы. Варта адзначыць, што ў некаторых абласцях рух ноччу забаронены.

Культура[правіць | правіць зыходнік]

Культура Эрытрэі ў значнай ступені вызначаецца становішчам краіны на ўзбярэжжы Чырвонага мора. Адной з самых вядомых частак культуры краіны з'яўляецца кававая цырымонія[10].

Спорт[правіць | правіць зыходнік]

Футбол і веласіпедны спорт з'яўляюцца найбольш папулярнымі відамі спорту ў Эрытрэі. Мясцовыя лёгкаатлеты паспяхова выступаюць на міжнародных спаборніцтвах па бегу на доўгія дыстанцыі.

Гл. таксама[правіць | правіць зыходнік]

Зноскі