Перайсці да зместу

Барысаў камень (Полацк)

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Славутасць
Барысаў камень
55°29′09″ пн. ш. 28°45′29″ у. д.HGЯO
Краіна  Беларусь
Вёска Полацк
Заснавальнік Барыс Усяславіч
Дата заснавання XII стагоддзе
Дата пабудовы першая трэць XII стагоддзя
Статус Ахоўная шыльда гісторыка-культурнай каштоўнасці Рэспублікі Беларусь. Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 212В000608шыфр 212В000608
Map
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Барысаў камень («1-ы Барысаў камень», «Барыс», «Барыс-Глеб»,[1] «Барыс-Хлебнік»[2]) — вялікі валун у Полацку каля Сафійскага сабора. Да 1981 г. знаходзіўся у рэчышчы Заходняй Дзвіны каля вёскі Падкасцельцы. Доўгі час гэты Барысаў камень лічыўся адзіным ацалелым у Беларусі.

Камень у канцы XIX стагоддзя.

Першапачаткова камень знаходзіўся прыкладна ў 5 кіламетрах ад Полацка, уніз па цячэнні Заходняй Дзвіны, бліжэй да левага берага, насупраць вёскі Падкасцельцы (увайшла ў склад сучаснага Наваполацка). З-за таго, што цячэнне ракі падмывала адзін бок каменя, ён быў перакулены так, што вяршыня крыжа была нахілена да вады.

Камень у канцы XIX стагоддзя.

Паводле звестак А. М. Семянтоўскага гэты камень быў названы «Барысам-Хлебнікам», бо ён бывае бачны цалкам, па народнаму «выходзіць з вады», каля дня святкавання Св. князёў Барыса і Глеба, гэта значыць 24 ліпеня. Каля гэтага ж часу звычайна пачынаецца і ўборка збожжа, што і адзначана народам у прымаўцы: «На Глеба Барыса, да хлеба бярыся».[2] Наконт назвы каменя «Барыс-Глеб» А. П. Сапуноў адзначае, што «…літару „г“ Беларусы вымаўляюць вельмі мякка амаль як „х“ (дакладней, як лацінскае „h“); такім чынам, народ наш вымаўляе „Барыс-Хлеб“…»[1].

Спроба выцягнуць камень у 1889 годзе.

Першая спроба выцягнуць камень з ракі адбылася ў 1889 годзе і скончылася няўдачай. Амаль праз сто гадоў, у 1981 годзе камень усё ж быў падняты з Дзвіны і пастаўлены ў Полацку насупраць Сафійскага сабора. З-за натуральнага выветрывання палявога шпату, паверхня каменя крупчастая і няроўная, а надпіс на ім прачытваецца дрэнна.

Прарысоўка надпісу

Камень-валун складзены з палявога шпату чырванаватага колеру, у акружнасці складае каля 8 м, паверхня няроўная. На камені высечаны чатырохканцовы крыж на ступеньчатым падножжы даўжынёй больш за 1,5 м і надпісы «ХС НИКА» і «Господи помози рабу своему Борису». Раней у басейне Заходняй Дзвіны было больш за дзесяць валуноў з аднолькавымі крыжамі і надпісамі. Мяркуюць, што крыжы выбіты паводле загаду князя Барыса Усяславіча ў першай трэці XII ст. у сувязі з ажыўленнем язычніцкіх вераванняў і для ўвекавечання імя князя.

Зноскі

  1. а б Сапунов А. П. Двинские или Борисовы камни. — Витебск: Типография Витебского Губернского Правления, 1890. — 31 с.
  2. а б Сементовский А. М. Глава V. Камни с древними надписями. // Белорусские древности. — СПб.: Типо-литография Н. Степанова, 1890. — С. 92—101. — 137 с. — 600 экз.