Касцёл Найсвяцейшай Дзевы Марыі і кляштар бернардзінцаў (Полацк)

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Манастыр
Касцёл Найсвяцейшай Дзевы Марыі і кляштар бернардзінцаў, Полацк
Абмерны чарцёж 1838 года.
Абмерны чарцёж 1838 года.
55°28′50″ пн. ш. 28°46′16″ у. д.HGЯO
Краіна  Беларусь
Горад Полацк
Канфесія Каталіцызм
Епархія Полацкая
Тып Мужчынскі
Архітэктурны стыль архітэктура барока[d]
Дата скасавання 1832
Статус Ахоўная шыльда гісторыка-культурнай каштоўнасці Рэспублікі Беларусь. Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 212Г000613шыфр 212Г000613
Стан нядзейны
Map
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы
У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Касцёл Найсвяцейшай Дзевы Марыі.

Касцёл Найсвяцейшай Дзевы Марыі і кляштар бернардзінцаў — часткова захаваны кляштарны комплекс у Полацку. Знаходзіцца на левым беразе Дзвіны, у Задзвінні, па адрасе вуліца Гвардзейцаў, 23. Помнік архітэктуры барока. Унесены ў Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Рэспублікі Беларусь.

Гісторыя[правіць | правіць зыходнік]

Полацкі кляштар бернардзінцаў. Мал. Г. Ляйбовіча

У XI—XVI стст. Полацк пераважна праваслаўны горад, але заходні ўплыў быў здаўна. У сярэдзіне XIII ст. полацкі князь Канстанцін заснаваў каталіцкае Рускае біскупства і пабудаваў у Полацку кафедральны касцёл, пасля смерці бяздзетнага князя ў пачатку 1260-х гадоў Полацкая зямля на кароткі час нават трапіла пад уладу рыжскага архібіскупа.

План кляштара. 1838

Паводле хронікі Яна з Камарова[pl], у 1498 годзе пры садзейнічанні вялікага князя Аляксандра ў Полацку заснаваны кляштар бернардзінцаў[1]. Да гэтага часу ў Вялікім Княстве Літоўскім ужо было два бернардзінскія кляштары — віленскі з касцёлам Св. Францыска (1469) і ковенскі з касцёлам Св. Георгія (1471)[2]. Першы драўляны касцёл полацкага кляштара пабудаваны ў 1502 годзе. Аднак, кляштар цалкам знішчаны пажарам падчас Лівонскай вайны 1558—1583 гадоў у аблогу горада маскоўцамі ў 1563 годзе.

У 1695 годзе полацкі ваявода Аляксандр Слушка запрасіў у горад бернардзінцаў, для іх у 1696 годзе на левым беразе Дзвіны пабудаваны драўляныя касцёл Маці Божай і кляштарны корпус[3].

Каменныя будынкі касцёла Св. Марыі і кляштара пабудаваны ў 1769 годзе ў стылі барока на месцы драўляных[4]. У 1772 годзе ў кляштары 10 манахаў, дзейнічала філасофская школа. У комплекс кляштара ўваходзілі гаспадарчыя пабудовы — пякарня, бровар, лядоўня, кузня, стайня, лазня, пладовы сад з агародам. Агулам 30 жылых і 8 нежылых памяшканняў.

У 1832 годзе кляштар закрыты, манахі пераведзены ў Друйскі кляштар, касцёл ператвораны ў праваслаўную царкву Іаана Багаслова[5]. У 1880 годзе прыбудавана багадзельня. Будынкі займалі 3780 кв. м., агароды — 11 497,5 кв. м.

У 1920-я гады савецкія ўлады закрылі царкву. У Другую сусветную вайну комплекс быў пашкоджаны, ад касцёла засталіся руіны. Захаваўся жылы корпус, дзе з 1950-х гадоў размяшчалася медыцынская ўстанова.

Галерэя[правіць | правіць зыходнік]

  • XVIII ст.

    XVIII ст.

  • Касцёл у 1812 годзе. На заднім плане Сафійскі сабор

    Касцёл у 1812 годзе. На заднім плане Сафійскі сабор

  • 1862

    1862

  • Д. Струкаў, 1865

    Д. Струкаў, 1865

  • 1889

    1889

  • 1911

    1911

  • 1916

    1916

  • да 1918

    да 1918

  • да 1918

    да 1918

  • 1918

    1918

  • 1918

    1918

  • 1920-я

    1920-я

  • 1920-я

    1920-я

  • 1941

    1941

Царкоўныя старасты кляштара[правіць | правіць зыходнік]

Царкоўным старастам кляштара ў 1670 годзе быў віленскі канонік Казімір Горскі.

Архітэктура[правіць | правіць зыходнік]

Касцёл[правіць | правіць зыходнік]

Руіны касцёла

У XVI — пачатку XVII стст. храмавае будаўніцтва бернардзінцаў грунтавалася на досведзе і архітэктурнай традыцыі францысканцаў і па ўсёй Рэчы Паспалітай вылучаецца адзінствам архітэктурных рашэнняў.

Касцёл уяўляў сабой 1-нефны храм з 2-х вежавым галоўным фасадам, накрыты двухскатным дахам. Франтоны галоўнага і бакавога фасадаў мелі фігурныя завяршэнні. Над галоўным фасадам узвышаліся 4-ярусныя вежы, у трэцім ярусе якіх былі скразныя паўцыркульныя вокны. У пластыцы фасадаў выкарыстоўваўся класічны ордар.

Усярэдзіне неф касцёла перакрываўся цыліндрычным скляпеннем. Над уваходам на 2 слупах-пілонах выступалі хоры, на іх і вышэй на званіцу вялі вітыя сходы[6].

Кляштар[правіць | правіць зыходнік]

Выцягнуты прамавугольны ў плане будынак кляштара з захаду завершаны перпендыкулярна размешчаным крылом з трапезнай, з усходу прылягаў да касцёла, які не захаваўся.

Архітэктура кляштара адрозніваецца прастатой, мае стрыманы дэкор: пілястры вялікага ордара, прамавугольная ліштва, прафіляваны карніз. Планіроўка галерэйная, перакрыцці памяшканняў скляпеністыя. Дах кляштара крыты дахоўкай.

Зноскі

  1. ↑ Слюнькова И. Н. Монастыри восточной и западной традиций. Архитектурное наследие. ― М., Прогресс-Традиция, 2002. ― С. 216
  2. ↑ Слюнькова И. Н. Монастыри восточной и западной традиций. Наследие архитектуры Беларуси.― М., Прогресс-Традиция, 2002. С. 214
  3. ↑ Рукописный отдел Библиотеки Академии наук (Петербургское отделение). F. 266. Т. 3. План Полоцка (Plan von Polozko) 1707 г.
  4. ↑ Wolff J. Senatorowie i dygnitarze Wielkiego Księstwa Litewskiego 1386—1795. — Kraków, 1885. S. 55—62
  5. ↑ РГВИА. Ф. 405, оп. 7, ед хр.2371, 1834 г. С. 66-68
  6. ↑ к // Архітэктура Беларусі: Энцыклапедычны даведнік. — Мн.: БелЭн, 1993. — 620 с. — ISBN 5-85700-078-5. С. 398.

Літаратура[правіць | правіць зыходнік]

  • Архітэктура Беларусі. Энцыклапедычны даведнік. ― Мн., 1993.
  • Беляев И. Д. История Полотска или Северо-Западной Руси, от древнейших времён до Люблинской унии. ― М., 1872.
  • Кулагін А. М. Каталіцкія храмы на Беларусі. Энцыклапедычны даведнік. ― Мн., 2001
  • Полоцк: Исторический очерк. ― Мн., 1962
  • Kantak K. Bernardyni polscy. T. 1-2.― Lwów, 1993.

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]

Ахоўны знак Аб’ект Дзяржаўнага спіса гісторыка-культурных каштоўнасцей Рэспублікі Беларусь, шыфр 212Г000613
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Касцёл_Найсвяцейшай_Дзевы_Марыі_і_кляштар_бернардзінцаў_(Полацк)&oldid=4590666"