Універсаль

Універсаль (Universal, іншыя назвы — мондалінгва, інверсаль) — схематычная апастэрыёрная мова, распрацаваная ў 1923—1928 гадах Г. І. Мураўкіным (Берлін) і Л. І. Васілеўскім (Харкаў). Мова ўжывае слоўнік і граматыку эсперанта, але ў ёй значна павялічаны ўзровень апрыёрнасці на розных узроўнях моўнай структуры, у адрозненне ад іншых эсперантоідаў.

Фанетыка, арфаграфія

Падчас стварэння алфавіта быў узяты за аснову Міжнародны фанетычны алфавіт, да лацінскіх літар дабаўлены сімвалы ø, ə, ʒ, ŋ, ʃ. Ужываюцца таксама надрадковыя знакі — для даўгаты і назалізацыі галосных, палаталізацыі зычных. Афрыкаты пішуцца дыграфамі — ʦ, ʣ, ʧ, ʤ. Націск звычайна ставіцца на галосным перад канчатковым зычным (як у іда), але можа зрушвацца, вызначаючыся падчас напісання. Падвойныя зычныя падзяляюцца галоснай ə, якая не ўплывае на месца націску.

Словаўтварэнне

У мове няма прынцыповага адрознення паміж словаўтварэннем і словазмяненнем. Тымі ж самымі сродкамі магчыма сфарміраваць і лексічныя, і граматычныя значэнні ад асноў, якія належаць розным марфалагічным катэгорыям. Акрамя атрыманай у спадчыну ад эсперанта аглютынацыі, таксама ўжываюцца:

• уласцівы некаторым апрыёрным лінгвапраектам (напрыклад, сольрэсоль) спосаб утварэння антонімаў шляхам інверсіі асновы (fino — канец, nifo — пачатак; bona — добры, noba — благі; produ — ствараць, dorpu — спажываць) ці, для складаных слоў, аднаго з каранёў (simpatu — спачуваць, mispatu — адносіцца з непрыхільнасцю);
• складанне асноў, у якіх дапускаюцца скарачэнні (dennedo -> dendo — суткі, evnedo -> evno — вечар, evdeno -> evdo — раніца);
• поўная ці частковая рэдуплікацыя асноў для ўтварэння множнага ліку назоўнікаў (толькі ў тым выпадку, калі на гэта не паказвае кантэкст) і займеннікаў, перадачы насычанасці прызнака і шматлікасці дзеяння;
• мадыфікатарам e у якасці прэфікса і суфікса утвараюцца формы мінулага і будучага часу адпаведна для ўсіх частак мовы (ebela — які быў некалі прыгожым, urbeo — будучы горад);
• непрадуктыўная, маючая толькі мнеманічны сэнс, дэрывацыя пры дапамозе унутранай флексіі (lina — доўгі, lana — шырокі, lona — высокі; valdo — лес, veldo — савана, vildo — стэп).

Марфалогія, сінтаксіс

Прыметнікі не дапасуюцца да назоўнікаў паводле роду і ліку, але іх флексіі назалізуюцца ў вінавальным склоне, што з’яўляецца факультатыўным пры звычайным парадку слоў. Прынцып функцыяналізму мовы універсаль вызначае падпарадкаванне марфалогіі сінтаксісу і граматыцы. Прынцып прагматызму і эканоміі дыктуе патрабаванне факультатыўнасці граматычных форм і пазбаўлення ад усялякай збыткоўнасці.

Літаратура

• Васілеўскі Л. І. Невядомая старонка ў гісторыі айчыннай інтэрлінгвістыкі — мова Universal (1925 г.) // Проблемы интерлингвистики. Типология и эволюция международных искусственных языков. — М.: Наука, 1976. (руск.)