Інтэрлінгва (лаціна-сінэ-флексіонэ)

Лаці́на-сі́нэ-флексіо́нэ (Latino sine flexione - латынь без словазмяненняў) - міжнародная штучная мова на аснове латыні, створаная італьянскім матэматыкам Джузэпэ Пеана у 1903 годзе. Пасля дапрацоўкі ў 1908 годзе атрымаў назву інтэрлінгва (не трэба блытаць з іншай штучнай мовай з аналагічнай назвай - Інтэрлінгва).

Алфавіт і правапіс

Алфавіт лаціна-сінэ-флексіонэ супадае з лацінскім: a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z ae oe Тое ж самае адносіцца і да правапіса. У мэтах спрашчэння магчыма пісаць e замест ae i oe, t замест th i f замест ph.

Вымаўленне

Звычайна ужываецца вымаўленне, адпавядаючае так званаму "класічнай"/"рэканструяванай" лацінскай мове:

• B чытаецца як "б", але як "п" у спалучэннях "bs" і "bt".
• C заўсёды чытаецца як "к"
• H чыіаецца як англійскае ці нямецкае "h" (глухое прыдыханне). Але ў словазлучэннях ph, th, ch i rh не чытаецца ўвогуле (гэта значыць яны вымаўляюцца як "п", "т", "к", і "р" адпаведна).
• QU - як кў.
• S - заўсёды як "с".
• V як в ці ў.
• Y як нямецкая "ü" ці французская "u".
• AE як "ай".
• OE як "ой".

Вымаўленне астатніх гукаў адпавядае прынятай традыцыі. Дапушчальныя тыя ці іншыя адкланенні ад гэтага вымаўлення ў бок традыцыйнага, што адлюстроваецца ў арфаграфіі (гл. вышэй). Галоўны націск заўсёды прыпадае на апошні склад слова, другарадны - туды, дзе гэта трэбаядля мілагучнасці.

Слоўнікавы склад

Асноўная маса словаў запазычана з латыні, але ў відазмененай форме. Усе назоўнікі бяруцца ў форме аблатыва адзінага ліка. Прыметнікі бяруцца ў форме намінатыва адзінага ліка сярэдняга рода (для прыметнікаў на -e i -um, прычым -um мяняецца на -o). Дзеясловы ў большасці выпадкаў маюць форму усечанага лацінскага інфінітыва (адкідаецца канчатак -re).

Агульная характэрыстыка словаўтварэння

Лаціа-сінэ-флексіонэ - твор натуралістычнага кірунку ў канструяванні міжнародных моў. Яго граматыка ў асобных выпадках прасцей за граматыку эсперанта (напрыклад, адсутнічае скланенне прыметнікаў, змена дзеясловаў паводле часа, абавязковае ўжыванне канчатка множнага ліка). Але пры гэтым сістэма словаўтварэння запазычана ў мовы-крыніцы - латыні і з-за гэтагавалодае ўсімі якасцямі словаўтварэння еўрапейскіх натуральных моў: аняўнасцю выключэнняў, некалькіх мадэляў для ўтварэння аднаго і таго-ж. Пагэтаму мова акзваецца больш складанай любой іншай аўтаномнай для чалавека, не ведаючага ў той ці іншай ступені латынь.

Словаўтварэнне

Дзеяслоў

У дзеяслова адсутнічаюць катэгорыі асобы і ліка. Напрыклад: Me salta. - я скачу. Vos salta. - Вы скочаце. Illo salta. - Ён, яна, яно скоча. Адсутнічае катэгорыя часа: будучы можа быць адлюстравана пры дапамозе прыслоўя і, а мінулы - прыслоўя е, якія ўкзаваюць на час назоўнікаў. Сам дзеяслоў пры гэтым не змяняецца. Будучы час абазначаюць звароты з мадальнымі дзеясловамі vol i debe. Няма змянення паводле накланенняў. Ад уласнадзеяслова магчыма ўтварыць тры вытворных: інфінітыў - дабаўленнем суфікса -re, актыўны дзеепрыметнік дабаўленнем -nte, і пасіўны дзеерпыметнік дабаўленнем - to. Напрыклад: ama - люблю, amare - любіць, amanre - любячы, amato - любімы. Спалучэнне дапаможнага глагола es (быць) з пасіўным дзеепрыметнікам утварае форму пасіўнага стана. актыўны дзеяч пры гэтым уводзіцца пры дапамозе ab. Напрыклад: Filio es amato ab matre - Сын любімы маткай.

Назоўнік

У лаціна-сінэ-флексіонэ існуе канчатак множнага ліка назоўнікаў - -s(filio - сын filios - сыны). але гэты канчатак магчыма не ўжываць, калі множны лік бачны з канттэкста. Гэта значыць, decem simias i decem simia аюнолькава значаць "дзесяць абяз'ян". Граматычны род адсутнічае. Пол можа быць выказаны пры дапамозе змены кораня, дабаўлення вызначаных суфіксаў ці дабаўкі слоў mas - мужскі і femina - жаночы. Напрыклад: patre - бацька, matre - маці, profeta - прарок, prophetissa - прарочыца, cane mas - самец сабакі, cane femina - самка сабакі. Апошняя мадэль з'яўляецца прадуктыўнай, першыя две - непрадуктыўнымі. Склоны перадаюцца парадкам слоў і прыназоўнікамі (напрыклад, родны склон - прыназоўнікам de).

Прыметнік

Прыметнік незмяняемы. Ступені параўнання ствараюцца пры дапамозе дабаўлення пэўных прыслоўяў.

Лічэбнікі

Колькасныя і парадкавыя

Сістэма лічэбнікаў запазычана з латыні ў некалькі спрошчаным выглядзе.

Колькасны	Пераклрад	Парадкавы	Пераклад
uno	адзін	primo	першы
duo	два	sekundo	другі
tres	тры	tertio	трэці
quatuor	чатыры	quarto	чацвёрты
quinqe	пяць	quinto	пяты
sex	шэсць	sexto	шосты
septem	сем	septimo	сёмы
okto	восем	oktavo	восьмы
novem	дзевяць	nono	дзявяты
decem	дзесяць	decimo	дзясяты
viginti ці duo decem	дваццаць	vigesimo	дваццаты
triginta ці tres decem	трыццаць	trigesimo	трыццаты
nonaginta ці novem decem	дзевяноста	nonagesimo	дзевяносты
centum	Сто	centesimo	соты
mille	Тысяча	millesimo	тысячны
millione	міліён	millionesimo	міліённы

Колькасныя лічэбнікі ад 11 да 19 утвараюца шляхам злучэння колькасных лічэбнікаў першага дзесятка згодна з мадэллю decimo-uno ці decem et uno "адзінаццаць". Парадкавыя - шляхам злучэння парадкавых лічэбнікаў першага дзясятка згодна з мадэллю decimo-unio "адзінаццаты". Колькасныя лічэбнікі ад 40 да 80 - шляхам дабаўлення лічэбнікам першага дзясятка -aginta (канчатковая галосная, калі яна ёсць, пры гэтым адкідаецца): quinaginta - "пяцьдзясят". Парадкавыя лічэбнікі ўтвараюцца шляхам замены ў колькасных - inta на -esimo: quintagesimo "пяцідзясяты.

Прыслоўе

Невытворныя выслоўі запазычаны з латыні. Утварэнне прыслоўяў ад прыметнікаў ажыццяўляецца пры дапамозе выразаў cum mente ці in modo. Напрыклад: in modo fraterno - па-братэрску, cum mente diligente - старанна. Прыслоўі ад назоўнікаў утвараюцца пры дапамозе in modo de - (напрыклад: in modo de fratre - па-братэрску).

Займеннікі

Асабістыя займеннікі

	Адзіны лік	Множны лік
Першая асоба	me	nos
Другая асоба	te	vos
Трэцяяя асоба	illo*	illos

(*)Існуюць таксама спецыяльныя формы illa - яна, id - яно, illas - множны лік ад illa.

Зваротныя займеннікі

Лаціна	Пераклад
se	сабе
se ipso	сам сабе

Прыналежныя займеннікі

	адзіны лік	множны лік
першая асоба	meo	nostro
другая асоба	tuo	vostro
трэцяя асоба	suo

Пытальныя займеннікі

Лаціна	Пераклад
qui?	хто?
que?	што? які з?

Адносныя займеннікі

Лаціна	Пераклад
que	што, які (з)*
qui	хто**
quod	што
quem	што, якога, каго***
utro	які з двух

(*) Назоўны склон, толькі для рэчаў. (**) Назоўны склон, толькі для людзей. (***) Вінавальны склон, як для людзей, так і для рэчаў.

Указальныя займеннікі

Лаціна	Пераклад
illo	тое (ён, яна, яно)
illos	тыя (яны)
ce, hok, isto	гэта, шэтыя
tale	такі
quale	такі, як
ipso	сам
idem	той жа самы

Нявызначаныя займеннікі

Лаціна	Пераклад
aliquo	штосьці, хтосьці
uno	нехта
omne	усе, кожны
nemine	ніхто
alio	другі
solo	адзін, адзіны
toto	весь
neutro	ні адзін з абодвух
altero	адзін з абодвух
utroque	абодва

Сінтаксіс

Дзейнік ставіцца перад выказнікам. Прамое дапаўненне - пасля выказніка. Прыметнік ставіцца пасля вызначаемага назоўніка. Прыслоўе змяшчаецца пасля вызначаемага дзеяслова і перад вызначаемым прыметнікам.

Гл. таксама

Акадэмія інтэрлінгвы

Посилання

• Łacina uproszczona jako światowy język pomocniczy на Repozytorium Cyfrowe Instytutów Naukowych