Ложбан

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Ложбан
Саманазва: la lojban
Створаны: Група Лагічнай Мовы на базе мовы лаглан
Рэгулюе: Група Лагічнай Мовы
Катэгорыя: Лагічная мова
Класіфікацыя структуры: Апрыёрная мова
Тып пісьменнасці: Лацінскі алфавіт
Моўныя коды
ISO 639-1: —
ISO 639-2: —
ISO/DIS 639-3: —
Штучныя мовы

Ложбан (lojban, вымаўляецца ˈloʒban) — штучная мова, створаная дзеля даследавання пытання аб прыродзе мовы, галоўным чынам, аб уздзеянні мовы на мысленне. Ложбан быў сканструяваны, каб дапамагчы выражэнню яснай, лагічнай, недвухсэнсоўнай думкі. Фактычна граматыка з’яўляецца настолькі лагічнай, што яе афіцыйнае вызначэнне існуе як фармальная спецыфікацыя для праграмы yacc (камп’ютарная праграма, якая звычайна выкарыстоўваецца для кантралявання структуры мовы праграмавання). Але гэтая мова не для камп’ютараў, а для рэальнага ўжывання людзьмі.

Гісторыя[правіць | правіць зыходнік]

Мова паходзіць ад мовы лаглан, створанай Джэймсам Кукам Браўнам у 1955 годзе. Артыкул аб лаглане з’явіўся ў амерыканскай навуковай газеце Scientific American у чэрвені 1960 года. Паміж 1982 і 1984 узніклі рознагалоссі паміж доктарам Браўнам і некаторымі лагланістамі — галоўным чынам не з-за якасцяў мовы, а з-за таго, як арганізаваць справы Інстытута Лаглана; паводле чутак, былі закранутыя ўзаемаадносіны паміж бакамі. Спрэчкі працягваліся, і Браўн зацвердзіў свае інтэлектуальныя правы на мову, так што людзі па-за межамі інстытута, здаецца, не маглі карыстацца ёй.

У 1987 годзе некалькі лагланістаў пакінулі інстытут і стварылі новую мову, якая была падобнай па граматыцы, але дастаткова адрознівалася па лексіцы, каб не закранаць аўтарскія правы. Яны стварылі Інстытут Лагічнай Мовы, які зараз кантралюе развіццё мовы ложбан.

Спачатку толькі формы каранёў адрозніваліся ў лаглане і ложбане; паступова дзве асацыяцыі развілі граматыкі сваіх моў у розных накірунках.

Колькасць людзей, валодаючых мовай[правіць | правіць зыходнік]

Толькі некалькі дзясяткаў чалавек здольны свабодна чытаць на ложбане, але толькі менш за 10 здольны свабодна размаўляць на гэтай мове. Каля 25 % лажбаністаў валодаюць эсперанта, 90 % валодаюць англійскай, але, нягледзячы на клопаты па распаўсюджанню мовы сярод іншамоўных асоб, ёсць толькі некалькі рускамоўных асоб і прынамсі адзін чалавек франкамоўны, які не валодае англійскай мовай.

Тэарэтычна мова з’яўляецца простай, але практычна яна вельмі незвычайная, каб яе было магчыма лёгка вывучыць. Эксперыменты з лагланам і ложбанам прадэманстравалі, што чалавечая думка, верагодна, схільная да логікі, але не выкарыстоўвае яе поўнасцю ў мове.

Граматыка[правіць | правіць зыходнік]

Вымаўленне і напісанне[правіць | правіць зыходнік]

Ложбан запісваецца такім чынам, што літары і гукі адпавядаюць адзін аднаму ў адным сэнсе. У мове выкарыстоўваюцца літары лацінскага алфавіта, за выключэннем h, q, w. У табліцы паказана вымаўленне паводле міжнароднага фанетычнага алфавіта:

Літара Гук
a [a]
b [b]
c [ʃ]
e [e]
g [g]
i [i]
j [ʒ]
Літара Гук
k [k]
l [l]
m [m]
n [n]
o [o]
p [p]
r [r]
Літара Гук
s [s]
t [t]
u [u]
v [v]
x [x]
y [ə]
z [z]

Знакі прыпынку выкарыстоўваюцца для падзелу словаў, хаця іх канструкцыя дастаткова ўказвае на пачатак і канец:

  • коска ўказвае на падзел словаў;
  • кропка ўказвае на паўзу;
  • апостраф указвае, што галосныя літары вымаўляюцца асобна, відавочна, пры дапамозе вельмі мяккага [h]: i'a [iʰa].

Без апострафа групы галосных робяцца дыфтонгамі:

  • i на першым месцы робіцца [j]: ia [ja], ie [je], ii [ji], io [jo], iu [ju], iy [jə];
  • i пасля іншай галоснай робіцца [j]: ai [aj], ei [ej], oi [oj];
  • u перад іншай зычнай робіцца [w]: ua [wa], ue [we], ui [wi], uo [wo], uu [wu], uy [wə];
  • u пасля іншай галоснай робіцца [w]: au [aw].

Націск падае на перадапошні склад. Шва (ненапружаны галосны гук, які пішуць y) не лічыцца асобным складам. У іншамоўных імёнах націск у іншым месцы вызначаюць напісаннем націскнога склада вялікімі літарамі. За выключэннем гэтага выпадку, вялікія літары не выкарыстоўваюцца. Фразавая інтанацыя не патрабуецца: крык, пытанне, пачуцці гаворачага адлюстроўваюцца словамі, такім чынам, магчыма выказаць незадавальненне зусім спакойным голасам.

Прыклад тэксту[правіць | правіць зыходнік]

«Ойча наш» на мове ложбан:

doi cevrini .iu noi zvati le cevzda do'u fu'e .aicai .e'ecai lo do cmene ru'i censa
.i le do nobli turni be la ter. ku se cfari
.i loi do se djica ba snada milno vi'e le cevzda .e .a'o la ter.
(.i do nobli turni vi'e le cevzda .ebazake .a'o la ter.)
(.i loi do se djica ba snada mulno vi'e le cevzda .e .a'o la ter)
.i ko fraxu mi loi ri zu'o palci
.ijo mi fraxu roda poi pacyzu'e xrani mi
.i ko lidne mi fa'anai loi pacyxlu
.i ko sepri'a mi loi palci

Кангрэсы[правіць | правіць зыходнік]

Штогадовы кангрэс Групы Лагічнай Мовы пад назвай ЛогФэст адбываецца ў Файрфілдзе (Віргінія, ЗША) у сярэдзіне лета.

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]

Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Ложбан&oldid=4624915"