Стары Запавет

Стары Запавет
Выданне	Catholic Old Testament[d], Септуагінта, Танах, Gamla Testamentet öfversatt af O. F. Myrberg[d], Biblia Hebraica, Mikraot Gedolot[d], Biblia Hebraica Stuttgartensia і Benedictine Vulgate[d]
Выданне або пераклад	Танах
Вывучаецца ў	Old Testament theology[d] і Hebrew Bible studies[d]
Літаратурны матыў	flood as punishment[d], descent of human from animals[d], human made from clay (earth)[d], creation of first woman from man's rib[d], paradise lost[d], paradise lost because of forbidden fruit (drink)[d], confusion of tongues[d], phoenix, animal executed for crime[d], forbidden tree[d], tabu: building too high a tower[d], magic mandrake[d], speaking blood reveals murder[d], magic bell disperses demons[d], waters magically divide and close[d], magic strength resides in hair[d], ladder to upper world[d], strong person[d], tower of Babel: remarkably tall tower designed to reach sky[d], Jonah[d], person swallowed and disgorged[d], seven years of service imposed on suitor[d], queen of Sheba propounds riddles to Solomon[d], riddle contests[d], Solomon's judgment: the divided child[d], Uriah letter changed[d], secret of strength treacherously discovered[d], mark of Cain[d], exposure in boat[d], undesirable children exposed, desirable preserved[d] і conception from eating mandrake[d]
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Стары Запавет — першая, самая старажытная з двух (нараўне з Новым Запаветам), частка хрысціянскай Бібліі, старажытнае яўрэйскае Святое Пісанне («Яўрэйская Біблія»), агульны свяшчэнны тэкст іўдаізму, хрысціянства і ісламу.

Аўтары Старога Запавету шматлікія, некаторыя даследчыкі прытрымліваюцца меркавання, што большасць кніг была напісана ананімна. Кнігі Старога Запавету напісаны ў перыяд з XIII па I стагоддзі да н.э. на старажытнаяўрэйскай мове, за выключэннем некаторых частак кніг Данііла і Ездры, напісаных на арамейскай мове. У перыяд з III стагоддзя да н.э. па I стагоддзе н.э. Стары Запавет быў перакладзены на старажытнагрэчаскую мову. Гэты пераклад («Септуагінта») быў прыняты першымі хрысціянамі і адыграў важную ролю ў станаўленні хрысціянскага канона. Кніга Тобія, Юдыфі і Мудрасці Сіраха захаваліся толькі ў грэчаскім перакладзе. Кніга мудрасці Саламона і другая Ездры напісаны на грэчаскай мове. Трэцяя кніга Ездры захавалася толькі на лацінскай мове.

У канцы IV — пачатку V стагоддзяў Блажэнны Іеранім пераклаў Стары Запавет на лацінскую мову. Яго пераклад называецца «Вульгата». Ім — сярод іншых — карыстаўся Ф. Скарына, перакладаючы Біблію на старабеларускую мову. На царкоўнаславянскую мову пераклад зрабілі святыя браты Кірыл і Мяфодзій у X стагоддзі. Друкаванае выданне Старога Запавету ўпершыню з’явілася ў XV стагоддзі.

Тэрмін «Стары Запавет» з’яўляецца калькай з грэчаскай мовы. У біблейскім свеце «запавет» быў шырока распаўсюджаным тыпам узаемаадносін, і выяўляўся ва ўрачыстай згодзе бакоў, якая суправаджалася вымаўленнем клятваў. Другі тып запавету абазначаў урачыстае абяцанне аднабаковага характару, свайго роду прысягу, зарок. Асаблівым відам з’яўляўся запавет, які заключаўся паміж Богам і чалавекам. Такі запавет мае падабенства з дагаворам аб наданні правоў кіраўніком сваім падданым, шырока распаўсюджанай на Блізкім Усходзе.

У Старым Запавеце тры вялікія цыклы:

• Закон (Тора), або Пяцікніжжа.
• Прарокі.
• Пісанне.

Асабліва важны для рэлігіі іўдаізму першы цыкл — Закон, або Тора, які прыпісваецца прароку Маісею. Тут выкладзены асноўныя нормы, правілы, філасофскія ды маральныя прынцыпы іўдаізму.

У другім цыкле Старога Запавету — Прароках — ёсць некалькі твораў, прысвечаных гісторыі яўрэяў ад прыходу іх у Палесціну прыкладна ў XIII стагоддзі да н.э. і да падзення Ізраіля і Іўдзеі ў VI стагоддзі да н.э. у выніку наступленняў вавілонскіх і асірыйскіх войскаў. Гэта старажытныя хронікі, а таксама творы трох вялікіх прарокаў (Ісаі, Ераміі, Езекііля) і дванаццаці так званых «малых» прарокаў. Прарокамі лічацца людзі, вуснамі якіх гаворыць сам Бог. Галоўны пафас іх твораў — папрокі свайму народу за грахі і прадказанні бедстваў Ізраілю за тое, што яўрэі адступіліся ад Бога, не выконвалі яго запаветаў, спакушаліся вераю ў іншых, язычніцкіх, багоў. Праўда, адначасова кнігі прарокаў прасякнуты надзеяй на прыход Месіі-Выратавальніка, пасланага Богам. Хоць вобраз Месіі ахутаны таямнічым арэолам, усё ж ясна, што ён будзе чалавекам, больш за тое — з царскага роду Давіда. Прыход Выратавальніка — найвышэйшы пункт развіцця чалавецтва, апафеоз гісторыі.

Трэці цыкл Старога Запавету — Пісанне — уключае розныя па характары тэксты: лірычныя, дыдактычныя, гістарычныя; гэта Псалтыр, Песня Песень, Эклезіяст, Кніга Руф, Кніга Эсфір, Кніга Іова. Галоўныя героі тут — цары Давід і Саламон, падчас праўлення якіх старажытны Ізраіль дасягнуў найвялікшай магутнасці.

Упершыню тэрмін «Стары Запавет» з’яўляецца ў другім пасланні апостала Паўла да Карынфян, дзе ён пераклікаецца з Майсеевым Законам, запісаным у Пяцікніжжы, і магчыма, аўтар традыцыйна разумее яго як абавязак, накладзены Богам на народ. У алегорыі пра Сару і Агар у пасланні да Галатаў, апостал Павел проціпастаўляе Сінайскі Запавет — Новаму Запавету Ізраіля, які ўжо не з’яўляецца аброкам, але заснаваны на жывых узаемаадносінах паміж Богам і чалавекам.

Стары Запавет у залежнасці ад зацверджанага канона складаецца з рада кніг. 39 кніг налічвае яўрэйскі канон і пратэстантскія плыні. Старажытны, традыцыйны канон налічвае 39 кніг, але вылічвае 22, па ліку літар яўрэйскага алфавіта, злучаючы некаторыя кнігі ў адну, у некаторых крыніцах 24, усе кнігі яўрэйскага канона першапачаткова былі агульнапрынятымі у хрысціянскіх супольнасцях. 46 кніг налічвае каталіцкі канон (альбо 47, калі Ліст Ераміі вылучыць у асобную кнігу, а не як шосты раздзел кнігі Баруха). 49 кніг налічвае праваслаўны канон (альбо больш, у залежнасці ад мясцовай традыцыі, улічваючы ўсе кнігі, змешчаныя ў Септуагінце).

Стары Запавет — збор розных па памеры і па сваім змесце твораў. Скразная іх ідэя — запавет (дамоўленасць) паміж Богам і народам, а галоўная тэма — гісторыя яўрэйскага народа. Тут ставіцца і шмат агульначалавечых праблем.

Пераклады

• Біблія Францыска Скарыны (за выключэннем кнігі «Апостал»)
• Кнігі Старога Закону // Сьвятая Бібля. Кнігі Сьвятога Пісьма Старога і Новага Закону з мовы гэбрэйскае а грэцкае на вялікалітоўскую (беларускую) нанава перакладзеныя Янам Станкевічам і Майсеем Гітліным
• Стары Запавет у перакладзе Васіля Сёмухі
• Біблія. Пяцікніжжа Майсея ў перакладзе Уладзіслава Чарняўскага
• Пераклады выбраных кніг Старога Запавету Леаніда Галяка
• Цар Саламон. Песьні песьняў Архівавана 12 чэрвеня 2021. у перакладзе Вацлава Ластоўскага
• Віленскі кодэкс 262

Літаратура

• Шамякіна Т. Біблія // Міфалогія і беларуская літаратура: нарысы і эсэ: для ст. шк. узросту / Таццяна Шамякіна. — Мінск: Маст. літ., 2008. — С. 257—280. — ISBN 978-985-02-0925-2.
• Стары́ Запаве́т // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 15: Следавікі — Трыо / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 15. — С. 164. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0251-2 (т. 15).