Бітва на Судоме

Бітва на Судоме
Аркуш Радзівілаўскага летапісу (XV ст.) з тэкстам «Аповесці мінулых часоў» пра падзеі 1020/1021 года, ніжняя мініяцюра прысвечана паходу Брачыслава на Ноўгарад.
Дата	1021
Месца	Судома ў Наўгародскай зямлі
Праціўнікі
Полацкае княства Кіеўская княства
Камандуючыя
Брачыслаў Ізяславіч Яраслаў Уладзіміравіч

Бітва на Судоме — меркаванае баявое сутыкненне паміж войскамі кіеўскага князя Яраслава Уладзіміравіча і полацкага князя Брачыслава Ізяславіча ў 1021 годзе на рацэ Судоме.

Падзеі

Паводле ісландскай «Сагі аб Эймундзе», у 1020 годзе Яраслаў замацаваўся ўжо на кіеўскім стальцы і запатрабаваў ад Брачыслава перадачы памежных валасцей. Брачыслаў, па радзе Эймунда Хрынгсана, кіраўніка варажскай дружыны на службе ў Полацку, не чакаючы нападу Яраслава, пайшоў на Ноўгарад, разрабаваў горад і вывеў у Полацк шмат палонных.

Адносна таго, што адбылося далей, у крыніцах даюцца розныя звесткі. Паводле «Аповесці мінулых часоў» (XII ст.), Брачыслаў разрабаваў Ноўгарад і з палоннымі вярнуўся ў Полацк, а ўжо потым Яраслаў сустрэў Брачыслава на шляху з Ноўгарада на рацэ Судаміры (звычайна атаясняюць з Судомай у Пскоўскай вобласці Расіі), прычым трапіў туды з Кіева за 7 дзён, разбіў у бітве, адабраў здабычу:

В лѣт̑ . ҂s҃ . ф҃ . к҃ѳ . [6529 (1021)] Приде Брѧчиславъ сн҃ъ Изѧславль . внукъ Володимърь на Новъгородъ . и заӕ Новъгородъ . и поимъ Новгородцѣ и имѣньє ихъ . поиде Полотьску ѡпѧть . и пришедшю єму к Судомири рѣцѣ . и Ӕрославъ ис Къıєва въ . з҃ . днь . Постиже и ту . и побѣди Ӕрославъ Брѧчислава . и Новгородцѣ вороти Новугороду . а Брѧчиславъ бѣжа Полотьску

— «Аповесць мінулых часоў». (Лаўрэнцьеўскім летапісе, XIV ст.)

Паводле «Сагі аб Эймундзе» (XIII ст.), бітвы не было — праз некаторы час па нападзе Брачыслава на Ноўгарад, полацкія і кіеўскія войскі сышліся на нейкай рацэ і прастаялі адно супраць другога 7 дзён. Брачыслаў хацеў пачаць бітву, але Эймунд раіў не спяшацца, бо задумаў хітрасць. Са сваім дружыннікам Рагнарам ён ноччу зрабіў засаду ў лесе на сцежцы, дзе, на яго думку, звычайна ездзіла жонка Яраслава — Інгегерда. Эймунду пашанцавала, і ён захапіў Інгегерду ў палон.

Вынікі

Паводле Наўгародскага IV летапісу, пасля бітвы была заключана мірная дамова і Яраслаў аддаў Брачыславу два горада — Віцебск (Видбеск) і Усвят (Въсвячь, цяпер у Пскоўскай вобласці Расіі), якія ў сувязі з гэтым упершыню згаданы летапісам.

Паводле ж Сагі, праз пасрэдніцтве Інгегерд паміж Брачыславам і Яраславам быў заключаны мір, паводле якога Яраслаў атрымліваў Наўгародскую зямлю, а Брачыслаў атрымліваў у дадатак да Полацкай зямлі столькі, каб яго ўладанні павялічыліся ўдвая. Астатняй часткай Русі з цэнтрам у Кіеве князі дамовіліся валодаць разам, а сваім намеснікам прызначалі Эймунда. Магчыма, роля Інгегерд у падзеях перабольшана аўтарам сагі.

Сага не паведамляе якія менавіта землі атрымаў Брачыслаў. Напэўна, маглі мецца на ўвазе тыя самыя Віцебск і Усвят, на думку Вольгі Ляўко, тады Брачыслаў мог атрымаць і Менск.

Супольнае ўладанне Руссю, магчыма, пацвярджаецца тым, што Яраслаў з 1020 года жыў не ў Кіеве, а ў Ноўгарадзе. А ў Кіеве тым часам быў «Брачыславаў двор» і «двор мужоў Яраслававых». Аднак, гэты двуумвірат, калі існаваў, трываў нядоўга, не далей за 1024/1025 гады, калі брат Яраслава — Мсціслаў Уладзіміравіч, атрымаў землі на левым беразе Дняпра. З таго часу Яраслаў пачаў жыць у Кіеве, але Брачыслаў, магчыма, атрымаў нейкую кампенсацыю, бо яны захоўвалі саюз.

У літаратуры

Бітва сярод іншага выводзіцца ў сюжэце рамана Сяргея Булыгі «Жалезны воўк», аўтар дадаў да хады падзей шмат уяўных акалічнасцяў.

Спасылкі

• Аповесць мінулых гадоў