Котра (рака)

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
(Пасля перасылкі з Рака Котра)
Котра
літ. Katra
Характарыстыка
Даўжыня 140 км
Басейн 2 060 км²
Расход вады 12,8 м³/с
Вадацёк
Выток  
 • Месцазнаходжанне Варэнскі раён
 • Каардынаты 54°00′45″ пн. ш. 24°38′23″ у. д.HGЯO
Вусце Нёман
 • Каардынаты 53°33′53″ пн. ш. 24°02′36″ у. д.HGЯO
Размяшчэнне
Водная сістэма Нёман → Балтыйскае мора

Краіны
Рэгіён Гродзенская вобласць
Раёны Гродзенскі раён, Шчучынскі раён
physical
вусце
вусце
physical
выток
выток
вусце
вусце

Ко́тра (літ.: Katrá) — рака ў Літве, Гродзенскім і Шчучынскім раёнах Беларусі, правы прыток Нёмана.

Даўжыня 140 км. Плошча вадазбору 2060 км². Сярэднегадавы расход вады ў вусці 12,8 м³/с. Сярэдні нахіл воднай паверхні 0,2 .

Назва[правіць | правіць зыходнік]

Назва Котра (< Katrá) старабалцкага паходжання.

Разам з літоўскім гідронімам Katarė лічыцца вельмі архаічным гідронімам, напрамую сягаючы індаеўрапейскага *kataro- «рэчка, плынь»[1]. Той жа корань у назве рэчкі Катаранкі (Которянка, Катарянка) на Верхнім Павоччы (у верхнім цячэнні ракі Жыздры)[2].

Фанетычна блізкая будова ў не менш архаічнай назве праточнага возера (цяпер, асушанае ў балота, адразу за літоўскай мяжой) Matara (польск. Motoro, Motora, рус. Моторка), з якога выцякае левы прыток Котры.

Назву Matara параўноўваюць з літоўскім гідронімам Matrūna і звяртаюць увагу на чаргаванне ў пашыральніку: -r- : ar-, як і ў назвах Kat-r-a : Kat-ar-ė[3]. У стараеўрапейскіх гідронімах тыпу Matra вылучаюць аснову Mat- са значэннем «цякучасці»[4], яе фанетычны варыянт Met- мяркуецца ў назвах тыпу *Мецела (на Падняпроўі), Мецна (на Павоччы), Пустамеціжка (прыток Бярэзіны каля Жодзіна), значыць «рака, плынь». Корань Mat- і ў назве верхнедняпроўскай ракі Матолка, з балцкім дыягнастычным пашыральнікам -(o)l-[5].

Суседства балцкіх гідронімаў, утвораных ад розных каранёў з дапамогай аднаго і таго ж пашыральніка, таксама ў парах *Немілна́ — *Акілна́ (Nem- / Ak-, -ln-) каля Лоева, або *Гардата́[ru] — *Аката́ (Gard- / Ak-, -at-) каля смаленскага мястэчка Угра.

Гідраграфія[правіць | правіць зыходнік]

Пачынаецца на тэрыторыі Літвы (Варэнскі раён), амаль на ўсім працягу цячэ праз лес. Непадалёк таксама пачынаецца і цячэ ў процілеглым напрамку рака (ці хутчэй, ручай) Катра, што ўпадае ў спрамленую раку Нізянка.

Гідраграфічная сетка ў вярхоўі Котры значна трансфармавалася ў апошнія 100—150 гадоў за кошт прыродных эразійных працэсаў і асушальнай меліярацыі.

Існуе версія, пацверджаная старымі картамі, што ў другой палове XIX стагоддзя ў выніку працэсу біфуркацыі рака Пеляса раздзялілася на дзве ракі — Улу і Котру. Рэчышча Котры ў самым вярхоўі, у сваю чаргу, было разарвана ў выніку правядзення гідрамеліярацыйных работ[6].

Даліна ракі да возера Корава выразная, яе шырыня 300—500 м. Пойма двухбаковая, шырынёй 300—500 м; да вусця Рычы нізкая, роўная, забалочаная, ніжэй — звілістая, сухая; сустракаюцца невялікія, але глыбокія поймавыя азёры.

Рэчышча спачатку слаба-, потым моцназвілістае, ніжэй вёскі Агароднікі Шчучынскага раёна на працягу 3 км камяністы перакат. Шырыня рэчышча ў межань 10—20 м. Берагі да р. Скарбянка спадзістыя, слаба-забалочаныя, ніжэй — стромкія, вышынёй 1—5 м, у ніжнім цячэнні да 15 м. Вусце знаходзіцца на поўдзень ад вёскі Коматава Гродзенскага раёна.

Найвышэйшы ўзровень разводдзя ў канцы сакавіка — пачатку красавіка. Замярзае ў канцы снежня, крыгалом у пачатку сакавіка.

У пойме меліярацыйныя каналы. Ад вусця ўверх па цячэнні (35 км) рыбапрамысловы ўчастак. У басейне ракі знаходзяцца азёры Берштаўскае, Зубраўка, Цімніца.

Асноўныя прытокі: Скарбянка, Нявіша, Жэчка, Астрынка, Рыча, Скідалька, Пыранка.

На рацэ[правіць | правіць зыходнік]

Мост цераз Котру паміж вёскамі Пужычы і Агароднікі.

Вёскі: Бершты. Зоны адпачынку: Котра (уздоўж ракі), Скідаль (па левабярэжжы).

На левабярэжжы Котранская пушча.

Заўвагі[правіць | правіць зыходнік]

  1. A. Vanagas. Lietuvių hidronimų etimologinis žodynas. — Vilnius, 1981. — С. 150.
  2. В. Н. Топоров. Балтийский элемент в гидронимии Поочья. II. Балто-славянские исследования. 1987. Москва, 1989. С. 49.
  3. A. Vanagas. Lietuvių hidronimų etimologinis žodynas. — Vilnius, 1981. — С. 206—207.
  4. H. Krahe. Unsere ältesten Flussnamen. Wiesbaden, 1964. C. 100.
  5. В. Н. Топоров, О. Н. Трубачев. Лингвистический анализ гидронимов Верхнего Поднепровья. Москва, 1962. С. 195.
  6. План управления республиканским ландшафтным заказником «Котра». Гродно, 2014.

Літаратура[правіць | правіць зыходнік]

  • Ресурсы поверхностных вод СССР. Описание рек и озёр и расчёты основных характеристик их режима. Т. 5. Белоруссия и Верхнее Поднепровье. Ч. 1–2. – Л., 1971.
  • Котра // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 8: Канто — Кулі / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1999. — Т. 8. — С. 435. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0144-3 (т. 8).
  • Природа Белоруссии: Попул. энцикл. / БелСЭ; Редкол.: И. П. Шамякин (гл. ред.) и др. — Мн.: БелСЭ, 1986. — 599 с., 40 л. ил. (руск.)
  • Блакітная кніга Беларусі : Энцыклапедыя / рэдкал.: Н. А. Дзісько і інш. — Мн.: БелЭн, 1994. — 415 с. — 10 000 экз. — ISBN 5-85700-133-1.

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]