Вольха чорная
| Вольха чорная | |||||||||||||||||
 Агульны выгляд дарослага дрэва. Марбург, Германія | |||||||||||||||||
| Навуковая класіфікацыя | |||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
прамежныя рангі
| |||||||||||||||||
| Міжнародная навуковая назва | |||||||||||||||||
| Арэал | |||||||||||||||||
|
| |||||||||||||||||
| Ахоўны статус | |||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
Вольха чорная або клейкая[3][4], Альшына[5][6], Алешына[6], Альшына чорная[7], Альховіна[7][8], Вольха звычайная[9] (Alnus glutinosa) — від лістападных дрэў роду Вольха (Alnus) сямейства Бярозавыя (Betulaceae)[10].
Назва[правіць | правіць зыходнік]
Лацінскі відавы эпітэт лац.: glutinosa азначае «ліпкі» і звязаны з ліпкім маладым лісцем раслінамі. Відавы эпітэт у беларускай мове («чорная») звязаны з колерам кары гэтага дрэва[11].
Сінонімы[правіць | правіць зыходнік]
У сінаніміку лацінскай назвы ўваходзяць:
Батанічнае апісанне[правіць | правіць зыходнік]
 | ||||||||||
 | ||||||||||
Плады і насенне
| ||||||||||
Дрэвы вышынёй да 35 м, са ствалом да 90 см у дыяметры[13], часта шматствольныя. Галіны амаль перпендыкулярныя ствалу. Крона пірамідальная або яйкападобная ў маладосці, з часам становіцца круглявай (акружнасць ў гэты час дасягае 12 і больш метраў). Расце хутка, асабліва ва ўзросце з 5 да 10 (20[14]) гадоў. Поўнага развіцця дасягае ў 50-60 гадоў. Жыве звычайна да 80-100 гадоў, хоць вядомыя і 300-гадовыя асобнікі[15]. Пнёвы параснік дае да 60 гадоў, самы багаты ва ўзросце 20-40 гадоў[16]. Каранёвых атожылкаў цалкам не дае.
Каранёвая сістэма павярхоўная. На каранях утвараюцца гронкамі клубеньчыкі дзякуючы сімбіёзу з азотфіксуючымі бактэрыямі (Schinzia alni).
Галіны трохграневыя або круглыя, гладкія або з рэдкімі валасінкамі, у маладосці клейкія, пазней толькі са светлымі вулжачкамі, што вылучаюць смалістае рэчыва, якое ўтварае на іх смалісты налёт, чырванаватыя, бурыя або зелянява-бурыя, з добра прыкметнымі, даволі частымі рудаватымі чачавічкамі[10].
Кара ствала спачатку зелянява-бурая, бліскучая, усыпаная папярочнымі светлаватыя чачавічкамі, становіцца цёмнай, амаль чорнай або зелянява-цёмна-карычневай, з узростам расколістай[10]. На старых ствалах утвараецца чарнаваты пласт скарынкі. Вольха чорная ставіцца да групы дрэў з максімальным прыростам драўніны ў сярэднім узросце ў чыстых пасадках[13].
Драўніна мае аранжавую афарбоўку.
Пупышкі і лісце[правіць | правіць зыходнік]
Пупышкі зваротнаяйкападобныя, тупыя або астраватыя, даўжынёй 9—15[17] мм, адхіленыя, спачатку клейкія, пасля сухія, буравата-чырвоныя або цёмна-бурыя, густа засаджаны васковымі струпамі, на ножках, з трохслядовым ліставым шрамам.
Лісце супратыўнае (лістаразмяшчэнне па формуле 1⁄3), простае, круглявае або няправільна-авальнае, даўжынёй 4[18]—9[17](12[18]) см, шырынёй (3[17])6—7[17](10) см, на концах тупое або з невялікай выемкай, ля аснавання шырока-клінаватае або круглявае, у ніжняй частцы цэльнакрайняе, вышэй гародчата-пільчатае або двойчыбуйназубчатае, на хвосціках даўжынёй 1-2 см. Маладое — клейкае, спелае — зверху голае, цёмна-зялёнае з абодвух бакоў, слаба бліскучае, з кропкавымі залозкамі, знізу святлей, толькі з рудымі бародкамі валасінак ў кутах жылак.
Суквецці і кветкі[правіць | правіць зыходнік]
 |
 | |||||||||
Злева направа:
Лісце. Мужчынскія і жаночыя кветкі | ||||||||||
Тычынкавыя кветкі дробныя, складаюцца з чатырохраздзельнага калякветніка з чатырма тычынкамі з жоўтымі пылавікамі; на тры кветкі маецца адна пяцілопасцевая прыкветная лускавінка; у канчатковых каташках 4—7[18](8) см, ад жаўтлява-карычневых да чырванавата-карычневых. Падчас цвіцення стрыжань мужчынскай кветкі выцягваецца і становіцца мяккім, з-за чаго каташак павісае. Гэтым дасягаецца перавернутае становішча кветак, што абараняе пылавікі ад намакання. Пылок падае на лускавінкі ніжэйшых каташкаў, адкуль здзімаецца ветрам[14].
Песцікавыя шышачкі — па 3—5 на бязлісцевых ножках, якія звычайна даўжэй іх[18], даўжынёй 12—(15[18])20 мм, дыяметрам 10 мм, чырванаватыя. Лычыкі ніткападобныя, чырванаватыя, выходзяць за край пяцілопасцевай прыкветкавай лускавінкі. Унутры кожнай прыкветкавай лускавінкі размяшчаецца па два кветкі[14]. Прыкветкавыя лускавінкі калі разрастаюцца ўтвараюць пяціраздзельныя, спачатку зялёныя, а пасля рудыя, моцна патоўшчаныя лускавінкі шышачкі.
Цвіце ранняй вясной, да з’яўлення лісця, у красавіку — маі[18]. Цвіценне да распускання лісця забяспечвае вялікія выгоды для апылення кветак[14].
Плады і насенне[правіць | правіць зыходнік]
Плод — шышка (1)2—2(3) см даўжынёй і (1)2[17]—2,5[18] мм шырынёй, спачатку зялёная, да восені цёмна-чырванавата-бурая, яйкападобная, амаль круглявая, з моцна пляскатым, прамым або слабавыемкавым аснаваннем і вострай верхавінай, са скурыстым, вельмі вузкім, празрыстым крылом, сабраны па тры — чатыры разам, кожная на доўгім хвосціку. Пад кожнай лускавінкай сядзяць па два пляскатых, 2-4 мм даўжынёй, чырванавата-бурых арэшка з вельмі вузкім празрыстым абадком і з вельмі кароткімі засохлымі на вяршыні рэшткамі слупка. Шышкі у Цэнтральнай Расіі спеюць у верасні — кастрычніку, усю зіму вісяць закрытымі і толькі вясной, у сакавіку, а то і раней, пачынаюць раскрывацца, вызваляючы насенне, што падалі прама на снег. Насенне распаўсюджваецца ветрам або, падаючы на снег або ў ваду, выносяцца цягам ручаёў і рэчак[14].
Плоданасіць амаль штогод, але багата праз 3-4 гады. Гады са слабым ураджаем здараюцца вельмі рэдка[13]. Расліны пачынаюць плоданасіць з 10 — 12(15[14])-гадовага ўзроста пры росце на волі і ў 40-гадовым узросце ў насаджэннях. У 1 кг да 909 тысяч арэшкаў; вага 1000 арэшкаў ад 0,7 да 1,5 г. Усходжасць насення захоўваецца два — тры гады (адзін год[14]).
 |
 |
 | ||||||||
Злева направа:
Мужчынская кветка (павялічана). Жаночыя кветкі (павялічана). Насенне. | ||||||||||
Распаўсюджанне і экалогія[правіць | правіць зыходнік]
 Чорнаалешнікавая багна. Брандэнбург, Германія |
 Чорнаалешнік з прымешкам бярозы. Фінляндыя |
Арэал — зона ўмеранага клімату ў заходняй частцы Азіі і амаль паўсюль у Еўропе; паўночныя краіны Афрыкі (Алжыр, Марока, Туніс). Занесена і натуралізавалася ў многіх частках Зямлі, прычым у Паўночнай Амерыцы паводзіць сябе агрэсіўна, месцамі прадстаўляючы пагрозу мясцовым відам.
На Беларусі распаўсюджваецца на нізінных балотах, у поймах рэк, па берагах азёр па ўсёй тэрыторыі[10]. Утварае чорнаалешнікавыя лясы, найбольшыя масівы якіх на Палессі[10] і Цэнтральнабярэзінскай раўніне.
Вольха чорная святлалюбная, расце ў багата ўвільготненых праточнымі водамі месцах, на нізінных балотах (алешнікавыя багны, «елхі»), у забалочаных лясах і поймах рэк, па берагах азёр, днах яраў і бэлек, ля ключоў, у выглядзе курцін на астравах. Добра расце на моцна ўгноеных глебах з вялікім увільгатненнем, расце таксама і на добра аэраваных глебах з грунтавымі водамі. На параўнальна сухіх, нават пяшчаных глебах можа расці пры неглыбокім заляганні грунтавых вод, а на моцна ўвільготненых глебах можа расці і пры гарачым клімаце. Глебы могуць быць ад тарфяна-балотных да перагнойна-глеевых.
Тыпавы від лясной і лесастэпавай зоны, якія заходзяць у стэпавую зону па далінах рэк. Расце ў якасці прымешкі ў ясеневую, дубовых, яловых лясах, бярэзнікі з бярозы пушыстай, зрэдку ў асінніку, а на залішне ўвільготненых глебах утварае чыстыя насаджэнні, так званыя чорнаалешнікавыя багны, або чорнаалешнікі. Утварае таксама ў якасці садамінанту шырокалісцева-чорнаалешнікавыя лясы, у дрэвастоі якіх прысутнічаюць дуб звычайны, бяроза пушыстая, ліпа драбналістая.
У Расіі сустракаецца ў еўрапейскай часткі, акрамя паўночных раёнаў і крайняга поўдня; на поўнач ад 63° паўночнай шыраты расце адзінкава на паўднёвым узбярэжжы Белага мора і каля станцыі Лоўхі(руск.) бел., у Прычарнамор’і сустракаецца ў плаўнях Дняпра, Днястра і Буга, расце ў Заходняй Сібіры (ад Урала да ніжняй плыні ракі Табол, ізалявана ў раёне Омска), у Крыму і на Паўночным Каўказе[19]. Звычайная ў Ленінградскай вобласці, дзе сустракаецца адзінкава ці ўтварае лясы па краях балот, берагах рэк, ручаёў, на ўзбярэжжы Фінскага заліва. На Украіне паўсюдна ўтварае чыстыя насаджэнні па берагах рэк, рачных далінах, балотах і вільготных ярах, але ў Крыме сустракаецца толькі зрэдку ў выглядзе адзінкавых дрэў і невялікіх груп у гарах[20]. У Казахстане расце ў раёне Кушмуруна(руск.) бел., Актабэ(руск.) бел. (станцыя Мартук, рака Ілек), гарах Ерэйментау(руск.) бел., раёне Каркаралінска, Баянаула(руск.) бел., зрэдку ў пасадках Алматы[18]. Найбольшае распаўсюджванне мае ў Беларускім і Украінскім Палессі, на поўдні Прыбалтыкі і ў цэнтральных раёнах Еўрапейскай часткі Расіі.
Вольха чорная — даволі патрабавальнае да глебаў, марозаўстойлівае, святлалюбнае, але і ценевынослівае дрэва.
Ахоўны статус[правіць | правіць зыходнік]
Вольха чорная ўключана ў Чырвоныя кнігі Казахстана, Малдавіі і Омскай вобласці[21].
Вольха чорная ўключана ў Чырвоны спіс IUCN[22].
Хімічны склад[правіць | правіць зыходнік]
Лісце багатае бялкамі (да 20 %), тлушчамі (да 6 %), вітамінам C, карацінам, флаваноідамі, смалянымі кіслотамі. Выкарыстоўваюцца ў медыцынскай практыцы і народнай медыцыне як супрацьзапаленчы і звязальны сродак, пры ларынгіце і іншых прастудных захворваннях. Кара ўтрымлівае эфірны алей, вітамін PP[15].
Значэнне і ўжыванне[правіць | правіць зыходнік]
Лекавая, драўняная, меданосная, таніданосная, фарбавальная, кудзелістая, дэкаратыўная, фітамеліяратыўная і кармавая расліна.
Вольха чорная незаменная пры аблясенні мокрых месцаў, багнаў і гразкіх узбярэжжаў.
Кара і шышкі — крыніца дубільных рэчываў і фарбавальнікаў для скуры і воўны (дае жоўты, чырвоны і чорны колеры)[16]. Карычневую фарбу атрымліваюць з пупышак[15]. На Каўказе фарбуюць настоем альховай кары таксама сукно і шоўк.
Пчолы збіраюць на расліне пылок і смалістыя выдзяленні на пупышках і лісці, з якіх выпрацоўваюць праполіс[16].
Лісце альшыны ўтрымлівае шмат пратэіну (да 20 % і больш), сырога тлушчу (6 %), параўнальна трохі клятчаткі (14-22,0 %), вітамін С, каратын, кальцый. Яно добра паядаецца дзікімі жывёламі, авечкамі і козамі (пераважна ў сухім выглядзе)[14]. Лісце добра ядуць трусы..
Медыцынскае выкарыстанне[правіць | правіць зыходнік]
У якасці лекавай сыравіны выкарыстоўваюць шышкі вольхі (лац.: Fructus Alni)[10], якія збіраюць позняй восенню ці зімой, сушаць на гарышчах, пад падстрэшкамі або ў сушылках са штучным абаграваннем[23]. Лекавае прымяненне маюць таксама лісце (лац.: Folia Alni) і кара маладых галін вольхі (лац.: Cortex Alni)[10].
Адвары і настойкі яе шышак выкарыстоўваюць як вяжучы сродак пры энтэрытах і калітах[23], а таксама як процізапаленчы сродак пры апёках і запаленнях скуры і як кроваспыняльны сродак пры кроватачывасці дзёснаў[10][24].
Экстракт кары і лісця валодаюць супрацьзапаленчым, спазмалітычным і жоўцегонным дзеяннем; водны і спіртавы экстракт шышак — антыаксідантнымі, мембарапратэктыўнымі, анальгезіруючымі, антыэксудатыўнымі(руск.) бел. і антыпраліфератыўнымі ўласцівасцямі, праяўляюць антыбактэрыяльную і супрацьпухлінную(руск.) бел. актыўнасць; экстракт суквеццяў і пылок — антыпратазойную(руск.) бел.[10].
Драўніна[правіць | правіць зыходнік]
 | ||||||||||
Драўніна абалонная, буйнаслойная, мяккая і лёгкая, але далікатная, больш трывалая ў вадзе, у толькі што ссечанай вольхі белая, на паветры хутка прымае светла-чырвоную афарбоўку. Гадавыя пласты(руск.) бел. прыкметныя на ўсіх разрэзах.
Драўніну выкарыстоўваюць у сталярнай і мэблевай справе[14], з яе робяць таксама шпулькі і ткацкія чаўнакі[15].
Драўніна ідзе таксама на выраб скрынь для дарагіх прадуктаў, такіх як цыгары, чай і г. д.[14]. Роўныя ствалы ўжываюць як слупы для платоў або паль(руск.) бел.. Вольсе, у асаблівасці той, што расла на вільготным месцы, часта аддаюць перавагу пры рубцы калодзежных зрубаў і іншых падводных збудаванняў[14]. Ужываецца на палі, вадаправодныя жолабы, падпоркі ў шахтах.
Вугаль лічыўся добрым для падрыхтоўкі пораху.
Альховыя дровы — выдатнае жаркае паліва для печаў; сяляне Сярэдняй Расіі лічаць, што яны выпальваюць лішнюю сажу з комінаў, асабліва пасля бярозавых дроваў; пілавінне і габлюшка — лепшыя пры вэнджанні рыбы.
Хваробы і шкоднікі[правіць | правіць зыходнік]
Патагенныя грыбы[правіць | правіць зыходнік]
На вольсе чорнай паразітуюць некалькі відаў аскаміцэтаў роду Taphrina. Taphrina alni паражае жаночыя кветкі, вызывае лісцепадобныя разрастанні іх лускавінак; Taphrina epiphylla — з’яўленне «ведзьміных мётлаў», плямістасць і зморшчванне лісця; Taphrina sadebeckii — плямістасць лісця; Taphrina tosquinetii — скручванне і адміранне парасткаў, гіпертрафію і зморшчванне лісця[25], сумкі гэтага віду грыбоў пакрываюць ліставыя пласцінкі вольхі шэрым налётам[26].
Plasmodiophora alnus вызывае ракавыя пухліны на каранях[14].
Вольха чорнае пашкоджваецца жуком Agelastica alni.
Класіфікацыя[правіць | правіць зыходнік]
Таксанамія[правіць | правіць зыходнік]
Від Вольха чорная ўваходзіць у род Вольха (Alnus) падсямейства Бярозавыя (Betuloideae) сямейства Бярозавыя (Betulaceae) парадку Букакветныя (Fagales).
| яшчэ 7 сямействаў (згодна Сістэме APG II) |
ячэ 1—2 роды | |||||||||||||||
| парадак Букакветныя | падсямейства Бярозавыя | вид Вольха чорная | ||||||||||||||
| аддзел Кветкавыя, або Пакрытанасенныя | сямейства Бярозавыя | род Вольха |
||||||||||||||
| яшчэ 44 парадкі кветкавых раслін (згодна Сістэме APG II) |
яшчэ адно падсямейства, Coryloideae (згодна Сістэме APG II) |
яшчэ каля 45 відаў | ||||||||||||||
Падвіды[правіць | правіць зыходнік]
У межах віду вылучаны чатыры падвіды[27]:
- Alnus glutinosa subsp. antitaurica Yalt. — Цэнтральная і Паўднёвая Турцыя
- Alnus glutinosa subsp. barbata (C.A.Mey.) Yalt. — ад Паўночна-Усходняй Турцыі да Паўночнага Ірана
- Alnus glutinosa subsp. betuloides (C.A.Mey.) Yalt. — Паўднёва-Усходняя Турцыя
- Alnus glutinosa subsp. glutinosa — ад Еўропы да Заходняй Сібіры і Турцыі
Дэкаратыўныя садовыя формы[правіць | правіць зыходнік]
 | ||||||||||
Alnus glutinosa ‘Imperialis’ у Нацыянальным батанічным садзе Бельгіі(англ.) бел. ў Мейсе(англ.) бел.
| ||||||||||
Мае некалькі дэкаратыўных садовых формаў, якія адрозніваюцца формай кроны, афарбоўкай і формай ліставай пласцінкі[28]:
- Alnus glutinosa f. pyramidalis Dipp. — «пірамідальная», крона вузкапірамідальная; лісце больш шырокае і кароткае, чым у тыповай формы. Добрая ў адзіночных, невялікіх групавых і алейных пасадках;
- Alnus glutinosa f. laciniata (Leske) Willd. — «разрэзаналіставая», лісце глыбокалопасцевае, лопасці яйкападобныя або ланцэтныя, зубчастыя або амаль суцэльныя. Дрэва вышынёй да 12-18 м. Расце ў Калінінградзе, у Бантышаве (Данбас), Стрыйскім парку(руск.) бел. ў Львове, Куранёўскім парку(руск.) бел. ў Кіеве, Харкаве, Палтаве, Трасцянцы, Умані[29]. Маецца ў Нацыянальным батанічным садзе Бельгіі ў Мейсе[30];
- Alnus glutinosa f. imperialis (Lern.) Kirchn. — «царская», лісце больш дробнае і больш глыбока разрэзана, чым у папярэдняй формы, з лінейнымі цэльнымі лопасцямі; з узростам расліны становяцца больш элегантнымі. Расце ў парку Сафіеўка(руск.) бел., у Палтаве, у Харкаве[29]. Маецца ў Нацыянальным батанічным садзе Бельгіі ў Мейсе[30];
- Alnus glutinosa f. incisa Willd. — «выразна́я», з маленькімі, амаль круглявымі, глыбокалопасцевым або пёрыстым лісцем і закругленымі зубчастымі лопасцямі. Расце ў Трасцянецкім парку(укр.) бел. Чарнігаўскай вобласці[29]. Маецца ў Нацыянальным батанічным садзе Бельгіі ў Мейсе[30];
- Alnus glutinosa f. quercifolia Loud. — «дубалісцевая», з глыбокалопасцевым лісцем, якое нагадвае лісце дуба звычайнага (Quercus robur), хвосцікі лісця чырвоныя, краі лопасцяў зубчастыя. Расце ў дэкаратыўным гадавальніку Мліеўскай станцыі пладаводства(укр.) бел. (Украіна) і ў Харкаве[29];
- Alnus glutinosa f. sorbifolia Dipp. — «рабіналісцевая», з пёрыста-лопасцевым лісцем, лісты часткова перакрываюць адзін аднаго;
- Alnus glutinosa f. Aurea Versch. — «залацістая», лісце мае ярка-жоўтую афарбоўку; аднак, у абласцях з гарачым летам яна можа знікаць. Расце ў Бантышаўскім і Краснакуцкім парках на Украіне[29].
Вольха ў культуры[правіць | правіць зыходнік]
У тапаніміцы[правіць | правіць зыходнік]
Горад Цурупінск(руск.) бел. меў першапачатковую назву Алеш’е, затым Алешкі па чорнай альшыне, якая расце ў яго ваколіцах[31].
У мастацтве[правіць | правіць зыходнік]
Дацкі мастак Л. Рынг(руск.) бел. намаляваў альховае балота на сваёй карціне «Ствалы альшыны»
Зноскі
- ↑ Ужываецца таксама назва Пакрытанасенныя.
- ↑ Пра ўмоўнасць аднясення апісанай у гэтым артыкуле групы раслін да класа двухдольных гл. артыкул «Двухдольныя».
- ↑ Назва Вольха клейкая згодна з Я. П. Шмярко, І. П. Мазан. Лекавыя расліны ў комплексным лячэнні. — Мн: Навука і тэхніка, 1989. — С. 388. — 399 с. — ISBN 5-343-00120-3.
- ↑ Киселевский А. И. Латино-русско-белорусский ботанический словарь.. — Минск: «Наука и техника», 1967. — С. 12. — 160 с. — 2 350 экз.
- ↑ З. Верас, Беларуска-польска-расейска-лацінскі ботанічны слоўнік, Выданне газеты «Голас беларуса», Друкарня С. Бэкэра. Вiльня, Субач 2, 1924
- ↑ 6,0 6,1 Federowski M. Lud Bialoruski na Rusi litewskiej. Krakow, I, 1897
- ↑ 7,0 7,1 Ганчарык М. М. Беларускія назвы раслін. Праца навуковага таварыства па вывучэнню Беларусі, т. II і IV. Горы-Горки, 1927
- ↑ Шатэрнік М. В. Краёвы слоўнік Чэрвеньшчыны. Мінск, 1929
- ↑ Беларуская навуковая тэрміналогія: слоўнік лясных тэрмінаў. — Мінск: Інбелкульт, 1926. — Т. Вып. 8. — 80 с.
- ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 10,4 10,5 10,6 10,7 10,8 Ольха черная, или клейкая // Лекарственные растения и их применение. — 5-е, перераб. и. доп.. — Мн.: «Наука и техника», 1974. — С. 114-117. — 592 с. — 120 000 экз.
- ↑ проф. ДГЛИ Овсянников Г. Ф. Лиственные породы. Пособие для учащихся и лесных специалистов. — Владивосток: ОГИЗ — Далькрай, 1931. — С. 71—74. — 376 с.
- ↑ 12,0 12,1 12,2 Паводле сайта GRIN (гл. картку расліны).
- ↑ 13,0 13,1 13,2 Бекмансуров М. В. и др. Книга 1 // Восточноевропейские широколиственные леса: история в голоцене и современность. — М., 2004. — 479 с.
- ↑ 14,00 14,01 14,02 14,03 14,04 14,05 14,06 14,07 14,08 14,09 14,10 14,11 Нейштадт М. И. Определитель растений средней полосы европейской части СССР. Пособие для средней школы. — М.: ГУПИ МП РСФСР, 1954. — С. 167—168. — 495 с.
- ↑ 15,0 15,1 15,2 15,3 Лантратова А. С. Деревья и кустарники Карелии: Определитель. — Петрозаводск: Карелия, 1991. — С. 115—116. — ISBN 5-7545-0369-5.
- ↑ 16,0 16,1 16,2 Губанов И. А., Киселёва К. В., Новиков В. С., Тихомиров В. Н. 429. Alnus glutinosa (L.) Gaerth. — Ольха клейкая, или чёрная // Иллюстрированный определитель растений Средней России. В 3-х томах. — М.: Т-во научных изданий КМК, Ин-т технологических исследований, 2003. — Т. 2. Покрытосеменные (двудольные: раздельнолепестные). — С. 27. — ISBN 9-87317-128-9.
- ↑ 17,0 17,1 17,2 17,3 17,4 Чепик Ф. А. Определитель деревьев и кустарников: Учеб. пособие для техникумов. — М.: Агропромиздат, 1985. — 232 с.
- ↑ 18,0 18,1 18,2 18,3 18,4 18,5 18,6 18,7 Флора Казахстана / Гл. ред. акад. АН КазССР Павлов Н. В.. — Алма-Ата: Издат. АН КазССР, 1960. — Т. 3. — С. 66.
- ↑ Соколов С. Я., Связева О. А., Кубли В. А. Том 1. Тиссовые — Кирказоновые // Ареалы деревьев и кустарников СССР. — Л.: Наука, 1977. — С. 101—102.
- ↑ Вовк А. Г. и др. Определитель высших растений Крыма / Под общей ред. проф. Рубцова Н. И.. — Л.: Наука, 1972. — 550 с.
- ↑ Ольха чёрная: інфармацыя пра таксон у праекце «Плантариум» (вызначальнік раслін і ілюстраваны атлас відаў). (руск.)
- ↑ Alnus glutinosa// www.iucnredlist.org (англ.) (Праверана 17 красавіка 2011)
- ↑ 23,0 23,1 Блинова К. Ф. и др. Ботанико-фармакогностический словарь : Справ. пособие / Под ред. К. Ф. Блиновой, Г. П. Яковлева. — м: Высш. шк., 1990. — С. 217. — ISBN 5-06-000085-0.
- ↑ Энцыклапедыя сельскага гаспадара. Мн., 1993.
- ↑ Каратыгин И. В. Порядки Тафриновые, Протомициевые, Экзобазидиевые, Микростромациевые. — СПб.: Наука, 2002. — С. 27—30. — (Определитель грибов России). — ISBN 5-02-026184-X.
- ↑ Горленко М. В.(руск.) бел. и др. Жизнь растений в шести томах / Гл. ред. чл.-корр. АН СССР, проф. Фёдоров Ал. А.. — М.: Просвещение, 1976. — Т. 2. Грибы. — С. 110.
- ↑ Паводле інфармацыі Каралеўскіх батанічных садоў у К’ю, Вялікабрытанія. Гл. Раздзел «Спасылкі»
- ↑ Колесников А. И. Декоративная дендрология. — М., 1974. — С. 467—468.
- ↑ 29,0 29,1 29,2 29,3 29,4 Колесников А. И. Декоративные формы древесных пород. — М.: Минкомхоза РСФР, 1958. — 272 с.
- ↑ 30,0 30,1 30,2 Alnus glutinosa — афіцыйны сайт Нацыянальнага батанічнага саду Бельгіі (англ.) (Праверана 15 красавіка 2011)
- ↑ проф., дейст. член АН КазССР Павлов Н. В. Ботаническая география СССР / Отв. ред. проф. Культаисов М. В.. — Алма-Ата: Изд-во АН КазССР, 1948. — С. 189. — 704 с.
Літаратура[правіць | правіць зыходнік]
- Комаров В. Л. Род 365. Ольха — Alnus Mill. // Флора СССР. В 30-ти томах / Главный редактор и редактор тома акад. В. Л. Комаров. — М.—Л.: Издательство Академии Наук СССР, 1936. — Т. V. — С. 311—312. — 762 + XXVI с. — 5 175 экз.
- Соколов С. Я., Стратонович А. И. Род 2. Alnus Mill. — Ольха // Деревья и кустарники СССР. Дикорастущие, культивируемые и перспективные для интродукции. / Ред. тома С. Я. Соколов. — М.—Л.: Изд-во АН СССР, 1951. — Т. II. Покрытосеменные. — С. 345—346. — 612 с. — 2 500 экз.
- Губанов И. А., Киселёва К. В., Новиков В. С., Тихомиров В. Н. 429. Alnus glutinosa (L.) Gaertn. — Ольха клейкая, или чёрная // Иллюстрированный определитель растений Средней России. В 3-х томах. — М.: Т-во научных изданий КМК, Ин-т технологических исследований, 2003. — Т. 2. Покрытосеменные (двудольные: раздельнолепестные). — С. 27. — ISBN 9-87317-128-9.
- Часть 1. Цветковые растения // Жизнь растений / Под. ред. Тахтаджяна А. Л.. — М.: Просвещение, 1980. — С. 317—318. — 430 с.
- Цветковые растения, их химический состав, использование; семейства Magnoliaceae — Limoniaceae // Растительные ресурсы СССР / Под. ред. Фёдорова Ал. А.. — Л.: Наука, 1984. — С. 160—162. — 460 с.
- проф. ДГЛИ Овсянников Г. Ф. Лиственные породы. Пособие для учащихся и лесных специалистов. — Владивосток: ОГИЗ — Далькрай, 1931. — С. 71—74. — 376 с.
- Нейштадт М. И. Определитель растений средней полосы европейской части СССР. Пособие для средней школы. — М.: ГУПИ МП РСФСР, 1954. — С. 167—168. — 495 с.
- В. И. Чопик(укр.) бел., Л. Г. Дудченко(укр.) бел., А. М. Краснова; «Дикорастущие полезные растения Украины(укр.) бел.» Справочник; Киев, Навукова думка(укр.) бел., 1983. (руск.)
- Єлін Ю. Я., Зерова М. Я.(руск.) бел., Лушпа В. І., Шабарова С. І. Дари лісів.. — Київ, 1979. — 440 с.
Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]
- Вольха чорная на сайце USDA NRCS
- Alnus glutinosa у базе дадзеных Каралеўскіх батанічных садоў К’ю, Вялікабрытанія (Праверана 5 студзеня 2011)
|
