Саміт па Лівіі ў Берліне

Асноўны артыкул: Мірны працэс па Лівіі

Сумесная фота палітыкаў на канферэнцыі.

Дэманстрацыя супраць фельдмаршала Хафтара ў Берліне падчас канферэнцыі па Лівіі.

Саміт па Лівіі — міжнародная канферэнцыя, скліканая для мірнага ўрэгулявання лівійскага канфлікту. Была праведзена ў Берліне (Германія) 19 студзеня 2020 года з удзелам варагуючых бакоў, замежных дзяржаў і міжнародных арганізацый.

Перадгісторыя

Вайна ў Лівіі

У 2011 годзе ў Лівіі пачалося ўзброенае паўстанне супраць рэжыма Муамара Кадафі. Пасля, шмат у чым дзякуючы замежнай ваеннай інтэрвенцыі, урадавая армія была разгромлена, а кіраўнік дзяржавы быў зрынуты і забіты. Аднак новай уладзе не атрымалася дамагчыся стабільнасці і адзінства сярод сваіх прыхільнікаў. У той жа час кадафісты, не зважаючы на гібель свайго лідара, працягвалі барацьбу. На працягу некалькіх гадоў у Лівіі адбываліся сутыкненні паміж рознымі групоўкамі. У 2014 годзе ў Лівіі былі абвешчаны два парламента — Усеагульны нацыянальны кангрэс у Трыпалі і Палата прадстаўнікоў у Табруку, паміж якімі развязалася барацьба за кантроль над краінай. У 2016 годзе, у адпаведнасці з умовамі Схірацскага пагаднення, для аб’яднання краіны ўтвораны Урад нацыянальнай згоды, якому перадаў усе свае паўнамоцтвы трыпалітанскі кангрэс. Аднак Палата прадстаўнікоў не спяшалася пераходзіць пад кантроль УНЗ. Больш за тое, падкантрольная ППЛ армія фельдмаршала Халіфа Хафтара пачала з ім канфрантацыю.

Папярэднія мірныя працэсы

Першае пагадненне было дасягнута яшчэ 11 ліпеня па выніках папярэдняга раўнда міжлівійскaга дыялогу ў Марока. Аднак цырымонію праігнаравалі дэлегаты праісламіцкага Усеагульнага нацыянальнага кангрэса (УНК, былы часовы парламент) Лівіі, які засядаў у Трыпалі. Подпісы пад дакументам «аб міру і прымірэнні» паставілі эмісары часовага ўрада ў Табруку, прадстаўнікі шэрагу рэгіянальных муніцыпалітэтаў, вядучых палітычных партый і арганізацый грамадзянскай супольнасці краіны. Падрыхтаваны пры пасярэдніцтве МААНПЛ выніковы тэкст змяшчаў прапановы, унесеныя УНК. Згодна з планам, прапісаным у пагадненні, у Лівіі павінен быць сфарміраваны ўрад нацыянальнага адзінства тэрмінам на год, які ўзначаліць прэм’ер-міністр і два яго намеснікі. Функцыі заканадаўчага органа будзе выконваць Палата прадстаўнікоў.

9 кастрычніка 2015 года сфарміраваны ўрад нацыянальнай згоды Лівіі. Прэм’ер-міністрам краіны стаў Фаіз Сарадж. Акрамя таго, былі названыя імёны трох віцэ-прэм’ераў — Ахмеда Майтыга, Фатхі аль-Мажбры і Мусы аль-Кані. Генеральны сакратар ААН Пан Гі Мун вітаў узгадненне ўдзельнікамі перамоваў канчатковага праекта палітычнага пагаднення, а таксама спісу кандыдатаў на ўключэнне ва ўрад, кіраўніцтва якім меркавалася даверыць Сараджу.

13 снежня 2015 года ў Рыме адбылася міжнародная канферэнцыя па Лівіі. На ёй два ўрады дамовіліся аб намеры 16 снежня падпісаць мірнае пагадненне і на працягу 40 дзён з моманту падпісання сфармаваць урад нацыянальнага адзінства.

17 снежня ў горадзе Схіраце (Марока) адбылася цырымонія падпісання пагаднення па мірным урэгуляванні і фарміраванні ўрада нацыянальнага адзінства паміж бакамі канфлікту ў Лівіі.

На 14—16 красавіка 2019 года ў Гадамесе была запланавана Лівійская нацыянальная канферэнцыя, накіраваная на пераадоленне крызісу ў краіне і стану двоеўладдзя. У ёй павінны былі прыняць удзел дэлегаты усіх супрацьлеглых бакоў, каб скласці «дарожную карту» для аб’яднання разрозненых дзяржаўных інстытутаў і правядзення агульнанацыянальных прэзідэнцкіх і парламенцкіх выбараў, неабходнасць у якіх была зацверджана яшчэ ў маі 2018 года. З-за пачатку наступлення ЛНА на Трыпалi канферэнцыя была перанесена на нявызначаны тэрмін.

13 студзеня 2020 года ў Маскве павінна была прайсці сустрэча паміж Фаізам Сараджам і Халіфа Хафтарам, а таксама прадстаўнікамі іншых лівійскіх сіл, але Фаіз адмовіўся весці перамовы з апанентам. Нягледзячы на гэта, тут адбылася мірная канферэнцыя з удзелам розных кіраўнікоў дзяржаў, у тым ліку і лідараў варагуючых бакоў. Чакалася, што бакі падпішуць мірны дагавор. Сарадж і прадстаўнік парламента Лівіі на ўсходзе краіны падпісалі двухбаковае пагадненне, аднак Хафтар узяў час на роздум. Замінка звязана з тым, што камандуючы ЛНА падчас перамоваў настойваў на неабходнасці бесперашкоднага ўводу сваіх падраздзяленняў у падкантрольны УНЗ Трыпалі, што не мелася на ўвазе праектам пагаднення. Праект прадугледжваў адмову ад усіх наступальных дзеянняў і стварэнне ваеннай камісіі для вызначэння лініі судакранання і назіранні за перамір’ем. Згодна з распрацаваным дакументам таксама планавалася стварыць рабочыя групы па ўрэгуляванні сітуацыі ў рэгіёне.

Удзельнікі

Варагуючыя бакі:

• Палата прадстаўнікоў Лівіі
• Урад нацыянальнай згоды

Іншыя краіны:

• Расія
• ЗША
• Вялікабрытанія
• Францыя
• Германія
• Італія
• Турцыя
• Егіпет
• ААЭ

Адмовіліся ўдзельнічаць:

• Туніс

Міжнародныя арганізацыі:

• ААН
• Еўрапейскі Саюз
• Афрыканскі саюз
• Ліга арабскіх дзяржаў

Канферэнцыя

19 студзеня ў сталіцы Германіі адбылася сустрэча па лівійскім урэгуляванні з удзелам Расіі, ЗША, Турцыі, Егіпта і іншых краін. На саміце прысутнічалі кіраўнік урада нацыянальнай згоды Фаіз Сарадж і камандуючы Лівійскай нацыянальнай арміяй Халіфа Хафтар, аднак арганізаваць прамыя перамовы паміж імі не ўдалося. Канцлер ФРГ Ангела Меркель распавяла, што дасягнута дамоўленасць аб усёабдымным плане вырашэння канфлікту. У сваю чаргу, выконваючы абавязкі кіраўніка расійскага МЗС Сяргей Лаўроў паведаміў, што выніковы дакумент змяшчае палажэнні аб устойлівым спыненні агню.

Згодна з прапанаванай рэзалюцыяй, працэс урэгулявання ў паўночнаафрыканскай краіне прапанавалася разбіць на шэсць «кошаў»: спыненне агню, выкананне зброевага эмбарга, палітычны працэс, рэформа сектара бяспекі, эканамічная рэформа і захаванне гуманітарных нормаў і правоў чалавека. Усім удзельнікам канферэнцыі дакумент прапанаваў адмовіцца ад умяшальніцтва ў лівійскі канфлікт. Падкрэсліваецца, што ў выпадку, калі праект выніковага дакумента канферэнцыі будзе прыняты, то за ходам яго выканання будзе сачыць спецыяльна створаная міжнародная структура, якая будзе знаходзіцца пад эгідай ААН.

Дадзены дакумент не падпісаў Хафтар, хоць пагадзіўся на перамір’е.

Перад канферэнцыяй прайшлі перамовы паміж прэзідэнтам Расіі Уладзімірам Пуціным і прэзідэнтам Турцыі Рэджэпам Эрдаганам па сітуацыі ў Лівіі.

Падчас канферэнцыі пад будынкам Рэйхстага сабраліся два мітынгі — у падтрымку Хафтара і ў падтрымку Сараджа. Удзельнікамі з’яўляліся лівійцы, якія пражывалі ў Германіі. Паміж групамі ледзь не здаралася бойка, аднак своечасова ўмяшалася паліцыя.

Рэалізацыя рэзалюцыі

У лютым бакі канфлікту пачалі абмяркоўваць план чарговага перамір’я. 3 лютага пачала работу Аб’яднаная вайсковая камісія 5+5, стварэнне якой было прапісана ў берлінскім пагадненні. У яе ўвайшлі пяць прадстаўнікоў ад ЛНА і ад Лівійскай арміі Урада нацыянальнай згоды. Мэта работы ваеннага камітэта — весці перамовы аб паўнавартасным спыненні агню ў Лівіі.

Аднак актывізацыя канфлікту вясной і невыкананне бакамі перамір’я не дало ніякай магчымасці мірнага ўрэгулявання. Да сярэдзіны лета фронт стабілізаваўся па лініі Сірт—Джуфра. Бакі не толькі не маглі пераламаць адзін аднаго, але і ў цэлым праяўлялі нізкую актыўнасць.

21 жніўня Сарадж абвясціў аб спыненні ўсіх ваенных аперацый на тэрыторыі Лівіі. Акрамя таго, ён падтрымаў правядзенне прэзідэнцкіх і парламенцкіх выбараў у сакавіку наступнага года на аснове канстытуцыі, якая будзе ўзгодненая ўсімі лівійцамі. Адначасова з аналагічнай заявай выступіў і спікер Палаты прадстаўнікоў Агіла Салех, які яшчэ вясной прапанаваў кожнаму з трох рэгіёнаў Лівіі выбраць сваіх прадстаўнікоў у Прэзідэнцкі савет і пачаць працэс палітычных рэформаў. Хутка ў Марока і Швейцарыі пачаліся мірныя кансультацыі.

Растучая незадаволенасць насельніцтва пагаршэннем сацыяльна-эканамічнага становішча і бясконцай вайной прывяла да хваляванняў і пратэстаў. Аднак ужо ў жніўні і верасні шэраг палітыкаў як у УНЗ, так і ў ППЛ абвясцілі аб адстаўцы. 16 верасня аб планах пакінуць сваё крэсла да канца кастрычніка заявіў нават Фаіз Сарадж. За пару тыдняў да гэтага ён зняў Фатхі Башага з пасады кіраўніка МУС УНЗ.

23 кастрычніка камісія 5+5 дасягнула «сталага пагаднення аб спыненні агню ва ўсіх раёнах Лівіі». Дамова, якая ўступіла ў сілу неадкладна, патрабавала, каб усе замежныя баевікі пакінулі Лівію на працягу трох месяцаў, у той час як сумесныя паліцэйскія сілы будуць патруляваць спрэчныя раёны. У той жа дзень адбыўся першы камерцыйны рэйс паміж Трыпалі і Бенгазі. Мірныя перамовы пад эгідай ААН не прывялі да стварэння часовага ўрада да 16 лістапада 2020 года, хоць абодва бакі паабяцалі паўтарыць спробу праз тыдзень. Фактычна на гэтым грамадзянская вайна скончылася.