Касцюковіцкая раўніна

Касцюковіцкая раўніна на карце Беларусі

Касцюковіцкая раўніна — фізіка-геаграфічны і геамарфалагічны раён у Беларусі, размешчаны на ўсходзе Магілёўскай вобласці, на левабярэжжы Сажа. Мяжуе на поўначы з Аршанска-Магілёўскай, на поўдні з Чачорскай раўнінамі.

Геалогія

Касцюковіцкая марэнна-водна-ледавіковая раўніна з краявымі ўтварэннямі ў тэктанічных адносінах прымеркавана да заходніх схілаў Варонежскай антэклізы і паўднёва-ўсходняй часткі Аршанскай упадзіны, што абумовіла пагружэнне фундамента з паўднёвага ўсходу на паўночны захад ад −500 да −1000 м. Сярод адкладаў асадкавага чахла найбольш распаўсюджаны гліны, даламіты, мергелі дэвону, мел і мергелі, вапнякі, пескавікі мелавой і юрскай сістэм, а таксама комплексы антрапагенавых утварэнняў магутнасцю да 50 м, а па лагчынах да −100 — −140 м.

Паверхня карэнных парод уяўляе сабой платападобную, слабарассечаную раўніну, прыўзнятую да 140—160 м. У рельефе выдзяляюцца асобныя астанцовыя ўзвышэнні, карставыя формы, лагчынападобныя паглыбленні, урэзаныя да 60-80 м. Для краявых град характэрна пашырэнне адорвеняў дэвонскіх вапнякоў і глін.

Утварэнне сучаснай паверхні раёна абумоўлена тэктанічнай будовай і характарам дзейнасці ледавікоў і расталых вод. У цэнтральнай частцы з паўднёвага захаду на паўночны ўсход праходзіць мяжа сожскага зледзянення. На ўсход ад Клімавічаў выяўлены масіў краявых утварэнняў дняпроўскага ўзросту. У сувязі з рознаўзроставасцю паверхні на параўнальна невялікай плошчы распаўсюджаны розныя генетычныя тыпы рэльефа з характэрнымі марфалагічнымі комплексамі. Пашырэнне мергельна-мелавых парод, лакальных падняццяў і лагчын у ложы антрапагена стварылі ўмовы для фарміравання гляцыядыслакацый, адорвеняў карэнных парод.

Рэльеф

Максімальныя абсалютныя вышыні рэльефа прымеркаваны да краявых ледавіковых форм. Яны маюць пераважныя абсалютныя вышыні 180—185 м, на ўсход ад г. Клімавічы, абсалютныя адзнакі нярэдка перавышаюць 200 м (да 220 м), на поўнач ад Краснополля — 192 м, паступова паніжаюцца на ўсход да 150—160 м. Характэрны ўзгорыста-градавы рэльеф, грады выцягнуты з паўднёвага захаду на паўночны ўсход, рассечаны эрозіяй.

Найбольшае пашырэнне атрымалі спадзістахвалістыя марэнныя раўніны (адносныя перавышэнні 2-5 м), якія ўскладняюцца невялікімі ўзгоркамі і эразійнымі формамі. Характэрны слабахвалістыя зандравыя раўніны з лагчынамі сцёку расталых ледавіковых вод, з ярамі і балкамі. Самыя нізкія ўчасткі займаюць азёрна-алювіяльныя нізіны з эолавымі ўзгоркамі і градамі. Значныя прасторы забалочаныя.

Мінімальныя адзнакі ў далінах рэк да 130 м (р. Беседзь). Рачныя даліны нешырокія (да 0,5-1 км, рэдка 3 км), урэзаныя на 10-20 м, добра выражаныя, трапецыяпадобныя. Як правіла, у далінах выдзяляецца двухбаковая, часам левабярэжная пойма, прыўзнятая над урэзам вады да 2 м. Паверхня поймы плоская, рассечаная далінамі прытокаў, старарэччамі, рукавамі, часта забалочаная. Рэчышчы звілістыя, з мноствам рукавоў. У даліне Сажа выдзяляюцца першая (3-4 м) і, лакальна, другая надпоймавыя тэрасы. У агаленнях ускрываюцца мелавыя пароды.

З адмоўных форм, акрамя эразійных, пашыраны тэрмакарставыя і карставыя западзіны. Тэрмакарставыя паніжэнні маюць размеры ў папярэчніку да 1 км, карставыя да 50 м і глыбіню да 2—5 м.

Гідраграфія

Гідраграфічная сетка адносіцца да басейна Сажа. Найбольшыя рэкі — Сож, на паўночным захадзе, і Беседзь, якая дрэнуе паўднёва-ўсходнюю частку раёна. Планавы рысунак рачной сеткі дрэвападобны, а на ўсход ад г. Клімавічы — цэнтрабежны.

Значныя прасторы займаюць балоты. Найбольшыя плошчы іх прымеркаваны да водападзелу рэк Бароўка, Жадунька, Дзяражня, на паўночны ўсход ад Краснаполля і паўночны захад ад Клімавічаў.

Літаратура

• Емельянов Ю. Н. Костюковичская равнина // Природа Беларуси. Энциклопедия. В 3 томах. Том 1. Земля и недра. — Минск: Беларуская энцыклапедыя, 2010. — 464 с. — ISBN 978-985-11-0472-3 (руск.)