В’еты: Розніца паміж версіямі

	В'еты ; (người Việt)
Агульная колькасць	80069 тыс. чал. (2013 г.)
Рэгіёны пражывання	В’етнам — 76605 тыс. ; Камбоджа — 78 тыс. ; Тайланд — 124 тыс. ; Тайвань — 119 тыс. ; Малайзія — 95 тыс. ; ЗША — 1639 тыс. ; Францыя — 661 тыс. ; Канада — 180 тыс. ; Аўстралія — 231 тыс. ; Беларусь — 588 ;
Мова	в'етнамская
Рэлігія	будызм, хрысціянства, каадай, хоахаа, культ продкаў
Блізкія этнічныя групы	мыонгі, тхо, тыыт

Інтэрактыўны прагляд гісторыі

[дагледжаная версія]

← Папярэдняя праўка Наступная праўка →

Змесціва выдалена Змесціва дададзена

ВізуальнаВікіразметка

Лінейны

Версія ад 00:22, 10 красавіка 2018

В'еты (в’етн.: người Việt, сустракаецца таксама người Kinh) — народ, найбуйшнейшая этнічная група В'етнама. Жывуць таксама ў іншых краінах свету. Найбольшая в'ецкая абшчына па-за межамі В'етнама знаходзіцца ў ЗША. Агульная колькасць - 80069 тыс. чал. (2013 г.)^[1]

В'етамі таксама называюць усе старажытныя в'ецкія народы, якія ў мінулым насялялі тэрыторыю сучаснага паўднёвага Кітая і паўночнага В'етнама.

Паходжанне

Продкі в'етаў першапачаткова фарміраваліся на тэрыторыі сучаснага паўднёвага Кітая на поўдзень ад ракі Янцзы. В'еты насялялі гэтыя землі да канца 1 тысячагоддзя да н. э. На тэрыторыі правінцыі Чжэцзян існавала в'ецкая дзяржава Юэ. Згодна кітайскаму гісторыку Сыме Цаню, яна была заснована нашчадкамі легендарнага Юя. Барацьба з паўночнымі в'етамі баць-в'ет і іх заваяванне адлюстравана ў шматлікіх кітайскіх крыніцах.

Сучасныя в'еты з'яўляюцца нашчадкамі паўднёвых в'етаў лак-в'ет, якія пачалі прасоўвацца на поўнач В'етнама ў пачатку 1 тысячагоддзя да н. э. Тут яны асімілявалі сваіх папярэднікаў, цемнаскурых аўстралоідаў, што з'явіліся ў В'етнаме яшчэ ў эпоху неаліту, і аўстранезійцаў. Самі в'еты апавядаюць легенду, паводле якой яны паходзяць ад мужчыны-цмока (сімвал ракі Хонгха) і жанчыны-птушкі (сімвал гор). Генетычныя даследаванні^[2] паказалі, што в'еты блізкія па паходжанню да тайскіх народаў, а таксама кітайцаў, якія жывуць на самым поўдні Кітая і ў краінах Паўднёва-Усходняй Азіі.

Само слова в'ет паходзіць ад в'етнамскага прачытання кітайскага іерогліфа 越 (yuè, літаральна "чалавек, што крочыць з сякерай"), які вядомы з сярэдзіны 1 тысячагоддзя да н. э.^[3]

Традыцыйная культура

Заняткі

Асноўным заняткам в'етаў здаўна была сельская гаспадарка, прычым галоўнай сельскагаспадарчай културай з'яўляўся рыс. У В'етнаме распаўсюджаны самыя розныя сарты і спосабы вырошчвання гэтай расліны. Апрацоўкай зямлі і ірыгацый звычайна займаюцца мужчыны, севам і барацьбой з пустазеллем — жанчыны. Збор ураджая пачынаецца, калі палеткі яшчэ затопленыя. Спачатку зразаюць верхавіны з каласамі. Затым ваду спускаюць і прыбіраюць салому. Сабраны рыс перамолваюць у крупы. Для гэтага выкарыстаюць цяжкі драўляны брус на жалезнай загваздцы, з дапамогай якога на збожжа абвальваюць мяла.

Кукурузу і клубневыя культуры саджаюць уздоўж рэк з разлікам атрымаць ураджай, калі запасы рысу скончацца. На поўначы В'етнама шырока распаўсюджаны бабовыя. Акрамя таго, важнае месца ў гаспадарчым жыцці займаюць тэхнічныя культуры, самыя розныя віды садавіны і гародніны.

Развіццё жывёлагадоўлі часткова абмежавана наўнасцю кармавой базы. Кароў і асабліва буйвалаў выкарыстоўваюць пераважна як цяглавых жывёл^[4]. На падворках трымаюць свінняў і хатнюю птушку, у тым ліку курэй, качак, галубоў і інш. На затопленых палетках і каналах разводзяць рыбу. Рыбалоўства адыгрывае важнае значэнне ўздоўж рэк і ля марскога ўзбярэжжа. У мінулым жыхары лясістай мясцовасці займаліся паляваннем.

Рамёствы з даўніх часоў звязаны з сельскай гаспадаркай — вытворчасць керамікі, паперы, апрацоўка металаў, драўніны, бамбуку, ткацтва і г. д. У В'етнаме існуюць цэлыя вёскі, што спецыялізуюцца на пэўным рамястве. Ужо ў XVII ст. з'явіліся дзяржаўныя мануфактуры. У канцы XIX ст. французскія прадпрымальнікі заснавалі буйную прамысловасць. У наш час прамысловая вытворчасць пераважае, аднак рамесныя майстэрні ўсё яшчэ адыгрываюць значную ролю.

Сеў рысу
Збор рысу
Каровы
Рыбалоўства
Ткацтва
Рынак на вадзе ў дэльце Меконга

Паселішчы

Найбольш распаўсюджаны тып сельскага паселішча — вёска. Вёскі в'етаў даволі кампактныя, хаця і шматлюдныя. Яны звычайна месцяцца ўздоўж рэк і дарог, каля схілаў лясістых пагоркаў. Вёскі падзяляюцца на кварталы. Жыллёвыя пабудовы імкнуцца ўзводзіць адна каля іншай, з разлікам пакінуць досыць прасторы для вядзення гаспадаркі. Сядзібы часцяком адзелены зараснікамі калючых хмызнякоў і бамбуку, што ў мінулым спрыяла абароне. У цэнтры паселішча ладзіцца вялікая абшчынная пабудова дынь, дзе збіраюцца старэйшыны, праводзяцца рэлігійныя рытуалы шанавання продкаў, навучаецца моладзь і г. д. У некаторых вёсках захаваліся ўваходныя брамы. Калісьці яны мелі не столькі абарончыя, колькі рытуальныя і адміністрацыйныя мэты.

Сядзібы маюць форму чатырохкутніка, адзін з бакоў якога адкрыты. Насупраць уваходу месцяць жытло, а па баках ад яго — гаспадарчыя пабудовы. Невялікі двор таксама выкарыстоўваецца для гаспадарчых патрэб. Каля сядзібы знаходзяцца сад і агарод.

Канструкцыя сельскіх будынкаў пераважна слупавая. Пры іх пабудове ўздоўж перыметра будучага жылля ў зямлю ўкопваюць драўляныя апоры. Іх абносяць бамбукавымі рашоткамі, паміж якімі прастору напаўняюць сумессю гліны з саломай. Пасля высыхання сцен, бамбукавыя рашоткі здымаюць і тынкуюць сцены дадатковым пластом гліны. Дах ладзяць з бамбукавага каркасу, які насцілаюць цыноўкамі, а зверху крыюць чарапіцай, рысавай саломай, пальмавым галлём або бляхай. Падлога з насыпанай і ўтрамбаванай зямлі заўсёды крыху вышэй за ўзровень цэнтральнай пляцоўкі.

Большасць сельскіх будынкаў маюць адзін уваход і адно акенца. У мінулым у халодную пару яго заклейвалі насычанай алеем паперай. У нашы дні распаўсюджана шкло. Жыллё можа падзяляцца на дзве часткі, адна з якіх перадаецца ў карыстанне жанчынам. Насупраць уваходу месцяць алтар для шанавання продкаў сям'і. Кухню будуюць асобна ад жытла, часцяком сумяшчаюць з хлявом.

Гарады на поўначы В'етнама пачалі будаваць каля 2 тысячы гадоў таму. Яны пераважна выконвалі абарончыя функцыі. У Ханоі, Хюэ і востраве Кат-Ба захаваліся некаторыя старажытныя абарончыя пабудовы. У некаторых гарадах існавалі буйныя рэзідэнцыі дзяржаўных кіраўнікоў і вяльмож. Практыка іх планавання і будаўніцтва была запазычана з Кітая. Але паступова склаўся асабісты в'етнамскі стыль размяшчэння палацаў, паркаў і садоў, прыдатны для мясцовых умоў. Каля рэзідэнцый і крэпасцяў сяліліся гандляры, рамеснікі і сем'і тых, хто абслугоўваў палацы. Толькі к XVII - XVIII стст. сталі ўзнікаць в'ецкія гарады на поўдні В'етнама, хаця дагэтуль там існавалі буйныя гарадскія паселішчы чамаў і кхмераў. У каланіяльную пару гараджане-французы звычайна адасабляліся ад в'етнамцаў, таму ўзводзілі часткі горада з тыповай еўрапейскай каланіяльнай забудовай. У другой палове XX ст. в'етнамскія гарады набылі тыповы сучасны выгляд, хаця на поўначы В'етнама захавалася мясцовая асаблівасць — рабочыя кварталы. Іх будавалі пераважна на ўскраінах у першыя дзесяцігоддзі сацыялістычных змен. Рабочыя кварталы складаліся са шматпавярховых будынкаў, знутры якіх ладзіліся памяшканні інтэрнатнага тыпу.

Вопратка

Традыцыйная паўседзённая вопратка вельмі простая, шыецца з баваўнянай тканіны цёмных тонаў. У мінулым шоўкавую вопратку мелі толькі манархі, вяльможы і вучоныя.

Жаночае адзенне складаецца з враспахнутай курткі, шырокіх штаноў, ліфу-камізэлькі, які завязваецца на спіне, і хусткі. Падчас спякоты і дажджоў карыстаюцца канічнымі капялюшамі. Для іх вытворчасці выкарыстоўваюць бамбукавы каркас, які абцягваецца пальмавым лісцем або саломай. Капялюш падвязваюць пад падбародкам тасьмой. Дарослыя жанчыны маюць косы, заплеценыя вакол тканага шнура. Звычайна іх укладваюць вакол галовы справа налева. У мінулым былі распаўсюджаны драўляныя сандалі, якія мацаваліся з дапамогай шнуроў, прапушчаных вакол вялікага і другога пальца нагі. У нашы дні аддаюць перавагу гумавым сандалям. Сярод гараджанак да сённешняга часу распаўсюджаны розныя спосабы адбельвання скуры. Для абароны ад сонца носяць парасон.

Мужчынская традыцыйная вопратка таксама складаецца з шырокіх штаноў і курткі.

Кулінарыя

В'еты звычайна ядуць два разы надзень — апоўдні і ўвечар. Аснову традыцыйнага харчавання складае рыс. Звычайны вараны рыс ядуць з гарнірам з гародніны, мяса або рыбы. Да яго падаюць падлівы. Асабліва папулярна рыбная падліва з вострым смакам і вельмі спецыфічным пахам. У яе мачаюць гарнір. Вельмі папулярны рысавы пірог бань чунг і рысавая лапша фо.

Супы даволі распаўсюджаны, хаця іх гатуюць далёка не кожны дзень. На паўднёвым захадзе В'етнама распаўсюджаны суп лаў мам з марынаванай рыбы, лапшы і мяса. У дэльце Меконга таксама ядуць так званыя кіслыя супы. Мяса і марскія далікатэсы пераважна падаюць печанымі або варанымі. Рыбу пякуць і марынуюць. Свініну гатуюць крыху салодкай. Смажанае свіное сала запраўляюць падлівай і гароднінай, падаюць ў бананавым лісці або, у нашы дні, знутры хлебных лустоў. Шырока ўжываюць ялавічыну, мяса сабак і птушак. Сырое мяса рэжуць тонкімі лустамі, прыпраўляюць кіслымі падлівамі. Садавіна з'яўляецца асновай для салодкіх і кіслых падліў, некаторых гарніраў і напояў, але найчасцей яе ядуць у сырым выглядзе.

В'еты амаль не ўжываюць у ежу малочныя прадукты. Затое далікатэсамі лічацца шаўкавічныя вусень, жабы, яшчаркі, смажаныя казуркі, дзякуючы ўплыву кітайскай і кхмерскай кулінарыі — змеі. Вараныя перапёлчыныя і курыныя яйкі найчасцей сустракаюцца як самастойная ежа хуткага прыгатавання. Смажанымі яйкамі запраўляюць рыс. Любімая страва — яйкі гусакоў і качак з ужо сфарміраванымі знутры зародкамі птушанят. Іх вараць і падаюць з духмянай травой і перцам.

Самы распаўсюджаны напой — гарачы зялёны чай. Таксама сустракаюцца напоі з сокаў садавіны, цукровага трыснёгу, салодкія крупяныя супы. Кава была распаўсюджана ў В'етнаме толькі ў XIX ст. Звычайна яе п'юць з малаком, падсалоджаную. У рэстаранах над шклянымі кубкамі кавы ставяць металічны фільтр для працаджвання. Алкагольныя напоі ўжываюць з глыбокай старажытнасці, у тым ліку ў рытуальных мэтах. Шырока распаўсюджана гарэлка з рысу або клубневых культур. Для наданні лячэбных уласцівасцяў у яе могуць апускаць кавалкі цела змяі. Пад уздзеяннем еўрапейскай культуры в'еты спажываюць піва, салодкае фруктовае і вінаграднве віно, ром і інш.

Рыс з гарнірам
Рысавая лапша з гарнірам
Суп з лапшой
Смажаныя шаўкавічныя вусені
Мяса сабак
Салодкі суп ужываецца як напой

Сацыяльны лад

Асновай традыцыйнага грамадства з'яўлялася нуклеарная сям'я ня, якая звычайна вяла сваю гаспадарку. Шлюбы экзагамныя. Раней было забаронена стварэнне сям'і з прадстаўніком такога ж прозвішча. У наш час такія шлюбы магчымыя, але сустракаюцца рэдка. Афіцыйныя жаніхі павінны былі аказваць дапамогу сям'і нявесты, працаваць у ёй. Багатыя мужчыны практыкавалі палігамію. Шлюб з другой або трэцяй жонкай быў магчымы толькі з дазволу першай. Муж быў павінен радзіцца з жонкамі перад тым, як прадпрымаць якія-небудзь важныя дзеянні.

Спадчына перадавалася па мужчынскай лініі. Старэйшы сын мог разлічваць на большую частку бацькоўскай маёмасці. Дочкі атрымоўвалі пасаг у выглядзе вопраткі, упрыгожванняў, грошай. Акрамя ня існавалі буйныя аб'яднанні сем'яў хо, якія складаліся са сваякоў па мужчынскай лініі. У аснове гэтых аб'яднанняў палягалі рытуалы ў гонар духаў адзіных продкаў. Старэйшы мужчына лічыўся кіраўніком хо.

Усяго в'еты маюць каля 400 прозвішчаў, якія перадаюцца па бацькоўскай лініі і лічацца нязменнымі. Затое асабістыя імёны могуць мяняцца на працягу жыцця пасля хвароб, значных дасягненняў і зменаў у жыцці. Паміж прозвішчам і асабістым імем ставіцца полавы паказальнік (ван для мужчын, тхі для жанчын) або родавы паказальнік.

1 студзеня 1959 г. у Дэмакратычнай Рэспубліцы В'етнам быў уведзены закон аб сям'і і шлюбе. Ён прызнаў роўнасць палоў і прадстаўнікоў розных сацыяльных груп, забараняў палігамію, даваў маладым маці права на двухмесяцовы адпачынак.

Да сярэдзіны XX ст. у В'етнаме існавала сельская суседская абшчына са тхон, якой кіравалі рады з дарослых свабодных мужчын. Кожная абшчына мела спіс чальцоў, што маглі разлічваць на правы размеркавання зямлі і кіраўніцтва. Прышлыя сяляне ў гэты спіс не ўваходзілі, былі вымушаны працаваць арандатарамі і наёмнымі рабочымі, ахоўваць вёску. Удзел у абшчыннай радзе яны не бралі. Са тхон былі фактычна знішчаны на поўначы В'етнама падчас сацыялістычных змен, а на поўдні ў выніку стварэння буйных стратэгічных паселішчаў і аграгарадкоў.

Феадальнае в'етнамскае грамадства мела жорсткую іерархію, падзялялася на пласты набліжаных да імператара чыноўнікаў куан, вучоных ван, сялян нонг і гандляроў тхыонг. Рамеснікі, якія не займаліся сельскай гаспадаркай і гандлем, а таксама акторы, лекары, грузчыкі, ношчыкі і інш. стаялі на самай нізкай ступені іерархіі і лічыліся пагарджанымі. На вяршыні сацыяльнай піраміды стаялі спадчынныя князі і імператары. Гэтая сістэма пачала хутка рушыцца пад уздзеяннем французскіх каланіяльных законаў. Яны абмежавалі правы куан, затое пашырылі магчымасці для раней непаўнавартых тхыонг. З'явіліся прафесійныя рабочыя і інтэлігенцыя. Новыя сацыяльныя пласты з аднаго боку не прызнаваліся традыцыйным грамадствам і былі вымушаны пераймаць многія рысы еўрапейскай культуры. Аднак, і з пункту гледжання французскай каланіяльнай адміністрацыі яны стаялі ніжэй за французаў. Усё гэта прывяло да папулярызацыі сярод в'ецкіх інтэлектуалаў ідэй нацыяналізму і сацыялізму, выклікала сацыяльную мадэрнізацыю.

Традыцыйныя святы

Найбольш папулярныя святы:

Новы год у канцы зімы. Суправаджаецца шматлікімі рытуаламі ў гонар духу дому і святочнымі працэсіямі.
Свята духа зямлі ў другі дзень другога месяца па месячным календары.
Свята цмока, які лічыцца ўладаром вады, ў пяты дзень пятага месяца па месячным календары.
Свята дзяцей у пятнаццаты дзень восьмага месяца па месячным календары. Дамы упрыгожваюць каляровымі ліхтарамі, праводзяць працэсіі.

У наш час таксама папулярны рэгіянальныя, афіцыйныя і прафесійныя святы. У святочныя дні праводзяцца конкурсы для моладзі, спартыўныя мерапрыемствы, агульныя застоллі.

Мастацтва

Фальклор в'етаў даволі разнастайны, прадстаўлены шматлікімі казкамі, міфамі, легендамі, гістарычнымі казаннямі пра барацьбу в'етаў за незалежнасць, прымаўкамі, песнямі і г. д. З фальклорам цесна звязана в'етнамская літаратура. Захаваліся літаратурныя зборы X - XIV ст., напісаныя рыфмаванай прозай фу. Вядома паэзія ананімных аўтараў, а таксама Нгуен Чая, Нгуен Бінь Кхіема, Дуан Тхі Д'ем, Нгуен Зу, Нгуен Конг Чы, якія працавалі ў XV - пач. XIX стст. Часцяком яны запазычвалі стылістыку паэзіі суседняга Кітая, але карысталіся мясцовымі матывамі.

Тэатр у В'етнаме мае доўгую гісторыю. Вядомы народны тэатр хат-тэа, які арганізоўваўся ў вёсках самімі сялянамі. Звычайна ён меў даволі просты рэпертуар, кароткія пастаноўкі па матывах рэлігійных і гістарычных паданняў. Акторы ігралі на невялікім пляцы каля абшчыннага дома або храма. Гледачы сядзелі на цыноўках. Акторы і гледачы абменьваліся дыялогамі. У XII ст. узнік арыгінальны лялечны тэатр на вадзе. У XIII ст. з'явіліся прафесійныя тэатры, якія ставілі музычныя і танцавальныя спектаклі. У пач. XX ст. пад уздзеяннем еўрапейскага мастацтва сфарміраваўся сучасны тэатр кай-лыонг. У 1959 г. у Ханоі была знята першая асабіста в'етнамская кінастужка.

На развіцці музычнага мастацтва моцны ўплыў мелі кантакты в'етаў з суседзямі-кітайцамі. З Кітая былі запазычаны многія музычныя інструменты, тэорыя складання музычных твораў, музычныя жанры. Лічыцца, што знакамітае в'етнамскае мастацтва рытмічнай ігры на барабанах паходзіць з паўднёвай дзяржавы Чампа. Аднак існавалі і асабіста в'етнамскія традыцыі ігры на лютнях, трашчотках, духавых інструментах. Паступова вылучыліся асобныя жанры: прыдворная музыка, рэлігійная музыка, святочная музыка (выконвалася невялікімі групамі музыкантаў для арыстакратычных слухачоў), тэатральная музыка, народная музыка. Апошняя была прадстаўлена лементамі, калыханкамі, лірычнымі кампазіцыямі, прафесійнай музыкай і спевамі.

В'ецкія танцы таксама мелі прафесійную і аматарскую накіраванасць. Прафесійнае танцавальнае мастацтва развівалася ў рэчышчы традыцый, перанятых у Кітаі. Народныя танцы імітавалі працэс сельскагаспадарчай працы.

Традыцыйнае выяўленчае мастацтва прадстаўлена малюнкамі на тканінах, разьбярствам, ліццём, скульптурай, каліграфіяй і г. д.

Мова

Мова в'етаў мае шэсць тонаў і вялікую клькасць галосных гукаў. З'яўляецца афіцыйнай мовай В'етнама. Першы вядомы пісьмовы помнік створаны ў 1010 г. Першапачаткова в'еты карысталіся іерагліфічнай пісьмовасцю чу-ном, якую запазычылі з Кітая. У XVII ст. французскія езуіты распрацавалі в'етнамскі алфавіт куок-нгы на аснове лацінкі, які шырока ўжываецца ў наш час.

Рэлігія

Для в'етаў характэрны рэлігійны сінкрэтызм. Са старажытных часоў захавалася старажытная аўтэнтычная рэлігія тхо-маў. Яе асновай з'яўляецца культ продкаў, які адыгрывае значную ролю і ў наш дзень, калі большасць в'етаў афіцыйна прызнае сябе атэістамі^[5]. У мінулым таксама шанавалі духаў дому, зямлі, вады, лесу. Лічылася, што хваробы і нягоды прыносяць злыя духі ма-доі.

Большасць вернікаў спавядае будызм, які прыйшоў у В'етнам з Паўднёвай Азіі на мяжы нашай эры, але ў далейшым развіваўся пад уплывам суседняга Кітая. Сярод будыстаў-в'етаў пераважае вучэнне махаяна. У феадальны перыяд будысцкая абшчына в'етаў запазычыла многія рысы кітайскіх рэлігійных вераванняў, у прыватнасці канфуцыянству і даасізму.

Хрысціянства прыйшло ў В'етнам разам з еўрапейскімі місіянерамі ў XVI - XVII стст. Асаблівую ролю ў распаўсюджванні каталіцызму адыгралі езуіты. кіраўнік езуіцкай місіі, француз Александр дэ Род, склаў в'етнамскі алфавіт куок-нгы на аснове лацінкі і ў 1650 - 1651 гг. надрукаваў на ім катэхізіс і слоўнік в'етнамскай мовы. В'етнамскія ўлады імкнуліся абмежаваць уплыў еўрапейцаў, а таму ў сярэдзіне XVII ст. хрысціянства апынулася пад забаронай. Толькі ў 1798 - 1853 гг. было закатавана за іх веру 64 хрысціяніна. Усе яны, а таксама закатаваныя за веру ў 1859 - 1861 гг. былі прызнаны Каталіцкай царквой мучанікамі^[6]. Каталіцызм пачаў шырока распаўсюджвацца падчас французскай каланіяльнай акупацыі, і ў наш час з'яўляецца другой па папулярнасці рэлігіяй ў В'етнаме. У XX ст. дзякуючы амерыканскім місіянерам пачаў распаўсюджвацца пратэстантызм.

У XX ст. пад уплывам хрысціянства на поўдні В'етнама ўзніклі буйныя сінкрэтычныя секты каадай і хоахаа.

Шанаванне продкаў
Будысцкі манах
Будысцкі храм
Кафедральны касцёл
Хрысціянскае богаслужэнне
Храм хоахаа
Храм каадай

В'еты на Беларусі

У 2009 г. у Рэспубліцы Беларусь жыло 588 чал., якія вызнавалі сваю тоеснасць як в'етнамцы^[7]. З іх 526 чал. назвалі сваёй роднай мовай в'етнамскую, 3 - беларускую.

Знакамітыя в'еты

Ха Шы Мін — буйны палітычны дзеяч Індакітая, кiраўнiк жнiвеньскай рэвалюцыi у В'етнаме, першы прэзідэнт Дэмакратычнай Рэспублікi В'етнам.
Ле Дык Тхо — в'етнамскі дыпламат, лаўрэат Нобелеўскай прэміі міру (1973).

Зноскі

Спасылкі

[1] Vietnamese

[2] Mitochondrial DNA polymorphism in the Vietnamese population

[3] К.А. Котков, ПРОИСХОЖДЕНИЕ ЭТНОНИМА «ВЬЕТ» — ОСНОВНОГО САМОНАЗВАНИЯ ВЬЕТНАМЦЕВ

[4] Do Kim Tuyen, Nguyen Van Ly, The role of Swamp buffalo in agricultural production of small farm holder

[5] The 50 Countries with the Highest Percentage of Atheists

[6] Martyrs of Vietnam

[7] stat.gov.by

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

@@ Радок 17: / Радок 17: @@
  | rels      = [[будызм]], [[хрысціянства]], [[каадай]], [[хоахаа]], [[культ продкаў]]
  | related   = [[мыонгі]], [[тхо]], [[тыыт]]
 }}
 '''В'еты''' ({{lang-vi|người Việt}}, сустракаецца таксама ''người Kinh'') — народ, найбуйшнейшая [[этнас|этнічная група]] [[В'етнам]]а. Жывуць таксама ў іншых краінах свету. Найбольшая в'ецкая абшчына па-за межамі В'етнама знаходзіцца ў [[ЗША]]. Агульная колькасць - 80069 тыс. чал. ([[2013]] г.)<ref>[http://www.joshuaproject.net/peoples.php?peo3=12700 Vietnamese]</ref>
@@ Радок 24: / Радок 24: @@
 ==Паходжанне==
 Продкі в'етаў першапачаткова фарміраваліся на тэрыторыі сучаснага паўднёвага [[Кітай|Кітая]] на поўдзень ад ракі [[Янцзы]]. В'еты насялялі гэтыя землі да канца 1 тысячагоддзя да н. э. На тэрыторыі [[правінцыя Чжэцзян|правінцыі Чжэцзян]] існавала в'ецкая дзяржава [[Юэ, дзяржава|Юэ]]. Згодна кітайскаму гісторыку [[Сыма Цянь|Сыме Цаню]], яна была заснована нашчадкамі легендарнага [[Вялікі Юй|Юя]]. Барацьба з паўночнымі в'етамі ''баць-в'ет'' і іх заваяванне адлюстравана ў шматлікіх кітайскіх крыніцах.
 Сучасныя в'еты з'яўляюцца нашчадкамі паўднёвых в'етаў ''лак-в'ет'', якія пачалі прасоўвацца на поўнач [[В'етнам]]а ў пачатку 1 тысячагоддзя да н. э. Тут яны асімілявалі сваіх папярэднікаў, цемнаскурых [[аўстралоідная раса|аўстралоідаў]], што з'явіліся ў В'етнаме яшчэ ў эпоху [[неаліт]]у, і [[аўстранезійцы|аўстранезійцаў]]. Самі в'еты апавядаюць легенду, паводле якой яны паходзяць ад мужчыны-[[цмок]]а (сімвал [[Рака Хонгха|ракі Хонгха]]) і жанчыны-[[птушкі]] (сімвал [[гара|гор]]). [[Генетыка|Генетычныя]] даследаванні<ref>[http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1046/j.1365-2370.1999.00184.x/abstract;jsessionid=B81BCF8733929B897BF43718DB1D6E79.d04t03 Mitochondrial DNA polymorphism in the Vietnamese population]</ref> паказалі, што в'еты блізкія па паходжанню да [[тайскія народы|тайскіх народаў]], а таксама [[кітайцы|кітайцаў]], якія жывуць на самым поўдні Кітая і ў краінах [[Паўднёва-Усходняя Азія|Паўднёва-Усходняй Азіі]].
-Само слова ''в'ет'' паходзіць ад [[в'етнамская мова|в'етнамскага]] прачытання [[кітайская мова|кітайскага]] [[Іерогліф|іерогліфа]] 越 (''yuè'', літаральна "чалавек, што крочыць з сякерай"), які вядомы з сярэдзіны 1 тысячагоддзя да н. э.<ref>[http://www.kunstkamera.ru/files/lib/978-5-88431-191-6/978-5-88431-191-6_33.pdf К.А. Котков, ПРОИСХОЖДЕНИЕ ЭТНОНИМА «ВЬЕТ» — ОСНОВНОГО САМОНАЗВАНИЯ ВЬЕТНАМЦЕВ]</ref>
+Само слова ''в'ет'' паходзіць ад [[в'етнамская мова|в'етнамскага]] прачытання [[кітайская мова|кітайскага]] [[іерогліф]]а 越 (''yuè'', літаральна "чалавек, што крочыць з сякерай"), які вядомы з сярэдзіны 1 тысячагоддзя да н. э.<ref>[http://www.kunstkamera.ru/files/lib/978-5-88431-191-6/978-5-88431-191-6_33.pdf К.А. Котков, ПРОИСХОЖДЕНИЕ ЭТНОНИМА «ВЬЕТ» — ОСНОВНОГО САМОНАЗВАНИЯ ВЬЕТНАМЦЕВ]</ref>
 ==Традыцыйная культура==
@@ Радок 34: / Радок 34: @@
 Асноўным заняткам в'етаў здаўна была [[сельская гаспадарка]], прычым галоўнай сельскагаспадарчай културай з'яўляўся [[рыс]]. У [[В'етнам]]е распаўсюджаны самыя розныя сарты і спосабы вырошчвання гэтай расліны. Апрацоўкай зямлі і [[ірыгацыя|ірыгацый]] звычайна займаюцца мужчыны, севам і барацьбой з пустазеллем — жанчыны. Збор ураджая пачынаецца, калі палеткі яшчэ затопленыя. Спачатку зразаюць верхавіны з [[Колас|каласамі]]. Затым ваду спускаюць і прыбіраюць [[салома|салому]]. Сабраны рыс перамолваюць у крупы. Для гэтага выкарыстаюць цяжкі [[драўніна|драўляны]] брус на [[жалеза|жалезнай]] загваздцы, з дапамогай якога на збожжа абвальваюць мяла.
 [[кукуруза|Кукурузу]] і [[клубень|клубневыя]] культуры саджаюць уздоўж [[рака|рэк]] з разлікам атрымаць ураджай, калі запасы рысу скончацца. На поўначы В'етнама шырока распаўсюджаны [[бабовыя]]. Акрамя таго, важнае месца ў гаспадарчым жыцці займаюць тэхнічныя культуры, самыя розныя віды [[садавіна|садавіны]] і [[гародніна|гародніны]].
 Развіццё [[жывёлагадоўля|жывёлагадоўлі]] часткова абмежавана наўнасцю кармавой базы. [[карова|Кароў]] і асабліва [[Буйвал азіяцкі|буйвалаў]] выкарыстоўваюць пераважна як цяглавых жывёл<ref>[http://www.mekarn.org/procbuf/tuye.htm Do Kim Tuyen, Nguyen Van Ly, The role of Swamp buffalo in agricultural production of small farm holder]</ref>. На падворках трымаюць [[Свойская свіння|свінняў]] і хатнюю [[птушкі|птушку]], у тым ліку [[Курыца|курэй]], [[Качкі|качак]], [[Шызы голуб|галубоў]] і інш. На затопленых палетках і каналах разводзяць [[рыбы|рыбу]]. [[Рыбалоўства]] адыгрывае важнае значэнне ўздоўж рэк і ля [[мора|марскога]] [[бераг|ўзбярэжжа]]. У мінулым жыхары [[лес|лясістай]] мясцовасці займаліся [[паляванне]]м.
@@ Радок 51: / Радок 51: @@
 ===Паселішчы===
 [[File:Dinh My Thanh, Da Lat 02.JPG|thumb|''Дынь'']]
 Найбольш распаўсюджаны тып сельскага паселішча — [[вёска]]. Вёскі в'етаў даволі кампактныя, хаця і шматлюдныя. Яны звычайна месцяцца ўздоўж [[рака|рэк]] і [[дарога|дарог]], каля схілаў [[лес|лясістых]] пагоркаў. Вёскі падзяляюцца на кварталы. Жыллёвыя пабудовы імкнуцца ўзводзіць адна каля іншай, з разлікам пакінуць досыць прасторы для вядзення гаспадаркі. Сядзібы часцяком адзелены зараснікамі калючых [[куст|хмызнякоў]] і [[бамбук]]у, што ў мінулым спрыяла абароне. У цэнтры паселішча ладзіцца вялікая абшчынная пабудова ''дынь'', дзе збіраюцца старэйшыны, праводзяцца [[рэлігія|рэлігійныя]] [[рытуал]]ы шанавання продкаў, навучаецца моладзь і г. д. У некаторых вёсках захаваліся ўваходныя [[брама|брамы]]. Калісьці яны мелі не столькі абарончыя, колькі рытуальныя і адміністрацыйныя мэты.
 Сядзібы маюць форму [[Чатырохвугольнік|чатырохкутніка]], адзін з бакоў якога адкрыты. Насупраць уваходу месцяць жытло, а па баках ад яго — гаспадарчыя пабудовы. Невялікі двор таксама выкарыстоўваецца для гаспадарчых патрэб. Каля сядзібы знаходзяцца сад і агарод.
 Канструкцыя сельскіх будынкаў пераважна [[слуп]]авая. Пры іх пабудове ўздоўж [[перыметр]]а будучага жылля ў зямлю ўкопваюць [[драўніна|драўляныя]] апоры. Іх абносяць бамбукавымі рашоткамі, паміж якімі прастору напаўняюць сумессю [[гліна|гліны]] з [[салома]]й. Пасля высыхання сцен, бамбукавыя рашоткі здымаюць і тынкуюць сцены дадатковым пластом гліны. [[Дах]] ладзяць з бамбукавага [[каркас]]у, які насцілаюць цыноўкамі, а зверху крыюць [[чарапіца]]й, [[рыс]]авай саломай, [[Какосавая пальма|пальмавым]] галлём або бляхай. [[Падлога]] з насыпанай і ўтрамбаванай зямлі заўсёды крыху вышэй за ўзровень цэнтральнай пляцоўкі.
 Большасць сельскіх будынкаў маюць адзін уваход і адно [[акно|акенца]]. У мінулым у халодную пару яго заклейвалі насычанай [[алей|алеем]] [[папера]]й. У нашы дні распаўсюджана [[шкло]]. Жыллё можа падзяляцца на дзве часткі, адна з якіх перадаецца ў карыстанне жанчынам. Насупраць уваходу месцяць [[алтар]] для шанавання продкаў [[сям'я|сям'і]]. Кухню будуюць асобна ад жытла, часцяком сумяшчаюць з хлявом.
 [[горад|Гарады]] на поўначы [[В'етнам]]а пачалі будаваць каля 2 тысячы гадоў таму. Яны пераважна выконвалі абарончыя функцыі. У [[Горад Ханой|Ханоі]], [[Горад Хюэ|Хюэ]] і [[востраў Кат-Ба|востраве Кат-Ба]] захаваліся некаторыя старажытныя абарончыя пабудовы. У некаторых гарадах існавалі буйныя рэзідэнцыі дзяржаўных кіраўнікоў і вяльмож. Практыка іх планавання і будаўніцтва была запазычана з [[Кітай|Кітая]]. Але паступова склаўся асабісты в'етнамскі стыль размяшчэння [[палац]]аў, [[парк]]аў і садоў, прыдатны для мясцовых умоў. Каля рэзідэнцый і [[крэпасць|крэпасцяў]] сяліліся гандляры, рамеснікі і сем'і тых, хто абслугоўваў палацы. Толькі к [[17 стагоддзе|XVII]] - [[18 стагоддзе|XVIII]] стст. сталі ўзнікаць в'ецкія гарады на поўдні В'етнама, хаця дагэтуль там існавалі буйныя гарадскія паселішчы [[чамы|чамаў]] і [[кхмеры|кхмераў]]. У каланіяльную пару гараджане-[[французы]] звычайна адасабляліся ад в'етнамцаў, таму ўзводзілі часткі горада з тыповай еўрапейскай каланіяльнай забудовай. У другой палове [[20 стагоддзе|XX]] ст. в'етнамскія гарады набылі тыповы сучасны выгляд, хаця на поўначы В'етнама захавалася мясцовая асаблівасць — рабочыя кварталы. Іх будавалі пераважна на ўскраінах у першыя дзесяцігоддзі сацыялістычных змен. Рабочыя кварталы складаліся са шматпавярховых будынкаў, знутры якіх ладзіліся памяшканні [[інтэрнат]]нага тыпу.
@@ Радок 69: / Радок 69: @@
 ===Кулінарыя===
 В'еты звычайна ядуць два разы надзень — апоўдні і ўвечар. Аснову традыцыйнага харчавання складае [[рыс]]. Звычайны вараны рыс ядуць з [[гарнір]]ам з [[гародніна|гародніны]], [[мяса]] або [[рыбы]]. Да яго падаюць падлівы. Асабліва папулярна рыбная падліва з вострым смакам і вельмі спецыфічным пахам. У яе мачаюць гарнір. Вельмі папулярны рысавы пірог ''бань чунг'' і рысавая лапша ''фо''.
 [[Суп]]ы даволі распаўсюджаны, хаця іх гатуюць далёка не кожны дзень. На паўднёвым захадзе [[В'етнам]]а распаўсюджаны суп ''лаў мам'' з марынаванай рыбы, лапшы і мяса. У дэльце [[Меконг]]а таксама ядуць так званыя кіслыя супы. Мяса і марскія далікатэсы пераважна падаюць печанымі або варанымі. Рыбу пякуць і марынуюць. [[свініна|Свініну]] гатуюць крыху салодкай. Смажанае свіное [[сала]] запраўляюць падлівай і гароднінай, падаюць ў [[банан]]авым лісці або, у нашы дні, знутры [[хлеб]]ных лустоў. Шырока ўжываюць [[ялавічына|ялавічыну]], мяса [[Сабака свойскі|сабак]] і [[птушкі|птушак]]. Сырое мяса рэжуць тонкімі лустамі, прыпраўляюць кіслымі падлівамі. [[Садавіна]] з'яўляецца асновай для салодкіх і кіслых падліў, некаторых гарніраў і напояў, але найчасцей яе ядуць у сырым выглядзе.
-В'еты амаль не ўжываюць у ежу [[малако|малочныя]] прадукты. Затое далікатэсамі лічацца шаўкавічныя [[вусень|вусень]], [[жабы]], [[яшчаркі]], смажаныя [[казуркі]], дзякуючы ўплыву [[кітайцы|кітайскай]] і [[кхмеры|кхмерска]]й [[кулінарыя|кулінарыі]] — [[змеі]]. Вараныя перапёлчыныя і курыныя [[яйка|яйкі]] найчасцей сустракаюцца як самастойная ежа хуткага прыгатавання. Смажанымі яйкамі запраўляюць рыс. Любімая страва — яйкі гусакоў і качак з ужо сфарміраванымі знутры зародкамі птушанят. Іх вараць і падаюць з духмянай [[трава|травой]] і [[Чырвоны перац|перцам]].
+В'еты амаль не ўжываюць у ежу [[малако|малочныя]] прадукты. Затое далікатэсамі лічацца шаўкавічныя [[вусень]], [[жабы]], [[яшчаркі]], смажаныя [[казуркі]], дзякуючы ўплыву [[кітайцы|кітайскай]] і [[кхмеры|кхмерска]]й [[кулінарыя|кулінарыі]] — [[змеі]]. Вараныя перапёлчыныя і курыныя [[яйка|яйкі]] найчасцей сустракаюцца як самастойная ежа хуткага прыгатавання. Смажанымі яйкамі запраўляюць рыс. Любімая страва — яйкі гусакоў і качак з ужо сфарміраванымі знутры зародкамі птушанят. Іх вараць і падаюць з духмянай [[трава|травой]] і [[Чырвоны перац|перцам]].
 Самы распаўсюджаны напой — гарачы зялёны [[чай]]. Таксама сустракаюцца напоі з сокаў садавіны, [[цукровы трыснёг|цукровага трыснёгу]], салодкія крупяныя супы. [[Кава]] была распаўсюджана ў В'етнаме толькі ў [[19 стагоддзе|XIX]] ст. Звычайна яе п'юць з малаком, падсалоджаную. У рэстаранах над шклянымі кубкамі кавы ставяць металічны фільтр для працаджвання. Алкагольныя напоі ўжываюць з глыбокай старажытнасці, у тым ліку ў [[рытуал]]ьных мэтах. Шырока распаўсюджана [[гарэлка]] з рысу або [[клубень|клубневых]] культур. Для наданні лячэбных уласцівасцяў у яе могуць апускаць кавалкі цела змяі. Пад уздзеяннем еўрапейскай культуры в'еты спажываюць [[піва]], салодкае фруктовае і вінаграднве [[віно]], [[ром]] і інш.
@@ Радок 89: / Радок 89: @@
 Асновай традыцыйнага грамадства з'яўлялася нуклеарная [[сям'я]] ''ня'', якая звычайна вяла сваю гаспадарку. [[Шлюб]]ы экзагамныя. Раней было забаронена стварэнне сям'і з прадстаўніком такога ж [[прозвішча]]. У наш час такія шлюбы магчымыя, але сустракаюцца рэдка. Афіцыйныя жаніхі павінны былі аказваць дапамогу сям'і нявесты, працаваць у ёй. Багатыя мужчыны практыкавалі [[палігамія|палігамію]]. Шлюб з другой або трэцяй жонкай быў магчымы толькі з дазволу першай. Муж быў павінен радзіцца з жонкамі перад тым, як прадпрымаць якія-небудзь важныя дзеянні.
 Спадчына перадавалася па мужчынскай лініі. Старэйшы сын мог разлічваць на большую частку бацькоўскай маёмасці. Дочкі атрымоўвалі пасаг у выглядзе [[вопратка|вопраткі]], упрыгожванняў, [[грошы|грошай]]. Акрамя ''ня'' існавалі буйныя аб'яднанні сем'яў ''хо'', якія складаліся са сваякоў па мужчынскай лініі. У аснове гэтых аб'яднанняў палягалі [[рытуал]]ы ў гонар духаў адзіных продкаў. Старэйшы мужчына лічыўся кіраўніком ''хо''.
 Усяго в'еты маюць каля 400 прозвішчаў, якія перадаюцца па бацькоўскай лініі і лічацца нязменнымі. Затое [[Асабістае імя|асабістыя імёны]] могуць мяняцца на працягу жыцця пасля хвароб, значных дасягненняў і зменаў у жыцці. Паміж прозвішчам і асабістым імем ставіцца полавы паказальнік (''ван'' для мужчын, ''тхі'' для жанчын) або родавы паказальнік.
 [[1 студзеня]] [[1959]] г. у [[В'етнам|Дэмакратычнай Рэспубліцы В'етнам]] быў уведзены закон аб сям'і і шлюбе. Ён прызнаў роўнасць палоў і прадстаўнікоў розных сацыяльных груп, забараняў палігамію, даваў маладым маці права на двухмесяцовы адпачынак.
 Да сярэдзіны [[20 стагоддзе|XX]] ст. у В'етнаме існавала сельская суседская абшчына ''са тхон'', якой кіравалі рады з дарослых свабодных мужчын. Кожная абшчына мела спіс чальцоў, што маглі разлічваць на правы размеркавання зямлі і кіраўніцтва. Прышлыя сяляне ў гэты спіс не ўваходзілі, былі вымушаны працаваць арандатарамі і наёмнымі рабочымі, ахоўваць вёску. Удзел у абшчыннай радзе яны не бралі. ''Са тхон'' былі фактычна знішчаны на поўначы В'етнама падчас [[сацыялізм|сацыялістычных]] змен, а на поўдні ў выніку стварэння буйных стратэгічных паселішчаў і [[Аграгарадок|аграгарадкоў]].
 [[Феадалізм|Феадальнае]] в'етнамскае грамадства мела жорсткую іерархію, падзялялася на пласты набліжаных да [[імператар]]а чыноўнікаў ''куан'', вучоных ''ван'', сялян ''нонг'' і гандляроў ''тхыонг''. Рамеснікі, якія не займаліся сельскай гаспадаркай і гандлем, а таксама акторы, лекары, грузчыкі, ношчыкі і інш. стаялі на самай нізкай ступені іерархіі і лічыліся пагарджанымі. На вяршыні сацыяльнай піраміды стаялі спадчынныя князі і імператары. Гэтая сістэма пачала хутка рушыцца пад уздзеяннем [[Францыя|французскіх]] каланіяльных законаў. Яны абмежавалі правы ''куан'', затое пашырылі магчымасці для раней непаўнавартых ''тхыонг''. З'явіліся [[Пралетарыят|прафесійныя рабочыя]] і [[інтэлігенцыя]]. Новыя сацыяльныя пласты з аднаго боку не прызнаваліся традыцыйным грамадствам і былі вымушаны пераймаць многія рысы еўрапейскай культуры. Аднак, і з пункту гледжання французскай каланіяльнай адміністрацыі яны стаялі ніжэй за французаў. Усё гэта прывяло да папулярызацыі сярод в'ецкіх інтэлектуалаў ідэй [[нацыяналізм]]у і сацыялізму, выклікала сацыяльную мадэрнізацыю.
@@ Радок 110: / Радок 110: @@
 ===Мастацтва===
 [[File:Costumes de théatre, à Hué chefs guerriers.jpg|thumb|150 px|Тэатральныя акторы, 1874 г.]]
 [[Фальклор]] в'етаў даволі разнастайны, прадстаўлены шматлікімі [[казка]]мі, [[міф]]амі, [[легенда]]мі, [[гісторыя|гістарычнымі]] казаннямі пра барацьбу в'етаў за незалежнасць, [[прымаўка]]мі, [[песня]]мі і г. д. З фальклорам цесна звязана в'етнамская [[літаратура]]. Захаваліся літаратурныя зборы [[10 стагоддзе|X]] - [[14 стагоддзе|XIV]] ст., напісаныя [[рыфма]]ванай [[проза]]й ''фу''. Вядома [[паэзія]] ананімных аўтараў, а таксама Нгуен Чая, Нгуен Бінь Кхіема, Дуан Тхі Д'ем, Нгуен Зу, Нгуен Конг Чы, якія працавалі ў [[15 стагоддзе|XV]] - пач. [[19 стагоддзе|XIX]] стст. Часцяком яны запазычвалі стылістыку паэзіі суседняга [[Кітай|Кітая]], але карысталіся мясцовымі матывамі.
 [[Тэатр]] у [[В'етнам]]е мае доўгую гісторыю. Вядомы народны тэатр ''хат-тэа'', які арганізоўваўся ў [[вёска]]х самімі сялянамі. Звычайна ён меў даволі просты рэпертуар, кароткія пастаноўкі па матывах [[рэлігія|рэлігійных]] і гістарычных паданняў. Акторы ігралі на невялікім пляцы каля абшчыннага дома або храма. Гледачы сядзелі на цыноўках. Акторы і гледачы абменьваліся дыялогамі. У [[12 стагоддзе|XII]] ст. узнік арыгінальны лялечны тэатр на вадзе. У [[13 стагоддзе|XIII]] ст. з'явіліся прафесійныя тэатры, якія ставілі [[музыка|музычныя]] і [[танец|танцавальныя]] спектаклі. У пач. [[20 стагоддзе|XX]] ст. пад уздзеяннем еўрапейскага [[мастацтва]] сфарміраваўся сучасны тэатр ''кай-лыонг''. У [[1959]] г. у [[Горад Ханой|Ханоі]] была знята першая асабіста в'етнамская [[кіно|кінастужка]].
 На развіцці музычнага мастацтва моцны ўплыў мелі кантакты в'етаў з суседзямі-[[кітайцы|кітайцамі]]. З Кітая былі запазычаны многія [[Музычны інструмент|музычныя інструменты]], тэорыя складання музычных твораў, музычныя жанры. Лічыцца, што знакамітае в'етнамскае мастацтва рытмічнай ігры на [[барабан]]ах паходзіць з паўднёвай дзяржавы [[Чампа]]. Аднак існавалі і асабіста в'етнамскія традыцыі ігры на [[лютня]]х, трашчотках, [[Драўляныя духавыя музычныя інструменты|духавых]] інструментах. Паступова вылучыліся асобныя жанры: прыдворная музыка, рэлігійная музыка, святочная музыка (выконвалася невялікімі групамі музыкантаў для арыстакратычных слухачоў), тэатральная музыка, народная музыка. Апошняя была прадстаўлена лементамі, калыханкамі, лірычнымі кампазіцыямі, прафесійнай музыкай і спевамі.
 В'ецкія танцы таксама мелі прафесійную і аматарскую накіраванасць. Прафесійнае танцавальнае мастацтва развівалася ў рэчышчы традыцый, перанятых у Кітаі. Народныя танцы імітавалі працэс [[сельская гаспадарка|сельскагаспадарчай]] працы.
 Традыцыйнае выяўленчае мастацтва прадстаўлена малюнкамі на тканінах, разьбярствам, ліццём, [[скульптура]]й, [[каліграфія]]й і г. д.
@@ Радок 129: / Радок 129: @@
 Большасць вернікаў спавядае [[будызм]], які прыйшоў у [[В'етнам]] з [[Паўднёвая Азія|Паўднёвай Азіі]] на мяжы нашай эры, але ў далейшым развіваўся пад уплывам суседняга [[Кітай|Кітая]]. Сярод будыстаў-в'етаў пераважае вучэнне [[махаяна]]. У [[феадалізм|феадальны]] перыяд будысцкая абшчына в'етаў запазычыла многія рысы кітайскіх рэлігійных вераванняў, у прыватнасці [[канфуцыянства|канфуцыянству]] і [[даасізм]]у.
-[[Хрысціянства]] прыйшло ў В'етнам разам з еўрапейскімі місіянерамі ў [[16 стагоддзе|XVI]] - [[17 стагоддзе|XVII]] стст. Асаблівую ролю ў распаўсюджванні [[каталіцызм]]у адыгралі [[езуіты]]. Глава езуіцкай місіі, [[французы|француз]] Александр дэ Род, склаў [[в'етнамская мова|в'етнамскі]] [[алфавіт]] ''куок-нгы'' на аснове [[лацінскі алфавіт|лацінкі]] і ў [[1650]] - [[1651]] гг. надрукаваў на ім [[катэхізіс]] і слоўнік в'етнамскай мовы. В'етнамскія ўлады імкнуліся абмежаваць уплыў еўрапейцаў, а таму ў сярэдзіне [[17 стагоддзе|XVII]] ст. хрысціянства апынулася пад забаронай. Толькі ў [[1798]] - [[1853]] гг. было закатавана за іх веру 64 хрысціяніна. Усе яны, а таксама закатаваныя за веру ў [[1859]] - [[1861]] гг. былі прызнаны [[Каталіцкая царква|Каталіцкай царквой]] мучанікамі<ref>[http://www.catholic.org/saints/saint.php?saint_id=4951 Martyrs of Vietnam]</ref>. Каталіцызм пачаў шырока распаўсюджвацца падчас французскай каланіяльнай акупацыі, і ў наш час з'яўляецца другой па папулярнасці рэлігіяй ў В'етнаме. У [[20 стагоддзе|XX]] ст. дзякуючы [[ЗША|амерыканскім]] місіянерам пачаў распаўсюджвацца [[пратэстантызм]].
+[[Хрысціянства]] прыйшло ў В'етнам разам з еўрапейскімі місіянерамі ў [[16 стагоддзе|XVI]] - [[17 стагоддзе|XVII]] стст. Асаблівую ролю ў распаўсюджванні [[каталіцызм]]у адыгралі [[езуіты]]. кіраўнік езуіцкай місіі, [[французы|француз]] Александр дэ Род, склаў [[в'етнамская мова|в'етнамскі]] [[алфавіт]] ''куок-нгы'' на аснове [[лацінскі алфавіт|лацінкі]] і ў [[1650]] - [[1651]] гг. надрукаваў на ім [[катэхізіс]] і слоўнік в'етнамскай мовы. В'етнамскія ўлады імкнуліся абмежаваць уплыў еўрапейцаў, а таму ў сярэдзіне [[17 стагоддзе|XVII]] ст. хрысціянства апынулася пад забаронай. Толькі ў [[1798]] - [[1853]] гг. было закатавана за іх веру 64 хрысціяніна. Усе яны, а таксама закатаваныя за веру ў [[1859]] - [[1861]] гг. былі прызнаны [[Каталіцкая царква|Каталіцкай царквой]] мучанікамі<ref>[http://www.catholic.org/saints/saint.php?saint_id=4951 Martyrs of Vietnam]</ref>. Каталіцызм пачаў шырока распаўсюджвацца падчас французскай каланіяльнай акупацыі, і ў наш час з'яўляецца другой па папулярнасці рэлігіяй ў В'етнаме. У [[20 стагоддзе|XX]] ст. дзякуючы [[ЗША|амерыканскім]] місіянерам пачаў распаўсюджвацца [[пратэстантызм]].
 У XX ст. пад уплывам хрысціянства на поўдні В'етнама ўзніклі буйныя сінкрэтычныя секты [[каадай]] і [[хоахаа]].
 <gallery align=center>