Дукора

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Аграгарадок
Дукора
Брама і стайня сядзібы Оштарпаў, 2018 г.
Брама і стайня сядзібы Оштарпаў, 2018 г.
Краіна
Вобласць
Раён
Сельсавет
Каардынаты
Першая згадка
Вышыня цэнтра
174 м[1]
Водныя аб’екты
Насельніцтва
  • 1 287 чал. (2019)
Часавы пояс
Тэлефонны код
+375 1713
Паштовыя індэксы
222840
Аўтамабільны код
5
Дукора на карце Беларусі ±
Дукора (Беларусь)
Дукора
Дукора (Мінская вобласць)
Дукора

Дуко́ра[2] (трансліт.: Dukora, руск.: Дукора) — аграгарадок у Пухавіцкім раёне Мінскай вобласці. Адміністрацыйны цэнтр Дукорскага сельсавета.

Месціцца за 24,5 км на паўночны захад ад Мар’інай Горкі, 28,5 км ад Мінска, на скрыжаванні аўтамабільных дарог Мінск — Бабруйск і Рудзенск — Смілавічы, на рацэ Свіслач. 13 км ад чыгуначнай станцыі Рудзенск на лініі Мінск — Асіповічы.

Назва[правіць | правіць зыходнік]

Корань Duk- у балцка-літоўскіх антрапонімах тыпу Dukas, з якім звязаныя адыменныя тапонімы Дукойні, Дукелі. У Літоўскай Метрыцы ў XV стагоддзі фіксуецца адпісанне ўладання «Дукурну Ятевичу»[3].

Побач з Дукорай — Людвінова, Камейкі, Смілавічы, назвы якіх паходзяць ад балцка-літоўскіх антрапонімаў Liudvinas, Kameikis, Smilys.

На думку Аляксандра Ельскага, назва, якая раней пісалася як Дукары, паходзіць ад лацінскага слова «dux» (князь)[4].

Гісторыя[правіць | правіць зыходнік]

Вялікае Княства Літоўскае[правіць | правіць зыходнік]

У XVI стагоддзі Дукора знаходзілася ў складзе маёнтка Бакшты і належала Кезгайлам, з 1554 года — ва ўладанні іх нашчадкаў паводле жаночай лініі: Завішаў і Шэметаў. Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай (1565—1566) мясцовасць увайшла ў склад Менскага павета Менскага ваяводства Вялікага Княства Літоўскага. Першы пісьмовы ўспамін пра Дукору як уласнасць непаўналетніх дзяцей Я. Завішы, маці якіх другім шлюбам выйшла за князя А. Вішнявецкага, датуецца 1582 годам. Тады ж упамінаецца тутэйшы сельскі старац Еська Юр’евіч. Паводле юрыдычных актаў 1592 года сяло. Пад 1592 і 1595 гадамі ў якасці ўладальнікаў паселішча значацца Ян і Вацлаў Шэметы, старца — С. Мазоўка.

З 1606 года Дукора знаходзілася ў супольным валоданні ўдоў А. Завішы і В. Шэмета, старац — Ц. Мазоўчыч. У 1615 годзе сяло аддалі ў заклад К. Слушку, у гэты час тут былі 84 двары сялян-кунічнікаў[5]. З 2-й паловы XVII стагоддзя ўласнасць нашчадкаў князя Самуэля Банданавіча Агінскага. Апошнім уладальнікам Дукоры і ўсяго Бакштанскага графства з роду Агінскіх быў гетман Міхал Казімір.

У 1667 годзе было мястэчка Дукора, маёнтак, 170 дымоў (з вёскамі ў яго складзе), залога ў Казіміра Навацкага. З 1690 года ўласнасць Крыштафа Завішы[6].

У 1708 годзе ў час Паўночнай вайны шведскія войскі караля Карла XII знаходзіліся ў Дукоры.

У 1791 годзе мястэчка паводле купчай перайшло да Францішка Оштарпа, сына аселага на Літве шведскага жаўнера арміі Карла XII. У XVIII стагоддзі быў пабудаваны касцёл.

Пад уладай Расійскай імперыі[правіць | правіць зыходнік]

Сядзіба Оштарпаў на малюнку Напалеона Орды, 1876 г.

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай 1793 года тэрыторыя апынулася ў складзе Расійскай імперыі, з 1795 года ў Ігуменскім павеце Мінскай губерні.

У 1800 годзе была пабудавана мураваная царква.

У 1800 годзе Дукора складалася з сядзібы, невялікага мястэчка, сяла; мела ўніяцкую Узвіжанскую царкву, яўрэйскую школу, будаваўся мураваны касцёл; рэгулярна праводзіліся 4 кірмашы. У першай палове XIX стагоддзя сын Францішка Леў Оштарп (1786—1851) пабудаваў мураваны палац, завёў у маёнтку цырк з замежнымі акцёрамі, аркестр, бібліятэку. У 1845 годзе пабудавана царква ў імя святых Пятра і Паўла.

З 1861 года цэнтр Дукорскай воласці, быў вінакурны завод, 2 царквы, касцёл, малітоўная школа. У 1862 годзе мястэчку дадзена права на штотыднёвыя таргі.

Па здушэнні нацыянальна-вызваленчага паўстання ў 1864 годзе расійскія ўлады гвалтоўна перарабілі касцёл у царкву Маскоўскага патрыярхату.

У 1863 годзе адкрыта 2-класнае народнае вучылішча, з 1865 года з жаночай зменай.

У 1874 годзе маёнтак перайшоў да галандца Канстанціна Гарцінга (памёр у 1891), сям’я якога ўсталявалася на Міншчыне ў пачатку XIX стагоддзя. У 1876 годзе ў Дукоры існаваў вадзяны млын і 3 карчмы. У 1877 годзе акдрыта сельская бальніца. У 1881 годзе мястэчка злілося з сялом.

Брама палаца, 1914 г.

У 1886 годзе ў народных вучылішчах займаліся 80 хлопчыкаў і 35 дзяўчынак. Настаўнікамі працавалі Леанід і Надзея Астапені. У 1897 годзе дзейнічала валасное праўленне, 2 народных вучылішчы, царкоўнапрыходская школа, пітны дом, 2 праваслаўныя царквы, 2 хлебазапасныя магазіны, 14 дробных лавак, капліца, сінагога, вадзяны млын. На 1900 год у 2 вучылішчах налічваўся 131 вучань, у тым ліку 52 дзяўчынкі. У 1901 годзе дзейнічаў сыраварны завод.

У мястэчку заўсёды бытавалі промыслы і рамёства: ткацкія, бандарныя, кавальскія, ганчарныя, шорныя, гарбарныя, кравецкія, шавецкія, пчалярскія, збор ягад, грыбоў, лекавых траў, лоўля рыбы і ракаў у Свіслачы. У жыцці насельніцтва важнае месца займалі земляробства і жывёлагадоўля, агародніцтва, дробны гандаль. Па нядзелях, святочных днях адбываліся таржкі і базары. Прадметамі гандлю былі: бандарныя вырабы (бочкі, вёдры, цэбры, бойкі і іншыя), дугі, збруя, мёд, воўна, сукно, аўчына, жывёла, дары прыроды і іншае. Частка вырабаў вывозілася для продажу на фурманках па паштовым тракце ў Мінск[7].

Палац Оштарпаў, 1914 г.

У час рэвалюцыі 1905—1907 гадоў у Дукорскай воласці адбываліся масавыя хваляванні. Яны праяўляліся ў самавольных высечках лесу, захопе сенажацей і пасеваў памешчыкаў, у адкрытых сутычках сялян з паліцыяй, аховай і адміністрацыяй маёнтка[7].

З 1916 года дзейнічала паштовае аддзяленне.

Найноўшы час[правіць | правіць зыходнік]

З канца лютага 1918 года тэрыторыя акупаваная войскамі Германскай імперыі. 25 сакавіка 1918 года згодна з Трэцяй Устаўной граматай абвяшчалася часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. Жыхары Дукорскай воласці пісалі звароты ў Народны Сакратарыят Беларусі са скаргамі на дзеянні нямецкіх акупацыйных улад[8]. У снежні 1918 года занята Чырвонай Арміяй, з 1 студзеня 1919 года ў адпаведнасці з пастановай І з’езда КП(б) Беларусі яна ўвайшла ў склад Савецкай Беларусі, з 27 лютага 1919 года — у ЛітБел ССР. У час польска-савецкай вайны ў жніўні 1919 — ліпені 1920 гадоў пад акупацыяй Польшчы (Гміна Дукора, Мінская акруга ГУУЗ). Дзейнічаў бальшавіцкі партызанскі атрад пад кіраўніцтвам Андрэя Блажко і Міхаіла РудовічаДукорскія партызаны»)[9]. 3 траўня 1920 года партызаны былі захоплены ў палон польскімі войскамі, 17 траўня 11 партызан былі расстраляны каля Дукоры, ва ўрочышчы Пушча, 30 партызан зняволены ў турме, дзе 5 з іх загінулі ці былі забіты.

З 31 ліпеня 1920 года ў Беларускай ССР. З 20 жніўня 1924 года цэнтр Дукорскага сельсавета Смілавіцкага раёна Менскай акругі (да 26 ліпеня 1930), з 8 ліпеня 1931 года ў Пухавіцкім, з 12 лютага 1935 года ў Рудзенскім, з 20 лютага 1938 года ў Менскай вобласці.

За савецкім часам уласнасць маёнтка нацыяналізавана, у палацы размясцілася школа. У 1926 годзе дзейнічала сямігадовая школа з сельскагаспадарчым ухілам, у якой працавала 11 настаўнікаў. Пры Дукорскай школе былі створаны: бібліятэка, якая налічвала 1000 кніг (1926 год), пункт па ліквідацыі непісьменнасці сярод дарослых. Працаваў клуб, чытальня. У 1920-х гадах існаваў Дукорскі драматычны гурток, удзельнікам яго быў драматург Васіль Гарбацэвіч і актрыса Таццяна Бандарчык[7].

Школа ў палацы, 1932 г.

У пачатку 1930-х гадоў праведзена прымусовая калектывізацыя, створаны саўгас «Дукора», працавала цыркулярка, майстэрня па рамонце сельскагаспадарчых машын, кузня, валяльная майстэрня. У 1938 годзе статус паселішча панізілі з мястэчка да вёскі. У 1933 годзе працавала машынна-трактарная станцыя (МТС).

У Другую сусветную вайну з канца чэрвеня 1941 года да 4 ліпеня 1944 года вёска пад акупацыяй Германіі. У першыя ж дні нямецкай акупацыі нацысцкія войскі стварылі яўрэйскае гета. 10 кастрычніка 1941 года адбыўся масавы расстрэл яўрэяў з гета ў Дукоры, загінула каля 400 чалавек. У 1943 годзе ў часе карнай нямецкай аперацыі было спалена 96 дамоў[10]. Колішні палац Оштарпаў быў узарваны ў час савецкай партызанскай аперацыі, будынак быў штабам нямецкіх структур[11].

Цэнтральная плошча Дукоры, 2014 г.

28 верасня 1967 года да Дукоры былі далучаны вёскі Дукоркі і Харэвічы. Харэвічы цяпер вуліца Блажко. У 1970 годзе цэнтр калгаса імя 16 партызан. У лютым 1974 года ў Дукоры адкрыты раённы краязнаўчы музей (у 1993 годзе пераведзены ў Блонь).

У 2000-я гады паселішча атрымала афіцыйны статус аграгарадка.

Насельніцтва[правіць | правіць зыходнік]

Дэмаграфія[правіць | правіць зыходнік]

XIX стагоддзе:

  • 1861 год — мястэчка, 225 жыхароў; сяло, 133 жыхары
  • 1881 год — 842 жыхары
  • 1886 год — 41 двор, 537 жыхароў
  • 1897 год — мястэчка, 193 двары, 1101 жыхар; маёнтак, 54 жыхары; вадзяны млын, 6 двароў, 58 жыхароў

XX стагоддзе:

  • 1901 год — маёнтак, 102 жыхары; мястэчка, 1444 жыхары
  • 1917 год — мястэчка, 243 двары, 1654 жыхары; маёнтак, 228 жыхары; млын, 4 двары, 19 жыхароў
  • 1970 год — 797 двароў, 2258 жыхароў
  • 1993 год — 652 двароў, 1588 жыхароў[5]
  • 1997 год — 1429 жыхароў[12]
  • 1999 год — 1331 жыхароў

XXI стагоддзе:

  • 2002 год — 571 двор, 1307 жыхароў
  • 2010 год — 1304 жыхары
  • 2019 год —1287 жыхароў

Яўрэі[правіць | правіць зыходнік]

Помнік забітым яўрэям.
Старыя яўрэйскія могілкі ў Дукоры

У XIX стагоддзі ў мястэчку было многа яўрэяў. Яўрэйскае насельніцтва займалася гандлем і рамяством. Была цырульня, шаўцы, кавалі, краўцы. Дзейнічала сінагога. Яўрэйская школа адкрылася пад канец XIX стагоддзя. Перад Другой сусветнай вайной была пачатковая яўрэйская школа, а з пятага класа — агульная. У першыя ж дні нямецкай акупацыі нацысцкія войскі стварылі яўрэйскае гета. 10 кастрычніка 1941 года адбыўся масавы расстрэл яўрэяў з гета ў Дукоры. На расстрэл прыехалі чатыры грузавыя машыны з салдатамі, сярод якіх быў літоўскі атрад з Мінска. Дакладная колькасць загінулых невядома, каля 400 чалавек. На месцы расстрэлу ў 1956 годзе ўсталяваны помнік[13][14].

Рэлігія[правіць | правіць зыходнік]

  • Царква Святога Ільі (у 1800 годзе ўніяцкая, з 1831 года касцёл, з 1864 года праваслаўная).
  • Капліца ў гонар Перамянення Пана[15].

Інфраструктура[правіць | правіць зыходнік]

Эканоміка[правіць | правіць зыходнік]

  • Пошта
  • Механічная майстэрні
  • Сталовая
  • Ашчадная каса
  • Дом быту
  • Крамы

Турызм[правіць | правіць зыходнік]

У Дукоры знаходзіцца музейны комплекс Дукорскі маёнтак

Сацыяльная сфера[правіць | правіць зыходнік]

Адукацыя і культура[правіць | правіць зыходнік]

Медыцына[правіць | правіць зыходнік]

  • Амбулаторыя[16]

Сімвалы[правіць | правіць зыходнік]

Герб Дукоры
Герб Дукоры

У якасці неафіцыйнага геральдычнага знака Дукоры выкарыстоўваецца частка герба Кезгайлаў «Задора», якім карысталіся першыя вядомыя ўладальнікі мястэчка.

Апісанне: у блакітным полі іспанскай тарчы сярэбраная галава льва, з пашчы якога шугае полымя[17].

Славутасці[правіць | правіць зыходнік]

Славутасці[правіць | правіць зыходнік]

Царква Святога Ільі
Старыя яўрэйскія могілкі ў Дукоры, 2022 г.

Мемарыялы і помнікі[правіць | правіць зыходнік]

Страчаная спадчына[правіць | правіць зыходнік]

  • Капліца (1897 — ?)
  • Царква ў імя святых Пятра і Паўла (1845 — ?)
  • Палац Оштарпаў (XVIII ст.) Узарваны савецкімі партызанамі у час Другой сусветнай вайны
  • Сінагога (XIX ст.)
  • Царква Узвышэння Святога Крыжа (XVIII ст.; грэка-каталіцкая)

Вядомыя асобы[правіць | правіць зыходнік]

Крыніцы[правіць | правіць зыходнік]

  1. GeoNames — 2005. Праверана 9 ліпеня 2017.
  2. Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Мінская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка, І. Л. Капылоў, В. П. Лемцюгова і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2003. — 604 с. ISBN 985-458-054-7. (DJVU)
  3. Lietuvos Metrika. Kn. 3 (1440—1498). Vilnius, 1998. С. 22.
  4. SgKP 1881, с. 212.
  5. а б ЭГБ 1998, с. 313.
  6. ГВБ 2013, с. 138.
  7. а б в Памяць 2003, с. 699.
  8. Вялікі гістарычны атлас Беларусі : у 4 т. / Дзяржаўны камітэт па маёмасці Рэспублікі Беларусь, Рэспубліканскае унітарнае прадпрыемства «Белкартаграфія»; рэдкалегія: В. Л. Насевіч (галоўны рэдактар) [і інш.]. — Т. 4 / [рэд. В.Л. Насевіч]. — Мінск: Белкартаграфія, 2018. — 270 с., іл. — ISBN 978-985-508-476-2. С. 19.
  9. Память о погибших 16 дукорских партизанах и их товарищах жива и спустя век после трагических событий (руск.). www.sb.by (22 верасня 2021). Праверана 5 студзеня 2024.
  10. Поиск - Белорусские деревни, сожжённые в годы Великой Отечественной войны. db.narb.by. Праверана 8 студзеня 2024.
  11. Сямашка, Віталь. Адзінокі боль вялікай Дукоры . Радыё Свабода (23 лістапада 2011). Праверана 8 студзеня 2024.
  12. Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 6: Дадаізм — Застава / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1998. — Т. 6. С. 256.
  13. Мое местечко\Дукора. shtetle.com. Праверана 7 студзеня 2024.
  14. dmitrij_kr. Еврейское кладбище в местечке Дукора. Могілкі Беларусі (30 красавіка 2014). Праверана 7 студзеня 2024.
  15. https://krynica.info/be/2018/10/01/arcybiskup-kandrusevich-asvyaciu-kascjol-u-rudzensku-i-kaplicu-u-dukory/(недаступная спасылка)
  16. Здравоохранение Беларуси — Дукорская врачебная амбулатория общей практики. healthcare.by. Праверана 7 студзеня 2024.
  17. Гербы Архівавана 9 чэрвеня 2023.. puchavickirajon.info/
  18. http://www.gorka.by/wp-content/uploads/2013/04/P4190044.jpg(недаступная спасылка)

Літаратура[правіць | правіць зыходнік]

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]