Рудзенск

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Гарадскі пасёлак
Рудзенск
Краіна
Вобласць
Раён
Сельсавет
Каардынаты
Гарадскі пасёлак з
Вышыня цэнтра
176 м[1]
Насельніцтва
  • 2 589 чал. (1 студзеня 2023)[2]
Часавы пояс
Тэлефонны код
+375 1713
Паштовы індэкс
222850
Аўтамабільны код
5
СААТА
6244857905
Рудзенск на карце Беларусі ±
Рудзенск (Беларусь)
Рудзенск
Рудзенск (Мінская вобласць)
Рудзенск

Ру́дзенск[3] (трансліт.: Rudziensk, руск.: Руденск) — гарадскі пасёлак у Пухавіцкім раёне Мінскай вобласці.

Геаграфія[правіць | правіць зыходнік]

Месціцца за 22 км ад Мар’інай Горкі, за 41 км ад Мінска, на дарозе Р69, Смалявічы — Шацк.

Сімвалы[правіць | правіць зыходнік]

Неафіцыйны герб

Герб Рудзенска не мае афіційнага статуса. Створаны 1 лістапада 2012 года. Апісанне: У блакітным полі «іспанскай» тарчы па сярэдзіне знаходзіцца балотная руда. Аўтар герба — Паўлюк Шапецька[4].

Гісторыя[правіць | правіць зыходнік]

Пад уладай Расійскай імперыі[правіць | правіць зыходнік]

Упершыню Рудзенск згадваецца ў XIX стагоддзі як вёска Цітвянскай воласці Ігуменскага павета. У XIX стагоддзі вёска, пасля будаўніцтва Лібава-Роменскай чыгункі — станцыя з пасёлкам. Аднак на карце 1800 года на месцы сучаснага пасёлка існавала паселішча «Руденок», якое і магло быць сённяшнім Рудзенскам з глыбейшай гісторыяй.

У 1873 годзе заснавана чыгуначная станцыя, каля якой вырас пасёлак. У 1897 годзе тут існаваў хлебазапасны магазін, буфет, лаўка, пітны дом.

У пачатку XX стагоддзя з чыгуначнай станцыі штогод адпраўлялася каля 1 млн. пудоў груза, пераважна дровы, паліматэрыялы, будаўнічы лес.

У Першую сусветную вайну ў жніўні-верасні 1915 года адбыліся хваляванне салдат Заходняга фронту і першай палове жніўня 1915 года адбыўся пагром, учыненымі навабранцамі расійскага войска, да якіх далучыліся чыгуначныя служачыя[5].

Найноўшы час[правіць | правіць зыходнік]

У канцы лютага 1918 года тэрыторыя акупіравана войскамі кайзераўскай Германіі. 25 сакавіка 1918 года згодна з Трэцяй Устаўной граматай абвяшчалася часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. У снежні 1918 года занята Чырвонай Арміяй, з 1 студзеня 1919 года ў адпаведнасці з пастановай І з’езда КП(б) Беларусі яна ўвайшла ў склад Савецкай Беларусі, з 27 лютага 1919 года — у ЛітБел ССР. У час Польска-савецкай вайны ў жніўні 1919 — ліпені 1920 гадоў вёска знаходзілася пад акупацыяй Польшчы.

З 31 ліпеня 1920 года ў БССР. У 1918 годзе працавала працоўная школа першай ступені, у якой у 1922 годзе займалася каля 30 вучняў. 12 лютага 1935 годзе быў утвораны Рудзенскі раён з цэнтрам у Рудзенску. 6 ліпеня 1935 года раён перайменаваны ў Смілавіцкі, 11 лютага 1938 года атрымаў ранейшую назву. У пачатку 1930-х гадоў працавалі паравы і вадзяны млын, кузня. 27 верасня 1938 года Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета БССР Рудзенску прысвоены статус гарадскога пасёлка.

Падчас Другой сусветнай вайны немцы акупіравалі Рудзенск 30 чэрвеня 1941 года. 10 кастрычніка 1941 года карны батальён забіў 180 чалавек. З 1941 па 1944 гады Рудзенскі раён страціў 4,7 тыс. чал., Рудзенск — 560 чал. З ліпеня 1941 года ў Рудзенску і раёне дзейнічала патрыятычнае падполле[6]. 4 ліпеня 1944 года быў вызвалены.

20 студзеня 1960 года Рудзенскі раён быў скасаваны, Рудзенск увайшоў у склад Пухавіцкага раёна.

29 чэрвеня 2010 года Савет Міністраў прыняў пастанову № 976 «Аб дзяржаўнай праграме будаўніцтва буйных жылых раёнаў для жыхароў Мінска ў гарадах-спадарожніках і вынасу (пераносу) са сталіцы ў населеныя пункты рэспублікі некаторых вытворчых аб’ектаў» згодна якой гарадскі пасёлак прэтэндэнт на статус горада-спадарожніка г. Мінска[7].

Панарама чыгуначнага вокзала.
Панарама чыгуначнага вокзала.


Яўрэі[правіць | правіць зыходнік]

У 1939 годзе у Рудзенску жыло 176 яўрэяў. У 1913 годзе яўрэям належала 9 крам (у т.л. усе 3 бакалейныя, абедзве галантарэйныя, адзіная піўная). У першай палове жніўня 1915 года адбыўся пагром, учынены навабранцамі з расійскага войска, да якіх далучыліся чыгуначныя службоўцы. Восенню 1915 года ў Рош-гашана ў Рудзенску адбыўся яшчэ адзін пагром, учынены салдатамі расійскага войска. У 1922 годзе ў Рудзенску 41 чалавек падпісаў пратэст супраць пераследу на рабінаў і меламедаў. Летам 30 чэрвеня 1941 года Рудзенск занялі часці вермахта. Пасля акупацыі было створана гета. У кастрычніку 1941 года гета ліквідавана. У 1955 годзе на магіле расстраляных яўрэяў пастаўлены абеліск.

Насельніцтва[правіць | правіць зыходнік]

Дэмаграфічныя дадзеныя[правіць | правіць зыходнік]

  • 1888 год — 14 двароў
  • 1897 год — 318 чал. (37 двароў, 167 жыхароў. Урочышча — 7 двароў, 52 жыхароў і чыгуначная станцыя, 4 двары, 44 жыхары).
  • пачатак XX ст. — 50 двароў, 204 жыхары. У маёнтку — 1 двор, 3 жыхары і чыгуначная станцыя, 32 двары, 174 жыхары.
  • 1959 год — 5761 жыхар
  • 1995 год — 3,7 тыс. чал.[8]
  • 2000 год — 2,8 тыс. чал.
  • 1 студзеня 2002 года — 3,0 тыс. чал.
  • 2006 год — 2,9 тыс. чал.
  • 2009 год — 2,8 тыс. чал.
  • 2011 год — 2 748 чал.
  • 2016 год — 2 725 чал.[9]
  • 1 студзеня 2017 года — 2 714 чал.[10]

Рэлігія[правіць | правіць зыходнік]

Эканоміка[правіць | правіць зыходнік]

Транспарт[правіць | правіць зыходнік]

Чыгуначны[правіць | правіць зыходнік]

Праз тэрыторыю гарадскога пасёлка праходзіць Мінскае аддзяленне Беларускай чыгункі Мінск — Гомель. Знаходзіцца станцыя Рудзенск

Аўтамабільны[правіць | правіць зыходнік]

Сацыяльная сфера[правіць | правіць зыходнік]

Адукацыя[правіць | правіць зыходнік]

Медыцына[правіць | правіць зыходнік]

  • Бальніца. Медыцынскія паслугі надае гарадская бальніца. Бальніца разлічана на 25 тэрапеўтычных ложкаў. Колькасць абслугоўваных пацыентаў складае — 95 чалавек у змену [15]. На 1 студзеня 2018 года Рудзенская ГБ абслугоўвае 5434 чалавекі, з іх дарослае насельніцтва — 4402, дзіцячае — 1032. Радыус абслугоўвання — 30 кіламетраў, абслугоўвае 37 вёсак. Для медычнага забеспячэння ёсць санітарны аўтатранспарт. Перспектыўны план будавання горада-спадарожніка Рудзенск (разліковая колькасць 67000 чалавек) уключае будаванне бальнічнага комплексу, што складаецца са стацыянара з кругласуткавым знаходжаннем пацыентаў на 600 ложкаў, паліклінікі на 1400 наведанняў у змену, стварэнне шасці брыгад хуткай медычнай дапамогі, а таксама дапаможныя падраздзяленні (гараж, цэнтральнае стэрылізацыйнае аддзяленне, кацельня, пральня і г.д.).[16]
  • Паліклініка.

Культура і грамадства[правіць | правіць зыходнік]

  • Дзейнічаюць 3 бібліятэкі.
  • Дом культуры. Пабудаваны ў 1950-х гадах. У доме культуры дзейнічае ансамбль народнай песні «Крынічанька» (мастацкі кіраўнік — Алег Міхайлавіч Аляхновіч).

Спорт[правіць | правіць зыходнік]

  • У Рудзенску быў зарэгістраваны беларускі футбольны клуб «Рудзенск». У сезоне 2012 клуб меў істотныя фінансавыя праблемы, у выніку чаго вылецеў з Першай лігі і спыніў існаванне.

Славутасці[правіць | правіць зыходнік]

  • Капліца на могілках (разбурана ў савецкі час);
  • Помнік Леніну (1947). Дэмантаваны. Скульптура захоўваецца на тэрыторыі гаспадарчага двара былога саўгаса «Рудзенскі» (цяпер — гаспадарка належыць «Мінскметрабуд»[17];
  • Чыгуначная станцыя (пабудова пач. XX ст.);
  • Брацкая магіла (1941—1944 гады).
  • Памятная таблічка на доме культуры ў гонар беларускага паэта Міхася Чарота.
  • Помнік у гонар заснавання горада.
  • Памятная таблічка у гонар партызан Рудзенскага раёна на чыгуначным вакзале. Брыгады: 2-я Мінская; «Беларусь»; 3-я Мінская імя С. М. Будзённага; «Буравеснік».
  • Мемарыяльны знак на месцы, дзе 10 кастрычніка 1941 года расстралялі 190 мясцовых жыхароў яўрэйскай нацыянальнасці.
  • Памятная таблічка на Рудзенскай школе ў гонар воіна-інтэрнацыяналіста Леаніда Ісакавіча Бярковіча[18].
  • Памятная таблічка на вуліцы Чкалава ў гонар Героя Савецкага Саюза Міхаіла Зялёнкіна[19].
  • Памятная таблічка на Рудзенскай школе ў гонар Герой Савецкага Саюза Міхаіла Зялёнкіна.
  • Памятная таблічка на Рудзенскай школе ў гонар беларускага паэта Генадзь Кляўко.
  • Валун з памятнай дошкай. Закладзены 22 чэрвеня 2012 года ў гонар 110-годдзя з дня народзінаў навукоўца-лесавода Івана Юркевіча[20].
  • Помнік расстраляным савецкім грамадзянам падчас Другой сусветнай вайны[20].

Страчаная спадчына[правіць | правіць зыходнік]

  • Сінагога. Знаходзілася на сучаснай вуліцы Розы Люксембург. З 1935 года ў будынку знаходзіўся Рудзенскі ДК[21].

Вядомыя асобы[правіць | правіць зыходнік]

Зноскі[правіць | правіць зыходнік]

  1. GeoNames — 2005. Праверана 9 ліпеня 2017.
  2. Численность населения на 1 января 2023 г. и среднегодовая численность населения за 2022 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типаНациональный статистический комитет Республики Беларусь, 2023.
  3. Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Мінская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка, І. Л. Капылоў, В. П. Лемцюгова і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2003. — 604 с. ISBN 985-458-054-7. (DJVU). Сустракаецца таксама варыянт Рудзе́нск
  4. Архіўная копія(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 9 чэрвеня 2023. Праверана 3 ліпеня 2018.
  5. РУДЕНСК
  6. БелЭн 2001.
  7. Постановление Совета Министров Республики Беларусь от 29.06.2010 N 976 "О Государственной программе строительства крупных жилых районов для жителей г. Минска в городах-спутниках и выноса (переноса) из столицы в населенные пункты республики некоторых производственных объектов"
  8. Беларусь 1995.
  9. Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2016 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2015 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.). Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (30 сакавіка 2016). Праверана 3 красавіка 2017.
  10. Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2017 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2016 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.). Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (29 сакавіка 2017). Праверана 3 красавіка 2017.
  11. http://sobornevsky.by/blagochinie/hram-prepodobnoj-efrosinii-polockoj/
  12. https://realty.tut.by/news/building/578566.html Архівавана 30 студзеня 2018.
  13. http://rudensk.com/company/o-kompanii/
  14. https://sad-rudensk.schools.by/ Архівавана 16 студзеня 2021.
  15. http://mgorka-crb.by/o-bolnice/
  16. http://www.gorka.by/?p=41408
  17. Дым, М., Зеневіч, М. Рудзенск у мроях: Штрых-партрэт аднаго з гарадоў-спадарожнікаў Мінска / Мікалай Дым, Мікалай Зеневіч // Народная воля. — 2017. — № 17 (4166). — 28 лютага. — С. 3.
  18. http://www.gorka.by/?p=45567
  19. http://www.gorka.by/?p=27198 Архівавана 22 студзеня 2020.
  20. а б https://1prof.by/news/in_the_country/rudensk_gorod-sputnik_no_vse-taki_poselok.html(недаступная спасылка)
  21. http://belsmi.by/archive/article/109180 Архівавана 22 верасня 2019.
  22. http://afgan.ru/memorial/76berkovich-li-afgan-.html

Літаратура[правіць | правіць зыходнік]

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]