Англійская мова: Розніца паміж версіямі

Правіць спасылкі
З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Інтэрактыўны прагляд гісторыі
[дагледжаная версія][дагледжаная версія]
← Папярэдняя праўкаНаступная праўка →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
Няма тлумачэння праўкі
Радок 23: Радок 23:
|Код па SIL = ENG
|Код па SIL = ENG
}}
}}
[[File:EN English Language Symbol ISO 639-1 IETF Language Tag Icon.svg|thumb|upright|EN ([[ISO 639]]-1)]]
'''Англійская мова''' — [[германскія мовы|германская]] мова [[заходнегерманскія мовы|заходнегерманскай]] групы.
'''Англійская мова''' — [[германскія мовы|германская]] мова [[заходнегерманскія мовы|заходнегерманскай]] групы.


Версія ад 17:52, 5 снежня 2015

Англійская
Саманазва English
Краіны ЗША, Вялікабрытаніі, Канадзе, Аўстраліі і іншых краінах
Рэгіёны Галоўным чынам Заходняя Еўропа, Паўночная Амерыка, Аўстралія, Азія
Афіцыйны статус Вялікабрытаніі, ЗША, Канадзе, Аўстраліі і інш.
Арганізацыя, якая рэгулюе —
Агульная колькасць носьбітаў Для 340 мільёнаў з'яўляецца роднай. Для 600 мільёнаў — другой.
Статус у бяспецы[d][1]
Класіфікацыя
Катэгорыя Мовы Еўразіі

Індаеўрапейскія

Германскія
Заходнегерманскія
Англа-фрызскія
Даўнейшыя формы
Стараанглійская
Сярэднеанглійская
Пісьменнасць лацінскае пісьмо і English orthography[d]
Моўныя коды
ДАСТ 7.75–97 анг 045
ISO 639-1 en
ISO 639-2 eng
ISO 639-3 eng
WALS eng
Ethnologue eng
Linguasphere 52-ABA
ABS ASCL 1201 і 12
IETF en
Glottolog stan1293
Вікіпедыя на гэтай мове
EN (ISO 639-1)

Англійская мова — германская мова заходнегерманскай групы.

Распаўсюджанне: Вялікабрытанія, ЗША, Аўстралія, Канада, Новая Зеландыя, шэраг іншых краін усіх частак свету. Колькасць носьбітаў у свеце: 309,4 млн.ч. і 508 млн.ч. з улікам англійскай як другой роднай мовы (1999); у т.л., 55 млн.ч. у Вялікабрытаніі (1984)[2].

Адна з афіцыйных і рабочых моў ААН. Статус афіцыйнай або нацыянальнай мовы: Вялікабрытанія, ЗША, Канада, Аўстралія, Новая Зеландыя, Ірландыя, Індыя, 15 краін Афрыкі (1990[3]).

Алфавіт

Алфавіт англійскай мовы заснаваны на лацінскім і складаецца з 26 літар, з іх 6 галосных і 20 зычных.

  • Галосныя: A, E, I, O, U, Y
  • Зычныя: B, C, D, F, G, H, J, K, L, M, N, P, Q, R, S, T, V, W, X, Z

Пісьменнасць

Пісьменнасць існуе з 7—8 ст., пачаткова, да хрысціянізацыі (пачатай з 6 ст.), на аснове старажытнагерманскай рунічнай графікі, потым на аснове лацінскай графікі. Першы помнік: рунічны надпіс на Фрэнксавым куфэрку (7 ст.). Старажытныя помнікі: «Беавульф» (эпічная паэма, каля 700; захавалася ў пазнейшых спісках), «Англа-саксонская хроніка» (9 ст.), пераклад «Сусветнай гісторыі» Арозія (9 ст., пераклад караля Альфрэда); пераклад «Царкоўнай гісторыі англаў» біскупа Беды Вельмішаноўнага (9 ст.).

Дыялекты

Сучасная англійская мова мае вялікую колькасць тэрытарыяльных дыялектаў: у Вялікабрытаніі — шатландскі, група паўночных, цэнтральных (усходне-цэнтральных і заходне-цэнтральных), паўднёвых і паўднёва-заходніх дыялектаў; у ЗША — групы дыялектаў усходне-англійская, сярэдне-атлантычная (цэнтральная), паўднёва-усходняя, сярэдне-заходняя. Дыялектныя адменнасці ў Вялікабрытаніі значна болей выразныя, чым у ЗША, дзе асновай літаратурнай нормы стаў цэнтральны дыялект.

Наяўныя амерыканскі, канадскі і аўстралійскі варыянты літаратурнай нормы адрозніваюцца ад літаратурнай англійскай мовы галоўным чынам вымаўленнем і лексікай.

Гісторыя

Выдзяляюцца перыяды развіцця: старажытнаанглійскі (7—11 ст.; англаксонская мова), сярэднеанглійскі (12—15 ст.; сярэднеанглійская мова), ранні новаанглійскі (16—17 ст.; ранняя новаанглійская мова), новаанглійскі (з 18 ст.).

Старажытнаанглійскі перыяд
Асноўны артыкул: Старажытнаанглійская мова

Англійская мова паходзіць ад паўночнаморскіх германскіх дыялектаўbeen Паўночнага мора, якія былі прынесены на Брытанскія астравы германскімі пасяленцамі з розных частак цяперашніх Нідэрландаў, паўночна-заходняй Германіі і Даніі[4]. Да таго часу ў Рымскай Брытаніі карэннае насельніцтва, як мяркуецца, гаварыла на агульнабрэтонскай мовеbeen, кельцкай па паходжанню, пры суперстратным уплыве лацінскай мовы, які тлумачыцца 400-гадовым перыядам знаходжання ў складзе Рымскай дзяржавы[5]. Адным з гэтых прышлых германскіх плямён былі англы[6], якія, на думку Беды Вялебнага, поўнасцю перасяліліся ў Брытанію[7]. Назва «Англія» (англ.: England ад Engla land[8] «зямля англаў») і прыметнік «англійскі» (англ.: English, старажытнаанглійскае Englisc[9]) утвораны ад назвы гэтага племені, але саксы, юты і некаторыя іншыя германскія народы берагоў Фрысландыі, Ніжняй Саксоніі, Ютландыі і Паўднёвай Швецыі таксама перамясціліся на Брытанскія астравы ў гэтую эпоху[10][11].

Першапачаткова старажытнаанглійская мова была неаднароднай групай дыялектаў, што адлюстроўвала рознае паходжанне жыхароў тагачаснай Англііberu[12]. У старажытнаанглійскі перыяд мовы (гаворкі) старажытнагерманскіх плямён англаў, саксаў і ютаў сфарміравалі 4 тэрытарыяльныя дыялекты: нартумбрыйскі, мерсійскі, уэсекскі, кентскі.

Заняпад паўночных і паўночна-ўсходніх зямель ад скандынаўскіх набегаў і палітычна-эканамічнае ўзмацненне Уэсекскага каралеўства (9—11 ст.) прывялі да таго, што уэсекскі (заходнесаксонскі) дыялектbeen з часам пачаў пераважаць і стаў асновай для тагачаснай літаратурнай мовы, і іменна на гэтай гаворцы быў напісаны «Беавульф». Большасць помнікаў гэтага перыяду таксама захавалася ва ўэсекскай рэдакцыі. Мовы кельцкіх народаў захаваліся пераважна ў геаграфічных назвах.

У старажытнаанглійскай мове ​​пазней адбыліся змены, звязаныя з дзвюма хвалямі нашэсцяў. Першай хваляй сталі носьбіты паўночнагерманскіх моў, калі Хальфдан Рагнарсанbeen і Івар Бяскостыberu пачалі заваяванне і каланізацыю паўночнай часткі Брытанскіх астравоў у VIII і IX стагоддзях (гл. Данелаг). Другой хваляй было нашэсце ў краіну ў XI стагоддзі нарманаў, носьбітаў раманскай старанармандскай мовыberu. Старанармандская мова развілася ў англанармандскуюberu, а затым у англа-французскуюberu, увёўшы ва ўжытак пласт слоў, звязаных з судоваю справай і дзяржаўным кіраваннем. Гэтыя дзве падзеі прывялі не толькі да пашырэння лексікону скандынаўскімі і нармандскімі словамі, але і да спрашчэння граматыкі стараанглійскай мовы, зрабіўшы яе такім чынам незвычайна адкрытаю для запазычання новых слоў з іншых моў.

Сярэднеанглійскі перыяд
Асноўны артыкул: Сярэднеанглійская мова

Моўныя зрухі ў тагачаснай англійскай мове пасля наезду нарманаў прывялі да ўзнікнення таго, што сёння вядома як сярэднеанглійская мова. Твор Джэфры Чосера «Кентэрберыйскія апавяданніberu» з'яўляецца самым вядомым узорам мовы таго часу.

У сярэднеанглійскі перыяд, пасля нарманскага заваявання, англійская мова функцыянавала як народная, маючы 3 асноўныя дыялектныя зоны — паўночную, цэнтральную, паўднёвую. Гэты перыяд характарызаваўся значнымі змяненнямі фанетыкі і граматыкі.

Новаанглійскі перыяд

У 16—17 ст. складваецца ранняя новаанглійская мова. Перыяд сучаснай англійскай мовыbeen, да якога адносяцца творы Уільяма Шэкспіра[13] і Біблія караля Якава, звычайна адлічваюць прыблізна ад 1550. Пасля таго, як Злучанае Каралеўства стала каланіяльнай дзяржавай, англійская мова служыла «лінгва франка» для калоній Брытанскай імперыі. У паслякаланіяльны перыяд некаторыя з новаствораных нацый, у склад якіх уваходзілі носьбіты некалькіх розных аўтахтонных моўberu, выбралі англійскую мову ў якасці лінгва франка, каб пазбегнуць палітычных складанасцей, звязаных з узвышэннем аднае аўтахтоннае мовы над астатнімі. У выніку разрастання Брытанскай імперыі, англійская мова была прынята ў Паўночнай Амерыцы, Індыі, Аўстраліі і многіх іншых рэгіёнах. Працэс распаўсюджвання англійскай мовы ўзмацніўся з ростам ролі ЗША ў міжнародных адносінах у сярэдзіне 20-га ст. На пачатак 21-га стагоддзя, англійская мова з'яўляецца самай шырокаўжывальнай мовай за ўсю гісторыю[14].

Гл. таксама

Зноскі

  1. ↑ UNESCO Atlas of the World's Languages in Danger
  2. ↑ Этналог, 15-ы вып.
  3. ↑ ЛЭС-90…
  4. ↑ Blench, R.; Spriggs, Matthew (1999). Archaeology and Language: Correlating Archaeological and Linguistic Hypotheses. Routledge. pp. 285–286. ISBN 978-0-415-11761-6.
  5. ↑ The Roman epoch in Britain lasted for 367 years, Information Britain
  6. ↑ Anglik English language resource. Anglik.net.
  7. ↑ Bede's Ecclesiastical History of England | Christian Classics Ethereal Library. Ccel.org.
  8. ↑ Bosworth, Joseph. Engla land. An Anglo-Saxon Dictionary (Online). Prague: Charles University.
  9. ↑ Bosworth, Joseph. Englisc. An Anglo-Saxon Dictionary (Online). Prague: Charles University.
  10. ↑ Collingwood, R. G.; et al. (1936). "The English Settlements. The Sources for the period: Angles, Saxons, and Jutes on the Continent". Roman Britain and English Settlements. Oxford, England: Clarendon. pp. 325 et sec. ISBN 0-8196-1160-3. {{cite book}}: Непасрэднае ўжыванне et al. у: |author2= (даведка)
  11. ↑ Linguistics Research Center Texas University. Utexas.edu.
  12. ↑ Graddol, David; Leith, Dick and Swann, Joan (1996) English: History, Diversity and Change, New York: Routledge, p. 101, ISBN 0415131189.
  13. ↑ Cercignani, Fausto (1981) Shakespeare's Works and Elizabethan Pronunciation, Oxford, Clarendon Press.
  14. ↑ McCrum, Robert; MacNeil, Robert; Cran, William (2011). The Story of English. London: Faber and Faber; BBC Books. pp. 9–10. ISBN 978-0-571-27508-3. English at the end of the twentieth century is more widely scattered, more widely spoken and written, than any other language has ever been. It has become the language of the planet, the first truly global language.

Літаратура

  • Швейцер А. Д., Ярцева В. Н. Английский язык // Лингвистический энциклопедический словарь. — М., 1990. С. 33, 34;
  • Gordon, Raymond G., Jr. (ed.), 2005. Ethnologue: Languages of the World, Fifteenth edition. Dallas, Tex.: SIL International. Online version: http://www.ethnologue.com..
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Англійская_мова&oldid=2217694"