Комад

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Луцый Элій Аўрэлій Комад
лац.: Lucius Aelius Aurelius Commodus
Антычны бюст Комада
Антычны бюст Комада
рымскі імператар
177 — 31 снежня 192
Папярэднік Марк Аўрэлій
Пераемнік Пертынакс

Нараджэнне 31 жніўня 161[1]
Смерць 31 снежня 192[1] (31 год)
Месца пахавання
Род Антаніны
Імя пры нараджэнні лац.: Lucius Aelius Aurelius Commodus
Бацька Марк Аўрэлій[1][2]
Маці Faustina the Younger[d][1][2]
Жонка Bruttia Crispina[d][1]
Веравызнанне старажытнарымская рэлігія
Дзейнасць кіраўнік
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Лу́цый Э́лій Аўрэ́лій Ко́мад (лац.: Lucius Aelius Aurelius Commodus; 31 жніўня 161, Ланувій — 31 снежня 192, Рым) — рымскі імператар (Imperator Caesar Lucius Aelius Aurelius Commodus Antoninus Augustus, з 17 сакавіка 180 года; напачатку кіраванні — Lucius Aelius Aurelius Commodus, да восені 180 года — Lucius Aurelius Commodus Caesar, у 180—190 гадах — Marcus Aurelius Commodus Antoninus Augustus, з 191 года — Lucius Aelius Aurelius Commodus Augustus), апошні прадстаўнік дынастыі Антанінаў, сын Марка Аўрэлія і Фаўсціны Малодшай. Ганаровыя тытулы: Caesar12 кастрычніка 166 года), Germanicus172 года), Sarmaticus175 года), Pater patriae177 года), Pius183 года), Britannicus184 года), Felix185 года), Hercules Romanus invictus191 года). Консул 177, 179, 181, 183, 186, 190 і 192 гг., 18-кратны трыбун176 годзе двойчы — 27 лістапада і 10 снежня, затым штогод 10 снежня).

Названы ў гонар суправіцеля бацькі, Луцыя Вера Комада. У 177 годзе абвешчаны аўгустам і суправіцелем. Пасля смерці Марка Аўрэлія атрымаў уладу ў спадчыну і стаў аднаасобным імператарам.[3]

Вядомы сваёй разбэшчанасцю, нарцысізмам, парушэннем традыцыйных норм маралі. Фактычны яго ўладарства паклала пачатак крызісу Рымскай Імперыі. Да Комада ў ІІ ст. на троне змянілі адзін аднаго толькі 5 імператараў (вядомых у гісторыі як «Пяць добрых імператараў»), а пасля яго і ў ІІІ ст. на вышэйшай пасадзе пабывалі 57 чалавек.[3]

Дзяцінства[правіць | правіць зыходнік]

Нарадзіўся ў Ланувіі ў 161 г., разам з братам Антанінам (яны былі двайнятамі). Казалі, што Фаўсціна, калі была цяжарная, пабачыла ў сне, нібыта нарадзіла дзвюх змей, адна з якіх была асабліва лютай. Малодшы брат Антанін памёр у 4 гады, хаця астролагі прадказвалі абодвум сынам аднолькавы лёс. Бацька — імператар Марк Аўрэлій — імкнуўся перадаць Комаду свае маральныя правілы і правілы вялікіх, выдатных людзей. У яго быў настаўнік грэчаскай пісьменнасці Анэсікрат, і лацінскай — Капэла Антысцій; выкладчыкам аратарскага мастацтва быў Атэй Санкт. Аднак пад уплывам прыроджаных якасцей і прыдворных лісліўцаў Комад з ранняга дзяцінства вызначаўся ганебнымі паводзінамі, быў несумленны, жорсткі і распусны. Ён хутка вучыўся тым заняткам, якія не адпавядалі пасадзе імператара: ляпіў міскі, танцаваў, спяваў, свістаў, праяўляў здольнасці блазна і гладыятара. Прыкметы жорсткасці ён праявіў на 12-м годзе ў Цэнтумцэлах. Аднойчы, калі яго мылі ў надта цёплай вадзе, ён загадаў кінуць лазеншчыка ў печ. Дзядзька Комада кінуў ў печ скуру барана, каб падмануць будучага імператара.[3]

Яшчэ хлопчыкам Комад быў названы Цэзарам, разам са сваім братам Верам. На 14-м годзе быў залічаны ў калегію жрацоў. Прадстаўлены войску, ён разам з бацькам накіраваўся ў Сірыю і Егіпет, пасля чаго вярнуўся ў Рым. Пасля быў прызначаны консулам, нягледзячы на ўзрост, у 177 г. быў абвешчаны імператарам, суправіцелем бацькі. Разам з Маркам Аўрэліем накіраваўся на вайну з германцамі. Прыстаўленых да яго высакародных выхавацеляў зневажаў, а самых нявартых трымліваў пры сабе; калі іх выдалялі ад яго, Комад упадаў у меланхолію і нават хварэў. Калі ж сяброў вярталі да яго па літасці бацькі, Комад заўсёды ладзіў у палацы гулянкі і папойкі, не лічыўся ні з этыкетам ні з расходамі. Ён сабраў вакол сябе прыгожых жанчын і стварыў лупанарый. Апрануты возчыкам, ён піраваў разам з гладыятарамі, разносіў ім ваду, быццам слуга.[3]

Пасля смерці Марка Аўрэлія ў 180 г. атрымаў сталец і стаў адзіным уладаром.[3]

Палітычная дзейнасць[правіць | правіць зыходнік]

У момант смерці бацькі знаходзіўся ў войсках. Першым мерапрыемствам стала спыненне ўжо амаль скончанай вайны з маркаманамі (германцамі). Вярнуўся ў Рым, дзе неадкладна арганізаваў святочныя гульні.

Адмовіўся ад экспансіянісцкай палітыкі ў іншых абласцях імперыі. Заключыў мір з дакамі і сарматамі. У перыяд яго кіравання адбыліся хваляванні ў правінцыях (Брытаніі, Германіі, Дакіі), але іх удалося прыгнечыць з дапамогай арміі. Стварыў афрыканскі флот.

Папулісцкія мерапрыемствы першых гадоў зрабілі Комада вельмі папулярным у народзе, але неўзабаве стала ясна, што яго кіраванне стала канцом так званай эпохі «пяці добрых імператараў». Ён практычна не займаўся дзяржаўнымі справамі, аддаючы перавагу забавам і распусце. Усе гады яго імператарства суправаджаліся спусташэннем казны і велізарнымі крадзяжамі.

Лад жыцця[правіць | правіць зыходнік]

Комад у вобразе Геркулеса

У гарэме Комада было некалькі сот жанчын і столькі ж маладых хлопчыкаў. Паводле слоў сучаснікаў, ён зведаў усе спосабы распусты. Сярод яго прыхільнасцейфігуруе падкладанне кала ў вытанчаныя стравы, нашэнне жаночай адзежы і гульні ва ўрача з прэпарыраваннем жывых людзей.

Любіў выступаць у ролі гладыятара (секутара), хоць выступленне свабодных грамадзян на гладыятарскай арэне лічылася ганьбай (лац.: infamia). Добра ведаў гэта рамяство і валодаў мячом. Пры гэтым ніколькі не саромеўся выстаўляць свае таленты на ўсеагульны агляд. На вачах народа сам дзёрся на арэне і забіваў дзікіх жывёл. Загадаў старанна фіксаваць усе свае выступленні. Правёў 735 бітваў.

Патрабаваў свайго абагаўлення і прымаў высакамоўныя тытулы. Лічыцца, што ён нават збіраўся спаліць горад, як сваю калонію. Быў прыхільнікам усходніх культаў. Насіў на галаве выяву бога Анубіса. З’яўляўся ў адзенні жрэца Ізіды. Удзельнічаў у самакатавальных рэлігійных рытуалах.

У апошнія гады кіравання стаў атаясамляць сябе з Геркулесам, патрабуючы ад Сената называць сябе не Комадам сынам Аўрэлія, а Геркулесам сынам Юпітэра. Па яго патрабаванні месяц жнівень сталі называць комадам, верасень — геркулесам, кастрычнік — непераможным, лістапад — пераадольваючым, снежань — амазонскім. У 190 годзе пераназваў Рым у Горад Комада. Сенат не пярэчыў і задавальняў усе самыя экстравагантныя просьбы імператара.

Змова Луцылы[правіць | правіць зыходнік]

У першы ж год супраць імператара ўзнікла змова. Арганізатарам стала сястра Комада Анія Луцыла. Да імператара падаслалі забойцу, аднак той раней часу выдаў свае намеры. Ён увайшоў да Комада з заявай: «Вось што пасылае табе сенат» і адразу быў схоплены вартавымі. Усе змоўшчыкі былі пакараны смерцю, а Луцыла саслана на Капры, дзе памерла праз некалькі гадоў.

Пасля гэтага выпадку Комад стаў панічна баяцца змоў і на кожнае наймалое падазрэнне адказваў пакараннямі смерцю. Рэпрэсаваў многіх выбатных сенатараў. Сваю жонку, Бруцію Крыспіну, ён забіў, калі аднойчы выкрыў яе пралюбадзейства.

Палітычныя інтрыгі[правіць | правіць зыходнік]

Паколькі імператар жыў ва ўяўным свеце, маючы вельмі спецыфічнае ўяўленне аб рэальнасці, рашэнне дзяржаўных пытанняў апынулася ў руках яго фаварытаў. Тры гады стырна кіравання трымаў супрэфект прэторыя Тыгідый Перэн. Ён быў асабліва непапулярны ў Брытанскіх легіёнах, якія ўрэшце запатрабавалі ад імператара зрушыць усёмагутнага саноўніка. Перэна абвінавацілі ў намеры заняць трон, і па загадзе Комада ён, разам з жонкай і дзецьмі, быў забіты прэтарыянцамі. Пасля гэтага выпадку Комад зрабіў патрэбныя высновы, і камандзіры прэтарыянцаў сталі змяняцца з галавакружнай хуткасцю. Гэта пасада страціла сваю значнасць. Усё стаў вырашаць імператарскі спальнік — вольнаадпушчанік Клеандр, які атрымаў выключны тытул «кінжал» (лац.: a pugione). Пры ім заквітнела небывалая карупцыя і гандаль дзяржаўнымі пасадамі. За грошы багаты падсудны мог не толькі адкупіцца ад любога любога пакарання, але і дамагчыся любой помсты для істца і сведак[3].

У 190 годзе праціўнікі Клеандра наўмысна выклікалі недахоп харча ў сталіцы, а затым нацкавалі на саноўніка натоўп. Душачы хваляванні, Клеандр выкарыстаў армію, тады раз’юшаны народ акружыў імператарскі палац і запатрабаваў пакараць смерцю фаварыта. Комад, не вагаючыся, выканаў патрабаванне, і тады хваляванні спыніліся.

Забойства Комада[правіць | правіць зыходнік]

1 студзеня 193 года Комад збіраўся адсвяткаваць сваё ўступленне на пасаду консула і жадаў прама на цырымоніі з’явіцца ў гладыятарскім уборы. Але гэтым планам не наканавана было збыцца. Новы прэфект прэторыя Квінт Эмілій Лет, палюбоўніца імператара Марцыя і кіраўнік дваром вольнаадпушчанік Эклект прынялі рашэнне пазбавіцца ад неадэкватнага імператара. Гарадскі прэфект Пертынакс далучыўся да змовы ў абмен на абяцанне зрабіць яго імператарам. Марцыя напаіла Комада атручаным віном. Яд не даў чаканага эфекту, і тады імператара задушыў раб — атлет Нарцыс, з якім Комад займаўся барацьбой. Гэта адбылося як раз напярэдадні запланаванага імператарам свята, 31 снежня.

Сенат ухваліў гэты ўчынак, неадкладна абвясціўшы Комада «ворагам айчыны». Раз’юшаныя сенатары і натоўп запатрабавалі цягнуць яго цела круком і скінуць у Тыбр, а імя сцерці з усіх збудаванняў. Але Пертынакс не дазволіў гэта зрабіць. Цела ў тайне ад усіх было пахавана ў пахавальні Адрыяна. Імператар Септымій Север, які неўзабаве прыйшоў да ўлады, на злосць сенату і для атрымання падтрымкі сям’і Марка Аўрэлія прылічыў Комада да багоў, пастанавіў святкаваць яго дзень нараджэння, кінуў Нарцыса на з'ядзенне львам. Гэтыя дзеянні Септымія Севера тлумачацца жаданнем замацаваць «законнасць» сваёй дынастыі — новы імператар абвясціў сябе «сынам боскага Марка Аўрэлія і братам боскага Комада», а свайму старэйшаму сыну Септымію Басіяну Каракале даў новае імя Марк Аўрэлій Антанін — тым самым «перавёўшы» ў імператарскі род Антанінаў.

Са звяржэннем Комада скончыўся перыяд палітычнай стабільнасці.

Комад у кінематографе[правіць | правіць зыходнік]

Асоба Комада сёння шырока вядомая дзякуючы мастацкаму фільму Рыдлі Скота «Гладыятар» (2000), дзе імператара сыграў Хаакін Фенікс. Праўда, многія важныя падзеі фільма не з’яўляюцца гістарычнымі.

Сцэнарый «Гладыятара» не арыгінальны і шмат у чым нагадвае сюжэт фільма «Падзенне Рымскай імперыі» (1964) рэжысёра Энтані Мана, дзе адну з галоўных роляў (сёстры Комада Луцылы) сыграла Сафі Ларэн. Толькі там праціўнікам Комада быў палкаводзец Гай Лівій, закаханы ў гераіню Сафі.

У абодвух фільмах прадстаўлена версія забойства Марка Аўрэлія, які пажадаў перадаць сваю ўладу пасля смерці не па спадчыне.

Зноскі

Літаратура[правіць | правіць зыходнік]

  • Элий Лампридий. Коммод Антонин // Властелины Рима / Пер. С. П. Кондратьева под ред. А. И. Доватура, комментарий О. Д. Никитинского. — М., Наука, 1992. (руск.)

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]