Чынц

Узоры чынцу ў Музеі Вікторыі і Альберта ў Лондане

Фрагмент чынцу, каля 1750

Чынц (англ.: chintz, ад chīnt — стракаты, плямісты) — індыйская тканіна з лёну або бавоўны, упрыгожаная малюнкам, звычайна з кветкавымі і расліннымі матывамі на светлым фоне. З XIX стагоддзя ў англамоўных краінах тэрмін ужываецца для абазначэння адпаведнага дэкаратыўнага стылю.

Таксама чынцам называецца набіваная глянцаваная баваўняная тканіна, паверхня якой робіць уражанне нацёртай воскам. Мае асаблівае пакрыццё, якое надае характэрны бляск і супрацьстаіць забруджванню, не пэцкаецца і не змочваецца вадой.

Гісторыя

Жакет з чынцу, спадніца з ваўнянога дамасту. 1750—1800.

Тэкстыль з нанесеным уручную мудрагелістым малюнкам вырабляўся ў Індыя задоўга да з’яўлення тут еўрапейцаў. Тканіна выраблялася як для мясцовых патрэб, так і для экспарту ў Галконду, Паўднёва-Усходнюю Азію і іншыя азіяцкія рэгіёны, аж да Тайланд. Першыя ўзоры чинца патрапілі ў Еўропу ў самым пачатку XVII стагоддзя і хутка заваявалі рынак. Тканіна стала асабліва папулярнай у Англіі і Галандыі, яе шырока выкарыстоўвалі ў вопратцы і ў афармленні інтэр’еру на працягу XVII і XVIII стагоддзяў, аж да пачатку XIX стагоддзя.

Асноўным месцам вытворчасці чынцу было паўднёва-ўсходняе ўзбярэжжа Індыі, так званы Карамандэльскі бераг. Таксама чынц вырабляўся ў такіх гарадах цэнтральнай Індыі, як Сіронж і Бурханпур, але лепшыя ўзоры паходзяць з поўначы Карамандэля. Акрамя якасці працы, гэта звязана і з тым, што расліна Oldenlandia umbellata, з якой здабываўся чырвоны фарбавальнік найлепшай якасці, шырока культывавалася на ўзбярэжжы, у першую чаргу, на ўрадлівых землях дэльты Крышны.

Контуры малюнка наносілі на тканіну ўручную, з дапамогай бамбукавай палачкі з тупым канцом (т. зв. каламам), афарбоўка выраблялася з дапамогай марданту і рэзервнае фарбаванне, калі тканіну паслядоўна апускалі ў чаны з сінім і чырвоным фарбавальнікамі. Жоўты і індыга(сустракаецца радзей) наносілі пэндзлем прама на тканіну. Пазней сталі з’яўляцца ўзоры, якія злучаюць у сабе контурны малюнак, нанесены каламам і наступны блокавы друк (т. зв. kalamkari).

Асноўныя этапы стварэння паліхромнага малюнка:

• Узор, нанесены на тканіну ад рукі альбо праз трафарэт, абводзіцца пры дапамозе калама жалезным мардантам, які дае чорны колер;
• квасцы ўступаюць у рэакцыю з пігментам, здабытым з кораня чэя, надаючы патрэбным участкам чырвоны колер;
• паўторнае нанясенне квасцоў і расліннага пігмента дазваляюць атрымаць чырвоны колер розных адценняў;
• адрэз тканіны пакрываецца пчаліным воскам за выключэннем участкаў, якія павінны быць афарбаваныя ў сіні колер, пасля чаго тканіна апускаецца ў чан з індыга;
• для атрымання жоўтага колеру патрэбны пігмент наносіцца прама на адпаведныя ўчасткі; зялёны колер атрымліваецца пры дапамозе нанясення жоўтага пігмента па-над участкаў, папярэдне афарбаваных у сіні.

Для дасягнення спецыфічнага бляску тканіну паліравалі з дапамогай ракавін ці ж адбівалі драўлянымі малаткамі (гэты эфект знікае з часам і практычна не захаваўся на ўзорах, якія дайшлі да нашага часу).

У другой палове XVIII стагоддзя больш даступнай заменай дарагога чынцу стала набіўная, пераважна манахромная, туаль-дэ-жуі, якая выраблялася на мануфактуры Жуі, заснаванай у 1760 годзе К.-Ф. Оберкампфам у Жуі-ан-Жаза каля Версалю. Да пачатку XIX стагоддзя шырокае распаўсюджванне тканін з набіўным друкам паклала канец ручной і карпатлівай вытворчасці чынцу.

Літаратура

• Katherine Brett. Origins of Chintz. — London, 1970.
• Rosemary Crill. Chintz. Indian textiles for the West. — London: V&A Publishing, 2008. — 144 с.